ATHANASII KIRCHERI
FVLD ENSIS BVCHONII
E SGG IESV PRESBYTERIs
Olim in Herbip.9Jen.fi , & Auenionenfi Societatis IESV Gymnafijs
'^rientaiibrtrlinguarum, &Matheleos, nunc huius "
® n . Romano Collegio Profefloris ordinari).
ARS MAGNA
LVCIS ET VMBRAE
In decem Libros digefta.
§triBFS
ADMIRANDAE LVCIS ET VMBRAE
in mundo, atque adeo vniuerfa natura,vires effedufq.
vti noua, ita varia nouorum reconditiorumq.
fpeciminum exhibitione,ad varios mor-
taliumvfus,panduntur.
V' ' '?* jPriuilegio Sacr.Cafar. Malefiatis.
' ^ A f
.■ miKS
«ri mome
Sicuti tenebra eius
Sinas is' <p&( eitms
ita & lumen eius. Pfal. 138.
ROMAE, SumptibusHermanni Sc heus. MDCXLVI.
Ex^Typographia Ludmici Grignani.
svperiorvm permissv.
: v i s ,>/■£ Vi 2 1 ooe a
H A R M 0 N I J DEC JCHORDL
Siu^laeaOfmsdem^drtiti,,, ^ q ,v
I. Phyfiologia Lucis, Scialophia, ^fs Chromatica>.
IL Actinoboiifmus Natura:; Echofophia^ Optica, r V| -?
III, Apparatus ad Gnomotiicam Curiofim, DoEtriria Conoiomica..
IV. Horographia varia, in «datis planis inftituenda.
V. Aftrolabiographia, & Geographia Gnomonica. ' t "““’
VI. Proteus SciatheVicus,Gnomonica PhyCco-affiroIogica.
VII, Ars Anacamptica, fiue Aftronomia reflexa.
VIII. Ars Anaclaftica, fiue Aftronomia rejradta.
IX, Cofmometria Gnomonica, hoc eft mundi luc-unibris dimenfio.
X, Magta Lucis & Vmbra;, Horographica, Paraftatica, Catoptrica»
Epilogus, fiue Mecaphyfica Lucis & Vmbrat. ...
Jn decachorda pfalterio pfallam tibi. Pfal.IifJ. v.J,
FERDINANDO
^ARCHIDVCI
FERDINANDIIIL CAESARIS
I FILIO PRIMOGENITO
VISEREM AETERNAE LVCIS
affufionem precatur
:y: L , .. .
ZS-ia ATRAUASJVS KIRCHERF S
e Societate lefu.
S RS MA6NA LVCIS ET VM-
BR^ cadit ad genua Orien¬
tis Solis... Tibi diei curium
aufptcaturo , FERD I
M.AN DE ARCHE
d?DV X j fefe vectigalem fa¬
cit ac tributariam.; &. optat in quadrige, qua
vellendus es orbitayradius. apparere, ad obfe-
quium adolefcentisua Te fplendons. Pc*u.d-
lkuit pueritia aurora purpurea, TV.AEnun-
eia S ET. E N ITA T IS. Aetati fecutura:
quadrigai ftruitur, maieftate luminis auguia »
m qua
qua cum imperio diem vehas. Rota: * ax£s|
temo, folium ipfum, animi funt decora. Ha±
funt eni muero', qua: Principem euehunt; qua:
confpicuum.& clarum reddunt; quae regnisap-
tant, Sdmperijs; qua: mundo exhibent Solem.
Tibi pratextam in paludamentum mutaturo
GENITOR AVGVSTISSIMYS fa¬
miliam coftituitjad fpeciem,vt nobilium comi¬
tatu pro maieilate cingereris; reapfe, vt pro in-
ftitutionis decoro, & honeffate Aulam aperires
virtutibus, atque difciplinis,' qua: certant Tu$
nomen dare familia:, hoc eft, Tibi familiares
effe. Tam prodigiofum eft Principem fine vir¬
tutibus, quam Solem mundo apparere fine ra-
dijs. Geftiunt ad ornatus Tui claritatem con¬
ferre fplendida capita, qus dicuntur fapientia:
lumina, fcientia:: & ceteras inter, audet Ars
m a gn alvciset VMBRiEin partem ve¬
nire obfequij, quia C^far iubet. Poterat fuo
etiam lucis nomine, imo^t vmbra, qua: fere-
nitati effe folet in delici js, comparere; vt aufim
dicere Artem lvcis et VMBR^fuo quo¬
dam iure fingulariter ad SERENISSIMVM
A RGHID V C E M pertinere . Gemma
nifi accipiat in fe Solem, non reddit: Nec refer
ret Solem Princeps, nili concipiat; neque con¬
cipiet, nifi perfpiciat quid Lv x, quid Vmbra
pofsit in lignandis horarum fpacijs; in fingen¬
dis ad veritatis inuidiam,coloribus; in calore
corporibusinfinuando,difi:ribuendoque. Em¬
blemata fane St parerga luminis,quibus Mun¬
di pulchritudo mirum in modum ornatur,fpe-
dacula funt digna Principe. Sunt enim,quas ra¬
diorum proie&u, St repercufiu a Sole forman¬
tur,mira;qu£e Arsfuper ha:c adinuenit,per Ma¬
giam Horographigam Parastaticam
Catoptricam, miracula. Quin St ip& vi¬
dentur ad illuftrandam naturam vmbrae proij-
ci,fiupendo prodigio: nec exprimi facile poteft,
quantum luminis accipiant ab vmbra, fcientia-
rum clarifsima:. Videbit hinc Princeps, opi¬
nor, fe Solem induere: fi radios induit; fi quadri-
ga virtutum vehitur; fi pafsiones animi, equos
igniuomos,franat; fi vitalem Reipublica; calo¬
rem infpirat; fi omnium horarum eft; fi quic-
quid afpicit, illufirat; denique fi ita lucet, vt po¬
puli fubie&ffe accipere videant ferenum diem.
Follem ad hominum nubes transferre fermo-
nem. Quse in his prafiigk! quae irides! quot
colores St fallack 1 Principis eft L vc em hic,
ab
ab Vmbra difccmer«':.^;h*c{)/i(fai.i3a:di?
ci profedo potefl:, A rs maxima • lvc Is
e.t vmbrve. Sed ego , A RGDp DVX
SERENISSIME, fubradijs tuis aliter
vmbram accipio. Aetas hxc, fi qua: vnquam,
ferax efl virorum eruditione clarifsimorum.
Difficile eft in tanta claritudine fcribentem
emicare, multoque difficilius in tanto fcriptu?
rientium calore, artum euadere. Vt igitur Lv-
cem, fimul & V mbram accipiat A rs ma¬
gna lvc is ET VMBRi, cadit ad genua
ORIENTIS SOLIS.
E Collegto Romano Kalendis Nouembribus Anno 164?.
FERD1NANDVS III V
Diuina fauente clementia,
ELECTVS ROMANORVM IMPERATOR.
SEMPER AVGVSTVS»
Ac Germaniae, Hungaria?, Bohemiae, Dalmatiae,
Croatiae.Sclauoniae R ex, Archidux Auftriae,
Dux Burgundiae,Styfiae,Carinthije,
* Carniola?, & V V ittenbergae,
Comes Tyrolis,&c.
G N OS CIMVS, & notum facimus tenore prafen-
tium, vniuerfis, quod cum nobis humiliter expo¬
nendum curauerit Religiofus deuotus nobis diledus
.AtHanafius Kircherus Societatis IE S V Presbyter,fe
Librum quendam ingenij fui induftria confedurtL.
VOcabulo:.d« Magna,[tue admiranda Lucis (d/ V vi¬
bra in decem Libros dtgefia,qua intima casiarum terraque
miracula exhibentur: indigitatum, communi rei literaria; botio, przli be «
neficio per Hermannum Scheus Typographum Romanum, in lucem,
edere decreuifle> vereri autem ne asmuU forte aliqui priuaro quaftui in¬
tenti, ipfum vel vitiofa imitatione, vel alijjs finiftris artibus, perato labo¬
rum , & impenfarum fuarum fructu, & emolumento priuaturi fint-, de-
mifle proinde fupplicando, yt fax hoc loci indemnitati, priiiilegio no-
ftro Csfardtfccihfiilere dignaremur. Nos fane pro benigna noftra in rem
literariam iuuandam affedione, humilibus eiufdem precibus deefle no¬
lentes, omnib.us.,.&finguUs.Typographis, Bibliopolis,ac ahjsquamcun-
que librariam negotiationem exercentibus, firmiter Inhibemus & Veta¬
mus, ne quis fupramemoratum Athanafij Kircheri opus per decem an¬
norum fpacium,a prima editionis die computandum, intra Sacri Roma¬
ni Imperij, Regnorumque, & dominiorum noftrorum hzreditariorum
fineSvfim'ijK,iaU^iio'quopiam charadere, vel forma, fiue in toto, flue
in parte , recudere, aut alio recudendum dare, vel alibi etiam impreflum
adducere, vendere, diftrahere, aperte, vel occulte citra voluntatem, &
confenfum przfati Athanafij Kircheri Authoris,fiue didi eius Typogra-
phi , Hermanni Scheus, eiufue haeredum, prtefumat. Si quis veroiecus
faciendo, priuilegium hoc noftrum Csefareum fpernere, negligere, vio-
-OTbaj t tt lare,
lare, aot transgredi ponatus fuerit; non folum huiufmodi librisperpe-
rantquipperecufis & addu6teqbosquidem fupradidtis Athanafms Kir-
cherus.fiue eius Typograpbus,h*redefue ipfius,vbicunque deprehenfos,
ve! propria authoritate, vel Magiftratus loci illius auxilio {ibi vehdicare
poterunt; de fa&o priuandum, fed & poena infuper decem tn arcarum au¬
ri purififco noftro CseTareo fraudis vindici, & ituuriam patii \ feupa(To¬
rum vfibus ex sequo pendenda,decernitnus.irremi({ibiliterple<2endum.
Volumus autem, quoddi£tu$Typographus quacerna^d minus exem¬
plaria proprijs filis fumptibus quamprimum ad Cancellanara npftranu
Imperialem Aulicam rranlmittere debeat. Mandantes infuper vriiuerfis,
ac fingulis noftris, &Sacri Imperij, Regnorum, ac ditionum qoftrarum
hsreditariarum fubditis ,cuiufcunque ftatus, gradus, ordinis,conditio¬
nis, aut dignitatis exifiant, tam Ecclefiafticis, quam Ssecularibus, prz-
fertim verdijs, qui in Magiftracu conftituti, vel proprio, vel fuperiorum
nomine,& loco ius,& Iuftitis adminiftrationem exercenc,ne quenquam
primlegium hoc noftrum Csefareum temere & impune tranfgredi, aut
violare patiantur; quin potius contumaces, fi quos forte compererint,
prsefcripta poena mul&ari, alijfque modis idoneis coerceri curenc, qua¬
tenus & ipfi eandem mul&am euitare voluerint, harum teftimonio lite-
xarum, quas manus noftrz fubfcripcione, & figilli noftri Czlarci apprei-
fione munitas dabamus in Ciuitate noftra Viennz , prima Iunij, Anno
Domini miUefimo fexcentefimo quadragefimo quarto. Regnorum no-
firorum Romani Q<2auo, Hungarici decimo nono, Bohemici vero de¬
cimo feptimo,
FERDINANDVS.
Locus figilli.
Vidit Ferdinandus Comes Curtius
Ad mandatum Sac.Caf.Maiefiatu proprium
Ioannes V Valderade manu ptop.
LECTO-
LEGT ORI 0 1 A O M A 0 EI
A V T H O R S- P- D-
a D E M mihi Le flor , hoc in opere de -
cupartito accidiffe •\>idetur,quod Adolejcenti il~
liiquem commemorat Craffus apudCictronem
de Claris Oratoribus, in littore obambulantem^
forte fortunafcalmum ojfendifjeiquem intuitus^
ne inutilis fibi foret i renium comparauit ifcal-
mum-autem r emo adaptatum confpiciens opere delellatus.malum
quoque concupiuitt-deinde animnas-> quibus malum detuffaret;
malum itero antennis decufatum opus impcrfftumraim, vekt
rudmtejque coemit i muimque tandem adificatam armamentis
inftruxit, maria tranauit, ingentes dtuitias aequi fuit. Quid hac
prolufone eodim-, paucis expltco.
Sacra CafareaMaiefas^umtrimnidfiie praterlapfopro in¬
credibili irga recoditioraftudia ajftElU,quadam mihi circa Lucis
ifVrnbrxmturam : dubiafoluendaiommittere r placmfJtt:egotm-
-mortalibus alias bbjiriftus benefcqssWtdto-Sapientiie Genio quo-
nis modo fatisfaieremifummbfludiopf-opoftanintfoluiioni quee-
jlionumibt par erat,incumbendum diixusf) diifhnil minus quam
'fibri compofttionemcogitoynamplifsimos tamen -Lucis campos pe-
■ nitius intromijftts, tam ‘vberem copofam lucida fupellehilisfe~
getem repenoot decempaginttqudsuon mfiirddtatribes normam
■primb'concinnaram f-Jucceffu temporis in ingentem decem Ubro-
rttm molem excrefcerent.. S culmum igitur-inuemy adaptauire -
.mum,malum antennafque dijpbjiiiynauim Mimi armamentorum
-genere inf rudam eedtficaui :pef immenfum tceUftium fpociorum
Oceanum diuagatus, quantum humana mentis fragilitati-Itcuii-,
maximos Lucis fulgores transluftri umbratilis machinationis coe-
hfuttinens; tanquamper- vapidum medium tandem inexhaujlas
eiufdem diuitids propius contemplatus i maximaha (i admiratio-
'needmmtm y admiratio curiofum-ee fluantimque'-ai4mum,nieluti
-admotis facibwdtdpotenterinflammaUit'svf exinde quietis mea-
•fasgniUl nori molirer; vt ihacceffbs Lucis thefauroserutos, mundo
•■assa*»* ff i expo-
Ad Le&orem,
(Xp^erm.Qu6d:quidetnl>oc dscppartitoppefe,velati Naup qua¬
dam deciremi, quamfo Artem'Magnam Lucu Fmbraar-
rogantiorifirfart,qudmpar erat titulo, mfcrtpfimm -
Ferum ne cumfafiuofo iUo.Bombilio,vt apud Plautum e fi,ali¬
quam mihi immodeilia, ac iaBantia labem fattansien afperge-
rem.y£ur Artemis^tr Magnami.curiLticisjd Fntbra appefi
lamrim? explicandum dux,i;\-
, Artem itaque. dicimus, vf quod diuturno. Lucis & Vmbra
fcrutinia pertinax inuenit contemplatio, i idars per regulas varie
fubiMtits>ceufiuttwi}Qge vberrimosin vfusfleriuarelhumanos.
- Magnam dicimus, ob occultam quandam ad Magnetem al-
lufionem. Magnetem enim,Magnes reru omnium attraflr.ix lux,
haud incongrue fequitur, Magneteminquamjquem aliquot abhinc
annis pro ingenq mei modulo mundo patefeci, lux magnes, fequi¬
tur d cceledi mfeio,quaHeraclegttcacatena-potenterattraBus.
~Magnam dicimus ohe arum rerum , m quas dominium, fuum->
exercet,immenfam amplitudinemicum nihil m hoc fenfihili rerum
ambitu excooitanpofstt., quod. Ars nolira nonfibi vendteet.
Cum vero rerHm.antiqmjsma.fitFmbra, imo ante opinem^,
rerum exiflentiam in-mhik illopraluferitflo Creatore pojlerior;
nec farto eandem Lucitanquamgerpeiuam,atque indimduam co¬
mitem coniunximets, Atque adeo opus totumfectipartitum-inferi r
pfimus, iuxta.decem dmfnorum radiorum quos Zephtroth He-
brai,Emanatione.sJLaiini nominant,quandajn analogiam. Nam
quemadmodum decemdmmtatisradifs mundum conditumHe-
hratorum Sapientesaflerunt',itag^ms decem dmr.fis thematis,
fsuflbm, velati-decem decupamis -rddBjs. MundumiLucis,&
Fmbra, id efi , Ar-tem nofiram abjoluimus. Quorum ideam-hoc
kcowluti m. Epitome quadam'oFoculos. ponimus.curiofiLeiioris.
CUmitaquecatpemo longi fitblimtorifqudmquo olim Tripto -
ordines, clafiefque
delatm,admirahiloMlud,mundi fiderei. cum terreftri connubium,
paranpmpha luce, attentius confiderarem, adeoque nihil in inti¬
mo mundana molisreceflu,qwd-ex Luce & Fmbraflua compo-
fitionisprincipia elementa non haberet, reperirem; varia lucis
.combinat ione nomm quandam <sUwm'M condidi, qua pro ingeni-
peperit, vnamSaagno-
. i. ff micent
AdLe&orem,
alteram a, h<s luci dema
que^quampartentojos par tusjuderintfuse primueUberexplicat.
. C itmiterum lucis longe lateque extenfumdommium, fpharica
quadamminumfittarum diffufione, omnia attingere, imdfingulas
'virium naturalium in 'unoquoque corpore elucefcentes Jph<£ratj,a.d
lucis exemplar conditas conlpicerem ; Artem condidi de rerum
naturalium ABinobolifmu,fiue Radiationibus, qua nouo Conce-
ptU foetamox aliam atque altam enixa fiobolem,mur.do tulit Echo-
campticensOfimelicen,Opticen,aliafique,quas cfattrina curiofara-
• ' ‘Porro cdmVmbram momnibus conflanti molimine^/Lucis
motumajftMantem inwerenwotus auternlncmoms.AJlrojiornia
bqfis quadam fit.fi) fundamentum; continuo mecum cogitare coe¬
pi, qui fingtdoscSolk, Luna s Stellarumque motus ,(^>Periodos_
ccebdedu&cuin m^flrdmdhficemgujiqsexhihere pofiem-^pidd
quide-mmti facile conceptum animo , ita protinus exemtioniman-
-datumfutt. Nam Gnomone moxfefiefro cahmo.; plano quolibet
njfumptoprapdpyro;proatramento'umbrafisfiubjlmentesmanus
Opifex,, Solyinquam, motufiuoomnes arcanascoelorumfiemit .oa
miafepuea<ko:dexm mox obutjsfuperficiebus mficripfitiootinmni-
■uerfaAftrorwftia nil adebabftmjum fi reconditumfit/quod non
exhibuerit.Atque mTertioquidem Libronaturam calamhchar-
taepi airamentii tdxB- Gnomonis,planorum, ! nmbrarumque 'va¬
rias affcBiones frofequimur. In Quarto H orographiam rvariam
artificio longe maximo, & methodo prorjus catholica exhibemus .
Jn Quinta Ouranographiam adornamus, id.eji, de primi, mobilis
dfittrina,cuilibet plano infcribedainnumeras tradimus methodos.
In Sexto Proteummonfiramus, dum corpus fiue figuram quam r
libet apotheofijqmdam gnomonicamcceLumtrmlatam dtuino ve-
neramur honore . Gnomonicam quoque Phyfico,aflrologicqm fun¬
damus fiua.toms.naturaarcdnaiatipie.adeb-Plamiarimdijficile?
implexojque motus, folo.gnomone referimus, artificio pmrfius ad¬
mirando,^ a nemiw hucufique (abfitdattanmmefho) attentato.
r»vEgtt hucufqeLuwAimiam FmbrdimodbfimbmSfimia Lux
tnimPromethaarquadamiiqfir.ufla.aJiutia x igne
■ccditusJubdudoymmmfia, coelomm mlumma mraobfcura do~
morumlmbulq^aureoiUo LucispenmUaeaddineatindufiria, mt
'•** intra
Ad Le&orera.
intracortclufarum 'iedhimgurgttfHa. conflimus ffedattrr iinipfis
fpaciofis coelorumcdpuconfluutas-vniuerfiu atherei mundifemt-
'mfihtigrare, aiqueindcceffiafiacranutaprases intuerivideatur.
Efique hac Arsnofira Anacamptieafiue-Aflronomiareflexa,
quam Septimus Liber 'anipledficfibit: Rurfus cum Lux FM-
braue medij denfwrufleneiraliafubies,fefiallactterfubducat,mo-
refque.affedetprorfus’'exoticos,.mncfidllatetmbhgumsmodo:ih
neficib quid cyclicum'fi rcctiruef, tamin Echini f e murem contra¬
hat : kuiuS occafione Artem condidi AndclaflicamfiiuerAdronti-
miam refradam , qua inacceffcu cadorum diuitiax infra aquam
adronomici retis textura, artificio vtbhucufque inuifo,itaprorfius
fingulari, venamur , omnia Liber Odauus declarat.
Cum praterea Lucem & Fmbrarn abfiolutifsimumin omni¬
bus Geometram attenderem , ingeniofamq. C onicarum fedtonum
dodrinam, non aliunde , quam exhuius Schotaprodifie:., imo ex
proportione vmbra ad inumbratum , prima tottus pradiae Geo¬
metria fundamenta emerfiffi notarem ; ineam deueni cogitatio¬
nem, vt nihil in hocfgnfibth-mundiTheatro adeo effiinaccejfitm
crederem, ad quod Lux & Fmbra nobuadltumnonpraberent.
Horum itaque dudu deuedus dltifstmorum montium, nubiumq.
•verticefpenetraui; Coelornmimhfiendi tentoriasfingidorum coe-
kfiium corporum quantitatesfifiantuu, profunditates nouaindu-
flria dimenfiusfum . Ifiua omnia fusefiub nomine Cofmometrta
Gnomonica Liber Nbfius dedusit
V '- Ex his denique,-Lucis fil F mhra recenfita fupelledile,ceu cor¬
nu copiae longe 'uberrimo, rarioribus quibufuisreconditimbufque
feledisper abditam quandam adiuorum ciim pafsiuis applicatio¬
nem, M agiam Lucltgg 3 E mhra condidimus: qua tripartita me¬
thodo prodigiofaproducimm horolabiaflnuifias rerumparaflafis,
feu reprafentaiionesexhibemur;paradoxasmetamorphofies yffie-
culorum adminiculo exponimus :^ua vtinouafsgrara,ita non
■immerito,velati Librorum omnium complementum yvltimoLi-
bro,feuDecimo'referuauimus. ,
-Porro quemadnzbdumin Arbore SephiroihicbAecediuinamm
'Virtutum ramixiBufirifuperioriloco Hebraoru 'Theologiponunt
Enfiuphyhoc efl Numen infinitum,inexplicabile', ommumq.moder.a-
■torem i ita & nos decem Artis nodra radips decuptmitis tandem
^ea-
Ad Le&orem.
eidem coronidis loco imponimus Orenfuph , td eft , Lucetninfnt'-
tam $ intermmamfeu quod idem efi, Lucis aterna^pupramun-
dana miros in spirituali mundo effetius fsf operationes: quem
Epihgum,feu Metaphyftcam Lucis & y mbranuncupammus;
'vt mensnofira excorporea Lutis intuitu,ceu per gradus quofdam
agttata, tandem in abyffo Luminis abforpta, eidem, d quo exijlen -
tiafua originem fumpfttintegre tandem vniatur. Ecce operis m-
flri ideam . In qua quidem i quo mado verfatifimus, sequi Letfo-
ris iudictum efio Hoc certum ejlfnihilme hoc in opere,fiue experi¬
mentorum , ftue ■mt.u-nyjaet/d-mt exhibuiJfe, cuiusfumma diligentia
non prius periculum fecerimus. lmb,vt multa paucis compleBar,
in toto hoc opere idpafsim Fpeflauimus, nevulgata tritaue,fed d
noflra Artis pem deprompta,nouarum imentionum fobole Rem-
publicam Literariam ditaremtis;velab obfcurim tradita ad ma¬
ximam facilitatem fimuh daritatemq. breuitati mnclam deduce¬
remus .Nonnulla aliquanto fu(iiis pertrafiauimus,mathematica
phy ficis itapermtfcentes, i>t te quodam modo de mafejjum amoe¬
nis diuerticulis recrearemus■, & ad alacriter pergendum robora¬
remus. Nouos termmos in . Arte noua adhibuimus, ne in inuentis
noflris, Lefiori auidofi foribus defcriptionibusfaflidio efemus .
Operis filum tta direximus,™ quilibet facile ex ordine f) methodo
omnibus.numeris abfoluta, lotius operts molem memoria compre-
hendere.p6fs.it . Quare quicimcfe profe&um aliquem ex hac Arte
noftra haurire cupiet i it confulam, vt eo.illam ordme,quo dijfofita.
e ii,peruoluat. Sunt enim omnia itaconnexa, & harmonico quo-
dam ordme digefta, vtpoflmorafne prioribus, nulla ratione aut
rette intelligt, aut facile m opus deducipofstnt. Atque vt hac Ars
nofra cumiferatofruBuperlegi pofet ,diuerfis artiumprofefo¬
ribus,pro diuerf a vniufcuiufque inclinationejta nos accommoda-,
itimusivtheminem futurum Jperemqui non ex hoc 'uberrima Lu¬
cis fonte ,emolumentum aliquod in propriam inftituti fui areolam
fit dertuaturus. Inuenient hic reconditioris Geometria Alumni,
quajpeculentur: Logi fla vafium fibi nouarum calculationum*
Campum apertum repenent: Optici quibus applaudant intuebun¬
tur : C ofmograpbi , Afirommi, Ge.ographi,dr.ca qua occupentur i
habebunt .Mechanicis infirufii/simam machinamm omnis.gemH
, *** officinam intrabunt . Secretioris Phy (icavMedicina, Magia
Can-
Ad Le&orem.
Candidatis' 3 rerum quoA exhibeant, mirandarum adyta patebunt.,
Qum&tpft Ethici, Metaphyfici,Theologi-, aliarumqueabfra-
Bipmmfacultatum fiudtofi,quibus afficiantur,recondita referient.
Verum ne in opere difficillimo Theorica tantum euidentiapro¬
cederemus ; Dtqjte experimentorum tam illuflrium partus Juam
fortiretur certitudinem: VmfaneilMjlresnqn dejiierunt^ui opus,
qud conjilio , qua nummariofubfidto, veluti obfletrtcante manu,
inlucem munificefani liber alitate maximafategerunt.
Quos inter lUufirifsimus, GeneroffsitnusDominusS. R. I.
'Liber Baro de MonteS. Gedrgij principem locum obtinet . Hic
enim pro ingenita fibi nobilitate ,pofquam vniuerfam Europam .
feragrafftt, omniumq. Literatorum animos infignifane magnifi¬
centia conctliaffet; tandemfy Romam appulit, ™ operi nojlrolu-.
cem praflar et,& glonam.de cuius viri mRernp. Ut.meritis,$ m
Literatos affeBuprorfasincredibili,-filereconfultius tudico,quam,
eaparcius attingere. Hic non omittendum duxi Muflrifsimum
Equitem Cafsianumd Puteo, qui iam a decennia pene profao in
rem hteranam zjlo,opera mea,qua aaxilio,qudconjilio,nunquam
promouereomifit.Hifce accedit infgrMlUeg^veremkvSiAa.ioi io.
Marcus Marci,Medicus Pragenfs ; Cut innatum efie videtur
fui ftmilibusjdejl literatisfea qua fieri pote fi,ben-fieentia afsijlere.
Quibus merito nos aternum obhgatosfatemur. Verum ne.fafort¬
ius verborum ambagibus aures obtundam LeBoris adalia anhi -.
lantis; fiftocalamum. Quicquidigitur,LeBor beneuolejaborisno-
friefl,totum ad emolumentum tuum direBumfciatdibifaBa hac
fementis , tute tibi fegetem metito . Deum m «ipS* ainum -opu-midUrm
Veneransprecare,vt reliqua impoferum mea ad eius honorem fe¬
liciter eant.$i qui vero hanc operam meam agrius ferant, Momi;
certe infigne illud demetis Alexandrini apophthegma vnica. con-
folationi futurum eB: Nullum,videltcet, S criptorem itafirturid ,...
tum ejje, ftHHfuaun&iiCui nullus contradicat.Cum Plinio idem quo-,
quefentio,peculiarem in ftudqs caufam eorum ejfe,qui difficultatfi
bus viBts pratuleruntvitlitatem,gratia placendi; vtproinde alio-,
rum vellicationes mihimagnopere curanda non ftnt, dummodo
Cafarts Imperio, aliorumq.Orbis Principum.pro modulo meo fa-.
tisfaciam.Quorufilendor,vt me adferibendu accendit,ita eorun-.
devmbra abomm Ituidoru aftufacile me defenfuraconfido.Vale.
j , SE-
SERIES. ET ORDO
TOTI VS OPERIS.
LIBER 1'RIMVS.
Sli ‘Phyfiologia Lucis & Vmbr*; . ’
P ARS P R I M A. TVqA3
• Photofophia, fiue de lucidis mundi corporibus , luminifque ab ijs
profluentis natura, & afFe£Iione. ’ 5
G A PV T' 1 De luce primigenia, flue de-Sole.omniism lucidarum corporum
ntm imprimo. - - fol-S
1 De triplici Solis aclwne, direEia, reflixaijefc refracla. 10
3 De Solit opificio mirabili, cjfeBu macularum,facularum-
S*** Solariam. V£ T' Jf J, -f| u
4 De Luna, fiue lumine Lunari, aliorumque Planetarum. 14
J De Igne, tpfr noBiluc0 r corporibm, produclioneque calorit in
mundo. 18
1 naisa &"Dt‘PhiiifinoAriimalium,fiue dolamine Animalibus concrea-
7 De Photifmo Aquatilium,fiue de luce Aquatilibus cocreata. t j
8 De Photifmo lapidum,^ mineralium. Item ddapidepkojfhe¬
ro , eiujquemirabitibus . 16
- 9 De Lucis proprietatibus in genere. . 2.9
. - _ 10 De natura, (fij efficientia Luminis in mundo fublunari,fihola-
fiicadifquifitio . 1 ~ 31
- ri De admirandis luminis facultatibus in producendis natura fub-
lunaris prodigijs. ' - '■■'E 34
■ ? n Quomodo lumen generet colorum 'vifibiles Jpecies in medio. 37
•-r-j Quomodo per lumen calor generetur in terra, & aere, fiue ath-
mofphara. - ibid.
\/p- Quomodo calor frigiditatem-, ficcitatemphumiditatemque in
fublunari mundo producat. ■ ibid,
■ ":JS Ad ira >vis Solaris, Lunarifique luminis in plantas,& anima-
8.8 lia, ,.%» , 41
1 6 Quomodo luxcieleftis,perculoremfuum naturalem difponat de
njita animantum diuturnitate j aperitur que in hoc njerum
Afirologuiudiciaria circa <vitam hominisfundamenta. 43
' ftt 1 7 Sol
Series, & Ordo
17 So!$ Luna lumine, $ calore fiso, rerum omnium gttietytky
-nesperficiunt. -UL ■' 'i. ■■ J- i—L e^u
iS An egprtdtttis fundamentum aliquod genethliaca, Aiirologta.
■ i coiittituipdfsiti-- • - ” 43
PARS SE C V N DA.
Sciafophia, fiue^eVmbra Lucis fobole i eiufquemifiis in natura
rerum facultatibus i
CAPVT i De origine etyma, (efi definitione Vmhra . 55
z Quomodoeoncurrat lumen ad producendam eymbtam . j j
j Deremifsione,<firintenfime<vmbut- 56
4 De phyfica ?z)mbr£ efficientia. 57
j De ^rte Sciagnomica.evmbrarumque mira natura, compara¬
ta ad plantae, (efy arbores, cum regulis ocio in Sciagnomict
feruandis . ■. H::,»".-.'-. 53
PARS TERTIA*
Cbroroocritica. ;
De rerum naturalium Chromatifmis, flue de colorum natura ,
&affe<aione,
CAPVT r Quidftcolor? 66
z De evarietate colorum multiplici. 67
i Chromatifmm aereus, fm de coloribus in aere , nubibus ap¬
parentibus, 69
4 Chromtifmut Anaclafticus, fiue de coloribus in <vitris polye-
dris, ,.\ V, 7j
J Chromatifmus metallicus,fiue, de colorum varietate in mine¬
ralibus. 78
6 dhmatifmuj^Botanicus, fue de coloribus iu herbis elucefen¬
tibus , sz
f Chomati/mus Zoograpbus, fiue de coloribus, in Animanti¬
bus, 8j
8 Ars. Chromocritica, fiue de colorum iudkioi jjfir diuinatio-
ne - 88
Regula decem in cokrum tudiciofiruanda <
LIBER
-I
Totius Operis.
LIBER SECVNDVS.
De A&inobolifmis, fiue radiationibus.
PARS PRIMA;
A&inobolifmus Lucis.
C A P V T i Omnes naturalium rerum *virtutes diffufie lucis orbitam emu-
lantur. 107
z De radiatione lucis, 0 fpecierum <vipbilium. 108
3 De radiorum entitate- an accidentia fint? an eorpus i 110
4 Omnia obieBa ad lucis exemplar-radiant in orbem. m
5 ABinobolifinus coloris,fiue de reprafentatione /pecierum in ob~
fiuro. "■ _
6 ABinobolifimus fiue radiatio Soni. 13 1
7 ArsVhonocamptica,[tue Echologia. 134
8 Phonognomia, fiue de diuinationefioni ex fionocuiufiuis corporis
inftituenda. 141
9 ABinobolifinus reliquorum Jenfuum odoratus, t acias ,gufiufi-
10 ABinobolifinus 'virtutis plaflica, fiue formatricis in Jperma-
te. . " 149
n De radiatione animi ad extra. 157
xz ABinobolifinus elementortim,(jfimineralium. i;6
1 3 ABinobolifinus Sympathicus,Antipathicus rerum medici¬
nalium. 157
P A R S S E C V N D A.
A&inobolifmus opticus,fiue de radiatione vifuali,fundamento
' -totius Optici.
G A P V T 1 De Oculi flruBura, (efirvifione , rvbiper aliquotpropofitiones
totius Optica natura explicatur. fi 61
x Ars Sciagraphica ,fiue de naturali rerum adumbratione. 17 i
3 De ProieBionibus fcenographicisgeometrice expediendis. 177
4 7 )e Arte Scenographica , . 187
2 {eguU de Arte PiBoria,. . 193
ttt
LIBER
Series, & Ordo
L I B ER TE RTIVS,
Gnomonicas curiofe A pparatum continet.
PARS PRIMA.
Protheoria i T>e requtftis ad Aflrommiam Sciathericam. ioi
C A P V T i Definitio circulorum cmlesltum, eorumque in horographia r va~
ria ojficijs . ibid.
Z Dequadruphci borolabiorum genere . 115
' 3 De Planorum , fiue S uperficierum horographicarum'VArieta-
te. ii 8
4 De compofittone Libelle. 2.14.
5 De rvarijs Horolabiorumpafsionibus>Horologijfque Cofmocen-
Protheoria z Conicarumfeclionum doctrina decempropofitionibus enuclea-
PARS SE CVND A*»
Progymnafmatica.
In qua omnia ea, qu$ ad Artem Magnam quouis modo
. deferuire poflunt, inueftigantur, & ad
praxim ordinantur,
Progymnaftna t DecalcubAflronomico, ad Cjnomonicam dire 5 toi<vnd cum
decem tabulis (gnomonices . "T 258
* De conicis fixionibus, circule, ellipjt, byperbola,parabola,in
plana fciatherica proijciendis, 5 04
3 De [uperficierum corporum circularium in planum proie-
Siione i : .. . . .. }i6
CAPVT 1 De rvera (gjf.certa methodo geometrica, qua dato cuilibet arcui
.. . circukreSamaqualem afsignaredocemus.-c ibid.
LIBER
Totius
■ V.v,v/ n. 5 srn ; •
LIBER Q.V ARTVS,
Horograpbia varia;
PAR S P R I M A,
De Horologijs Aflaronociicis^.jfiueaweridie»& ovedianode.
CA.PVT i Derequifttis.od gnomonicam, fmtadhorographiam. 335
z HorographiaJudiemmatuo-geffmetrica. 343
i De hordabtjs i declinantibus n meridie, fet» *verticali prima¬
rio. 3jy
4 Sphara gnomonica i eiuftue in horographia <T>fus, (cjrpra-
..XfS.,:.. ss>' ■ - ■ v $6z
5 Z)e horologijs omnis generis per obferuationem facile conflruen-
dis. 367
6 De J{egulaSctatherico,eiufpue inhorographia •xutria,'vfu mi-
^ 17 *
PARS S ECVND A.
De Horologijs Italicis, & Babylonicis.
CAP VJi j T>eHorologijsdbOrtui ffiOccafticonfiruendis. 377
z. De horarum mequalium,feu Planetariorum in dato plano in-
■ frtpttone. ' ; • 384
Cui adneclttur mirificum artificiis terminandam horarii. 396
L I B E R Q V I N T V S»
OuranographiaGnomonica. <j J
Praexercit, 1 TnanguhyadtefiZodthci defcrtptio. .-.v 409
v.iv TriwgnlHtoxidiofunarjuantitittii dieritm, (gf noElium de-
firtbitur. . l- 4-1 1
-.'M-.fi^dlenima^rofonicis/eSlionAmdefrihendisiconftruere. ihid.
x 4 fiue Iitdrunientttm Almmantaro-azpmuthicum defcri-
_ .. here. . , . . - 41 4
i Almucdtaraf,(tf Jy/mutbain plano verticali defcrtbere.4 .13
Series, & Orcto
Problema i Arcas Zodiaci, fiue Zodiacum gnomonicum varus modis in
/ datoplanoinfcribere.: 41J
z In plano polari. • 417
3 Zodiaci gw&onici : &plano meridiano delineatio. 410
4 Eiufdem m plano horizontali. ibid.
; Eiufilemin plano veriifali.' 4*®
6 Inplanis declinantibus. 43 1
■p ln planis mcUnantibusAdhorizpntem. 43 z
8 In planis declinantibus ah horizonte. ibid.
9 AnacepkaUoticum,fiue methodus vniuerfalis, arcus datis pla¬
nisinfribendi,quatuor Canonibus explicata, 433
10 Mechanica arcuum fignorum Zodiaci tnfcriptiojooc eB,ope no-
uoruminflrumentorumabAutboreinuentorum. 43 6
1 1 Almucantaras,& Azymutba datis planis infiribere. 439
Ac primo quidem iu plano horizontali, @T verticali. ibid.
In plano aquinoUiali. 440
iz In plano polari. 44 z
13 In plano meridiano, alijfque'omnibus declinantibus d vertice
planis. '-/-V 443
14 De Pofitionum circulis ,fiue de duodecim domorum cceleflium in
datoplano delineationi, quinque Pragmatijsdeclarata.444
i $ In quolibet plano irregulari dato domus calefies defiribere infiru-
mcntojirctieocy , uj-hfii si r^obioH aC. - 448
1 6 E/orofiopia Signorum, fiue,Quod[igntim Zodiaci quolibet me -
mentoteniporis.oriatur . Vel occidat yvel in medio ,aut imo
ccelt fit.vmbra in quolibet plano determinare. ibid.
17 In plano horizontali Bellarum fixarum particulares ortus defiri-
bere. 456
18 Totum Jyslema Bellarum fixarum ita in plano defiribere, vt
• ortus occafufqueearundem perpetuo demonfirentur. 437
Geographia Gnomonica.
19 Circulosafcenfionumzeclarum.fiue-circulos meridianos in pla¬
no horizontalt defiribere. 438
zo Mecographiam , fiue longitudineslocoruminplano horizontali
ita defiribere-, vt data qualibet hora, quota hora in toto orbe
terrarum fit, cognofcerepoffis . ■ 459
zi Spatium hMiJpopw, fiue zonam torridam in quolibet plano dato '
gnomonica proiettione delineare. 460
zz Parallelos arcuum diurnorum in quolibet plano dato delinea -
' ■ re - ' •• - ■ ■ ■ * 461
cli -
Totius Operis <,?
zj Climata totius orbis gnomonice defribere.. 4<>f
»4 Singulos declinationis Solaris parallelos plana horizontali inferi -
fere. 4 6 8
...L IBER S E X T V S>
Proteus Sciathericus, fiue Aftrolabiographia
figurata;
Qua nullam figuram fiue planam > fiue 'folidara , dari pofle docetur,
qua? A ftrolabi jjauc horologij capax e (Te non pofiit.
i PARS PR IMA.'
De Horologijs catholicis.
C-APVT i Definitio horologium catholicorum. ... 47 i
- Problema 1 Horolabmm catholicum,idemque (implex,(tfr multiplex;id efl,
. • _ in<z>na,(ff eademfsperfciejoorolabinmho.riz$tale>(efr'ver¬
ticale rvnioetfale construere, quorumffigulorum <vfustota
orbe ejfepojfit «471. Vnd cum noud hucufque ignota
ratione horaria fne prauio magnete fititandi. 474
4 Horolabiumconcauumcylmdraceumi/niuerfale . 47J
V 3 a^liahorofopij'vntnerfiUisdeferiptia* ~ 376
4 Horolahia fphanca 'vniuerfalia defribere , 477
5 Deportatilthus horolabijsparticularibus, (ff primo de hermey-
cli horologi defriptione . ..-.te-. ibid.
C AP VT 4 De noua omnis generis horarum, circulorumque cdeHium in
quorumcunque corporum concauas , extimajque fuperfeies
froijciendi ratione . 4 8 Q
Problema 6 Scaphium conf ruere ,
Ji- A
7 Cubum horologumcimfrisere.
8 Irregularia quacunque pobpedrahorologa,
9 /» cylindro concaua afkolabiumJelineare ,
10, Incono concaua eiufdem delineatio.
11 /ntrajcubumidem defribere v.
14 /»«•<*pytamtdem cencaudm idem pr*fare.
1 3 In data quolibet laterum prifmateaflroUbium defer fare. 4,94
? 4 In firumento tketico in qutbufcunque. irregularium corporum
48 x
482.
483
489
490
49 *
S©ries,'&Ordo
■ concernis delineare. 49}
-- ibid.
PARS SEC VND A,
D^HorologiisgquinoiStialibus cuilibet plan^infcribendis.
C APfir i De Horojcbpijscatholicis,/iaehinitterjalibiis. ~ “ 49i
Probjema. jl. Hprtfcopiumtefracyclum aguipoBialedeJcrikert, . .. „ ibid.
i, (Jmcishoroldga defcripiio . . ’ 49 &
j 'Nomen IES Vhorologumdefcribere. ibid.
4 AquiU horologa dejcuptio-. . 497
j Dehorofcopijs catholicisJupra planumpolare. 4 9%
' 6 Amiiusbordlogus‘irnitterfalis. ' - ibid.
CAPVT z De horolojrijs particularibus loco mobilibus. 499
7 Gibbum gnomonicumprtparare, mjquqMylithtotiusprimi mo¬
bilis doBrinam ojiendat. ibid.
8 (JhburmalmmmrabibrnconBruereUn quo nullus quidem fly-
lus,omnia tamenpr&dtBafola luce oftendantur . joa ,
9 Problema paradoxim&omntbus MathematTcis propofw? fof!
i o Ih quouis Jimulacro, inf tumento tireticoafinlabtadejcribe-
■ re. ■■ - " 5°4
G A P VT' i: } Deportatilibuspantamorphis. ibid.
ii ABiolabia informa quadrantis, 'vndcum Columba horolo-
: ga. - •••* . Sos
. i.a Stybf immobili eadem in plano horizontali', in figuram datam
transformare, >vti :■ fpeBabiturque ibidem Tefiudo horolo-
■ "ga‘i apis i aranea-, aliaque res, horologa. 509
/ v, t -i j CyUtidmm arttfcwfumdefcribere, quota hora Jit evbiuis loco¬
rum demonBrantem. • - ■ J1 z
• 14 Qua tioua methodo A jlrolabia in plano horizontali, Jlylo e cett-
' tro normaliter eredi 0, defcrtbi pojjint. jij
PARS T E R T I A-
Coniugium ^nomonics ; Ph»ficat, fine Gnomonica
phyfico-afirologica.
CAPVT 1 De anno gnomonice,eiufque partibus. 5 ig
> Problema 1 Pdemerolegium Ecclefiafticu in forma Aquila Imperialis. 519
C AP V : T z' De n/drfs*jfeBibus^t^-^)in Zodiaco s item de eleUionibus
•*wwtw^»'w*v terunt gnomonice demnfirandis. $%s
Pro-
TotkrsQperis:
problema z Sciathericonlatro-georgico-xconomicumeleBionum opportune
"<A <3 i^fitue‘r(dartfm informa Coluffibaj&plafitis.'•f $z6
C A P V T j Sciathericum 'Botanologicum, fiue de plantarunt, aliorumque.
medicamentommuvirtbusgnomonice cognofcendis . j$ i
4 Horologiumploy ficum regiminis planetarum,in quo,quale quifi
-.qwhumani corporis membrum indmdecim fignipconflitu-
tusrejpiciati^vmbra Solis oBenditur. f}6
De Sciithericts Jeeunttotdm mobiliupi ]) 9 Q 1 Vb SIIS
fiue de motibus Planetarum n/mbra Solis monfiradis. j 46
, iv Elim t)h<£r^>e.Hbafi'opoafcendi'miumid'efiendemiumq.fignorum.\f49
7 De longitudine locorum, fiue de Horoficopio geographico in for-
£• ~?nanfigrbms adaptato, qufcquotfiifiord fit omnibus ,(fif
fingulis Collegijs totius Societatis J E S Vsvmbra demon-
Bratur. .eoHcmexU, - i JJ»
8 Aflrofiopia ,fiue Sciatherica Seleniaca, >vel nocltirna, quibus
.Vii: -j .partirftfer Luria radiantis *£nibfam;partimper flellarum
fixarum radiosiora noElis demonfiratur, 554
IIIBER.SEPTI MVS,
Ars Anacamptica,fiue Aftronomia reflexa.
, P A R S P R I M A.
jioLcrp "■ ■ ■ De^reflexiJiiminisnatura.. - r
iilil-Mi r: ; suor, ' ■ -i- ■
C APVT 1 De mundi opificio'feiufquemira conBitutione. j <S 8
z De radij reflexi necejfitate, eiufquein mundo inferiori ejfecli-
bus. y6j
3 De radio reflexo Jub zona torrida, eiufque effeBibus. 558
- 4 De reflexis. effeBibus fiub zona temperata. 570
5 De reflexi radij effeflfibus Jub zona frigida. j 71
6 De reflexPluminif^nentia circa mutationem aeris, plantas,
ammdiq. -< HP 573
7 Decaufis mutationis rerum fub diuerfis climatis. 575
8 De linea aBionis lumino fi, eiufque termino, (pfi quantitate ca¬
loris. J7 6 r
9 De multiplicatione caloris luminis reflexi cum incidente miftu-
ra. 578
> 1 SSU fftf PARS
Series^, &Qrd¥
PARS SEGVNDA,
Theorematica.
Qua reflexiradij natura per decem Problemata oftenditur,
P ARS TER T I A>
De Speculorum cylindracei, & cofiici iu reflexionis negotio mira vi.
PARS Q.VARTA,
Problematica.
" ■ ■ !S»i'
Qua in prtedi&is inuenta ad praxim reducuntur.
C A P V T i De horogrophia reflexa in planis regularibus. 606
£ AHrolabmgraploia Anacamptica j m^uibufiunque datis corpo •
,.. ;r _ . rjbus_reHituenda. ^ ^ ^ gjj
i A^rolabipgraphia Anacamptica iitportatiUbusstrpoBbuiin^
Jlituenda , $33
• - -ic, ... ..: ■ hcrr: . 1'. 21A
P A R S Q VI N T A-
De reflexionelineaff, flue de aftrofabijs anacampticis', quibus ipfa luce
reflexa integra: primi mobilisrlnjessieitculjque in quoduis
planum datum, noua hucufque, & infolua
'.45*
LIBER
Totius Operis,
L I B E R O C T A V V S,
Ars Anaclaftica,fiue Aftronomiarefr a&a.
Qua Aflronomis Gnomonica: arcana per lineas,circulofque vmbratiles,
Anaclaftica defcriptiorie;id eft refra&ionum nona fcientia.m qui-
bufcunque interiorum valorum fuperficies'proie< 9 :os
curiose docentur.
PARS PRIMA-
Phyfiologica naturam , effeftus, neceffitatem, vtilitatem,
mediorumque varietatem explicans’,
CAPVT i De Etymo , $ natura refraBionis. 6qz
z De dtuerftate mediorum refractionis capacium. 653
Protheorumena.
De Natura refractionis, & radij reffaSi.
Quibus ferdecem T heoremata>quicqmd ad ejfentiam refaBio'
. numpertinet,exaBedemonRratur. 6 j8
CAPVT z 7 )e computo Tabularum Anacla&icarum. 670
Problema iTabulasrefraBionumcomputare .. '1 67 i
Canones calculi quatuor . . • 67 J
Tabula f.Anaclaflica ex aereinaquqmadfingulos gradus in-
U-k ridenti* ad radium perpendicularem, >vnd cum differentijs
r inter duas.quaslibet refraBiones proximas. 67 j
Tabula IJ.AnaclaJlica jingulas refractionum calculandarum
operationes continens. 679
Tabula 1 / 1 . Anaclaftica ex aere in aquam. 680 '
z Inflrumentum Mefipticum anaclafticum conRruere . 681
Tabula Anaclaftica radiorum incidentium in Vinum, Oleum,
Vitrum,ex obferuatione Autboris . 682.
De Refractionibus Athmofphar *. 683. Vnd cum Tabula re¬
fractionis fyderum. 684
3 Quadrantem anaclaRicum in negotio refraBionum -zctilem
construere. 685
De Retis horizontalis anaclaftici firuBura. 686
4 Afirolabium anaclafiicum horizontale conflruere. ibid.
^aan tttt a s Afro -
Series, & Ordo
$ Aflrolabium'verticaleanaclaHicumconflruere. 687
l{etis anaclaflici'verticalisfabrica. -f %\ X .688
VAMS SEGVNDA-
G A- : PrV-T tfpomonial Ariaclaflicarin-.quibufiunqite corporum interiori?
.. bmfuperficiebus,partim geometrica, partim anthmetica ra-
. mneexercenda. . . iU _. _ ■ 689
Problema 6 P/orologium Achaz^fiue in hemicyclo,feu hemifihario concauo
Jslrolabium construere. Quod nihil monjlret, nifi njbi li-
, quort prius repletum fuerit , Jex Problematibus tradi -
' tum! ibid.
- 7 Cylindrus coneauus anacldflicus horologus, ■ 695
8 Conuscemauusanaclaflicushorologus. 696
9 In •ziafe tetraedrofeupyramidali anaclaflicddefcriptio. ibid.
jp Column* triangulari, feuprifmati, aut etiam parallelopipedof
•cuiuis denique quoteunque laterum columna perficienda cos-
lejlium circulorum anaclaflicainjcriptio. 697
C A P V T 3 De horologijs anadaflicis qutbufiunque corporum concauis fu-
perfciebus facillima methodo per obferuationem infiriben-
dis. . 69S
11 Dato horario anaclaftico,complura alia in quantumuis irregu¬
laribus planis,dicio citius delineare . ibid.
tx Apice.gnomonisextraaquampofito,adeumhorologiumjcia-
thericum infra aquam defiribere. 699
C A P V T 4 T>e horofcopijs Anacampticoanadaflicis, flue reflexo-refra¬
ctis. l - ' ■ 701 .
13 Horofiopium anacamptico-anaclaslicum conflruere. ibid.
14 Eiufidem alia conflruBioparadoxa. • ibid.
15 Horofiopium direclo-reflexo-refrablumconflruere, 70j
LIBER
Totius Operis.
L I BE R NONV S-
Cofmometria Gnomonica,fiue de mundanorum par¬
tium fitu, magnitudine, quantitate, altitudine,
luc-umbri ratiocinio inueftiganda.
PARS PRIMA.
Geometria Sciatherica,qua noua methodo datarum rerum diftantix,Ion.
grtudines, latitudines, profunditates, vrobra lucis dire&a,
reflexa, refrada, indagantur.
Prolufio i Tde rvmbr*. in Copnometna (jnomonica-vtilitate. 704
z Decvmbra recta, ijff 'z/erfd i : 705
3 De 'umbra Solis, Lunx paradoxum. ibid,
4 Quantas a/mbrarum differentias femidiameter Solis confti-
tuat. 70 6
5 \adios ab<vn6, r veldiuerfis Solis part'dius, ad diuerfas terra
- parcesproduSlos,ef e parallelas . 707
C A P V T 1 De quantitate rerum acceffdrum, luc-umbri ratiocinio inueHi-
- . ganda, 708
Problema i Sciatbericumgeometricum tonitruer e, altitudines rerum om¬
nium umbra fyli in 12..partesdiuifi,demonflrans. ibid.
Aliud instrumentum pbotofiiatbericum. 710
CAPVT z CjeomeiriaCatoptrica,fiuedenjmbrareflexa,(fffrefraBa.j 1 z
Problema z Altitudines,difiantias,profunditates rerum.Speculo metiri per
; Timbram rerum m speculis ad oculos menforis reflexa. 713
InBrumentum Pantometrico-catoptricum contlruere. ibid.
$ Per lucem Solis reflexam quantitates rerum imenire. 71 6
4 Per radium anaclafticum res fub aqua metiri. 718
P A R S SECVNDA.
Cofmometria Gnomonica, fiue de quantitate mundanorum corporum,
eorumq.Ue a terra diftantia per Lucem & Vmbram inueftiganda.
Pradufio; , De difficultate Operis. 719
Problema 1 Quantitatem terreftris globifola^vmbra^el luce reperirelj z o
z MagnitudinemAibmofpbara, id e fi, maximam aeris, qua d
i Sole illuminaripoUft,d terra diflantiam inuejligare per lu¬
cem reflexam. 7ZJ
Canon
Problema i
Canon
SerieSj&Ordo
Qua ratione nubes,aut trabes,aliaque meteororumftgpenta in
•J qere menfurari queant . H. n i /i 7 Z 5
. Trabis, noElurno potijfimum tempore.ccelojubtenft altitudinem
metiri. ' ' ... .. 716
f. Altitudines montium per lucumbtemobferuationeminueftiga-
,, re~. . j - 717
; Quantam partem terreni globi Solitluminarepojfit. 72.9
' Cr a flatem coelorum, difiantiamque d terra /fecundum doctri¬
nam Ptolemai expendere. 73 1
\ Per parallaxinji a terra diflantiam inuenire. 734
> Latitudinem, flue craflitiem umbra terrena inuenire, 733
3 Diametrum apparentem Solis, Luna, ® ex ijs denique
magnitudinem corporum, ®- 'vtriufque r vmbram inueni-
i Solis d terra diflantiam in fimidiametris inuenire. 739
i Quanta diameter Solis fit,in femidiametroterra inuenire .740
[ Alia ratio per Jpecierum Solis, Luna in obfcurum traiettio-
nem. 7+I
Artificium 'verum eclipfeon Luna-felarium,fummafacilitate
menfurandarum .. 741
4 Inftrumentum Cofmometricum, quo cceleBium corporum di-
ftantia, magnitudines, 'vmbra, latitudines, admuicem ope
filorum ad <znuum determinantur, ®-prope 'verum men-
. furantur. 7S°
1 Solis y Qfr Terra diflantiam inuenire. 7jx
z Data diametro Solis,®- diftantia Solis d terra, inuenire dia¬
metrum Solis tn femidiametris terra. 732,
3 Diflantiam Luna d terra per inftrumentum V ranometricum
inuenire. ^
4 Altitudinis Solis d terra per pradiBum inftrumentum inuejli-
^gatio. ( v . 734
3 Proportiones diametrorum omnium Planetarum ad Solem, (efi
■ex his demum 'umbrarum longitudines defcnbere. 734
1 Quantitas diametri Solis, (efi terra, eiufque '.vmbra. ibid.
z Diflantiam § d centro terra, eiufque magnitudinem, ®'tvm-
braminuesiigare. . 75 f
3 Diflantiam Q d terra,®- Sole ,eius 'vmbram, ®- magnitudi¬
nem, aliafqueproportiones per 'vmbrant, ®- lucem inueni-
re. 7J3
4 Vmbram,®-magnitudinem &inuefligare. 73P
j Vmbram,®-magnitudinem 2* inueftigareper ipfam Jouis 'vm¬
bram. 758
6 Vm~
Totius Operis .
6-Pmbram ,:(efimagnitudmem^.dtflant tam^ueeius d terra in*
ueUtgare. ... 760
7 Stellarum fixarum a terra diflantias per tvmbram inueftiga»
.- . 76i
8 Cometarum d terra altitudines, (efl magnitudines inuettigar
re. 761
t & ^■.~'PfnaxQuranometricus proportiones corporum caleflium adin-
uicem exhibens. 7 6 4
QrganvmSadtberico-cofmometricum. ibid.
linam. 1 Data proportione Splissiefi^Teluptorum planetarum,<z>ndcung
dihantijs ■, longitudinum cumbiam mechanice determina-
■ ■■' ;■<«» .w ; . ibtd.
t Adaptare corpora planetarum ad corpus Solis, (ff terr<e>iuxta
■ proportionesin pinace exhibitas. 76 J
} Spharam Cofmometricam confiruere . 7 66
LIBER DECIMVS,
Magia Lucis & Vmbr*.
. In qua de reconditioribus Lucis &. Vmbrs efle&ibus ad varios vfus
-v:.. . applicatis, agitur. . "
k 769
Prrfatio, De Magia, Qfifiopp.huiusLibri.
PARS P R IM A>
J^ag|a,H<Y^r^Jtiica,fiue4e hprologijs jprodigiofij.
C A P V T 1 De arcana horographia, radio partim direElo , partim reflexo
-aioigiboic , Tr t ;rofra^'u'einfime'nda’f" sb smi.saij.sfkrau s ;, -'1771
Problema i Paraiceuafticum. . OuumMrodiEUcum defcrihere . 771
i Vmbramfigura Mortis horodtcdam defcrihere. 775
008 ‘ 3 Septem Planetatmfi^^h^f^dfA^fr^eiV, y q gfy
' «wws*ys. «'»«■% \ 4 t¥f.d^.pfie^hprofgiuWiarctthpartifiejo- confcriptum. .775
,Vit 5 Statuam Anacampticam confiruere,qua annulofua in obfiuri
. *o 3 777
fiafe < fubifprmfi
•;-c globi Imperialis. „ '778
77 9
-KD ’ 1 ’ 8 Uoro-
Series., & Ordo
•• u ~ : - -8 Horologium in meditullio cry/ldlli defcriptum. 781
: - 9 Aliud horologium anemofcopum.;- 783
C A P V T t T)eSciathericisprodtgtojis Anaclaflicis . 784
: “ 1 o Horologium anaclajlicum in 'vitrea jphara ad natura exemi
■ exhibere. . tK5M*attr.i>T: 8 • ihii.
11 Statua fub aqua horologa. 785
1 2. Syriti cum speculo horas fub aqtia reflexd^refracle demon-
Orans. -.vM-sr .;«-.»» . ibid.
13 Horoscopium mirabileconfufo-ordinatum". 786
C A P V T 3 De horologijs Catoptricis. • . .0. : .mBnid.787
14- Horologium magice in /petulo exhibere.' ibid.
ij Alius modus arcanij/tmus,^ impenetrabilis. ibid,
:i& Aliud horologium Catoptricum e 788
17 Aeolus Jupra columnam fciathiricam,horologusJimul,<^/‘ane-,
mofcopus. "ivr. • ; 789
CAPVT 4 De Horologijs Heliocaufiicis. 790
■ 18 Horologium heliocauSlicum, fiueSolare-nsOoriafff conilrue-
re. T jjpid.
CAPVT y De Horologijs Magneticis. } i f | -...791
19 T primi mobilis doElrinampvnica acu magnetica demon-
Jtrare. > ‘ ElgS • ii/i.
10 1 dem inplano'verticali prafiare. 793
■ii^MdxinnametummagneticuregiMnisfepiemTlAheiitmij^q.
a Horologium'bidgtieticum j itiifuo Lacertula/urfum (efr deor*
fum curjitans, motu naturali horas demonjlret. 79 j
»3 VtColumbapef£irbh'voliidnilm.as~demonhrct.
44 De horologijs Sympathicis, 'Botanicis, Zoologis. 797
45 Dehorologijfrotmltftis. >| 798
PARS ’§ fe C V N i) A.
ita^ss ' *_ ■ v ■ v 1 o
, ~ -Magia Paraftarica,fiue ile re.prifentationibijsferum prodigiofis 5
4 X“ . . ir.jV'. ; .per Lucem & Vmbraou 1 am&kioi?
I iv hfihmfiiXKj,::. vtst^st. .
■C A P V T i De%epr*fenththKibusderis-. - ■- ~ ~ y - - g 00
•- “PafSft&& : r - ^dturdifiiiHeMorgdndFfnegimdmin Freto Mamerti«,
»• t ibid.
t 'Artificiofa fpettrorUm aereorum exhibitio . 804
^AP V T-WDepiBricis^aturaindMridLqudinftetibushumanis , ank
malibufque,plantis,lapidibus,nihil non ejformat. 805
Utiatura piBricisH&lapidibuSipldfitifquimrdcula. 8 06
8 CA-
Tatius Operis .
C AP VT 5 "De reprafintatione rerumfimita (grcafaali, (fif quomodo ea
drte rebus induci pojfit f ' "807
Parafiafis- i- Optica; ^l^eshortfffqdcin^ttamhfiguram transforma-
: re. 809
a Scenographica. Vt imago'ima reddatur quintuplex. 811
G\AsP ^\Ti\% *Para&afis pir fpecierum <in - obfiurum locum immijfio-
nem. *>td.
Assj, Ljic-umbrisyquain obfiuro r varia rerum fimulacra exhiben-
... .. tur i ibid.
4 Scenica ,fiue de'sanarum apparatu, (fi; luminibus arte confe-
; siiagntpi DcevSrijs colorum arHficfsjacprodigioffimifiura . 814
. ChartxTurcicomore-ptngendaratio. ?, ibid.
'i Alius modus priorimultodrcanior . ^ . .i 8:5-
C ARYTVj DeParaHafi AnadaBica ,fiue de rerum peryadios refiaBosin
; aquis, fif>vitreiscorporsbus exhibitione. 81 6
6 ^ua fub aquis,per fpharas >vitreas,mitrapolygona,admiran-
da rerum fpeBdcuU exhibentur. ; iaid.
Experiraenr. I Imaginem ea arte difponere, mt ex eodem punBo mifi, paula-
tim in nihilum abeat,fi; ex nihiloiterumjn perfectam ima¬
ginem crefiat. ibid.
z Vt imagines de repentg compareant, ^ dijpareant. 817
3 Permitreasfpharas/fiuemitreasphialas,rerumfpeciesexhi-
"i-Z bere. ... ..1 ibid.
. 4 PerpriJmatamiirea,mirafpeElaculaexhibere . 818
j Vt cubiculum omni peripetafmatu genereornatitruid.eas. 819
Diacrifis Authoris. Vtrum iuxta Anaxilaum, Albertum, fif
Portam,domt*s plenafirpentibus, catetifque animalibus re-
« prafintaripojfint. ' : ibid.
6 Cubiculumplenumfigurismuarum.fruElmm,animalium,
. ferpentium exhibere. 812
C A P VT 7 ©« Pyropdraftafi ,fiue de Igneorum jfieBaculomm exhibitio¬
ne. ibid.
Experiment. I Di attritu ignis . 82 j
Vtrum lapis fieri pojfit, qui filo sputo flammam excitet, fi;in-
5 frd aquam ardeat ? ibid.
Vtrum ignis dari pojfit inextinguibilis i 814
Experimenta Pyroparaftacica 1 Lumen infra aquam portare. ibid.
z Filum lineum, fi; chartaincombufiibilis. 825
3 De fiamphora mira<z>irtute. ibid.
4, /tl aere Draconem +volantem exhibere. 216. Vbi njnd quoque
de Aquila 2(egiomontani,fi; Columba Archita. 827
ttttt 5
SeEtesv;^ QrftaL
j. PluMamigneamsfiuefontemdgneumemhiyeie .> T V
C APVT 8 DeDtoptrica, fluede<&itrisP,antofi(rpis,T,elofcopijs,eorumque
- ■ , * ;; :■ . ■ V; -&ariafi>r.fa,0tffe$ihusxfi% 9. slbiiem de Aftuimffy
50S forma uitri, de Lentibus, eorumquecollocatione, 0 effe-
:ie . -.'ah&ch*? BiUtis.c- v.:tvr oj&wi , S"':d^S7§or;933 s ibid.
9[a^muiz-:iv^t^odofj>ecies temm in.obflurum^iocum-liraf)/mtfiSritAJhl
.»»* ereBum fitum cogi pofmt f ..««*« 8jj
: osiwsB ); mira rerum namraliumcpnptiaione-pir Smicrofcopium
inuefliganda . 834
- qSDe^fipfcopfls-,-^rmxqu&<^fi3ibmi 4 836
Pataftafis 1 Montes,flumina, maria, immenjds camporum planities, uo-
• • • ;.••• S\ ,:r^ines immet^tfliHacus.y.fii&tts^g0<in.ifs animalia omnis
generis-.tuho opticonouaarte ita-reprafeniare, ut extra ii
nihil prorfusuifarumrerum compareat .. 857
iv^arationecumdtBiainaereitiumirrdes,nubes,'SofiLuruiP
Stelidrepmfentaripojftntf • 839
PARS T E R T I A>
Magia Catoptrica,fiue de prodigjofarerumexhibitione per fpecula.
G.AiP V Tr. t; DeSp^krutmamfeBdmtc.- wssviw; \'3 - 841
■ ' . z De^varfls flecuborumiaffeBionibtti.yper [expropofltiones agi¬
tur. 847
3 • BdSfecalh fitharichconuexis. sxtS:'i.-z;cS\ ^ 8j*
■: - ' ■./f.DeSpeculis'fpharicis:comexis,eortimqueprMigiofisoperationi-
..bm,perquatuorpropofitionesaguurp-'.. 8 Si
5 DeSpeculis cylindraceis ,eorumque : affeElionibus. 857
6 De Conicis fpeculis, eorumqueproprietatibus. 8 $9
y DeSpiculis paraboli co, byperboluo,elliptico, eommque affectio¬
nibus , -.i-i' 860
sDedefctvptioneforma'paraboflc^,Wppirbplici,elliptiuypertPlit
Problemata. ibid.
G A P V T 1 De Speculis caufiicis, flue uflor qs, eommque effettibus ,0.
: '.rufii.;- _ ; :; 874
§ 1 Vrum Archimedes,0 Proculus in tatam, quantam Authores
defcribuntidiftantiamnaues accenderint? ibid. Et utrum
fieculuMcaufticumftripoJfitininfinitamuftiuumAibfili
De Spectilis caufiicis, planis, 0fpharids. . 884
Problema 1 Alembicum ea arte con-Hmere, ut folauftoriorumfpeculorum
-• ope maiorem iwdiftillaridoefficaciam obtineat, quam ignis
■ UallduS . IvSfciKSSKU, 886
Totius Operis.
z Machinam conflruere,qua ad datam Quamlibet horam ignem
in ara fufcitet, candelas accendat-sf eraBpquefacrifcio foii-
tem efficiat, qui ignem fuccenfumextinguat. ibid.
j Lucernam artifciofam 'construere, qua in remota dtSiantia
fcripta legenda exhibeat. 8 8 7
.. 4 Machinam ex fpecuhsplanis conflruere, ad centumpedesi &
rvltra<vrentem . . ibid.
j Statuam conflrnere,qua ad ortum Solis, (efi fingulis confequen-
tibus horis Solepercuffa prodtgtojum fonum excitet. 8 S 9
C A P V, T z De Speculi planipolydixi, fpecterumque multiplicatione . -,890
Paraftafis 1 SpeculaplanamultipltcaiiuaJunffpecierumfvniusrei. ibid.
z Duobus fpeculis exhibere draconem quotlibet capitum . 891
Candelabrum Polylychnium: JlatuamPolycephalam. - ibid.
3 7)e mirisfpeUaculis Jpeculoruminprifma ifipleurum difpofi-
tis, 891
4 Th:atrum Catoptricum PolydiBicum confirutre, in quo qua¬
cunque evolueris, ad exemplar natur & exhibeantur. ibid.
C A P V T 3 De egrejfu Idoli extra fpeculum, fiue de reprajentatione rerum
' ih aereextra fpeculum. ~ 896
Technafma 1 Catoptricum. ObieBu idoli in medio aeris repr<efentare. S 9 8
. t z Infpeculo cylindraceofpecies rerum in aere exhibere. 899
3 In aere quafitis figuras reprafentare.. - 900
4 Magnetis ope <vnd cum fpeculo rerum forma in aere exhiben-
_ , .tur./ i V ibid.
CAPVT 4 De Met amorpho fi, feu transformatione fatoptrica. 901
Metamorphofis 1 Speculi ope hominem in quamcunque fguram transfor¬
mare . ibid;
z Varia rerum fpeclacula in medijs tenebris exhibere, yoz
- 3 Transformatto per fpecula conuexa cyhndracea, (fr coni-
ca. 903
- 4 Faciem in <varios colores tranfmutare. 9 04
5 F aciem hominis mille modis transformare '. 9 o y
6 MonHrofa facies hominis in oraria animalia tranfmu-
. tatur. • ibid.
7 Duobus fpeculis planis faciem hominis uariam oflende-
re. ibid.
8 Per fpecula concauo-conuexa idem reprafentare. 90 6
9 ‘Pfaturalibus rebus hominem tranfmutare. ibid.
/pia 2$ *•> A r
‘Wk
ttttt
CRY-
Series, & Ordo
C R Y P T O LOGIA
NOVA-
Qua Catoptrica arte duo amici non tantum occultos animi conceptus
ablentes nullo negotio fibi manifellare j fed & abfentes feipfos
noua quadam Catoptrica replicatione amicis fiftere
poilunt; innumeraque alia exhibere,
PARS P R I M A,
De Proie&ione figurarum in quamlibet diftantiam per Solem.
CAPVT I Vtrumin Lunari dtfco aliquid legendum exhiberi pojftt, 908
2. De Speculis ad Steganographiam Catoptricam neceffarijs. 910
3 De diftantia,qua adprotjciedas formas rerum requiritur. 911
4 Depraxi Stegatiographica . 9.1 2
5 DeproieBione^vmbrarumfue figuraris qualiumcunque,9 13
6 De Vmbris, [eu imaginibus coloratis , ..jbid,
7 De Scenica , feu historica reprafentatione rerum , 914
g Horologium Steganographtcutn defcribere , ibid,
PARS SEC VND A-.
De Steganographia Catoptricaper lucem candelae,
Epilogusjfiue Metaphyfica Lucis & Vmbrae,
Epichirema 1 LuxTri-ma, 917
z De defeenfu a ter ni Luminis, 919
3 Lux aterna quomodo in creaturis Jit, Qdf quomodo creatura lu¬
men in lumine cognofcant, Eff ectus Solis (tff Luna,omnis
creata fapientia Jymbola funt , 922.
4 Omnis cognitio lux e(l,d luce primigenia infinita procedes. 923
y Deus fons lucis esi, & Angelus prima lucis fpeculum :fecun~
dum fpeculum, homo. 924
6 De lumine intelle&uali, 923
7 Lux \ationalis, @f-Phantaftica, 927
8 Jjhtomodo lumine creatura Creatoriperfette <vniatur , 929
Sphaera
Totius Operis .
Sph^ra Myftica , fiue Tropologia Lucis & Vmbr$.
, ? Regule Tropologica.
; ; i -Anima ex <vmira in lumen emergetis ,perfeBe<etemo
Lumini, a quo profluxit , coniumdtur. . u
Regula | Munii [enftbiltscontemplatio.
% Lucis proprietates ad imitandum proponenda , 5>jj
Finis Seriei^ Ordinis totius Opej
IN ARTEM MAGNAM LVCIS ET VMBRAE '
R, R ATHANASII KIRCHERt
ESO C I K T AT E’l E S V,
Philofophi, & Mathematici nobiliffimi.
ODE.
Q Vicquid per omne Delius ambitu Pofthac nefesdepromere fabulam
Caeliq.,terr£q.,& maris,& Stygis, Gibbi fub axes Amphitryonidis 5
Fulgente configat fagitta, Comparq.fublatis columna
Purpureum jaculatus ignem ■_ Rifibus excipietur Afer.
Et, qua; beatis exulat arcibus, Tu quippe celfe pegmata curia
Regina nodtis, quantum Hecale triceps Fers irretorto vertice fenius,
Cum plebe ftellarum, foporis Rodente fucce£oris ambos
Poffit equis, piceoq. curru; Inuidia Telamonas atra.
Tum quid Lycaeum, dofcq. Pergama, Fraterna fummi regna etiam Iouis,
Vel Tufcus augur, vel Babylonius, Ac Magna mater, qua patet vndique,
Colchiue meffores veneni Carcerq. ventorum infremetum, &
Eliciant fecibus gemellis; Pracipites Phaetontis orz,
Mire diferti prodigus eloquj Quandoque mandas, fe tibi cardine
KIRCHERE narras, atque fcientiam Toto recludunt. Da»dala confcium
Expertus, incedis per orbem Natura te confefla rerum,
Sidere# fabricator Artis. -Exiguum penetrale culpat.
Non Archimedi notior at heris Ergo feuenti luceat alite
Cryftallus olim s nec radio globum ARS MAGNA mudo,necfpeciepigras
TerrasPhalantasusredemptor Affeftet Vmbra,ni magiftris
Scripferat imperiofiore. Inftituat populos tenebris.
IACOBVS GFBBMSIVS AN.GLPS,
MED: DOCT.
ATHA:
AT?-H a masiokirg hero
r . (i . (A .. VIRO CELEBERRIMO
Magni de Natura Lucis 5t VrnbrsE operis
***? .wjicsfeiv .-•:«« Authori. 7-- •
E P I G R AM M Ak
;• Naturarir fpondes hoc retulijje LihroT'
Vix licet hoc *
nAudet enim Phaeton, fua fata n/idet . ta
• Defuse mirari l-~K/ : %CffE-lfVS confam artit
7 • ■' Tionefl piortalis: dicitur AGANATOS .
- Vrania radijs Salem K1 fC Ii EPJVS Heret
Attigithinc fvmt fiejcia fama mori, -_
, • Aliud in idem.
A Lta petis, referens Naturam Lucis & Vrobras;
Altiusipfd Aquila-ifed tua fama volat.
Aliud jin idem.
.... -- T^\VmSol-nocie, dieque micat te Authore; refulget
I. J L ominis ipfa tui clarior Vmhra die.
1 Ant. franc. payenv s i. v. doctor.;,
' & in Academia Auenionen.Regens, & Pro£PubL
CATIO-
CA^OLPS SA % G\TVS SOC IE TA t-l S- 1E S V,
Vtcartuf Generalis .
C Vm Opus, cui titulus Ars Ivlagria Lucis & Vmbr®, P. Athanafif
Kircheri noftra: Societatis Sacerdotis,tres eiufdemSociecatis Theo¬
logi recognoneriht ,& ih lucem edi poffc probauerinrj facuitaterifcon-
cedimus, vt typis mandetur fi ijxyadrjuqs pertinet videbitur. Dat.Ro*
ms 18. Decembris 1644.
. . , Cdrolw Sangriui,
Imprimatur, Si videbitur Reuerendifs. P.Mag, Sacri Palatij Apoftolici.
A. Sacram Epifcopus Comacl.ViceJgerensi.
A Dm.Il.P.AthanafijKircherleSocietateIefu t !ibrum,inquoAr , s vere Magna
Lucis & Vmbns continetur.recenfuijac diligenteresaminauijvt Reuenen-
diffimi Patris SacriPalatif ApoftoIicLMagifiri iufla iinplerem ;'E't, quod..attinet ad
fandlam Fidem Catholicam, ad bonos mpresjad coihmunenivfuin'; tantum abeft,
vt quidquam cenfura, expunSidne; yelcorrediione dignunrhrilloanimaduer--
terim, quin potius nihil me repende fatear, quod fummam, & folitam pietatem*
dofirinam,eruditionem,ingenij fubtilitatenaAuthoris non fit perpetuo commen¬
daturum : nam recondita hueufqije-,-ac penittre-ignok ex Natur* Thefauris, pri¬
mus , prompfit, ac detexit, atque ita eleganter enucieauir, vt hac dodirina lucidif-
fima, nihil aliud fategerit, nifi quae, & quanta pedibus hominum Deus Optimus
Maximus fubiecerit,miris,ac iucundifSmis experimentis,quamqueintota Natura
Magna fit Ars Lucis & Vmbra, demcmftrare. Huiufmodifrudus, ac e'rho!umenca
ex libri vulgatione, in publicum emanatura exiftjtqo. Die a?.Decembris 16441
'7 o.Bapt.Rinaldiicm-I: V.D.Pifaur en/is.
RE VERE N D /S S IME P AT ER?
L iber hic P. Athanafij Kircherii Societate.IESV , & titulo 'Artis Magnae, &
Authoris in tra&andis pro more rarisargumentis-ingeniofefelicitati refpon-
det. Ita Lucis & Vmbrae recpnditoshaaehiis in vniuerfa NStura effe<3us,ad vfus
humanos pandit,vt in meridie fine vmbra exfplendeant, quae denfis hucufque te¬
nebris fepulta,vel prima artis tentametita fugiebant; Debebit ei hoc fui rudimen¬
tum Natura; debebunt &' qui rerum arcana fcrutantur,docilem eruditionem.Qua-
re.fi Reuerendiflima P. T. cuius authoritate eum cenfui, videatur; digne Iuri pu¬
blico dabitur , & non minori cum voluptate, quam vtilitate legentium in luce_j
Nomenfuum tuebitur. Romae zi, Decembris 1644.
Melchior Inchofer S.C.I. C.
Imprimatur. Fr.Hyacinthus Serronus Magifter,& Socius Reuerendifi,
P. Fr. Michaeiis Mazarini Sac. Pal. Apolt. Magift. Ord.Przd.
ARTIS
ARTIS MAGNAE
' LVCIS ET VMBR AjfT-J
Liber Primus. L
P H Y SI O L O G I
; LVCISET V M B R JE > ^
In qua vniucrfaLucis & Vmbr* natura, efientia,
v admirandique effe&us, & opera vtriufque
apprime delineantur.
P R AE FATI O,
>k A3l TAE fimper lucidiffima-illaLucis efientia apud,
\ acutifimos quofijiie philofiphosfitit ebfiuritatiswt conie-
^'Misiinreiusinaccejjitmfulgorem, oculis , mox illifa oculo*
: riim ack wttmxdsduar inftar cacutientes in medio luminis
- conflituti, omni fidamine deftitutos deprehenderint. Pla-
P t0 > 'Lfiarfiiio teBe, certe nonfimel caliginojum huiufmodi
■.'zL/icis fulgorem expenus.•videtur t cum eam nunc luci-
dasdenebratitniiablittmq. 'omnium in finftbilium-.rerum-ambitu maxime ad*
mirandam effentiam, occultum ZJniuerfi[ymbolum,qm fttmma imis,ima me -
dijs,-media: denique im'ts,fitmmifij. mira quadam ratione conneElunturaippel-
lat. Plotinus abditum mundani fpiritus.•vehiculum,Diuinitatis fimiam,rifum
cali, gaudiumque : aclum ad hac quendam, ac conjpicuam diurna intelligentia
imaginem,nulla fublimitate inueiligabilem-rvim denique quamdam cceleflem
omnia in omnibus operantem denominat j nec incongrue, Quid enim aliud Lux
d Deo, nift imme/tfe bonitatis jud,cveritatijq. exuberantia? Quid i » Angelis,
nip intelligentia quadam, mt cumDionyfio loquar, certitudo d Deo manans,
profufumq.r,voluntatis gaudium ? Quid in cdeflibus illa aliud efl, niji •vita
copia ab Angelis fdcla, •virtatijq. explicatio, quam c Platonici nfum coelorum
-Hia ■ t - t.. .. t A J mmi _
2, Praefatio.
nominant.? Qqid in. igne, nifi ‘vitalis quidam niger a fuperiorihus agentibus
infitus, 'efficax propagatio ? In ijs denique, qua finfit; (arent, nil nifi coeli -
tus quadam diffafa gratia j nbique diuin* bomtatts, nerttanfq- typus, (jf
imago.'Didemus enim, fimul aenis illa calefis radijs Jttisadi nos per crifial.
lina illa coelorum Jpacia, rveluti per nitreos quofdam Oculos defenderit, om-
nibug rebus fiuam dari perfeBionem,finfitm, nitam, motum; adeo quidem,
nt ipfie plantuU adhuc i» feminum matrice fipulta, ridentis lucis afieSlu <T>e-
litti profilientes, gaudioq. dilatat4,mox in folia, flores,fruElus protuberent. Ani¬
malia cunela coeli gaudio, lucis inquam foecundo radio y evoluti rifit quodam
incitata, fpirituq. dilatata, in evoluptates facundo motu ftimulentur. Minera¬
lia ipfia ab omm lucis confirtio cateroquin remotiffima,inuifbili quadam radio¬
rum evirtute attra&a turgefiere, (fip dilatatione fua in obuios eveluti amplexus
ruere (everbo) omnia cum cceleflibus fpieris choreas agere evideantur, Dum hac
fifi per omnia fundit, omnia permeat, omnia permeando format, (efi efficit,om.
nia rviuificat; fufiinet, congregat, evnit, Hfgregat omnia . Omnia, qua evel
fiunt, evel illuminantur, evelcalefiuntrnjelcviuunt, evel gignuntur, evel nu¬
triuntur, evel augefiunt,rvel perficiuntur,evetmouentur: ad fi conuertit: Con-
uerjd purgat) omnia perficit, omnia rtpouat, omnia confiruat, (fif ne in nihi¬
lum abeant, efficit: Omnium rerum (fif numerus efl, (fif menfura, Magnes coe-
lefiis omnia ad fi trahens. Lux rerum omnium purififtmd; alterari, mifieri,
domari nefiia ; nullius initiga, diues omnium, attrahens omnia, ab omnibus at.
traBa; coelorum ornamentum, torporum gloria, mundi decor, pulchritudo,
gaudium, rifitjq. omnium , mundi -denique totim tonpHentia • qua nihil afipe-
clu iucundius, nil animo Ltius, nil evita commodius, nil cognitu praftantius,
nil ad agendum evtiUusifimequa inertiaftbi ipfis omnia, incognita, tenebris,
fepulta xiernis fiqualefiereht, Hanc igitur Lucem modb.expticare conabimurr
ad cuius admirabilemindolem, (fi? ahfionditam evim motus, effeBufiq. ptoififi
«s^tJ^sf^Animus-ftupef, obcutuqViaret defixus ia.Yno, infiiusfiqufi.
primo fir&ertitti qaid annuat., quid renuatv. Jn:tanto tamen mundi miratu ~
Ut, rerumq. ignorantia maxima, audendum elix aliquid, quid noftn Vf|
leam burnefiy qyrd ferre recufeHty periclitattdutn -yevLqkam acfmirdnm
eius opefierifoffint, mundainnoiefiat, Cum everbfiopus m fler fit, hanc ma-.,
teriam in.artis normam, ehpiSlJt&r redigere- fAr.tis quoque friem, (efr requi- .
fiiatptpneipia hanc habere.necefieejhs A definitionibus igitur, (fippronuntiatisp'
fiuei axiomatibus exordium ducamus.
■ &
4 AD E FII-N I T ION EiS.
I. A Rs Lucis & Vmbrse, facultas eft , qua luminis & vmbrffi beneficio
fenatura-reruin pr#ftamus;:atqu«xhibemus.
II. Ars Sciognoiiiica eftpqua.de. locis alicuius wmbrofi falubritate»aut in-
-ri i ai ubrmifatebfttateex^nibra rei loeumaiumbrantis iudicamus.'■ T
III. Ars Chromocritica eft,qua ex coloris extrinfeci cuiuslibet rei apparen.'
: rnurlcl sioi-i ^yglfit f }{ifg a a^uia'emiiflidolriudiC3tiuiS:.Phonocriti<le vero, .qua
-ibro A tineil e2 vnceifeioq.deiateiite alicuiusmiriilbiepraflictiin iudicium for¬
mamus. ■ '(-. •' *-• '■■■■■■■■■ -■■■
ffV5 n sirqcGfefpusluiHinbfuiA ideire dicimus , a quo vtcumque:lumen profrujdi-
Vti: t J£rribjjfap^nuinrcorpffs eft lumidipeHnam,vmbrat tamem&luCis seque re-.
ceptiiium. . wojMiiipy re".;:.*»
VI. Opacum corpus eft ^i^irVfaocieftluMiJiidaqierumm;:^'/; 17
VII. Luxqualitas eft fulgeiitii corpori congenita,! vti funt ,foi? 5 lignis, & £*-
• = iftera noCtiluca, ■ '■ . -Z . '
VIII. Lifine»n^afpe<ftafciIisqqdka5&inc«prggHa'taz&perdiapJianumjHeT
dium lofigeiaiis^iiiSufaiieaqietnnis vitarpd&iuitatifq.principium,
origo&fons. . ocimnierm eirqslkroqno~rr/n7 .TZ
IX. Spledor eft lumen a terfopohtoq.corporereperdiflumjeftq.vera &%e r
; tmrrqrpos e -fiuiftaiaMitijsrfobalesp&rrthic tenuioris'effentiaeefti!ipjamliiinen,
:sbnatDrG?: oiitadumenrenuioriseirenti^eOvquamlux:.': ":;:5y;p
ggisbos <: LBBi6ft"primomiiiciturvq'irod termediMa corporelucido profidfci-
-™ o£nvq o!,iur'iiuben-iec&ndunBqiJod'Siumineprimoeft: jXTtium, quod a hi
j -EL'p t aunimi3eandei:afque'feidei» , 6rrftsci*terac--r^p,;u5cr.iin : i
3 Radlu&tebfnofitsreiftaselkltoinisprofluenHas 1 vnde, !&confequenter
i zo sup t sIa8ten.aonacencr«tanp6bifedi&aix6mmparteextinJs fuperiiciei
, corporis luminofi emicat redislineis,&inlpiiErirnpdum momen-
- tosemporf-drifiinditur.. „ . ^ I! p , q iJ t "f
- VmbralaaKnamminuuunEftsbaioriiquod cirpuiftftatluminis compa-
ratione_j. .-nr^ ol ni inoisiqcogio ; oionog •
'Xllfi : ■ Vm6rapiHHaefisabfentuprimr.Ju(jrinis/fecunda;lecun3i!^& fic ddff-
. ceps. ; - .. Jiru.hoio5sapon- c nmi
9ESW tb ^^ffibkplenas&petfeaaxEcitat^d quaiirontrlhis radi.us^corporis.lubr-'
nofi pertingit; imperfeterfcro pad quanrpertingitaliquis radius.
iX&F :3 : -VriibiaPli^i& l «ftmedimavnibrdinrt,'obinnbtantiS'eotporisq0alits.
teimbutum »Bub£lsno'j3joq>v c uq!'/uirvjrriv.MOf:' ■
■^Opacaniicbrp&seftii.^iQimultisfiiperficiebus-.cbnfragofnm elt> «But-
taq.denfitatis.
XVII, Color eft lux opacata.
*
PRO N V N C l A,r A,
atque Axiomata.
I, T Vx compreffa fortior eft, quam difgregata, & confequenter illumi-
,j nattebementius ,fongiufq, diffunditur-.
II. Natura nihil agit fruftra,necdeficitin necefianjs,neque redundat in fu-'
• - ' perfluis. \ ^ ■ .... ;r
IILc • -Naturanbffagitinordmate,nequeinOperatigmbuS;£uisfacitfaltum:
■ ■ >ib ;yndeCaufaordinis.,&rerum ipfarum, quassatione conflant, & ordi¬
ne. Ariftoteleslib.8.Phyficor.tex.ls. .
■ . q Omiia^uKinaturajvehafpelhmtjrationealiquafimr; yndeopus natu*
rajopus intelligentiae.
Vi Supx dNatora non; mplererffiedpropter.finera agifc, res lingulas ordinat, illis
tribuens asquitatem. ‘ . muuhqs; -
VI. Natura.qnod3alibit'oUif5ahbr,reflifoilfi::: norimu ,17 .
VIE':d qNahira»nutaculacuilibctentifpot.indira,..
VIII. Natura efferum fuumattingip lineis redis ,-jjfq;breuiffirnis,
iX; mrrreiqixnaturie primogeafequalitas omnia io adumdeducens, r.V'
.XyUqlann jjinien qualitatum oJOniutn.ptimajj&jipb.iliiShia.
XI. Vmbra non poteft agere fine lumine. ‘‘ . . ;
^ medi).
tXill; a. «ilaixafficituAfopetfieiebuS o.ccurrentium^quoinmcuoque corporum;
qua» enim fufe eodemfuutgenerd, apta^unfcadj&itntttiuo afficienda:
-ialioHoiq objluxsumreorpOniius.oI) &pgr£ciessqttiibus terminatura fpb eoderr^
-ai f bono c iu :fimt;genf ce,;frga i; Tetmioari enim .affici eft e Imtadfiio pundo ter-
minatur, quare abeoafficiair. Motus^ftreda>eiiiustermimis, qua-
aosii5ijpa\no:.tem£5qjund8ms6ft:infup.er&fcx»ooHiKnte5&ii8finitorum lucifrj..
i3iani2q'i!KndionBnitafmHipfimtjnfinitapnnfiaj:jdeft:ffiperfides,qua2ex ilfis
-jomotn quafi.confiat j h c afcml tKiaa isdmo rie- :i;;iai sLo 3«.-,
XIV, Lux per colorata tranfiens vndiqueifficirur>,-&in, fe perfide, & in foli-
-sqr::'j3 2in;,Tiditailifnrquauttiitt!llacoIoteita£flaqutacdlot^!lux'iub,eodemdnnt
genere; ergo apta funt in fe agere. „ OOadf.i
sil^bfepm^umefficqibrieiiilq^rpetuuse&mesicuifiOOlonllalJima-
teria, neque colorierit, .5033
XVI^i^^^^caEdrpoaiilaplaieflaaauiS-feiaedio^ei^deafipridiapiifi^»
• zutI»Ei aiuqhfiin^tm^dpeipfcndiculaBHdirsqrf;; oignmsq Soft
-XVlf.aiii^eoIoresffiiiffiansynidiqiteTqietriuituEjnlteftloreailluftrati radraqt
in orbem,vt lux ipla,vtpote correlatiua, mijfjdml
-X VI Jb r®im^is reflexio himiniq oft fedmdumdineas fisnfibiles jhyd?udin(3nyiBt.
bentes, . . .arabutnb .rW i
.ttsosqo '/nl^aioloO .II VX
a A
PARS
\ vv;~, .1 • •; - X.
JtlPARS PRIMA/
#HO TOSOPHI A
Siue '
DE LVCIDIS CORPO RIBVS,
LV MIN IS AB IIS PROFE VENTIS
1 NATVRA, ET EFFECTIJ 5 VS,
- C AP V T I. -
■ ■ <^eiutxpttmge'nia ,(iuede-Sole, omnium lucidorum
. . corporum primo.
S M.&JS'- rerum cognitio a mente primam originem, a.fenfibus
exordiumbabet primum : .inrerlenfus, 'dcnatura? fibi innata-,
nobilitate, & virium pr*ftantia,adiionumq. dignitate,Vifus prin-
xipem {acumobtinetcvifui prima; & primd-cogoit3,Lux JTuj}t,&
Lumen„ ; Horum ope;&opera,rerum omnium in abdito natura?
ifimfcdelitefcentium innqtdcuntdiffereritiarbvndejux, &tamen
-sbnurn c mu: . prjraa funt,qua> primo natis fefc offerunt; quorum fubfidio vete-
«pfagarisingenij hdmines:fublunariaTum'ma,imedk,&imacanfpexcrunt, con-
fpe&aftmtadmitati./admirando funt contemplatiycootemplando funt philofo-
jdimL, PhotofophiadgitmJncis,;lummis,udrnirutionis,con'tpmpiationis:gerajina
fafeotes eff uvndej&.abffae veiuti formidmnifidnftitutigoffriducamus exordia?
/Eria inioc Vniiietfo Natura rerum difpoiuit corporum -.gHierarfcttCuI«*.»
•Biapbana;,Opaca:.r'Eriqri>generis;ft^t:S6L$tellKiIgnis:fecun4i Aether,Aer»
«ftepias tertij generisffonrLuhaiTerrajfNuhes; Lucida huikfvnquam tenebrarum
hortor e: infeftanturi/Diaphananequedilcemfiaberityiieque opacitatem, vtranj-
queqameifan fetecipttrnCyMtnentram; retineant vLucida; &opaca corpora eo»»
tWriariahit7,iiiaphana5interutttai|ue;media riliaavti lucem innatam - , ita tueo tene?
bras innatas habent: diffundunt vtraque extra fefe veiuti germina quadam, na?
turarumq. fuarum teftimonia: lucida lumen, opaca tenebras, diaphanis corpori-
bus, ab vtroque difijfesttatkvstoti“^Sbildjtm-iveMeuffs^fe fubftituentibus,
atque vtriufque extremi germina per vices lucem seque, atque tenebras reci-
-pfeflflfefiSMrAt h*c^^ ! §«>.i; i nune.{ingula;eo Grdinei&ferie,.qua Iux.ipfaia
-r&t&sgmfeims iltegapn^i Architeaus- DeusOpt, Maximus mundanam bm
■vtetikfcm f^pcate.*qqi}kuens,.cuathe inftmmenroprimarioiilajn' nec Cpn&
-Sere's.ji.<rc ad geaeratiopes rerum apram ieffe ppffe coufpiceret; IHs hoc, qua
x>rni>^Muimusj;n}9uemur^fumus-,pir.{egxic; ¥#s uejnpe ijjud cubnirahile, quod- Sllil , ,
mera» forjquoddaruj.&bashnpflt,; •feiLmgnse® quamdams ac principale natu-
r^^fiitadica.m^fginjaj^&Nujnejnjyte.O-rnupdrjsgubernareturjOccuitaq.far
^tetefcA)ej^s@^pta .gg c ch.|o,.3byffog, 'tenebrarum eruta,manifeffarencur;
-twel-j ' atque
6
Liber 1. Pars I.
atque ex vifiblli h§e»'ue tflaterSSnu 5 mne, inuifibilis illius-i & fnpra-mundan?
Numinis malefiasmortalibus innotefceFet,condidit.'Huiciutem varios motug
ingenSjtgens agitat malem,&. magmje oorpj/re mifietts^nequs circulis id.aftrin*
g£^v6Mt, fed-pfrperui fpiralium v^umirOim agglomeratidhe itropicoiadfro-’
r ‘ . picum nibueri, vt* mundum vtriuerfurmfcecihidb motu imprsghatumjfufcvirtu¬
tis redderet participem. Quo quidem opere in rerum natura diuinam proui-
dentiam nihil magis indigitat; neque reipidlu terreni mundi dumtaxat motus
fuos variare Sol, fijd iStrelpefiu fuidpfiqs hifce srltirais temporibus motus varia-
rfj‘&'verfare'vices deprehenfus e-ff : qme omniaad aliquos in-terreno mUrrdd
effetius jjroducepdqs^vt poflea videbitur, fapientifllmerordinata funt.. Si enim
Deus, & Natura,‘nihirfruflra faciunt, etiam'in 'hifce 1 inferioribus minimis rebus»
quas viliffima: alioq.ujnv& jnter fortuita vulgo adnumerantur, tantae fubinde vi¬
res elucent,vt ea non nificceleffequidfapiant;certe huic vifibili( vt cum Pla¬
tone loquar) Dei fimulacro tam .fqblimi,tam conflanti, tam regulari prascas-
teris,caufas altiffimas, & omninofcoeleftes firbeffe putandum eft; quarum diui-
niffimam» & primam appellare non dubitem, intentionem, & finem, propter
quem vniuerfi;€ohditor:Deus ipfuituam-tiim.ab;*up condito fic ordinauit, vt
videlicet humana mens ad huiufmodl admirabiles diUiUas fapientiat effetius ele-
nata, rerum Conditorem, omrifumqitam mfigffjiim, & incomprehenfibili qua¬
dam bonitate communicatarum rerum finem vltimum cognofceret, amaret»
«que sternum tandem gauderet; De hoc igitur lucis fdhteseiufqndtiur^coig
flitutione ,ac facultatibus, primo aritequam ad lucismiracula procedamus,dicere
conftiruiinus.'
M M Quaeritur itaque primoi quid fit Jucida. illa fubftanria, quamqucitidip quidem
intuemur, &au iBcomprehenfem.einsipulcbritudihem-attoniti.imrdinu^»'^
Sd f qaiddkatetti;fubflahtia emsnpemngere nemini^dhucdatumi fit»^--£- : -'-i *
- ;Dicd: : i'gitur,SofcmoefreiJco'%usdgn'eum ex'fluore sthereonconcretum, munda-
n'^primigenisq::lucisdplic8ta’utmateriaiem-'panfpefmiaquadaiii:refertumrex^qBa
velufiiex fohte qiiqdam-iucisi^ufq. inexhaufte, caIorisalucjfq.'!femrnana:deri*
uantur in omm3> iAneft, luminis ; vehiculcrquaiitates:fingulbrum.cdnferuati(^
ni aptas' influens ':ihifinguia', qui.'dernde. ffeminib’us.' prc^njs' cuique rei ?congei
nitis mifiae, tandem: admirabilem illam rerum, quadi quotidie in hac rhflndo
intuemur, varietatem :pK^@nown|* 1 Efl agitur Sol corpus ffphaericunr. nam ma¬
thematice» fed.:phyfide:;ffua : afperitafe;-&dn2'qualititr'COBiaans::qnod miruin
non immeritbicurpianrvideripbfStimifileuidenriffimya huius monfeirreEper/td-
iefeopia excellEntiiSmaidbferuatio-feamnosreddidiffet certiores^ Effe autemp
corpus-igneumv afperum» & insqiialmfequenti experimento hifce-vltanisi&
culis innotuit. -> . < i > jT t . 5 ? '< n ?ndjB
. Phanomeni.folaris experimentum.. , asd
- . - : .. : ' : /'■; ' r - - i;. urilv 30 JJH
S Ii-heliofcOpioiftius genetKiqufemaxlhiK viftutisin ? aftr*um cbntemplanddh
rum vfum fabricata funt, rnOreDiopticisconfueto/diuetfis temponbtsffn
Solem : dire'a6;fpeeiem' eius ihtra’cdndaue ciaufnm-V'^f«iffdtuffiq'.;ttofitdfl 2 <nj|
Candido plano exceperis i rion fine admiratione prinio -videbis -fubinde^totabsfo'
laris hemifphasrij apparentis -fuperficiem- heterogeneam ex-vmbris , & luculiscd'
f -..« : flatamreundemqj Solemrjamquam -marefludibus^afperumsd: fluiiuantibusvtr-
diqUecrifpuffijneque-id-eodem niodo»fed temporediueffbidiuerfisverifafdJ»
- vites,hodie aliter- quam heri •» St em:alitet quam ! hodid-,&;fic nunquam eodem
fchemate, eodem vultus habitu yfummo ftupore defixiis intueberis vt figurado-
cet.Queomnia non egotantum»fe'd &TiniltoHftii aniibriiiii,Herculeo SnedabdiS
clarif-
PhotifrmsCorporum CodejHum . 7
cteHfimuSilfe nofter Scbopenis : opere fntegro.Rofar Vtfinas fubtiiafimbp&.pler;
nareconditiflimis obfmiatiombus, indagata demonftrauir. In hoc eodem cor-
pcJteiubinde macularqaoqae ingentes veluti vmbra:, & contra-oppofita» luces,
fumfiia admiratione fpedantur; quarumaliquat decrefcendo mole attenuantur
firaul in vmbram fubtiliffimam, ita vt tandem ipfam a.reliqua Solis fuperficie,
nifi aptatione inftrumenti, vix poffis.difceniere: & talequandoq; vmbratileve-
ftigium durat per vnum aut plures diesjquandoque cito euanefcit pemtus,& ah-
quando comitante, aut fiibfequente facula fiunt haec omnia. .
Quaedam aeriam maculae quandofunt, in-tenuem,& aequabilem vmbra attenuatae,
hanc'ipfam deindetefolmrnt in marulasminutas difcontinuas pua&oru in Itor,ita
vt:inter ipfas reliqua iblati&fuperfiriei fpacia-elucefcaht; & quaddifta in patuulas
maculas diferetid/fafia--eft r ptogrediuntur. nihilominus ordinefuo per vnum,ai)t
plures dies.^dque draofimod^, nonnullis m communem Solis-fuperficiem;eua- -
nefcentibus jqurBuflam-nn: amam continuam vmbram redeuntibus, vtrilque ve»
luti poenitudipe tpiadaidu&slSti fe inuicem feparantibu?, vt deinde euanefcant,
ex- enamdisdenique vdnti: ex fubfianria - Solis ebullientes reualefcant, & in no-
uam feculariiin, vmbrarumqf fobofem exerefcant:. Imo eadem aliquando' poft
vnias j.vel akeriusadiei difpatitionem, iterum comparet. Veruni- ne quifpianu,
iisM ’ huiuf.
1 Liler 1. ParM;' ^-i
huiuimodi ipa^sjis* vitio oculi , aut vitri accidiffe putet ; is fciat hoc in-ipfad,
folati difci fiiperfide»femper,& quouis diei momento inquauisSolis partta»
indifferenter fieri, irrefragabilem experientiam hucufque indubitanter docuiffe.
sMlituit Se- Qui vnquam in fornacibus fuforijs.in ingentibus, cuppis liquefe&um ses vidit,is
lusfufirijT.''' genuinas phanomeni folaris rationes aliquo modo comprehendere poterit, Si-
c-uti enim in huiufmodi cuppis-, fufbrijs vndantis materiei fferuor tales fubindc
"afft-Us" voluit ,vt mati cuidamigneis;flufribus agitato,vndarumq; vorticibus:cur-
uato haud abfimilevideatur, vbi fuligines .atras flammis hicidiffimis iundae,mi¬
ram quamdam facularum,vmbrarumq; viciffitudinem exhibent,in quorum eua-
nefcentium locum aliasddentidem iuccenturientur; ses vero liquefadhim, quod
aflu funditur, fplendorem habet ita fplendori Solis lirailem,vt nulla alia res in.
natura rerum fplendorem Solis melius exhibeat. Hoc amidiu deturpatum primo
anno 1625. iv. Aprilis MoguntiaQ & deinde varijs alijs temporibus hicROmascS
Scheinero no.n fine ftupore me obferuaffe memini,figura phsenomeni hic appo¬
nendam duxi. Hasc autem vmbrarura,lucularumq; phasnomena nulla ratione,
extra difcum folarem ,fed ex ipfa corporis fuperficie quali ebullire, hifce ratio¬
nibus comprobatur.
■Rtiunespim- Primo, quia Sol fiue vmbris variegatus , fiue luculis corufcus, fiiie vtroque_,
4nen: Solaris. carenSj ficuti vni loco comparet, ita toti mundo apparerecompertumeft. Item
quando nouas oriuntur , aut illae certum in folari fuperficielocunmbtinent, fit hoc
vbique, tempore & locoSoliseo3em : imbannorum diuerforum,dummodo tem¬
poribus fimilibus,& in ijfdem parallelis obferuenturjquemadmodum <S conflan¬
ti , & concordi Galilaei, Scheineri, Malapertijj aliorpmq. in-Indiaiqupsapudcita-|
tos vide,obferuatoru traditione nobis innotuit. Secundo, fiue interuaila vmbraru ,\
&. macularum fumantur in longunffiuein-latum r fiue mixtim; femper ilte fuper4
fidet folari ineffe repenentur.: quod nequaquam, vti ex opticis patet, fiereiTftaK
teri extra Solem fphasra; mha:terenr. — 4
VDixiindefinitionefpanfpermia quadam refertum) eo quodiSolnbrtfimpiicis;;
tantum lucis qualitate prseditus fit. Jed & luci admiftas habeat omniumfemina-;
Jium' rerum yirtutesyvt qui ab Opifice MundanoTniDndi-anima, & pater ominiuin
eft conftitutus', omnium in fe.virtute feminalium rationum poteflates contineret;
quse vniufcuiufque rei feminibus coniun&se, rerumomnium in mundogeneratib-
nem efficiunt. Nam, vtredte Ariftoteles j Sol & Homo generat hominemrjp lu¬
cem autem, & motum folum non generat: ergo per aliquid aliud i fcilicetper lu¬
men tamquim per vehiculum delatum, iingulifq. miftum,hunc effectum'pra:fht.
Calorem vcropracipuum Solis inlirumentum nemo facile negarit, riifi qui fenfu
calor nSfit ai omni priuatus fu&i{; Etfi quidam perperam velinr, calorem, lumenq.inaereab
tmiiioJaerir. aftrorum latione attrito generari. At fi hoc. Cum latio hasc perpetua fit, cur noftu
etiam lumen in a£re non generatur, cur nodes Suat 'frigidiores diebus? Alber-
tus quoque docuit,lumen per fe non poffc calere, fed dum a Sole diffunditur, ab
eoad terram vfque pertingit, qua ea fit, qua calorem cum lumine nobisafferr.
Attamen Iflatioaflrorumignisparticulam deoffumtruditjcumlatiofemperffiatp
curfemper eam particulam ignis non trudit ? cur nonnoftu,reflate? cur hjwnre,'!
non die ?cur fuliSeptentrione minquas vt ihifaciat calorem ? Sed hsec figmenta;?
quia rebus ipffisnoo:CQnfcnriunr,acutulorumfunt delitaittentai Calorem, verono;
utri- iffe,ex.-aSrealatiotieaftrorum^ttrito,-hinc patet; Attritioproprieexduoruratcote
1 porum; folidorurii femOnringeritifijcollidentiumq. vehementia fit: cum ergoSdl,’
jLunav&.aerab:inuicem temotiffinii fint, aer quoque aholiiffimnsfitj paterprqpo-i
&um..jEftigiturca]qrperpetuusIuminiscomes,nequeUumenvnquam'finecdo-"'
jEe.eftsfetiamS cak>r-aliquandofineluminefit;ciim'videlicet re aliqua aiumine;con-' ,lt
X.alefafiajipfo abeunti ibrcalorremanet;. Id auKtnffit,qiiia lumen omne,fed/enifi-'
-iiiiilQ ' bilius i
Photifinui Corporum Coeleflium .
■Jsrifildumen Sole ynon aliud eft ,quam ignis, corporeorum ignium ignis primus,
-imagb .empyrei >primamiq. &luminis, & caloris, lux-com paiftiffima, igtiifq. fer-
menriffimtfs,atquemdentiffimusdfodij verbeius fiiqtab.eo ignes fecundi,redi,acur
ttf,penetrantes,'vrentes,quafiadenfaSoIismole aeftuantes. Vnde multi infignes
-Philofophi moderni fentiuntSoIis corpus ex materiacoftareomnium totius mun- u.
•di denfiflima, vt intra cuius auguftifiimum orbem tantum fitmaterias coneiufum j tmsmmdifiiu
• quantum totaawaanhereapdmfinitam fere folida: mundana: fpharrarampfifudi.
"nem eft difperfura. Effenutem denfitatem huius corporis infummo gradu,ex eius
• Oalorifica vi tamacri, atque adeo iongeporrediacoiligunt. Ignitorum enim eitif-
"dem-quantitatis tanto qiiodlibetviolentiusvrfc&longius,quanto eft denfius: vn-
. de plus carbo jquam fiamma, plus ferrum canderis*quam carbo; vt non inconue-
-niefttef pleriqueveterum Orientalium; Hebrad, Arabes, AegyptijVPerfte, vtin
mbftra AftronomiaHierbglypM<mfofiusmemonftrabitur,Solemnihil aliud,quam ’ "
•f&jj&y id eft r candefa&um lapidem, fyimbolice, vt eiufdem molis denfitatem ini
nuerent,afferuerint.. : -
~i?Quod autem.certam materia: incorporeSolis quantitatem definimus, atquipa^
• rantes eam refiduo materinyqua, fecundum Moferr, extenfio, feu infufflatio fadta
■eft inter aquas, &'aquax,;Msidetnrrfane requirere proportionis concinnitas., yt
cuius vis immenfum illud fpacium permeare debuit, idernTantumreceperitcor-
joris, quantum in.vniuerfoillo-fpadodneft .• RemnonnulILelegantiffima fane fi-
~militHdinemimdam!dpifioipdemappriine:explicantis;aftendunt:Deunividdicet
fapientiffimum;Atchiteiaumfofumnnmdumcondidifle,eafereratrohe5rquapue-
iri bullas ex aquaigfinegmate per aerisiexfufflationem excitantjka tamen,vt Deus
<in direumferentia limbi bullatinferioris guttam aquae refinueriti Comparatio iane ■
ipulcherrima,adquamvdipfe SapimsrefpemfFeyideturdum aiti;cap.li.^ao-
niamtamquammomentum Ratem,ficejl ante te orbisierraritm, & tamquam gutta
■7&^<^ducan^qute : 'defce)tditi)fttrxqm^r. :: vytiittA xp-mmsdqlosmdiAne'.
- - Diximus indefinitione SoUs fnptddata^orpus Solisafperum (phyfieenon ma-
ra fua conflans, inaquali vaporum exhalationumq. amiftu cingitur, variafq.habet
partium difpofitiones; alibi enim denfam, alibi fubtilem & tenuem, vbiq, varia vi- solii
Tium qualitatumq.-mifce-lla-imbutamexp€riffiur; in alijs quoque,&aUjs4ocis-aha, »•
atque alia pro partis euaporantis natura , & conditione producit: ita prorsus exi-
Rimandum eft Solem py rofphana fjia conflare in^quaBjytiex perpetuo macula-
rum,fumorum, nebularum, lucularumq. in eiufdemTuperfide nunc ebullientium',
nunc iternm^uanefeentium,yiciffiy^ipe,irrefragabilis experientia.docuitnAtque
adeo Solare corpu^d-ihfte Oeeamtiimfdam^^herifi j>erpetuo in'dtii,& agitatio-
ne verfari,quod quidem fic agitatum pro euaporantis Solaris regionis varia natura,
■yariosquoquerinNaturaterumeffe<ft'uscaufaxe,nefflod'ubkabit,'q'uip/^ditftapeni-
tiusfiierit-contemplatus^ft enim bniniummuridanomm-corporum eadem ratio,
y t quod de Terra dicimus,xJc SolejihnnajCaterifqi planetisdkendUin fitr diuerfi-
tas ineo IbiumrepetoriqimtfvuMmquo^uehornmicqrpornmjytiicliuerfam na¬
ttam 1 fbttiti>fa e^tediuerftimqsmqiiKexfplratre .virtutis fua; Iph^ram fupdet.
Nil ampliusdKeeqnrharc S61is-miracufa;penitiusfuerit£ontempIatus,ishaud*yu-
bie-fecile Cometarum inT^enori Aetheris JegibnenafcentinmoHginem.yidebir,
Multi quoqueTbilqfojihijidaureffeSuumqpoitmdamdnfoIentium.jabditaseaufas
'Ce^empyr'eqiffi.plxaibuktemergadfi3iibunt,pleniusfibr,fiSoliS'Jianepytefph!e.r
«am,eiufq.yaWpsie(Kiftnsiconli'deranejintifatisfacienr. -
- ■ Sdnt pbrrbsSsfernesItnnemi&edqr rerum feminailiiminefcio.veaa,.^
feebl^orahsCideueiSarj&a-caloreinuediai.fQtaq.ueincau&.rerumi&gener.a-
.tdbhis refum.omniunnnifedki Taimmenim fuum ficuriddator eft femin um re-
10
Liber I. Pars I.
rura ; fieeorumdem eff menfura, & numerus , &fomes, Dum enim illuminar,t<v
tius vniuerfi corpora fubiens,& ea permeans,calore comite tum feparat,tumeorj.
gregatvpurgat,fcmouet, eapenetrar, nutrit, augmentat, perficit, renouat,viui-
ficar, continens omnia, contentum ab omnibus, ita vt eunda corpora illum , vti
generatorem, vti motorem, vti calefadorem, vti illuminatorem, vti denique vi-
xx datorem,eiusq. cortferuatorem expetant . Omnia enim hsec corporibus influit,
inditq, ciim manifeftis' luminis viribus, tum occultis, incorporeifq. adionibus;
Vt vel ad bafceadmirabiles Solis qualitates Sapiens refpexiffe videatur,dum dicit:
Ttyevzn-m&t [titpQx&tuw doihdi xzd ■S-iffiiattjMyit jWjmtb .
stf.fi, i >«, 27 . Quod enim ab igne nonfbterat exterminari,Jiatim dbexigmSelis radio cakfaSiwn
tabe/bebat , Vera igitur Sofis inftrumenta funt lumen 4 calor,.femina ad ea omnia,
qus in mundofunt, efficienda. Ariftoteles cum lumen Soli negare non pofleine-
faiZT gauitealorem, & pro eo motum fubftituit,dixitq.Solem lumine, & motu agerejn
1 ' haecinferiorajNbs verb.eriaro motum Soli damus,non quod ad aerem,aut aquam,
. autternm motus pertingat,fed quod Solis fit veiuti quartum inftrumentum quod-
dam>qtro tria illa lumen, caior, & femina,quocumque it,fecum circumferat, &,Hy-
Isos mundos totos ijs implcat,diaphana quidera corpora lumine, & calore j opaca
verbcalore,.& feminibus,caiore in intimis opacorum corporum vmbris veiuti im-
przgnationistefterelido, .
Vt autem Sol hafce vires fuas fane mirabiles toti corpori folari.congenitas mun¬
di corporibus zquiusrediulqicommunicare poffet; hinc Opifex naturae fapientif-
fimuseum circa proprium axem, diurno anuuoq.fpacio ad motus diurni annuiq.
exemplar .ordinato ,,moueri voluit (quod portentumfane <d^s yltimis
hifce temporibus Lynceis Aftronomis tandem innotuit ) vtiic nulla parseffet,
mnum, qu^tamnecelSrise iucisfoechnda adminiftfatione defiitueretur. Cum praterea
Solis radiofa fpeeies efficaciffima fit,ne continuata caloris inteefione terraroffice-
retjAthmofphzram ex halitibus terreftribus,& yaporibus aqueis adione Solisex r
citatam-condere voluit ', vfitteo nimius asftns «eluti'retufus proportionaliqua-
dam caloris intenfione mundum vniuerfom repleret. Qua omnia,vt melius intel-
ligantur,iit ' " - ..
.. C A P VTI I
O* ‘ripltci Solis allione , difsUii',re^exa, refrafla .
•Y M conftete quolibet Solis.pundo verfus terramconuerfo.pror
manare v.num aliquem indiuiduura radium perpendicularem^,
quffeiaper redo ferturincefih tam per Athmofphzra,quam per
aerem ^vtiin artemoflraAnadafiica docemusAtque hanc.dir
cimuaeaufam effediuetfitatis><alQrisiadmerfis cliraatis.-fi.emm
._re&isfuperficiei terren® incuhuertt:,aflionemhaiid dubiefam
tiffimaraexereehitsfimjvetticeauclinaueritj-tantoefficacioremefficietcalorSdH -
quanto angulus,quem cum fiiperficie conftituit,angulo redofuerit vicinioriGuni
: vero Solis orientis ,.aiit meridiani radius incidensdn obieda (Superficiei terreftris
corpora normaliter eredareadem prorfus ratione cadat;, qua fub fphaira reda in_»
medio c<3eli conftitutus vemcesmerito quttmiraripoffet, cur Soiis radij in hinuf-
modi montium, turrinm,-:templorum,domonjmq: parietes, necnoa pyramidum,
columnarumq, normali ter er edas fuperficiesmdios fuos immittens,non eumdera
effe-
3 * Porto
Photijrms
•eflreflura ? -quein fub fphjsra refla efficiat ? Refpondeo, huius effeflus cauTatn eflt
•radioslSolis in vapida regione,feu Athmofphaera, refraflos, qua» terram veluti ini
•dumento delicato ainiiftami phoebaris isailis ita protegit , vr vehementiorem_.
jeorum rmpetum;varie, pro varia radiorum obiiquitate,aut diflae Athmofph*rae ra-
-ritate,denfeateq. retundat, atque adeo refraflionis quantitatem cavjfetur raritas,
vel denlitas diaphani; hebetationem vero radiorum diaphani cauletur-Opadtas.
Cumigiturin Athmofphsra vtrumquereperiatur,mirum non eft, fi ipfa tantum
-inradiofam Solis fpharamiuris exerceat. Vnde confequenter patet, quod fi nul¬
la eflet Athmoiphatra, normales montium crepidines, vti & omnes normaliter
ereflas fuperficies,eumdem prorfus calorem reflexuras,quem fub zquinofliali Sol
meridianus, & verticalis, i terra refleflit. Situs igitur obliquus fatit,vt Solis ra¬
dius horizonti vicinus in illa Athmofphara longum iter infiftat 5 ideoq. dum hu.
midum vapida fph^rae medium tranfit, plurimum & lucis, & vigoris, ardorilq.
veluti obtufus, hebetatufq. deperdat . Secus fi fieret, terra arilu Solis haud dubie
foret inhabitabilis; vt vel ex hocadmirabilem Dei Optimi Maximi fapientiam in
adminillratione, conferuationeq. mundi videas, & admireris. Verum dehuiuf-
modinatur® prodigio,'atqiie de Athmbfphserzvtilitatibus,vide plura in Arteno-
i3 Liber I. Pars I .
Porro eviro Sol vmbra terra ex oppofito denfiffimas femperalicubi telluris par¬
ti obfundat tenebras , & confequentet non parum tam jjeceffanj lumiaisaf.
fiftentiam terrafentiat, ne & in hocdiuinam prouidentiaro defuiffequifpiam ca-
ilillari poffit, omnem hunc luminis defe&um radio velutiquodam Solis reflexo
rependere voluit, Dum enim luce fua iramenfa oppofira Luna:, ftellaruraq. cor-
porsiliumipat.illa lucem communicatam, veluti ex fpeculoquodam,in auerfam
gtque noSis caligta insoluti tprrs faciem vibrantia,quid aliud mfi vicaria quan-
dam.5oJis operam q«m lumine, tum calore reflexo, ita.ineuitahilineceflitate natu¬
ra exigente impendunt ? Vide figuraro hic appofitam in qua radiofa lux CB A
tum terram, tum Lunaro. & reliqua aftra percutit,qu* in telluris oppofita partem
vmbrefamrepercu/fa, ibi temperato caloreSthimineabfentis Solis vicesagit,
ibiq, pro varia communicat* virtutis mi/ceiia, varios effefius producit.
e A P V T I I I.
'*De miro Solis opifcio:item decaitfts>ejfe{libus'Macu
larum Facularumq.folarium.
8 V M Solis in mundo incredibilis, & prope diuina vis fit; a So-
le Cnim omnis motus,St.vita, & conferuatio,& coeleftium, ter-
.reftriumq; ornatus; adeo vt,qu6 propius contempleris,hoc plu-
■ ra in ilio inuenias miracula^decere philofophum arbitror,om-i
nes natiira:” thefauros rimari ad dogmata tanto miracnlo con»
/Fixum igitur, rajtumcpdjt, Sole ftaFuro mundi huius terreni
gubernationem longe aliati}, fc ilice t flatum turbulentiflimum futurum, neque_j
terrae globum vbique habitabilem,neque Athmofphaera: djipqfiflonS,prout nunc
experimnteande; propter benefici Sblis,& omnia vegefantis,& conferuantis ab-
fentiam,^Quibus ex-tebus munifica diuina: pteuidentiae bonitas ejacet,quod huic
4 fideri mdtnmjcum longhttdinis diurnam, tum latitudini? annwiih ,-eumque ex*
centricnm indictai^vt eiutfmoidi motu£ diue^tate athmofpha:ra'ad^aequabilem
mediocritatem, & humanis vfibus accomnlbdatam temperiem digereretur: hoc.
enim temporum fcyemis,apftatis, autumni,ac veris viciffitudines habemusViioc
curricula annorum, menfium, hebdbraadum,nec non dierum tranfigimus, quo¬
rum diuerfitatemvnus idemq.Soliua prafentia,& abfentia efficit. Virtus igitur
Solis terreno globo a diuina pro.nideptia datur per motum localem diurnum, &
annuum,ipfius virium,facultaturoqiabditarum delatorem.Ne vero ijfdem fem-
per radijs folaribus terra feriret ur,neue altera folaris corporis ad Stellas conuer-
la, pars otiari videretur; diuina fapientia ipfi Solis corpori proprios,St ab omni*
busalijsdiftinfios motus indidit,bueis fingulis (quemadmodu ex irrefragabilibus
experimentis conflat) vicenis feffignis diebus circiter vna circa centrum propriu
reuolutionem conficerer,& huius cqnuerfionis beneficio quicquid 1 u cis,q u i cquid
virtutis continet, fuccefliuetam in terram,quam vniucrfum Coelum, adeoque fi-
dera fingula,abundantiffime effunderer. Et hanc quidem Solis circulationem in
terra: grariaraa Conditote effe induam, ex eo patet, quod ipfa non fimplici, fed
annua circumdu&ione axis mobili* circa quem prior motus defcribitur,vota¬
tur ; quo fit, vt Sol circa' fumroita|em borealem, & depreffionem AuAralem^
verfus terram vergat, ntitetque fexmenfium tempore, & ab eadem viciffitudi-
,fea*I t ii naria
Thotifmus Corporum Coslejitum. 13
Patirpotertamasiumq, tfiobilium appatifione 'fB_p»aL i iprizontem folarem ,• &
«ceultatibra infra^undem deuergat: quam vertiginofam librationem ad ;i vtili-
tatemqd^ue telluris fadlam nulla ratione -dnbitaridebet, hinc enim -per
13. Iuftrationes, quibus totum Vniuerfom perlaErat,‘terra vti alia , & alia feffl-
perluce folati,ita alia quoque, atque alia virtute folari haud dubie imbuatur;
quin varietas induxuum mirum quantum promouernrperpetua illa macularum, mmicKlisStl
facularumque mutua coniundione,feparatione,abitu & reditu. Si enim vmbra_, luratimmtm.
Luna in eclipfi folari tantopere alteret tellurem, quantam alteratibnem in fubli-
mioribus effefturumSoiem credimus,qui 50. aut 60. fubinde macularum, vm-
brarumq. tanra fubindemagnitudinis, yt Lunas terraque fuperficiem a;quare_Ji
videantur ,ec’lipteapatitur ? ^i&-igiiui-iS6l nunc fr^iiti qbodam maculofo vm-
bratum trafiu lugens,procedat; nunc excudo lufluofo velamine totus ferenus,Iu-
<adus,placidus, & ridibundus,modo flammas,mox fuligines atras euomere videa-
ctur; certe ifta in terram.diuerfimode agere,eifeSus diffimiles.producere,ratio do-
-eetycum hac viciffitudih : e,ipf3m Solislucem varieUt:, impediant, promoueant,
^augeant, tninuantque; qua mutata, folarem confequentfcr. in terras, Sc iiiblunaria
•irifluxtUnmutarinecefeett.: H sc autem itafefebabere,omniumpsene feculo-
.rum adb probant alfronomica:Hincfaq>e:annosquofdam.alijs magis exoticos ex¬
perimur,quos AftKdbgLvarijs; planetarum adfpedtibus fnos^verius huius folaris;
phaaiomem varietati adfcribimus. Cumenim ingens-ebullientium. foiiriuac,
euaporationnm copia congeritur; fieri non potefi, quirriucem & calorem quo¬
minus efficaciter in irae inferiora agere pollit, vehementer .impediahftGerte Sue- wjhru twU.
tonius. eo; tempore , qiio IuliusGafat trucidabatur jcircdSolem longo tempore
itildiiivieluti materiam quandam traflam:; &.fuliginofam tradit . Tempore quo¬
dque. Iuftimani Imperatoris :aano integra Sol ceu velamento quodattt obifeptus
-adeoparum Iticebaty&itdobfcure,vtihLunamconuerfusvideretur. Vide AI-
-dbikandhmlib; deptpdigijs.i Cyjferuarnnt haiid.abfim ile Solis prodigium Arabes
;arujaffegjra 64; quemadmodum in.Aftt^ibgiarfuaiiradicH^i -quOd&magnai/
-rerumdefqlatmfeeutaefl* Apud;Paiiltnn.Diac6aum<lie^friusanno:5fp6;S(dem
-cifZdiemni ipacia Seete maif knedetenccf&defiEcatbita obfcurfi-luxifire,vt p*ne
teriebrasMundo .ofimderetiQuam obfairitatem ingens-qQoqwe-Comaafecutas
:cft..Gorflelius Gemma in.fuajGofmocrhicastradit annoia j ^Sdlis^djfeuM 1 vd-
-lutfc fanguineo icaiormoi&fHmntotiuEurspife Imultoiffini dierum ! fpacio: eompa-
tsuiflesiquod phsehomenoir,.&Comfita&jciuitesicqrBmotiones&cutaefuift-; Anno
denique '1 eaj.ipauldiajite bdlumSuecrcum v totius arifiidecurfu ,difcss folatis
ifagei!cianacularnm;ebuliitiorieicoopertusj;tumra«»ein;Ge.rmania,tunta;n6ftjro
-Schcinferoiflom» fe obfeipatus^Qua: omnia li Affitefyimi diligenter dotarent,
iforla«6exvhuiufm6di phKrtomenisad e-fedtusfublunafesfCOmparatisyflokia-aftfo-
cjogia smultavulgariilla planetaria .certior, condi poi&e .- In Luna Cyfetushofter
'AbhumfpKKram quoque.fiue vaporum -exhalationi,;ih ricfipS Solis aptii i d 2 8.
fjpfoinaraiisDorainirildienotauiLNoff dubito fdemanireiiquisplanetaifimglobis •
-eottangere,oquirvtl Gemtaui-centro 1 vniaerli diuetfa, ita &-diaerfas:'exhafetiq-
faHrnr fphasras coffiftitBunt—'Ex quibus ({uidem ni fallor,'Gometanim cum ; fupfa
-tuatiafia imhattuacrcen&rum, nouaramq rf .Stella ! rum genefismahifefle p«ec«
Jdu^-Jmpaoco citcamoduiafluaiSol canrerique planetas fBar'um exhalationum!
.fphEiasnfundanti&ajuomodO' indbCom««:nafc-i-poirmt; adducere pblfem, V-e- '
rum-iciun nanfsnqierrprudentis fitjomnia ea qui cte particulares tam 'infoTeri-
> tiunc efeSauirtiratjones inferitis;aiodia variabiles contingere poirohtjtemfteef-
f fnote/hinc «HiftoKum ptenonSenoium caufsm bifc diinfaxat #3* Sxiv infiniiate
;vqhtEpj1qs commehr^rebifturas; fed'&alibi forlaffdebifcd fufius noftidm bpH
-ntOHcetupetidiiiusj, ylji ibefee'ndftrasr difcutfus non difpIic¥iffeihitelIexeiimHs<i
6ia Vides
i4 Liber L Pars 1 .
Vides igitur quanta ex hoc nouo, & nouiflimis temporibus inuento phsnome-
no,arcanorum inPhilofophiafeges,quamvber campus pateat. Verumne hsec
tantum obiter dixifle videamur,-naturam, & efficientiam , qua- ratione hac. o.mnk
per calorem fiant, iam reflat vt dicamus.
GAPV T I V.
De lumine lunari, aliarumque Stellamm.
K T maior in hoc mundano opificio rerum,effefiuumque varietas
elucefceret, voluit diuina prouidentia complura in hoc mundo
corpora,'fingulavarijs,diuerfifq.qualitatibus imbuta conftitue-
re,vthsc fecundis Solis radijs imprzgnata/eminumq.miftura
per lucis folaris veluti reflexum radium in terram delata, ibi¬
dem nouas generandarum rerum combinationes molirentur.Vt
vero hoc commodius fieret. Lunam circa terram i & planetas
circa Solem: tanquam centrum conuerti voluit, vt acceptos a Sole radios in ter¬
ram commodiusfhndereht. Quoniam vero di&a corpora Solis fulgores non dun-
taxat Superficie tenus,fed & medullitus in fe hauriunt, & natiua fua proprietate
j«JS^T tingunt;fit,vt feminaIes Soli concreati virtutes per lucidos radios mdicfticor-
: .pora propagate,ibicum planetarum, citerorumq. fiderum virtute femmaHeui-
que peculiari mifli»tum per radium reflexum in terram, tum per dire 3 um re-
fra&umq.in athmbfphsram diuerfimode.agentes, diuerfos quoque, eofque in-
r?umeiabiles:efiefius iuxta:terte,'fimiliter mtanyua quadam teferti, cfifpofitib-
nem, capacitatemque producant. Quod autem rimftura ifta-ita. fefe habear, ex
ipfarura diuerfiflitnis coloratis lucibus, vt i: Saturni plumbea, Martis ignea,: Vene¬
tis argentea,Ionis clara,& ferena patet: quam colorum varietatema luce.Solis
.non.ejTe,ex eoqonficitorv Si ebimiSble. prouenirent,eodem tempore,iimili co-
Jbroomflesplanete imbuerentur,&.vno mutato omnes mutarentur. Neque;«
mqdifi priajenire inde; pater, quod finguliifuas.rin<Suras,in .omni loco* fitu, &.tS-
cpbr.e.fern 3 Ptrirajie'jexJniitis.ipforum coloribus aduenientem Solis lucem:infler,
.atque inde 'ifi terramis vti -didunt eft, vha-eam-. fuis qualitatibus, iuxta Promincra-
tum 3;,reuerberari,.& fie: tandem diuerfimodeinfici eadem (non fecus ac raiij
,fplares..in. vitra diuerfimode. colorata diuerfascin: planis , iri qui incidunt , Ju-
.ceseauiant) omnino farendum eft. Hic autem in terras influentia variatur .ex
accefluiJpfprum , & receflu tam ad Solem., .quam ad terram , nec non =vario
. fitu-cum. rejfpeftu.Cceli, .tnm horizontis terreni', fupra quem refradione ridto-
• rumillapforum in mediohumido proportionaliter procedentium, variasquoqiie
quafetummodifleationes caufiiri, nemo dubitate .debet,- Hinc ne.nimia 'radio-
.«i®fi>larjum : *ftus vehementia TertadiflbJueretur,Terram:quandam-Aetbereain
V? ^fiM.ElMtarchorlgqyarxJiUnam, inquam,yeliiri aqubfum; quoddam corpusia-
-- - ■ ••> numeris ; vi.rtutjbus pteditum Soli contra pofuit,-cuius. refrigerio radij .-fra&i, ‘ar-
-^PpgggjfprbiU:ijft^fetundi : feminibusj*lluri communicari,ibi nbuam fbbo.
-‘em, ffE^imq. aufpjcarentur.Habent,autem fiicduocorpora, tellus noflras,&
-WbPf&jlk lunaris terra,magnam ad; fe fim Hirudinem, quattltera alteram fouet,
■^Sfeiibuieem fancjj.t,^ influxus, quibus;ipfe-, ft vtriuique partes tutir'viuant,
.tum rconferuenturi tuttt alte,renturfqUin &. maria noftra ad-Luni afpeflus varie
. commpueri,.non indiget: { efti monio,.v tpote, quo nihil tritiusi.-Hic autem oin-
z-jVif ' nia
PhotifrmsCorfommrCaleJlium . ijt
nia' j »Wi®« Seri maxima inter eam,&naftratia intercederet.fvtm:-
autemfympat|}i»QotiiiiiiJainaghaxonfiftit tum viiium,tumaiUo-
l)iHh'e6rtiurMentiapririumautemxonu£nicfi£m ,non hifi inefleutisfimilicudine
prcr rationeidlTcntis rei vifes^infiprjs&.ab ed proudnianr,&pro ra¬
tione viiium actiones quoquel edantur, neciflfcfit . Cum enim.Luna corpusflt af-,
perum>Sft£lIuri noftro prbrfus fimik,dcnfura& opacurarillud foiaresradios non j
foliint perfere imbibit*fed & mutua virium communicatione imbibitos^ad.nos
tefleaif: HOveroridem Jempcr;influxus effer,fapientiflimus; Archite#us iilaroaea
arte fabricatus eft,vt jnarquialiafpedlu terram menftruo fpacio refpiceret,& pro
diuerfofitu alia quoque atque alia afiionisfuo inteniione eandem feriret, atque
inde pro natura indigentia generationes rerum promoueret. Diximus Lunam
efle corpus afperu, & p.rofTus'flmile reiiuri; quia ex obferuationibus varijs a Lyn¬
ceis Phiiofophisfadis notatum efti inXunanefcioqmdhrpntofum, vaporoium-
que j quemadmodum te fequens experientia docebit-. - - .
Experimentum Phanomeni Lunaris.
L Vna plena melioris notat tubum Aftronomicum accipe. , quem ferena nofte ,
&aere vaponbus vacuoin Lunam plenam primo, deindein (flpoi»/^»,aut
Lunam, aii/stemporibus diriges; mirum diflu ? inuenies miram_.
quandamLuno, ex vmbris, & luculis conflatam faciem,non fecus ac de Sole in
procedentibus diximushoc foium diferimine , quod faculo, & maculo in Sole
funt perpetuo rnconftantes; in Luna vero.perpetud libi ipfi firaiies,& immotoidi-
ceres te mare quoddam immenfos tertarum tradus allambens intueri. Videas hic
■ Libtr- l. Pars L
oeleftis terra Athmofphmm vocanti In eodem limbo nonfine admiratione m-
tueberis,in dicirotoma praefertimLuna,veluti praeruptos quoldainfcop,plqs,&,<;6.
feritecollatis,nihilaliud
hac figura exhibemus. Ex quibus obferuationibusint
inferre polTumus,nifi!Luna telluri nofttaprorfusfimiie,corpusvidelieet£X aqua,.
&. terra ccelefti cofiitutfi,innumeris latentifi feminum praeditum facultatibus,qua:
Solis radijs mifti, in terra eam. rerum multitudinem producant, quam.quoqdie
n miramurjuepiotamen miftionis rationem facile animoconcipiat.- .. .
LuXd ei(tqi.'
dfatfmtt- ~ :
lucem autem silani vehementem in radios diffiifam > nihil aliud putamus efle >
quam politiffimam.eminentioris lunaris partis luperficiem; radios Solis prae cs-
■ - teris partibusxebeMgrpgs refleSeurem, Sinos filemus in Lunari corpore, di-
■ cerem profeflo,alri£ESqrum montium cuiufmodifunfAipium,Pyren’sorum,An-
dium , Caucafi jnacceflliitigajperpetuahiue gIacieq.teSfa,fimilem ad nos in Luna;
ri globo ccmftitutosiucektreflexura ,E)icFenimyixpoteffquam intenfam huiuf-
modi lucem exferefle&nt, quemadujpdumannoxpjiOum Aethnam luftrarS
in Calabris montibfevicihifq. circutnMis infulis.nqn fine voluptate me obfer-
uaffe memini: Efle autem eminentiorejjiXainaris corporis partem,vmbra circum-
fiifa fatis declarat. -Sed.ha:c/un£naftr»p0me<aur»,.quibus fiqwifpia aliquid me¬
lius attulerit,ei hapdgrauate nos fubfcripturos poHicem^\ferum,cum de hifce,
&fimilibusin noftr8j^uhdoMagneticd''dfchmufmQ(KM3gn&tifmo Solis, Luna:,
& terras tra&auerimus ,& iri noftro Mfitido fubterranephx profeflo trademus;
curiofum leflorem remittimus . ^ -^
Porro Planets reliqui acceptos quoque Solis radios pro fus natura: conditio*
Beatodificantj r 'erfq;refufisebrpori:terreiiofuas:virtu6esdmpertiunt....Nairfemi
1 ne pane lumenSoliqcceptum referutttJ^quod.interrasBemittunt,ubri vbfpeVui
Jaterfa, & polita^fed: vi LunaivtiVreiiBS?bqq5irer,SatuHtusi&aliaaapbnoa ; t®t s
Iporaa Solehlttfltatav; Dijjiilacuhc&borporajquiaeixperientiiJ.yncebrUprddi
cuit,
PhotiJkiwCdTforpiKJ Coeleftium. fcp
'i^tvpTafeia^eorpprimimmlcpoIitaVTe^ifn^me^^ravtlimfajFotSra^-
•f$j virijs maculis &vmbris deturpant; & cdffl^fienter"H«e?6^erie2nj|u'rSWe;
'q^Tm effeQuum itKe£M^'iB^ma'colijle^jir'’$ne|P^v : £«&
'quinti figura Bononia: anno i^. deprehenftftifad&e |^Sn||a0^^c%'
Saturnus quoque multis in loas fiuetffcbr gorfs ftguravifus efl?;y t figii-
-eadocet: qua omnia variam attrorum corhpdfifiohis mifcellara docent i figuras
memoratorum planetarum hic apponendas duxi.
Talis eft vifus Iuppiter Bononis Talis vero die 28.19.3 l.Oftob.’
anno 1645.die 19.1(5.17.18.19. '-j& jv-io. £k. 13. Nouemb.
hora fere 4. ciuili ab occafu. eodem hora.
ea.; nec incKjfjX ie j*iqd aipera, manualia, contragoia ; & veiuti alter* quadam
- c Ji *>. ' . qr-r dnin i. c' n S1.1i; ■'-ibbunf, e-ndcn - -uj- ritu^Los n bu
i -i m t n ,j r m fin > b t» rur> imr t— T ' It
quet omnem-coeleftem lucem ex tofa vniuerfitate orbiterreno quocumque tan¬
dem modo riupertitamyeireSofarenijfiuc immediatam ab.ipfb Sole jflucperra-
dihWTe<5fa2Sy8? ! r®aaufiTSffrmwUtam7j)erfleTlaSJ, i per fadium fcilicet: refle¬
xum . Handquiderp in ratione -luminis multdefleimbecillioremilla; iriratidne
tamen virriwtfcaiSftia aliquid peculiare ex proprietate ftellafeefldeuehere,quafi
emo cbaftej-rtjVdhihe^^leiSum influentiarum fcat.Urigmem alrquam.aghof
fcas-.:Nam;diutfima experientia compertum eft, Solem orientem cum Anfturif
tempcftatjesj.c&tti^Aqiiilaniues, cum Andiomeifaeempus turbidum,cum Aftllis
fubitas aeris ; perturbationes-, imbres ,'tohitrp#; : ebm Cane fetehimtem , Sccaio- 1
rem , cum HeFSnfcVentds; cum Hyadibus plmiias,'cum alijs alias qualitates aSfP
iaapreflasnToufcfeKiuddcurnfemper-ftatntisahnrtempbHbiiscontingere yiclea-
“~ s - 3 : c , er P in P Ia , n i tas vagabundos, & aliamaliamque vmuw.fiiaru&BMi.fica^
«««m-in SlKi^^aibOocbbbtihehteS, fola c&fcfecoriijcihbffdebet. ‘Eiioin So-. <Um &amm
femi;&-qgidem , ibeartSolis L partem,feufuperficiem;qu*’aiinub.'mbfuciicapfo- ; "“ / ‘‘i r ^Mw
pnum glohi fuMxemcircumdu&a, ftellaetiidam fimilitudine quadarn natura' frefritmntnuf,
C cura
. w»V \ltihr
gnitufi* ¥?«fe,win>m nc® efl infinitam influ.
C A P V T V.
mBilucis cqrfaribus, ^ praciuiUonc
''tgloris (% mun<fr' x
-- _ji inquam,
disfir? Ariffoteles j.Topieor.tres
. _.... k SsrB^ttjXgw-SrMs^uOTaVtTies»
«Ji al9j&Z , «n ?^is| , vi) $««,? vt^hu^f pii; fy. Non eSI
vnaffecies ignis/; aliud inimjpecie eli anthrax ( cztbd) & fiam-.
maj&luXjvrfumquodqueeorumigmsexiftens.Jjfshzsfyecies
jgnis ante Ariftotejem Pjatoln Titriso ,& poft eum eius difcipulusTheophraftus
eonfirmauit; quae tainSn fpeeies igni ftibjunari nullarationeconuenirepoffunt.
Si enim ignis Anthraa fit, erit accenfus; fi accenftis, lucebit; fi luceat, inferiora
fimul, & fupetiora illuminabit'j atque ima cum hac illuminatione aerem femper
calefaciet: quas omnia experientiajplamant. Patet ergo ignem lublunarerru.
Iion eflecarbonem-Neque flammfcrffe poteffefienim flamma fit elementum ignis,
calefecit; fi calefecit, incendikjfjnncendit, comburit, ac deftruit; fed hac omnia
noftro clementanigni neOTaqu$m conueniuntjjfergQnon eftflamma. Nequeiux
dici potefi; fi enim lucerefrlama^eder^, &nps"jlWminaret,impnoftu,abfente
Sole maxime isfefe monftraret: fe&hoc omnfeTenfibus repugnant; ergo fyb con-
caup Lunre nullus ignis efi huius, quenrAriftoteles defcripfit, conditionis, fed
e* cqn&etttdine tanf^eum.jig^app.ellare videtur, fcifeqt* fi kt fflfim mg
aeris parten^,Pe.ho.c^tur ignevcuro non fif corpus lucidum, nequaquam trafta-;
n^qs/f d nqfoq «SliPafl fiicip fiuift&eles^&^^ii &w, Y-ensiJ%
|i accenfiq^m^hj ftmjum ardentem vocanti: fi igiuttfumus efts ergc^bumHjdj
c ! e ^^^'.^P« e ft;;Mu s e^qinnatiraKrum.4qisdefiWdebct,qu^
nos sn procedentibus innuimus, cuma, in Munde noftro !u bterraneo fufius de-
pnRtiPH igitur' ffofter Vfijqlfe n^aiiud eft'? quam.'ae£ Cx.yeiien^
?ft^f;4umftiud eparfite W^fitqscomw^u/bvwcu^
n^yicariqsnoqiftuu^^Bjqti^tetl ignes enarrati necefiarius, cuius lumen yti
codcfii iumim homQgencum, itaijfdem quoque qualitatibus pollet.
. ^bmodQautemasi^riaturaeaiftaijquomodoprodycatux&intereatliaaaj
U n-.
D ^W^ m .®g*tprpti^q,^^®ip : mai!cimamfiaritatemftedu(ftqm tandem^
” *"**-‘- ; jiS9fHSaBtfm r fijt ; cqllug(>neduorum cqrporun^ji
“ ' > vocM.« : l^iqrii;mpdq igiys.e,gH»|
' PhotifjMUsSuUunarlum. " ip
.fctlS*licitur,ro tarum yehementi,cohtinuoq.motu ; calefcentium axes accenfi com-
• » r - fanruntur.Hac artequidamsAmerica: populi-eduo-
ri^gri ' :: "feusligniscalidis j&fitcis,quorum vnumintraal-
• ; :;x : tetiusfiffuramtamdiu circumagitur, donec flam-
;i 'hramcbncipiaf-J &-prreter hanc, nullam aliatis Ignis
eliciendi norunt-rationem, experimento,ni fallor,
■ a diflarotatumcOrifragratiorre do&i. Idem ignisat-
: i. ■ ioi &i 'tritioneiligni lauri, & heder* : excitatur tefte Plinior
Ijantipetiflaibvetd etiam accenditur , & fiepierafq^
igneas i in aereimpreffiones fieri videmus . Hinc
j fiignis fatui pertenta,capra faltantes, fidemcaden-
. i; tiajGaftor&PolIuxdimiliaquejdequibusvrdeMe- 7
-g;:!tiitiqM teorblogbs. Tantd autemuerfacilius inflammatur,;
■'.'i;qu3ntdifiibtilior. Hinc in> Andium Reruuias &Chi-?
-.i’iesimontibustbtoterrarUmorbealtiffimis,aSradep 7,’^X'eZ
z fubtiliseft,lvtfleffi6fereiUbsim;pune,.&fine ipiri- ia.
tus defcbtu mnfeat: tantum iqnoque aSr ibi ad fe '
v-flanimationem difpofitione habet, vt veifemii mcH
n itui&balituiinflafflmetub. Videas non infrequentes
viatores in hifee montibus totos igneos,equos qno-
que & iumenta'ore _aaribuiq; flammas vomentes:
quar paradoxa meritqalicui videri poflent., nifii "
R.P.'Alphonfo:DUafle Procuratore Prouinciai Chi.
lenfisSocibtatis lefu oculato tefte, vtpote qui illud iter per Andes aliquotiescon- 7
fecerat, idtsretenus dum hxc fcribo:p«fente,confirmata-haberem. Quorum qui.
dem alii ratio aon eft,nifi qubd.expingui,& vifeofo tam hominum,qMm iumen-
eorusrhalitu’, fudoreq.fubtiiiffimoaericonnatq,& pet:motumattritofubtilia-
•tqq* 6eiffimcfequatur accenfio ^ atque: inflammatio, nonfecus abinfiipremaj-er
^iOne agris ventorum vi agitati impulfii,igneas impreffiones fieri videmus. Ve,
tum de admirabili horum . montiuni:natura & proprietate ex profeffo in Mundo
noflro fiubterraneo traCiamuS-. -Verum vna bic difficultas maxime nos torqirett &<”>»*
qua ratione-videlrcetxalor producatur attritione lignorum, aut lapidum:. Qui-
dam volant eum producixalore virtualiin mixtolatente;fed hoc dici nequit,cum duUi.
aliquando ex mixto fumme frigido, producatur, calor quoque ille virtualis ignem,
accidens.videlicetfubfiantiamattingere nequeat. Nonnuiii volunt folam rarita¬
tem, quammotus caufet in corpore attrito; videmus enim corporaquofolidiora_,
funt csterispartibus calorem maioremiedere, .vt Chalybs magis quam ligna; &
lapides, quaduriotes, eo ad ignem producendum aptiores: nullaq.aliadecaufa_. *
hoc contihgiti nifiquodjnterhsec aer ,magis attritus & rarior fit . quod nonlacd?-
ditperfolamcompreffionem, quafolumfubtiiiprredditur, cond.enfeturque,-fed
& per vehementem impulfum,quo vna pars vehementer propellitur & alteri con-
denfetur, vnde deinde pars propulfa ,ob vacui fugam tanto impetu aliam partem,
vt-illam calefaciat, attrahit. Porro facilius elicitur ignis in angulis,quam in medio
lapidis, quia nempe certior eft iflus & magis determinatus; vel quiafaciiius rare-
jcit, velquia minor pars interponitur. -Quia tamen difficile eft .concipere quo, .
modo attritio, qua eft motus localis, pofitiue calorem producat, &,raritas ad ca- '
lorem fequens effedtiue calorem caufet: non enini fufficit dicere calorem.habere
connexione &,proportionem cum raritate, citm.ille fecundu quofdamueifiaturia
ceelisfine^rarkatej&infublunatibus.fitcalorisefledusiatqydebhacfeatemianoa ’
fufficere videtur. oNondefiint qui velint, inde motum localem caufarecaloreni,
quod eo medio partesminus calida &ficc*:diftrahuntur, retatis calidioribus &
C a ficcio-
s-& .
ficciofibasjn quibuSipmrnde intejjfier.calohdfiptehenditurjpnoducituitjuE^tpct
qaari ih ifcorpus xontigugm tranfnHt&itjUH.Queties«nim duo corpmg folida fibiin-
uicem decurrunt media la.WnftjjHdtiiiagisappMiBdmantur, eorg|gsatterituraet
imKffccptusihoc e^magisftgregantijt .&.espellimtur partes ilfecranSres & ad-
ueotitajejterfeiinSpe&aquesej&.pesegnnie-impreffiones vtpotesiggisillenfa:,ma¬
gis impediunt occ udum ilioEum.eQtpfimmj&foitiusab illis impjpjuntur, &de-
tajdtt^urjfdliiSsjirfJ^iHi^udoribjiSifedefeeatiior&us partibus aejS?,in quibus vi.
gdhatoriaStptftpelfemmttsnajmm&asdbfi^liquidcaloris abexttmfecis Impref-
Sdnihus^blanimifsftitjUlistqmQMSjiinilatumtpriftinuni a proprfr forma perna-
turSta emanationem fiereducupt,&fe;ablacisimf)edimentis int^sjse percipietur
caloris rhispartibHSipjlrjoijiJbua »ri.Atiin.corpbab» ipfis localiter fetis fenilis ca-
lcm>-& nonnuriquam-ignis producitur- ttenlte3>o§teli<3is bifee feittfentijs,dicimus
primodgueninon prdduciex:pan»bus'a6ris.i)fedae» lapidis, feu Iifdi ficcifubftan-'
tia^confequchrejileatdani emfentemaerifenonpirehaturam, fedvel immedia-
. _ te tokqremi:natucaij!vel.ljBraeftC!0e-lefteiinQtuiIeaali ) attritionepartiumjelonga-
tione & ramatcdjfoo&jUeioficurceRribus.?.Videmus enim ex vna parte, media_»
attritione lapidis durj ad.*enui®mfcpartes jpfiusJiibftantia reda&a ignem genfr
raar ex aHaparce.mtoreefleitJ^ientem,proxim3m, & principalem talis genera-
tdonis.caufam s non erfim'a£r,iYtrex diiftis patdt: non corpus-awtiturn, alioquiri ap.
peteret fui deflr.uaionem 5 &fubft3ntialiter ; produceretaliquodfibf diflSmile,qubd
caufafeblunari determinat® repugnat: nari tandemmqtuslocalis, raritas, denfi-
rissciimipaulbianteb/leRrumlSteas difpQfitiuetantume5ctirTere.^ifoperluip2n
ceeleftev :Eit autem dil^fitioitalf modo, primo motu locali, & impiilfa attritorHm •
corporumiHorum attenuaturifubftantia .Deinde attenuatione fbritta,jtfpl omnino
ebrriHnpiajr;. eotjtiddicnm tam ; parua tenuior fu bjtili materia conferuariinequeatj
«*< t" iu - .velita debilitatur, .vtjpjoprias qualitates.in &o:efle amplius conferuare non ; v|r
e>*»«/«w. 'leatirIPandemtnaterjBiiHaj V/el%Dbataf6rma,i»elicum.forma iam debiliarataoim
ficcitati? ,&iCaloris.ex:ignis prardomimctremanenris ,maiorem ,W*et difpbfitBi-
nefh ad ignem ,qi»m adquodcunqne aliudeideoiin taiidifpofitium&pbfitadiCCd-
leftium corporum luminibus forma ignis introducitur. Quamrns etiim dioi poffit
attritionem caufire calarem perdiftanriammaiorem.inter partes vd.aeris,-yel al¬
terius corporis, per negationem indiflanti® a partibus corporis continentis magis
........ interfediftahtjbus,&adillius.exigentiam:yela Deo,:vel3C«Elefiiunaror'pornnL!.
lumiire in eodemaEreiramediate raritarenr,&mediante illo raritatem, aliquando
tamen etiam abipfoaSre produci equandoigilicet aecpriniorarefcicis&ealoreai
primo.cdncipit? vtdum fagittaprbieftacaioremconcipitj&igneicitabaere-fcir .
licet inftnimentaliter concurrente.. Paretigitur jattritionem ndn alioahodo calbr
ranproducere; quamquiaex naturali connexione cum calore:&ficcitate,mbuet
ad illius exigentiam vel.caufam proximam naturalem.,ifi:inuenitur;, vel Janaea-r:
raritareprautem', pofitoquod fit qualitas ,mon pofie per fe producere calorencd
Sectmdalnamqueiqqalicas.ex primarunvqualitatum mixtione refultans.,'/primas
praducere nequit ; fed ad calorem produftum naturaliterfequitur v ;Sed hzcifit» 1
SitsArfm quam paretatdircuflimusi.C^riafead ignerahbftrumiriueffamunquem
fijpaulb attentius confideremus,piurafane iri eo maxima admiratione digna repei
ifmsfrifriii». jiemus. Primd enimin^mmaniabiensSoIisTyicariam operam nobis pKeflat,omt
*“• nesitenekariucefuadifpellendd-; Seciindd, flamma'nihil permaneris j dedmere
fuccefliqutmens eft^eneirigulisroomentisin fublunaiis mfidi^fum,vt ; pereatinr
rnbuatrir, vtinribueturperit, &nbnferusamAnuius, tefte Ariliptele, femperidem
tmJtKttfii *». & diuerfas perpetub nalcitur ,.&interitt :Vtide,& lirx quoque cura in fieri, & eon>_
feruaridpartibus flamma dependcarfifucceflUiaeft,&!perpetu6 euanefeit. Atcjufi
ioc<itaeflefipfcfenius^vvg-cereorUminftenait^qui.cuniex flamma priginemfuata
-oryjii e k-* , ’ k&-
Phoiijhttte^ublmbnum , &&
habeitjfumo auoIante,& materia flamma quoque auolabit.Cum ergo flamma eiuf,
dem femper fere magpffud^fs pcrrifheatj fi ^unieal^iiid ex ilia auolet, aliun¬
de refolui debet: fucceait ergo perpetuo.
P Atet ex didtis, ad flamma: produ6'io'ftem folum calorem- fufficere: nihil autc
in flammam refolui polle, quod in vapores, & exhalationes non fit relolu-
bile ipfa experient^-d<^erv^flbi'<iite'|)ar«s BaMnafibi^erpetuo fuccedant»
debet id, quod in flammam refoluitur, effe tale, vt partes ipfius femper poflini*
alijs alia fuccedetej fegffditas.Jjpnns part^ pfftgurar?. Qggd autem non po-
tefl in vapofeso&dxlfifatlonei Vefoiur; eiusVtiqrre partes netjuepMUintfurium
euolare, neque locum pereuntium flamma: partium occupare ; vnde aurum, &
«®taila'TeliqB 3 ', flammtefprbdadliiSii bb fiecjtatem-ndnferuiunt.^^^to^S^
«fimr-tes.,'WiMammentur 5 habeant oportet-,riequequamuis hi|riiptatemileg
piaguekfPaanio&in ;*iftjda?p 3 iqualis itM 5 le*s.quibiildara >& q)i 6 i%^ai)f
©albrf quoquecad flamma: paraduSiohemtineaeflEu-jus cfcycum roiwjraipQ x m damrfli•
rarefe4io : T*>«STaF^aiai0jiS«t^lafcaitas corporis, fine.leuitatebulla flamma ju^r mtfiwu ■
fupernaaftenfio poflibflisfitjvmlekaendiJtm^^i.flamtns^frfgidatftapripS
feridiculeafifetunfc.'; : d , " i ■ 3 : ..r.ucrnri
• : patet fefundej-connerfioneinTei'in aammam:han,fubftat»iaien*ffedacciden»
talem tantumiiiBtatioirein etecitfiphscmateriaire-prqrfuseQdSnimbdoad^flam?
ragat habekiyfcaiqu&sdglaeiemyquaetfidkerfaddeanturinbiCtaken iiifiqqia »»«»,>.' *
aqua^ effentia eft accidentaliter-druerfa. Idem dicendum eft deiolep; fufiurepcerat
faiioi ali^uercombuftibilibte 'Seddicesdifpareia effeiationemwG quidemgla*
dem iti aquam irefolni, non vero flammam 'ta materiam iaflaajmabilem .5ed -ne* rimmt.
garal&tftptam?poffe!enim flammam interam, &fimikqakfaiedenudtediraj
irrefr^abil!d^3Himicornm' expeHentisedocent,.qua.Tutiaffi in metallum;,'vnde
prbdijt-j^Metdiwamduodantem, eeruflfam,'& miniuminplumbqmivnae prodiot
W redutabceNoui& egofecraiBn’admirabile i quo ex inflammata rei Combui Au u nts
fiiose^eKdlusxihiSjfiid teftitqatur } ita exraegetabilium dneribusvegerabiliare* a».
ftaurarlatte chimfea-pofluht,:cimis:meflaOH'em in arte MagnedeaifacintasyS
tnultisexperimentisvtam in Magia lirds &ymbrs ^tum ift Mundo noftrofubters
raneoyfalem explantiserutara»lemjnatumq;;plantam ex qua fal produdtus efl fa*
tione eiuldemieprbducidemonflraoms'. Liquet'ergo argumentum;
Patet temo *xrindibnem: flamma fqu*:«el;coatfaria fibi aqua, fupeteffafio-
ne, vel . flatu , ventorumq. impetu,; vei fuffdfeqtisne, alijfque modis fit) nil aliud
eflbi quam eeflarioaem & prodiifirone ignis-perksedium: eft-enimlux veluti caloa
ris quadam;ifpecies,:qffie prqdiuerfitate :compjexiohum rerum mille modis^cuq
los accHpare pbteft^tiQuodpili conceptuririaildratio confingi peteft^urtac
rtutet colores,fi fatura'a&igear? cur colores lucem mutent, fi con&Wdahtur^ ,
Cur vitra colorata ringantrVt horum ratio aflignetur,fub eodem genere proximo; •
ponenda funtlux & Calor,de : -qiiibus fufiuslnfequentibus. bed iam ad Anima-- -
iitifiviumiatdb.raifil”*' 4 *"^^—-- f ~~—- *. - ~ <a~
CAPVT
„ Liber I. Pm l.
CAPVT V I.
De lumine Animalibus concreato ..
§. I. De Lumine Cincindelarum.
' Incindela Grseci emjsitiscfiont, /teforttjvs ?3ov<3m«i, «f Piptms,
hoc efl,anima! volabile inrtenebris lucens. Ab Hefychio-Can¬
tharis dicitur ■m/umlxjttujri npsvSrtgJs, lucens noftu can-
; tiaris, exquomulti eicarabiorum genere illud efle arbitrati
funth.Yarrinus in fuo Lexico As^Tn^c«■ «JKw »bsteiv fanitu
hkgm : domefticas.lampades vocat. Latini eam nunc Cincinde-
Iam, nunc nitedulam, nunc nitelam, fubindeiuculam, aut lu-
eioIam.vocantjinfeSnih efl,noftu lucens, eftque-dnpiicis generis-<t’ne5», hoc;eft
pennatum, & a!?*en r jfine pennis,. Caput a fuprema parteceit cuculio quodant»
isSjfffin* cly.pei inuerfi, & incumbentis formam habente totum contegitur; fufci,v.t vagi,
caiiU. colorisi capitellum eius paruiiin nigerrimum in duo tubercula difpofitum-,ceu
gagatisxolore:ocejlosjaluum habet annulolatn multis fegmentis diuifam,in cuius
■ ■ ;extremo guttuhe duafignis ihfiat<J>eilucidar,fed e lucido igneo ad viride,feirfuhr
caeruleum tendentes, .qualis noanunquam flamma efl ex: fulphure tncenio coletr;
Gonipiciubtur tunc maximescum. aluo compreflb. h umor tUe diaphanus-ad. ex|
tremum alui vergit.;Supina,peftoreq.vd potius aiuo. elataignis inftar lucet. fcJoti
faris diligenter hoc coniiderafle videtur ,Plinius,&:qui cum ipfo fentiunfjmpx
pronaram hiatu;cin«udeJam relucere, nunc eompreflo:inumbrari opinantes;
Ego, dum Mditx degerem ., & ingentem ibino&u lucentium deprehenderem',
multitudinem, magnum earum collegi numerum i vri& naturam earum .obferuSt
rem.,-deducis huiulinodi ammataeqrjginem penitius fcrutarer rUptaiiique animal-
culum voluntario; vt.itadicam metu nunc retrahere, nunc eijcere lucidam, illam
materiam * prout.araiei, aut.ie.imjciprsfenriam . prjefentiebat ; nam vellicatum-,
laccffitumque retrahebat, & poft; paululum temporis retrotraftam reproducebat
matexiam, tumautemyel. maxime ,,cum.plures;.cincindeiE,liuelampades-fimul
ppnerentw:,q«afiainbitiola duei£glofiage.ftie»s,;fbperbaducencis humoris;.or¬
namenta. vcdnmximeexercebat;dicpresjpf2m,vt.afpjicereturambire. Nequeo.
n*wr* mmi. hawm:iiHiam:r»B3j!Hnioi?;prpj,e(aione„iotic!&xa3feridebet>; Primoquidemjriijlk
mlmcfimku- ^tmpus.mMummhordehi&ryMim.&tmh .,;quomilinm:,:& paoicumfei
iufmoiitmm. folet; mdicat-ide quibus pulfihjc^f&eimdrefuQ Elipius:/«w Vergilias: inquit,.*»*
* talo notabiles cateruas fecerat, non.tamnlMsjsMteytQtms&res. fecit aliasvei
luti vociferans : cur coslum intuearis agricola, cur Jidera quaras rujlice ! iam
te breuiore fomno premunt noiitse^-£cce tibi-inter herbas tuasJpargo peculiares :
fellas, eafque vefpere & ab opere dfungenti r oslendo , ac ne poffis prelerirt j,
miraculo follicito •videfne ut fulgor ignifmilii. alarum comprejfu tegatur, fecitM-
que lucem habeat, & nodem t Baptifta quoqae Mantanus deijs canit: 1
His tandem Hudijs hyemem tranfegimus illam ,
Ver redijt, iam Jilua viret, iam vinea frondet ,
1 AD iam
3E5M'/ - Mb^&igS**!-;**» tfgtmSenkieilSfobU abiilauiflil *i.?
•iinom ni ;;i ,&&-»?& volitant ,xs oft*oiq ** *“' *
u -^tcrs*c*mijn4lti« ania5^ibHsinefe^<i^^F. 1 ^!Iaali«jne5mff^ni*
ix&miffl&illk videtur idte&iOTafc* ' ' *
jgnf&fecula i^BfeqSsw iniroi® fM&if IyReqfl{^ro,oJbie#ft,dum igwn $*> 1
tant, hoftes ab (terret, & a venando abfiftere cogit. Ne vero ab inim£qifcqno*
rundam animalium in efcam eam quaerentium infidi js luce propria prodatur, ho¬
rum infidks non^|jg„arn}Qrnm,genere,,.qq|im ■vplupt30%l»ci s fubdudtione_,
eludit; Adeo vffibi ipfifimuiS lucerna fit In tenebris, quaTnoffenfo p«Jc_,
-JLV?ffet& lorica contra hoftes ...Quam appQfite/ane.WfMTerfibu^deferipfit
jpfigms quidam Poeta huius tpmpons, ,< . - J> O
^■■ ... .■ tantula nofle volgns- volucris micat aeretaniutq-• :l ;i,;f>
Ardenti J/mdisJcintillg ,quarq $ H er { dm «dnshcu 3Upoup
.. AEquales inter fntfuebam-tangere, ne me r£ltb _ G7 sl31
. vdl ' ocw-nefc^ 'WW&M ^n.uf mttuqab
/ Aulincenf nitet , quoniam tuduutgnea iampasi- } .
:-:a Caqf^vv^eei^n^^ott-M^f^mm^^/Cmtn
h-2 ' fl omuPsdulmm
A- . Rsvfw.d- addutysfiluum. decus^. aurea, confjf^ amoidmilBisq .
Ardentiqiteprocul fugiens leuujgne.carufiats tciitnofc
_meinsm xil riLumina que teneb m amM^mq jlWW* *<mWjs: ui toftiaj
•a*uaw»s >: •!-• iWmmte MgtSPfA VidmmbSikoMiMqm t, mnimiyoA
•,^»s®iap sn btl ifa smaiuias
-i «rrq wt ifeif ‘eafe 'candentis-fyifitda feftltn cd bslu»t>3 mcmr
-iv xiv os
oool ni oo-Bifi intabui mol
bsaixs g®W4 W$min taw 1 oup cr
admal<mjsjhif ? ®sH, t' lm
C£*hndit?£? :; AMfiq«tefift:Qpuft}dQ defeis *Jetifoibi«rPiW^ifeUts? fs&fcr
retfaque. ex afrei&3qtta:.ee>p.eret3yeqepjm':e(rehaptai.aslfi|ȣidiifiCnduW:feK:
gorem;, led.nqftadojiBendaialueemafferitsideoaoimaiiamfeSduc^pei-politai^
dmn;v.QlaniaereBi.terunt[&f&Igeijr I i;3j: ; gem@K&''diaphai)a ; pe£p9]}tga^jarli!ftt
adfulgdiem, Nos.opi(fis.huMrtQdi;Opihionjbi®diehnus.5pgitaqas-NKfdeteo
lumeirhfleiotrisieeup; &:CopBataiRa
rafuta abdi8e5;fififiS:fibi Jribere, ften/ecusaeputtidalignaj^.aijMi-^&iumailr
.oNamdaiui^^
®igm3;tt%& %id4toiiinmp5ffitf&fluscalp6{ire3 i iieefti ( jfiis;teeBffiii-nati95 .
ra concentratus, ibi vim lucendi acquirit animali neceflariam, .IdfiHfcifi P^dfen? &«”<.
fieri videmus, quibus in frigido degentibus elemento natura prouidet fquamas
duriflirnas, vifco&s, terreftrefque partes ignea quadam vi ad natura calorem_,
corroborandam cqnferuandamquqp^ep|gXv ; Jnlignis autem putridis igneus ca¬
lor cum humidoaereoad extremitatecolKgfttfr. Docet autem experientia, quod
plenque pilees, tum poriffimum verq&hcmS jaCtpio, Ranapifcatrix, tum oflrea-
cea, & cruftacea, cum reliqua rrptnsli^qje^rhtenebris vim lucendi obtinent, &
©ftreat in Joco ohfcuro pofita, put r tariwm de fe fubinde lumen fundunt,
vt caufis rerum ignaris merito pro^Sfe^H polfint. Sunt & Daftyli, oftreacei
generis , qui V el manibus triti iumen veluti fcintillas quafdam ex fe fpargunt;
quemadmodum Melita, ; in Sicilia, Calabria, & Liguftici maris oris non fine ad¬
miratione a pifcatoribus, & nautis inftrudioribus obferualfe memini. Sed de miris,
W.lhO qn*
qu* huius lucis beneficio fieri'pbi&nt;;'confuleM%am lucis’ &vrabrat, vbiex
taiUt. profeffoex hifcewira ; de<ft^u^'-S^itH8t«ra.lii'4q«t^fpania in monti.
. .* bUs Guatimalenfibttsqiioddatn-ETuO^genus ruperit!'jqubdhewrf-impune ob^vtv
n«rti f Vir^lfinciaft-ebntreftet''j vndeViuce veatrieiiis innatavehiri 'lampade qua:
datb s-Vfttoresmoriet i^miiibuSiirefllis:'-velifque 'deuitandum, quod tam exitiali
WteCofUfat, - - ->
^ il ExfymentM iiquoris Cincindelarum ;.
S EB hociocodiifite^etiotfpSfliim ea>qu26 multifibifpondentde liquoribus
Cincindelarum miracula. Sunt, quihiincliquorem all/Smiftuinin icriben^
dis litteris adhrbeiitV quK nemo i hTfi hoae fegfte poffit, (Sc iti tenebris jimagines
quoque in parietibus depingunt ,quas ortu felisabicondi; occidente vero appa¬
rere volunt. Quidam ita prarparant no< 9 SIucum 'Humdrem s accipiunt lignum fali-
cisputrefaaum,.& Nd<ailucam,-qu* 6 innia fimuFcSriimifcedf tiim ouorum albo,
mine,ac ea milluMUtuntur aBj Vi«dop»? 5 » liquorem fieri putant ex omnibus pu.
trelcentibus cariabrcrliiceac-perfpiciiitafeTumma conflantibus. Porta mate¬
riam Nitedul^hfridam leparatam ih porphjT-etieolapide tritam’ quindecim die¬
rum fubequinofimd-vitroinclufam condit, demdeaddito norinihil hydrangyri
peralembicum deflitlarefiritiam>q'uamipfeputat intreaphialalnclufam totam.,
domum illuftrare. Nug* 'niigdriuSi}-QCdm 6 'db' enim humor Ille toties mutatus,
coagulatus,fixatusjdrculatusjputte&dus jdiftiflatus, & edaciffimo illo Mercurio
piiftus in ptHte^fflhpiirime.^oriferumipqiSt^ pon-video-;' Sdnt has Inanium.,
Agyrtarum &Circirmforarieorum'fiftati 6 nesiEgci Vt veritatem rei detegerem,cet*
tefumma dilig&bte^nium periculum faciens lingula pro&aM} fed ne quidem,
vnam guttulam humbris.vef^vjo. ^xprimefC' potuit im r q hunc pauxil¬
lum humorem mox^feanithalCffldfepai^tiifli^riatUtn-eodefiS feiterire 3 ac vix vl-
lum lucis fui veftigiufci relinquere comperi :'h'um"ore» quoqW'hbn nifi eo in loco
_ in quo eum natemob certos files abdidit lueis veftigiaiprseb'erebbferuaui,extraj
;v 2 iftSdfocubSfibiconnatutalemipenltus interire. : Siigirirr iImpiex : humo : r-il®fe-
‘ paftinS yiaefle&^idiemusldas prasftet i ejiidnti) 'minorem effe&um credeintfs
pfS®tuiirm¥fi.ifl}ftiombusdeprauatum5 &a : primigenia' natura fua tot alteratio' :
nibiisdetbrrtira^Falla-igifur-funromniai qusriepifcibus 'ribau capiendis hfcentq
Euifafetts berifefiie. tUigatgr-Vltefeernsjfifiqus de illuminandis domibus ffngh
cbriftk-HaVurfcprittwpiaPottaiiX^mnehi^Jufchurafnicd^-quefiadmodaiiiiiats
pe&gBtijribs^ddcuife^vbluntanwanimalis motu dependeaticcerte deficiente am 4
quoque deficere Beceflariuincft-- Aliter tamen iiidicamirs rdepF
fdkm fquarittHfe.i.& fragmentisicancronim,^ bftreorumque putridis; harceniftc.
■an ad il rfli?3p¥odbriend2aptamfefeanateriamprasbere poffurit, Vt.fi Magia ; lucis*
•••••• vnibri videbitur. .mixrilbMnikmiiu: iiiiupit ibo • id ,Tv.noot»
icxisupl iYuiuovf r.nt-sn «■duarasb audiir-.^bobighl ni togiup : ’.i;-obiv h0
'iUttivA-.-jsitmrFbsh mt.bf.fff, xon-i »ncq oaph-tftotm«zskalh , rcmiBiiub
m ringii , . . 5 » cirinoo I
• o binudmuiwS
PJyotifmtit Aquatilium. 2S
G A P V T VII.
L Cnr.''^ Drpfnttfm jfqrfdtilium,
Seu
7 ;;De luce mtrifca quorumdam, qua in aquis
j I I natales^ah^iU:: /,
Holades s & Solenes,marina; fobolis germina e teftaceoru gene-
IlfS^ra x4^wri|i2ai!JaS^fto3jbaaayii Cuppas lorigas,alij Canale*
IMb 11^.1 W vocant, faxis inclufi tophaceis, vitam humore falfuginofo me-
rent *Hifce natura humorem adeo lucetem indidit vt,quemad-
fl l l§ g|b|gj|i ,»o<te'i»|e;e^peM^cia!t&>errj ihtehebtis |oa®cus ac. ignis
IJ WM f^Tr, fulgeant.fvleminit horum Plinius hifce vetbis:Solenibus natura
H j„ tenebris remoto lumine,alio fulgore clarere dedit ,de hoc humore
incilato tucere-An.ore mandentium gp lucereyln, -manibus, ,atque in, folo, atque
in kiefte decidentwusigufttei ■otfrocul-dubtofateatjuccr illam naturam effert
-qhmtAiremwetiuriilfi ©rrtqquinrertPiron. vidit argririhdocipoterit, vt
•qu^naMaHtWji VeraM^Ttfnofisdat-rego experimentum veriffinuim ; ; comp8rU humor Mirum «¥«*•
ficfuiamafpefgiliotowrebtSfiftiaSrenrdifpeefiisv^trioxigneam «jiafi-pjupiagta T luS , lutm " s
^ftaklitvmanus5¥efte(iiaev.6j<ioicqv&iluce'ntfehumciris : glutiiieiflffcitar', t non-j
•miaosiaofciniiUis ,flamntifque cbruTcumiteddit;. Siquisdatidi aeceiili guttacsca-
.•denres^nqgam viteitjilfafee lutiilkSffecileifiBiimagiriaa poterit. Huius porrd
fplisndbrB|taufaffl : 0utijfljfeSoleiiisfuccoarcribit; : R6ndeIetius ;'nos verius dici-
Bius)c'au6tii-'huiQS:ltjnjinisefrehumoreniglutinofumdiaph2huin£x natura fualii*' • ’ • v;
cidupjf ofe certos:fifies^aPafuia:hrfce^nimaliljus indhum i ea fere ratione qua tena-
ciaipteriqufc& yeiutiiglB«meJcompaiaa, l«uia 3 i£quaiia , i & perpolita , atque oh id
reludentia videmus,!vcde:<3ncindelis diximus :Nam hic humorijs non alia 'do
caufa , nig ad vit$meceflaria conquirenda;idnditus; videtur j vt in fequenti S.
videbitur.
$-/•De Photifmo 'Pulmonis marini.
A tiud maris portentum : hic occurrit , quod etfi omnium exanguium fere vi-
liffimum, & defpicatifiimumfit, luce tamen libi innata rion parum nobilita¬
tis acquirit. Vocantid alij-Puimohetn marinum, quidam V-rticam, quod veren¬
da manulgueyredinfequadam occultamirum in-modumafficiat. Huius animalis,
fiite ZOophpti huasorgBi^liUmqri Daflylis inexiftenti adeo fimilem repeti, vt nui-
Ilis fere: effe&us illoj qui non hoc quoque exhiberi poffit. Mirum tamen'eft, quod
humor huius Pulmonis'Vifgis nigris, vel quibufcumque alijs rebus illitus, eas non
fecusac ignem corufoas m tenebris exhibeat: cuius experimentum primum ad
Aquas Marrias iuxta Marfiliam vulgo Mattegue comperiy &deinde idem quoque
BelloniumObferuafle memini, ait enim virgas, baculofqueinundtos no&u facium
accenfarum more lucem vibrare. Vnde collegi in omnibus fere pifeibus huius
humoris congenita libi ltice corufci veftigia efle , aepotiffimum in mollibus cru-
teflaceis. Cbrvero natura hiec animalia illo lumine imbuere voluerit,hanc
cauiam e fle arbitror, quod cum vt plurimum ea in fundo maris hareant, faxilque
adnsreant, fundus autem maris maxime fit tenebrofus , ita ut Vrinatores eum r$-
*_(• . .i liber h Pm ji^
dijs fokribus !n'multis locis nulla ratione attingi pofle affirment, ne animalia in_,
perpetuis tenebris hateentiafruftraarf^ttirarpieulq; in^ruda viderentur; ljunc ipfis
vifcofum humorementitaluce' imbutum natura fribuit",vt'eius beneficio,ceuJam-
pade quadam ijs connata,&jp.akiliJffi fluagr|fe^t,^uci& tenebrarumque emiffio-
ne 'voluntaria hoftium inlidias'fjiciUfi’sifcfiidcn'tlfea£ti«tf ncceflarijs fine fuo n on de-
ftituerentur, u$Z
‘ c a V#*v i i x.
‘ De PhotifmQ Lapidum.
De Laftde Phengite ,feu Vhofphora..minerali.
» bluentum non ita pfidemin agro' iequoddam,quod
.t certa ratione pr^paratunia Juaque e&pegturo, eam «a imbibit;
ijmqnaciter eami«biinuqrporaii v^AJlOfiO tUnfbMf&eJf^tJbecad^-
rjpn3ra^me*pQa5tuii,iqjnoepjam.lj«;em;i60BfetuatamqHe;n9n£,
> feeuaafcmdtiQs^aiidnesbflame-intiiemiqin; g^mjf-atipn^difetra;-
■ drUei&^uamirisdnfigiMSTillPrfoVonius-iifftHS^n^iie.ii-
tieafeboroiibelidbcntasn fi3o.agrb Bononieofi repgriri.didat ? rego taroentoius
quoqueminersapod Lolpham*i&inlocojssbiilapides alummjs > vulgo?Abimedi
Ilaecas&dererfolenfcy^uHjihjSmtaindifkreperiU.qiBe.BQnonienfiiitalitatifMfs
?<•**« prorftsfimiliseft.^aiim'iuiii&>0di‘foffilemairaqftEdmn'GyprorfuJpltttfeo.slsr
bmmu‘>-. ienideamultumArffinieirAntimonij,, (J&alcanti 3dmiftum;hatfen$,:&''gypibm
quidemcaljrsda qnaprfadllime reiUuitungraueolehriajfiilphur ; diapharieitss
felenkim; vis •eauiHcm>:& pfilotrica > feu pilorum deterfiua,arfenicum;:antiiji9»
sitim ad vomitus conettitiuafacultas : ; cbalcantum denique mordacitas (atirliv-
jrtt »«(««;«? perquedemonftrant; qui efiedusin Bononienfiquoque ineffe reperiuotutV/icaa»
rdiucmmii, autem ad lucem imbibendam praeparatur. Lapis, vel integer, ii purus fit-& me-
****• liorisnotae, infetnulo;adudc<Miku$oe^ veJBimpuriores partes admi-
ftas habeat , in pojlinem tenuiffimum redaftus, ouorum albumine, vel etiam aqua
communi, a quibufeam «iam oleo Ijni in •ynammafiam-redigitur, qu|e-,L$ ppft
priraamcsidnatippemjucem non conceperit; totis?.bujsfmodicakinatip r|ps-
tenda eft iidonee optatum sffe&umeonfprjuaris:, qji,em; : efflorefcenti^;qu.*dAnfe
minatiffimi rorjs grana referentes ,quas ad iuperijeiem fudare videtur,: .quir
bus maxime virtris lucis eonceptinaf ime- alterius .rei permiffione reiidetj.figuir
6§m i Hac igitur rptionf pr<epaMi«.lapis, fctioijs quibtddamjfeue.nrculjssad
id pr^pararis imponitur; ii itaque feifuratum lucis iplendprem Amicis o(l?n4er«
imia deSderes, lapidem eumtbe<a,Sfilis diurnofpfendori j Yel.fc&p! non &Jgeat,diur-
bndu', naeluei,autetiaffler£fpufeu!in&flesJio.nfio9flu3ignji:yalidofeicibufqtte..acfienfe
exp.ofle.s.-Les omnibPsenim-bifeeiucetB.attrahere j acipfederiusre-potefejetd
cnro proportione quadsm * ita vtquaiua fue-fit eminePfipr, tanto copi.oikitoe&
caciorique lumine lapis quoque in ‘tenebris eorufeaturus fit;) luctexpofitoslapir
desaJiquantifpersputaquadranteraihor^jadperMiM&df intimiusfeeturara lucis
ii, 1 jn fe concipiendam theca claufos ,• in ofefeurum mox deferes, apertoque ftrinie-»
, Y:i.debisiUps,ludemflOflre^..3c.Qarboises-^e«eflis)5defe.4ifiKidere;qH¥ tamen
photifbtus Uapidkm ..
prii bonltateJ^dis, aHCconcef^Tu^abuiidantianune^"^
pUis-^hCftfe-mmnssduKitj quariamen-dnratio horapj nunquam :, n ifi*&nudluc;i ex-; yw»«.
pon&iituj*, excederefoletSed paaJatjmyirtute iaccefcEBtf ie;Xtinguitur;U3q>€-
ritfnriataiftcirdocetjiipram ctai^ in tenebris: pjytide dimius.-Iamen-oonceptum
cpiferu^coNotf quoque hanc vimduasjconceptiuam iu.lajydb ioc non perma-
■nerejfed velutieffotam ciimfemporemon,fecus ac Magnrtisdnteirmorij-ybivi;
deticetvisipfa pet : halitns igneos fubtiliffimofqae calci adtmftosexfpirauerit. rj[| |||ri . f|m /
-_'lffiius igitur ikpidisprodigiofiilpedtacuIaVvtimaximam apud PJiiloibphosex- ^ruiwiejux
dtafBnt admirationem, ita ariimosquoque-muitornm illa-iuce lua mirabili , ad tam ***
larieffeiftus.caulknpomribftudiaanquirendamv.ehementer-accenderunt.i.ynde
quidem^-vtiihirebas.nouis&rarisfierifoler,' varia: emerfemnt variorum ..opinio-
jtSS? Alij quidem,£Umyiderentioc lumen indufum pyxide&rri adioium tene-
feroffim^&ibrdemeonferuariJnevMaa corpore lncidodependentia,lnm.en corpns
«fle exiftimarantVcdntraqnaracdmmunkPMofophorumcScholafehtiat, & lapi¬
dem trahereducenpea)rationeiguaNaplitaign.em ,-r&;Ma^fteS fertum; tabpteior
ient.; Quiidam-volneriint,ilBmeninJiociapide eoeleflisS^ignegfubftantis qualita-
■cetn'e(re^& : non.’fecusae oimriaalia-NddMIuca, inobfoneadueere.- NorniuljilapiT
sferw-4 lamine atfabiente accendi ifeeundum particulas atomas i inqnasafltdue re- » «*•*»» «a
folui volunt ialijaliacommihiicuatur.- • ■ - ■ > ,
•'eiSedomnesbasaddu&asdatianes^&rcau&sfriuolas :effe: S ;failacgs,.nnjloque.ve-
ritatis fundamento inniti ex fcquentibus patehit. ; £t; contraiprimam ' quidem fen-
tentiam ita concludo;? li enitirideo bacdumen corpus effet•, quodfeparatoiioeo a
‘iucidocdrporeconferuarippflitjnQijieiretratib, curidemrjdeluminc^.calorein
-ferro candente dici non deberetcum non fecus ac lux inJapide noftro abfente
■Sofejita&calordnmenquefinferroTcahdente, caufeabfentei^olesita&ealor liu-
«enque inferrefandenresecaidaaWenfe^idefl igne extinsfe conferuari aliquanv
•diiipoflir: fed memo Pbilofppbbrurodilicufque: calorem&Iumen in ferro ab igne
yrOduSumveOrporadixiti: dgofil&eftfententk’, ergomon eft. eflentialis luminis
■iprarfertim feoindarijjouiufmodi fice aoftea Iflx eft, a lucido corpore dependentia,
• ita vt remotocorpore luminofQjnon aliquahdiLt remarieat lux fecundaria ,s fed fu-
•feKointeimeriatnrJbqc epimacontta manifeftamiexperientiam eft: notarausonim
-ad'niuium'Solifi|ne'a§>ei3umitalBceninos:itnbibere,pvtIocBm :vjitb«Cilutttiogrdi-
^cKcircddamBrobfpe^Iuminis oculo impreflasi Secund6^feque«tiir-,c.tiam
-for omnes qualitaKs;quod quam abfurdnm fit, quis non.videt? Ad.akeramfenten-
tiapartem-negojbuneJapidemeaiationeJucemrraliereiqBaMagSgsfttriim, aftt
iqaphtaignetajjfiBfflmflitoinhacipperarioneintttUfiniatatfraaiOs rMagnes enim
^pmerquamquadferrum-altereqproducepdoan ipfo qnalita:tern5^HS;fe.bono&P
-petfeaiuoebaiungereqioi&iijetammeHaiiratione.idpSfponendofituafjiquoratfe- f"_y"
«ihil iniacitiminisxommnBicatroriB contingit 4 nequeOnim lapis^Iterajaptie la- W».
^motiuarfiaeduminis fufceptioneindtmsiri nequeSillumietiam .certjtmArum; gi
■-«tdrneadaliud-acquirit^p&klfemerBpaiSue.adlutemKapiwtfemhahetrnergo
-lieqirevliaratiqneriicidebetriumclapiikmlncemiqufemadmodumoaptiiaignem
‘trahere jcumdiuerlavBiuiqueratid'l&,; neque oniinjftpitta, proprj^ignemira^;
dedignis dum vapproiamSphteram,quam:Napbta.;ContinjiaoxpiratjQtjofiia pineti 8s>r*-
§inflammabnifqndats;attingit ,tQtumiftum bituminofum yapomm tamquam m?- ££!*'
omm inflammationi aptiffimum, quafiin momento accendit, & iic ignem trahe¬
re videtur. Napbta igitur ignem non trahit, nec ignis Naphtam, v t vulgus putat;
fed ignis ad Naphtam, tanquam pabulum longe gratiflimum, quantum poteftfe
propagando, accurrit. Non fecus ac fi poft extindiam candelam fumo exhalan.
Da ti.
Liberi. r&ityzlk
aiw »u *® vquantoraBisdbdjsdhnimrcmoto * cahdelamdianrdccenfamadmouramus, fa.'
, tiitt fiiniisra iffiamaecenfnmfepauiatim; profagandoj candeteestinSam^nil»
teeendcte '■ videmus bac ratione fulgura-quoqueidi’. pleraqUeimcteosa ignitas,
Vitg*; quas ftellas- cadentes vulgus nominat ^ qusWbmcn Magneti/knocstent ya£.'
cendi folcnt: vercutehahcioperatipnejn-puicliiieiqooquedemonftw^exp.erijneifc.
tStnq quodalrbide?ftrlgure per vaporem quintqrefientisE vini atcaafum exhib^.
...» 4 do ,prbpqfiiirnus.:®ittetigitur nuilamin lucisiconcejKionelapidipoftrb-prqpriijffli
- aflibBeni^Magneticaathiteruenire;'C^iomodo^igituEibxMibb. iapideiimbitiitaj
' ' cq'rtfefuetiic, autquasnam iuiusiprbdigij verafifejratio; aam jeftac .vt videamsis»
Ac primb quidem'oegatenclucemieiffe qualitatem.acmieftiquadamfubfianciajin
•iapidemdeiiuatamrjcuihspiomodo baa: qualitas ex fc incorruptibilis idefeenjfce^
lucemin Iapide boi&a.j';nqn nifi exiguo tempore; durantemprpdiicat-J aut. quo-
modciaccenfus in atomas particulas continuo fine maxima inconuemeiitia 5 &
■turalium^virium repugnantia refelunpodir, dtfpieerenuUajatiQne.-valeamjqua!
omniadibenter-bic fbfipssfienderemv aifrid egr^ifei-.acjperxjnamferudite inipq
ttti}etfiplioropra:flifi(&t,qaemrupracitauij'Eoiiunius!Liceais:b.Dicoitaqueiu^
•flenm lapidenoftrO’produ<3um,:non eiufdemcneratdoniscum lumine in^aftih
d»tis^vBtWjlti'Miloibpliomin perperam fentiunt;, tefirlgente .Siquidem lutaqp
fr,' in Noftilucis, vt in quercu putrida, cincindeiisrjLoculisfeliura ^capitibus pifcifts*
quorumdam,oftreibpumbus, mucorecauibitwfimrlibufque, nem acorporeqlu-
minofo producitur,fedqmniadi&alifeem propriam,' non fecus-.ac:ipficarb.Unc*'
ii propriam, catceriquelapides pretiofi, adedtosfines inaturairifitam^qua in.tU ;
tiebrisfulgeqnt, babfefit ; j quoddeiumineJapidisn6flri nonmfiab.exttinfecofibi _
Communicatodici.nemiqtram poceft; Iterurodumen ih nodtfeis:euin;fubiei3i», ■
. xaiiinb*rtfciperbmtee;fecus dicendum dHuminenoftrilapidisiqubdfiimil aesp-
quifitdmcfti-nonmiJiti>’.poft l tempare ; paiilatim-extin<ftura', in chaosfiiura relab*.
»ur. Vrigttur:genuifladanohuiusiutnjnts detuni : (Siipjio!HiPii!mQ,-a££eiita 5oiaj<
illuminatum *vaporequodamfubriliflimb&Iaii concipienda» aptiffimo refertifli.
Ciummfle. Secundo, lapidem noftrum fper cakinationem, exco&tabemque ab
terreftrium ibrdium.au feells;itapurificari,..vtcattehuataEare£iaaque:tpfiiB-i«bi
fiantia craffiori denfibiiqiiev;per pororum • apertionem aptiflumim':corpus cp@.
cipiendisvaporibusiottiibfequalicuitqueperfbfissquibusaCTprapfente-lncidbcaf-
po^vertigiie^ aut SolepJemflfohadpateat,-reddatur.. IHicigiturita fuppafitis.taiip
^orispereakSnatioriemqpertiSjlaptsnofterficcitaiefuajbibuiayapdmn-Jiittd-Ji^
-cisfeetura-gmuidumvnaturaliterappetat^atquenbbfecusacbrpangiaaraanmtiibft'
-morettelWa^sds albflspfpodiumjfimiiiaqiiegji^iieKaiaturje corpoiiii labia ®.ade&-
«a, cattiesialisbjuehumidiorisfubftantraresattrabatjfit, vt vipidumiilbid
daminforinfiitbm^lapide fitibundoattradura^dnibi mttiaporosfeeipiacttt ,-ibiqui
... ^uftuali&igiditptetepidKcogatur,ttrdieqnecumripMprifspaitibus-.tenuifttdius*!^
■ dbialiHjtribopiam tf iBflqfttibus, ma^fquepflrfpiciusicppulaHua»doynum;«Wr
-pUsIuWdumcoaiefcatinGatn-vero v^Jidumiliud iiiutnmacum Iapidi:iadiitimSi«tut>
4artcfe‘-» 60i ; permiftifmpeft&oiiecoi3umatiariJumenqDbque,-.cuius ,diftimr vapi-
A O disrcvelbtt\rebkulqmquoddaniefetfbdicuanrapidddeftmjr) meieefieeiic.-Etfle •
/ ^ifprfiqiom^dalbem^Bfl^&piietadeaibaterseaiftimets.fifcafQiat.j miftii-
;irtte'b@i_n^lapidis:eiufB&'dieffcqtvta^ vapid»ex^ : quotpje|stteadiucenis< '
. ’ _ r _~r^ I '^ncjpk«d^6oncmfa^bhrAiS»ft^mj&'SaiinitrBriiiaitamiqa®iQ!aiiis''locui8i>
■■■i 'bSnfiabetiiPitquebKcqwikmraea-cfrcadiftiiiapidignaiuraiBi^iiiak.TimE?.;!^
: msrig: Oli . > lb - ■ .v: r. vT^i: . :i/ i:-z-■ ..'5 '
■ ‘ s " a cok^m
Phottjnprum Difquijfitio,
tffloqartobn slliin smI sn3 tv_ vs.lfnnErr ??:olo'
'Ccbfeaarigjn.
,E «ji!a>hju« foffiii oge ,qpo! ojj raticstcm Aiam non mmiof um inter Magi*
viabilia reddantur^,atque imjuiaera-alia, qua quiuis pro.ingcnijdu»/agaeitate ex-
«gjfKfcipSW* iiica sulsiui
alibc.l V ;a.>..' 11 :r : '-;-: : .: . , jaifinaoq
*rnv Mifnujp-biupr i vulivfg ' ■ : bijjdlre .ernirii.ej oijuJjr/Lyffib .
-
-niliC:!ii j! aTuiisidoraD^-L-^fKpIatyf 'J’ .^lcjnojj^&i mL.fi < a jilqmsadp*
■ oapSupJv vonofcbib •usofiilq;:.s-diinnmrl mai t .cire7 ;t . .atv 3-30
- 3 h ncr53 VUo- £» fuHiS &&&&&&**&W . L ' S: ^°'
m 301 useogiboinde-aaiinsiJ sc;..epaanbup:&< iupmuoEar-EUptSpp
' c t o. ulna ipcrio.atqu un iq Ya j!, u £ .-
a jniQlcjarapetifjaiiq^Jnfalt?^ Ipcisradiura &flln€^,. : .>^MtKW_pi
—.— msfnsmkk m
■aphmrto&kpeitom fsffi? jiftnjJfWOatci-a^gpreYpe^toRrs, w«s «>1; doi i:rl
^.filehrujns sriite^rofpdmPBejjiao^filsiaBQ^d^fijijBpsft^ip^qqq
tsataiyimite;tiiftimit)i «t s^pd&fcs&nta!» &m8t
pmipi»aHaiasr«feaf«aiE»asBp«g®Bi«fi@Asqi||SBS^Iwai?S«4tfp t <S^ 5 ffll»
Ht^qa ei Dd igits ie uaft g-&;j TO &£#ra
iiratps«rtBt£rc^ine^ < s«PiPfifeaigsi&>j!}di3fBMi!fB«<ftsilktpsJ^l#3!a»?i®^
»MmailSpd 4 ;nfe,KniB^itefi4^a3i5 ? nfi}};^i5MfeQ^fopei^j 3 ^8que^ ! [^
ptum: quapropter facillime quaquauerfum diaphanis dominatur corporatas 3 .p£r
VniUerfas mundi plagas fuum exercens imperium.
Prout autem confideratur ad extra lux,fe ipfam abfque vlJa fui diminutione re¬
bus communicat, in momento fe diffundens radio non tortuofo, vel finuofo,fed
reda, & breuiffimalinea,ad effedum breuius attingendum a natura inftitutasquam
quidem agendi rationem omnia agentia naturalia aamulari videntur, vt poftea vi
debitur. Quanto autem deicend^^''- - "" ' ’ ’ '
nus fit inipfaluce velutifrontgj'"
que, vt quaquauerfum radij d®
trum circuli in totam cir
minatione diffunditur, vt poft< ^
Prout vero lux recipitur in medio,"conflat eam omnes medlj particulas illuftra*
re, ac veluri informes animare. In medio quoque fubinde aut reflettifur, aut re¬
fringitur , de quibus fiisein Arte Anacamptica, & Anaclaftica traCtatum-reperies:
prout vero in fuo termino /pedatur, hanc proprietatem habet, vt corpora quan-
tumuis opaca, aut etiam ex parte diap hana,perfpicua reddat, a tenebris difcufiL,
fV'!/^ ' : • cali-
?ntd plures emittit radids, cuius co-
w ^edio,velqbiedqilluftrato,adeo-
..jjeentrum, feu pun'dum,aut cen-
&3ineis vniformiterdifformi illu-
fV 'kttetW
caligineJiberet,omnes colores manifeftct,quos fine luce emitti nulla ratione poffe
experientia nos docet; imo noo^olqrcsiapttini^fr^ & rerum magnitudinem, fi-'
guram, nunierum, motum, quietem, vmtafem;’ afperitatem, teuitatem, acumen,
Kqyalitatemjinsqualitatem, fimilitudinem, diffimilitudinem, extenfionem, pro.
jJmquJtafetn^dltefiamV^taiusdiififibfitittTp^^tudifteiHjMfpftudiliem-^-offi'
cfi^em^didpffiirffSfem-, tefi$iBa8i&hdrtt9 Sftendit'. -Ititer alia.
*»? »V' -’** fdHeti proprierifesIcfiffu^ illiaSf^lfiddiam-aa^-^ftiirabilisefliWfe^qitttii:
®^<^'g©i^^, r d^Be&pehelta't,I&l^ua'qtfaileffum 'permeat, eaio^S
".mwfi m: gii ar ; t 2 t 5Tua : i ! &feaeuaditat‘erepIens‘ye'lutiaMrdati : Opadaver6Qbte<3aqua{i'na-J
tura: fax contidHajceuMdigtiatiouequaddui atftirffturi &qtiafi ea t-etigiffeipifum
poenireat, ab eis refilit illico, cognata repetit, & potius frangi eligit, quam hoftili
difpa\atoque coniungi confortio. Si vero aiiquid occurrat alicubi in opaco fora¬
men , per illud fefe pnrcjpitans elabirur, §? veluti hac fuga gloriabundum latius,at¬
que amplius, quam forapjen Jontrarja parte l^ift^qtaqs,^tenebrarum regno illu¬
dere videtur; verpo, tanto lumen fefe amplificandi tenetur defiderio, vt quoquo
modo poteft, id fad^imo iq a^qftifiitnaq,u.^quemotam jna/efe colligere non de¬
dignatur , dummodo per illa in amplfuVle fundat; tranS enim foramina quacum¬
que , quantacumquc, & qualiacumque tranfire non indignatur, & trans ea maius
oBffri tiiSb foranifriM^eirclri t^n^ipSrfe riitatuff rem omnis'car£e^^^'r^^^
iiripatittiteiif f lii3e ipftfttoen redHfer er, Si quis vero ingenue-agen stranfitum pa
qifi^S^ue^fam"Sfipr?cbuer1t,tiiric intra fiffurathienigne-fe infinuandoiini^r-
feSiifiS^efib^iA^HicularemfdlicetfiguratBagfitfice fe-expandendo quanto
perfeSi^IsaSoKt^gatufjpafifeoftfitat.NeqijetameninvllbforiminQmtran-
fitu conftringitur, a6ffyenfatur;;et#iueidmsiiwdem, etii multumaforaminefea
mofb!B,-dila'taf4^fie ; farius,--bdclpfbifldicaDsviresfuasfonttvlcmioreseflefor-
tio^SiattqtfentfifofaminiprdpiuSitanfoilJuminet^iuaciu^fetfianguftiiisimaiw
ri^vfeotliirefluladfisquides illumldat i fed langmdiusiquafiintefeantipottus'fi^
. . fpraruiafdr&fninutiiqUe firiaiHn,dpanSatutnquei vircs,&rol>urafrumar,-dilata»
«ifi^'#^- feu'itfdiueria abiens-jdiittriftarlifunitaque virtute euadatiriibecilliuss
Tiroi&autem rarefcitamplius^quatb'remofi&s-a-fohte fud diijceflerit,ita vt tandeni
vefuttinitorisproprij oblita cum'vrnbraboniugium-ineay&tandemcontrafijsttii
Bettatum-filijslocum cedat. - Vifif igitur & Iucismatut3,.& mmfic&Mn»
rdtS-Vniuerfd Iufibus,nunc ad-parriculares 'eiufdem dotesexjdicandas calamum
coanertamti?,f-'' ; : ;RbfijrosqsmiupiwwM
. ci:.,,-;;:
CAPVT
Fhtifmi J Z
V 'T' :i 3C. - ~ •
*®ifmff(ra > Luminis in mundo Jublmmri, eiufytte
C, t.Zil 'l diffiijitio.
K%' P?neefsitat?Cyminis■ “ ; "
a ". vr>. n ii u t t: r [ mitti eiu "tiri n 'u\ Y
. fee0mn8ge«ef(5'eritiBrti)qiJ2'C.ontiBi®iteai Jiabeut f e?ift|entiara, ,
bilbe in4tf#i88ibB s .,p.ro- ;
bifnrrKlntef yififeWft;BmiinetecHep:tefe?nc corppraeokrata^j
i per gcnefiin fiiarmn imaginttra.
^aiftiearoijufcmgne ad oeutesitiartfiBjlBraae»; funppaim h^fpe?
siesisra!ediovficptiaflU.s:in fi&iafte ;& forma,qi i«<km «wnatemSte&en» verp
a&ksafiinorHtmuQtt fianj r ni^jttfirlpeabidtfpc^tpsias&rm® K» Bifij&imateria
determinate ad easapproptiata producanturvScpioiBdECoJDrunrieplRjiiiroriim.q.
imagines in medio proximam quamdam difpofitionem fubie£H,in quo fiunt,& in-
funr, requirant; erit hac jlrima forma, & difpofitipin aitumv-ifibillum imaginum
fpecies, formk^jfciWeWs ^ijfliffSjfiidrWfi-luSe^JLumcnrigitut pundo ita ne-
ceflarium eft, vtfine eo confiftere nequeat: prsfertim quod fiderain haecinferio-
feyiiradforp^ij¥jeftjqn)prp5uuMiaijfier4bu^..ram^.icatpper%iantur 5 pa.
I I. : Definp.licaufaLuminis,
-"pjrJaalis tuminisfgufa aJkeft eammutiKr, a^arpropria;; comipase triplex eft,
JP "Deus, MuridsSiiHemqfcDfitisiattqijeunaroquajiiad «ItiaiBui fererte.oor-
rdinata funt omnia., .cuiufguegra.tia quaesmque fecundumiiaturaro agunt., agunt
omnia :M«ndq5j?dfuiufe«>Enat_tfm.i&perfeftionemiutneJianatufajBftKBtum^
eft,dincquo.nee^:^MS!®ei:pfiifen.ec.defeitafihicperfeftionegauderg..HcrtBpd&.
nique, qui eum finis fit, Philofopho tefte, rerugi omnium, finis.quoquejnminis
aicendus.efl > eyi y .s.Batin;alis.3ppeti£us,.«ftinteHjgere,i?ticir£omnia.,,Gum hac
autem.fi nefenfibus, potifemit-fibexifos mjnifterjc) non pofitdeantur, admulta?
rerum diffeteotfoi&adMa-tntlTtefiflgBQfeendaa y.oeceflariiim pmcsusillud lu¬
men fuit; Propfta.caBf? finalistriplex quogueefi, Calor, Color» bux* Calor pra-
nium generationum author,ad cuius genefimnil nifilumeri inftitutumv.idetur,vn-
denedle PMfofapims,fcw ; <y$ ^swt^Sfilem. prin dpium generati oju jmicg.t,ge-.
nefefq. rerum fiiyimariBffiM.puiBifilSQlis CAloroMbo.saceedentss; eaforeS. fie»
credidit. CaJimy4rd:i:3diEuiiKfpeeieiriau.vifibUisprad«Sionemlum.e0folunu.
a natura datum eft, vt paulo antedemonftrattim foit! tum deniqueJux jfeucotr
pusiucidumv^uies videndi'igtatia,lumen eft velBtiipecies quadam reprafetita-
tiuaycuiuslumencfu inftrumentnmquaddam ad calarent in inferioribus produ¬
cendum defermt., \ ■ -rn .
'Cii I
: : -P<irs%
§. III. {De eaufa materiali Luminis.
/QLmo c^fe^Jiftnini^materklem
J/ 'f&iWxanatuiofyiurupv uB/i^SjJuef^fuBieStum e(ft,totUTn mundumj&otn-
nia eius corpora; AHftbi^bsAieiro ^ant-ajUtiJixt&iifiui &’ o Aapam , 54
eftjluminis materialem caufam efle perfpicuum, vt perfpicuum vtraque bona eft.
BupUxfir/fi. Qjy, tamen vt intelligsnqjt , aoj.afidgniiefc J?«fjficuormn dtro genera efle, per.
cmm. fpi C uum indeterminatumVvffoiSiiia diapianS: &perfpicuum terminatum, vtfunt
omnia opaca, & colorata corpora; Illud perfpicuitatem in omnibus partibus exti-
miSi&InSimiSJ-ftocin e^ima tantumiuperficie ieorCdem corfioruin admittifj^ 1 .
rncipuammt 'fpicmt«em,ibtiidus,tfiius^8nmus aftus;»tritriq; ilHusIumen eft .Jaiminurii ecgb
-materiS>pPoisirhaeft oWpuspeEfpicuum>in qffOgenere analogo gracipuumana-
logatnm eft perfpicuuistdiaphairiim i vtaeryaqua, vitrum id generis, qualii-
-tijenlbtrittfepus admittBittjrttinus pracipuum analogatum eft perfpicuum
«»ivt iuiia,'tBfta, miftutiijcbloratum ,& blia, qujedumen accipiunt in folafuper-
€cie,inquafolam habent perfpicuitatem ab externo diaphanogenitam>fi quid en»
bmnis natura eius eft effen^i*:piocreatri% qualis i^fa eft, quemadmodum fapiene
ter lib.j.phyficor, tradit Aiiftoteles. .
. §. IV. De caufa formali Luminis.
O Wfi&ffiaritia prstens^adtreo diffaattsfraccidentibus,qubd illa quiddi*
atia^K)caut'empef-adtfi^njenttf®fi^e&ideflmantiieftB : vtgenuSiqii««l
IndeflHitiWe-IllbftatttiarumidiSgnat materiam,in deiftnitioaeaecidentHJiHSdafe'
gnet formam. Cum vero accidentia fint aftus, & forma fubiefti fui, lumenq. fpe-
ciale fttaftusdeforrria.perlpijjiji.eqrporiij ne quispbijciat fprms&jformam efle in
eodem cenfu; prmrnfttimus^accicfehriaj-quafomniaiunt fdrnlae partium, erga fuam
materiam efle proprias formas totius a fcholis appellatas , quafunteorumdem.,
caufe '^nericas vtnihii aiiqd"f|tsqu£rereftsMnalem; caufam accidentis , quanr,ge-
nus ad quod reducatur veluti fpepies, quiinimirum ex genere fuolumeneft %
taa,nec aiiam caufamformalem phyficam habe^qtfam feipiam. Nam cum rerum
omnium-fuprenaa genera ad fnbftantiamy&accidens reuocentur, iumen non efte
fubftantianwed accidensiacprpmde fofmamphyficay,hifeeargumentis manife-
ftum faciemus'• ~ vpin
I. -©fine'quod 4 luce, veUucido formalitenoritur, feut albedo, &album ; id
omne eft accidens: At aduce-fbfmaiiter! producitur lumen ; ergo luraennon eft
fubftantiaifed accidens-:fienimaluceproducereturfubftahtia,ageretvltravires
fuas procreans^quid feipfaperfe<ftius;quod eftabfurdum: ergo lumen accidensefti
non fubftantia. ' r. . • . r,. .3
11.-Quod kdeft, vel abeft fine'fubiefti corrujaione, eft accidens j lumen agri,
perfpicuoq. adeft fineeiufdemcorruptione: ergo lumen eft imago lucis, fpeciefip
vifibilis rei lucida ; at imagofaefiitati cognitrieiteprafentansobieftum non eft
fubftantiayfedaccideirsrergov ' ,, . ;■
111: Quod remitti ; &intehdi poteft,-accidens eft f lumen intendi, ac remitti
poteft; tum ad Condenfionem j tarefa&ione/nq. fubietfti perspicui, tum ad vitarttet
tem diftantiamq.Iucidi,aquo producitur, tum ad maiorem, minoremq. perfebtio- .
nem opaci corporis cum perfpicuo corpore: ergo.
IV. Quod aduenit enti inaftu accidens eft,non autem forma fubftantialis: lu¬
men aduenit *theri,aeri,alijiq.perfpicuis corporibus,qua funt entiain adtu: ergo,
V. Finis
Photifmorum Dijquifitio ,. 33
V. FifiiS& terminus alterationis, qua? fit eodem manentefubiedo,non eft for-
ma fubftantialis ;fed accidens: lumen eftfinis illuminationftfquse eft alteratiofa-
«Sainterfenebras ;&lucem,eodem hi anente fubiedo peffpiciio; ergo. Ciim vero
liimenqsmfit quantitas,neque relatio, nequeadio, neceflario in categorias quali¬
tatis album adfcribetur, & quidem in tertio genere qualitatis conftitutum, atque
ex earum paffibilium qualitatum cCnfu eft, qua? paffionem efficiunt in fenfu. For¬
malem igitur caufam luminis aflignauimus,quod ex gencrefuo ipfum fit accidens,
& forma phyfica. Si de caufaformali metaphyfica ageretur,dic eremus illam effe, .
qu* in definitione metaphy fica luminis habet locum differentias.
§. V. De caufa efficiente Luminis.
C Aula- itaque luminis princeps, totalis, & adasquata, & principium, quod Iu- .
men in perfpicuo generat, eftcorpus lucidum abfolute,quodfimplicifua_,
f rasfentiadefefundiclumen ; & ipfum generat per fimplicem adionem in perfpi¬
cuo , qualeonmqueid fuerit. Caufa partialis effedrix luminis, & principium, quo
-primo lucidum corpus afficit lumen in perfpicuo, eft lux, forma videlicet' confti-
tuens lUcidum in effe lucidi, quam formam confequiturlumen in diaphano, ficuti.
colorum imago vifibilis in medio,& vmbra in lumine,corporis confequitur opaci¬
tatem . Non alia ratione ignis ardens in rogo calorem gignit in aere,qui calor-aeris
confimiiem generat in adftantibus, qui tamen non ab aere ,-fed ab igne primo ca-
lefaCiionis principio calefieri dicuntur. Sicuri igitur calorfpeciem quidemfui ini,
' aere gignit afficientem homines, ita corpus lucidum fimulacrum & fpeciem lucis,
vifibile videlicet lumen inperfpicuo producit, vti vultus hominis in fpeculo fui mufniaft.
imaginem; ac veluti coloratu m corpus coloris fui imaginem in diaphano illumina¬
to. Sicut vero coloratum corpus imaginem fui fundit in medio non ab vno pundo
tantum, fed a tota fuperficie; ita lumen lucidi corporis imago nori ab yno pundo
lucidi corporis, nec ab eiufdem tantum centra, fed a tota eius fuperficie lucida_.
diffunditur. Caufa igitur effediua adasquata luminis eft corpus lucidum, qua tale;
primaria quidem illius lux eft qualitas; cuius genuina imago, fpeciefque lumen eft ,
in medio perlpicuo produdum.
Corollarium Primum.
E X quibus patet lumen in fui generatione i corpore lucido non educi de po- Lum „ „s,du-
tentia materia? perfcda? diaphano,fed ei extrinfecus aduenire a perfeda lu- afri/umtu
ce: quod ita demonftro . Formam educi e potentia materis fubieda»,nihil aliud eft
propriequam formam oriri a generante per tranfmutationem materisfubftrats eimdfiialiicii
habentis in fe quoddam illius forma? rudimentumat nulla ratione hoc luminicom- p minamucrU.
petere poteft, fed diaphano extrinfecus id vt adueniat oportet,quia lumen e luci¬
do producitur in Diaphano,ficut fpecies producuntur in aSrejfpecies autem fen-
fibiles,vtobiedorum fimulacra,ab obiedis in medio, & in organo fenfuum gignun¬
tur, non per earum edudionem ex materiae patientis poteftate,fed potius abqbie-
do inducuntur in materiam: ergo lumen non educiturex poteftate materia?:quod
& ratio conuincit, fiquidem in eodem medio ficut funt, & gignuntur ab obiedis
contrarijs formae contrariae, vt nigrum; & album; ita fubiedum idem nequit effe
in vltima difpofitione ad formas contrarias ; forma? vero,qua? depotentia materis
educuntur,ad formas contrarias contraria: funt difpofitiones: ergo . Iterum,forma,
eius nafci tur immediate ad prafcntiam fui efficientis, & ad abfentiamimmediate
E de-
liber l Pm h
denafcitur,non educitur e potenti» materi*; talfeformalumen eft, ergo; Sicut
denique imago vultus noftri non educitur e potentia fpeculi> in quo formatur no.
bis prsfentibus, ita & lumen; ergo lumen non educitur e poteftate materi*. Quod
erat-propofitum. Et confirmari potefl eo eo, quod fpecies incentionalesdicuntur
fpiritualiore? quam o*tera accidentia, minpfq, materiales,
Corollarium Secundum.
i um “ <“* 'Q TJTlnc fequitur quoque originem luminis non efle fimplicem in diaphano em*.
,i!!juwt£ il nationem, fed veram produftionem nixam afiione lucis, fiquidem lumen
iuSM- non producitur,csafaefficienreotiofa,{fue nihil operante. Quemadmodum rifi-
bilitas in homine confequitur anims rationalis eflentiam nihil molientem, & ma¬
gnitudo ia corpore naturali naturam materi* nihil agentis confequitur; fed a luci¬
da corpore realiter operante, vere, & realiter preducitHr, Quscumque eninu,
per emanationem ahaliquo profluunt, ab eo dependent, vtaffe<ftiones,pafiione%
a caufaformali, vel materiali; fed in procedentibus demonflratutn eftjucidutiu.
Corpus non forroalem,nec materialem, fed efficientem caufam efle; ergo per fim¬
plicem emanationem oriri non potefl,- fed per produdtionem realem agentis ope-
rationi reali innixam. Iteriim,qu* per fimplicem emanationem ahaliquo fiunt , ea
vt plurimum heterogeneafunt; fed lumen eft imago lucis, d? illifimile, & homo-
geneum; ergo id veram, & realem produfiionem oritur 4luce tanquam a caufiu,
effir-i/WP.
Corollarium Tertium »
v&mhrnh T) Ater igitur lumen nihijaliud efle, nifi fenfibilem qualitatem phyfice produ-
n " ■ X fiam a corpore lucido pr*fente in corpore perfpicuo , cui affiftir procreatiua
ciloris, detediua colorum, & reprsfentariua fenfui lucidorum, a quibus diu con-
feruari potefl in diaphano. Qus quidemdefinitia caufas omnesluminis attingit;
formalem,dum eam dicit qualitatem fenfibilem; materia]em,dum corpori diapha-
po id affiftere; effefiricem, dum eam reali efficientia a corpore lucido conferuari ;
finalem denique, dum produfiiunm caloris,deteftiuum coloris dicit.
CAPVT XI.
■ IRAM luminis fertilitatem agendique efficaciam efle, non aliun»
de melius patet, quam ex mirandis, qu* pingit, & fingit irt aere;
miraculis.
Quaeritur igitur,qua efficientia ea prsftet. Quod vt fiat; notam
dnm eft,lumen niti lemper in omnibus fibi fimije procreare, at¬
que in hoc affimilari agenti vniuocofibi fimfle in fpecie producei-
le affefianti; lumen autem reuerapaffimilumine generari experientia luculenter
docet; primo enim lumearadiorumgenerat lumen aliud extra radios in aere corf-.
pbmfmorum,B 08 us, j?J*
abfurdiaa St, &experientias redamet, necefeoleiBTOfibj.cBniimile^Hodgeiie-
rare dicendum eft.-■ Deindenoturaeft, Iumc»,-c&m ex corpore opaco, tevfQqi re-
perCufliufritum iri medio denfiori refixum ,:lu.t»enproducere, quodipro varie-
tate materia: ,&prodiuerfit3te primi efficientia.varias nancifcitur appellationes;
de qmBus accipe fequentia experimenta, '
Experimentum Primum .
<T)c colare dtuerjarum Flammarum.
S I infcutella^quapiamarrugineuracoloremaquavit«,fiueftillatitioliquore»,
commifcueris, & deinde prspararum humorem accenderis; videbis non_j
fine admiratione flammam intenfo eoiore virentem: fi vero cinnabarim dii&o li*.
quore commifcueris jacoenfus liquor intenfiffimi ruboris flammam tibrexhibebit.
Si praxereafulphur eidem admifcuerisyueruleani flammam habebis, eandem qui¬
dem flammam, fedpro diuerfitate materia, a qua nutrimentum acquirit, diuerfi-
mode tinftam.
Experimentum Secundum.
De colore arente, Udu. ■
A Ccipe fphmm vitream aquaiimpidilfimarepkem , eamqne iraes posito,
S 4 L. st exipfaiptaenjSolis in cidens ia ocnlum.tuum refle&ipaffit ? tSitfphcera
B-^;D . ocwlllft TTurAr ir £rxlac .*n ****** X, lr\ Ifl
ex rubro in puniceum flauo milium. In K, quoque idem fimulacrura coloris ru-
bei apparebit; etfi multo, qu£m in D, debilius ; cuius quidem alia ratio non eft,
mu varia in medio denfiori refra<aio,veluti peT diuerfos gradus deficiens in diuer-
fos colores abit, cum color diuerfus inhuiufmodi rubeis corporibus apparens nihil
aliud fit,nifi lux per varias refrafiiones varie affeda: italumen Solis incidens in B,
punitum fphsr» in medio refractum denfiori incidit in C,& hinc reflexum reper-
TV.-IAD ' E > cuti-
• jMfc . • ''-Libee 1 !-;' Pars A.
eudturin;P;& deipde*srD,refra’&ffm denud>tandem oculum E,petitaChm igiw
hk" lutuen' bwrefnngatur,femel in homogeneo medio reflexumjtandem ad H,per«
udnif s-heceflatioillud varie debilitatunta natiua fua claritate quali in vmbratiteai
quandartrjucem degeneratum, ociilo tandem accidit; atque huiufmodi refradlio^
nfcm laultip Jicem catrfam efle coiorumi inde patet, -quod in K-, rqbot multo variat
a rubore in D, vtpote qui ad puniceum vergat; qui color cum remotior fit a«o-‘
lore albo, quem lux refert in punftoD, pluresquoque refrafliones eam pati-ne-
ceffe eft; radius enim ^,HvQdncidens,refijflgitur in Hjhinc in I,& ex I,in K,
ex hinc denique in ocuTumEiVIdes igitur tanto vmbrofibrem fieri colorem,quato
plures admiferit refraftiones in aliquo corpore circulari, fiue polyedro diaphano.
Verum cum de hikel&ifraili&V^x^WFeflb ih-Kfegk noftraCatoptrica agamus,
eo leftorem remittimus. Sufficit nobis,colores omnes apparentes nihil aliud efle_»
quam lumen Solisin medio denfiori,qua reflexione, qua refraflionediuerfiroodfc
affeitum,quod tantaanatiuo lucis coloredifcedirfemocius, quantbper varias re-
fraaidaesxanquamipecmiiltiplicesfuperficies corporis, quod tranfit magis fuerit
debilitatum vmbrofiulqireddituriT^Sedhjecialequentibusfijfias. — p
• Quoniam igitur lumen inridenti^enetat lumen, & repercufliones in fuperfi-'
cie fpeculi, feu diaphani terminatij& refraddonesetiamin fecundo diaphano dent
fiori; quod quidem fecundum lumen vtrunque nuncupatur nominefulgoris ,at¬
que fplendoris; Deinceps quoniam ab hoc fecundo lumine generatur tertium Iu-
fflen extra punftum rfflexionis,&e^rq materi®] pj^i^ionjpn diaphano,lumen,
inquam reflexum,& ieifiQntat St vtTinae*rux Virid modificata, varias colorum.,
Celatu ■**»»• rationes adipifeatur. Ita a radijs Solis mane in vaporibus horizontium refraftis,
oritur rubedo quadam coeli intenfa,duam auroreprincipium dicimus; & nihil
aliud eft, quam Solis lux varie, & profundiori in medio refrafia; qui rubor tanto
plusad luminis eflentiam accedit, quanto Sol horizonti magis magifq. approxi- •
mauetit, quantoq. maior athmofphsrE pars fuenulluftratay ;Idem dicendum eft
de Solis radijs in vapore.partis horizentisoccidui, crepufctilumque vefpertinum
conftitaentibus reftadiis, vbi clare videtur ex lucido, claroj&fereno, Iuminej
Solis horizontem ftringentis,in flauum, & croceum, hinc in rubeum, ex rubeo in
e Erui eum, & hinc in tenebrofam vmbramdefinere: quE quidedi colorum diuer-
fitasexvariareflexibnecqnfiniorum lucis &vmbrE in medio rariori originem.,
trahit.
celor iniit . Porroaradijs ijfdetn exceptis etiam vigente die reftadiis, in nube rofeida Soli
oppofita generatur lumen coloratum & variegatum iridis, de quibus in Magia no-
ftra Catoptrica. A radijs ijfdem folaribus ianubeSali fuppofita fiunt feu
lumen generatur geminati, aut triplicati Solis. Ab ijfdem radijs reftadiis omnes
nubium, virgarum, arearum, fouearum, aiiarumque metebrqlogicarum impreffio-
num nafcuntur cpldres ;, Coelorum quoque, CometarunjqUfc^Enomena origi¬
nem trahunt. Ita ergo' lumen vt agens vmuocum generat in perfpicuo, feu dia-'
phano nouum lumen, aut eiufdem fpeciei, vt lumen fecundum repercuffum, fiue
abaete extra radios 5 feu&frecufoexttew&itiidinem lucidis xefraaumque a gte*
cundqkft^ihaflojfpefeidtntadioruninonmBeance, atrt^diuerfequod@mmodoj|jt
cieL&ciijfdem-gerierisptbximtvV.e lumenfectindumrefiadtum-innubeyacVapt^
re.fubfpeci 6 veIiridisi ; TClvirgakrmi'Vefpareliqium»-veIaiiorHmidgenctisi-®
-in 2hok>3 mimsiumll rnibi supoup c X nl . mullim oeift rnlbkrma ci osda*si
Vfls'non 6 b« silr.irwbiup Miij» ; anilidob. CI almius , '.-iluinihs : isd
-isuib roambibb ajbejgafenBib »q iiubwwiidbs iiotlrraboibs.i:!!, L-.a't 8 «?
. iidia atnssqqe audhoqtooabdus ibnrfiluic fini «uiivuibsclo-j mi» ,j : de " j!oSm|
.ff niarbbiani d;a 2 nsrautest ; sfyjftt Sisr/vasnoiberfei ki,: i 1 oa. xai-itm i&t>ui|S
-iiqvi muxofb; anid .£<3 ni s&bot hoilnsb mtifkibi -oib >m ai sm srj; ;r, a&BO^ j
* 3 PAPVT
Pkftipmruih Effe&us i • 77
wnbow u '• -■ r ' ; • 'i-ioBtnijmdJlomianinBBi fninBluqifi^jnpciiJibifjjuftj ;•>:
tyoirioldo Lumen generet colorum mfbiles fpcies in medio.
VPPONO primo contraquofdam, quiexiftimamnt rumen_,
efficienter quoque colores' producere in-'cdfpoiibUS'.col6fatis;
'deinde lumen non effe caufam inflrumenfakm > -peiue-fetaleia
producendarum fpecierQm viSfibdium v^Non prinsj -^Biain tali
^apprsfltuf•i ; qnibusit^eri'ibqpe'fatur:' ■
nam lumendefe nullas in-perfpifeaqfcoioHJnMntagines producere' p8tftfeP4&iKJ
enim lumen fe habeatad omnes-di^basi part^slnd^renter-s 1 noaefiMtioycuc
in hac partepotitis, quaminiftayrubriirnyaibum , 'aut nlteruin coiorcnv genCret:
Tota igitur ac fola efficientia'tonfinis hoc rprieffef i ^quod^ttoHaeColofes omneSi vt
fine materia-fibi febieasi'tninitteriofingul*'imaginem'® ‘ Viiiifilem in-diaphano
procreare valeant:'Agitatur lumen jhtefiteiemdacolonjfsr-j^t prlnCrpiumi quo,
filie vt agens primarium 'partlalc'; :1 h0n^hl8§tf vt‘f6rma £&h#iS, cum'-edlof-ex fe
verum habeatfui produaiqh'jsfimuIacrumy : fcd vt ^enscolores iupra'fubica«'
fibimateri»conditionemadtirnmateriaietrPvtCUmquefiiiipforum-fim8itudineni
producendam eleuans : naffl eta'color fit ffen* ffla tfiise itnffierfa f hitnffli vero
ab omni materik contagimteweniiSkri^orma^VetbJiifaierialisad operanduarfirine*
pta>neque:fefupta materiam eleuaiepdffitmjSecdffarib-priticipio indiget'immate¬
riali, quod fupra materiae fua condRimienf&taliqad alubleSa materia-indepen-
dens producendum eleuatur t quod-quidentiniffltaliHd^eftj-quam : Iutaen ; hoc
enim coloriiuriaumefficitvt colorTdrmetiiFdiaphanO^eiaemVifibUemi ceiifui
quoddam abomni fiibiefla materiafemCitimj femifecruaiiin aiedioinquam ptor-
diicat imaginem eaprgrfusratfcne, qud imell&ftns agemrefficityvt pharatafmataa
in-orgaQomaterialiimaginationisftabuIatiajftjbConditionibas^ifidmiduatibn&ma-
rerialibufque i non cooperahteipfis phantaffis^sotgandiinaiaialrj-iecvfiaiKnfi
ditione indiuiduanteyde.fe ii triente poffibiffiTtantiproraunimaginemperiitusim*
materialem producere poffintv.Qjrodigitudfparies coloris fitimmaterialis, id'ha-
fagMumineinwnateiiali * quod vero fit ra&jeCtrreprarfematiw certi edaris ynon
habet irluminc ad omnes colores indifferem:e,-fed a determfeator colore>- duqno
producitur^. Vedmdehilcevidefufiusw:fequentibus.‘ oirisup c frwoq owaldhib
. j - nivthimiv oniri Jkiupijns ~n3 * eiq r s o w • } n> > affi? qnsgio ,
“ ^j r idiUaiiffi - audUn-iKnott ,at6usa f »g;jftlasii '
-situiftr, iuuioiba"^ -^ .vn-p-. y j rjijBpmscsy bs e mBjcj
d.Quojnofe pr lumen calor
:inaq eopibb: _ ; fiue athnioj^har 4 %>om oup c mom xaauiioqbsl.
V iopoTuvoigiss Mnrjqtji sup
VPPONO primo, lumen ad produ&ionem caloris effe agens
xquiuocum : fiqu|dem ignis nqfter fi^calefacit, formaliter & vt
agens vniuocum ehfefacit y Adif Sftemin quantum lucidus eft ; ita
enim agens squiuocum eft; eft enim proprium vniuocorum agen-
„ tuim.dibiiimiliayficiiti ajqmuocorum.diffimiliafibi- producere; JSi
t- eajmagaisieafeftfeeretitt quantam;:eft lucidus j'cecrecaridd^iilic£-
lifrp
4
ias ,autficciffimarum ftipularum flammamultointenfioremcalorem produceret,
quam carbo feu ferruf.i cfndefcens jqlipd experientia? repugnat: ergo non vniuo.
ce, fed «quiuoce ignis calefacit.
Suppono.fecundo., lumen non.vbique calorem producere, fed in materia calo-
tisa^fo^Hati; Wrft^fctfrere ojbo^aiKrcoipons .tenuitatemnec'ift‘■SquiUin-
mediate,vt poftea videbitur: neque in abyffo telluris, propter opacitatem,& craf-
C.tiejR.uioitsimpedientem, r . f.. <■ **■
; Refiaiigiturcalotem ptoduci per lumen in fqgs mundanorum corporum fup&-
£<k)j!ig«Q«un} o (|.o;3W?m:W'fist,iamexplicandum eft. Mot.andqmigituraerdm
natttiJiftiaipaljd.um, & humidura eflfi, atque vtrafque qualitates valde remiflas ha-
betekWptowite o|> fubtilitatem fuam facile in ignem mutabilem. Cimu
igititfexperientiadpecatqalQris linjam ficcitatemeffe, vtpotequlhumiditate re-
tufadlfa .valdeacuar ur ,;.dimint'iatuEque. Ciim praeterea humidum fit yeluti glu-
ten quQddam , qijojarjes' covporea! ad inuicem connexa: continuentur; certe
pattiibCflflcinujtas tqlKmequitjmfi. prius humidiras agglutinans fuerit fublata eius
ptoduSfiSitumsonferaatrix; Humidit>s vero Uia/ajolletur, fi partes.aeris cquti
tinitat^l»e«d<®8t!*SJei»li0c8»i9fl^fei8S pailK&xelnri diffindantur. Ad hanc
autem partium;mpifiopesm: peragendam imihil aptius eft fubtiii illa radiorum foto
rium in pauesden/iqreipropagatiofterqus quidem, tanto efficacius agent, quan-
Z, to*adii4Uuu,5ofpera^aea,.cragaqH?^ius illqb&mh tanto autem .reSius ilto
m bentur jquanto«?ej'[:5j<{.r5$KMntjeliuris,;r.eJiqnorumque mundanorum corporum
fuperficieS;.norm3%%fc;-infinu<HieHnt : Radijs cnimdi&a ratione incidentibus ,
curounopacqdorpqnj yjisedor «qu*fe«ir-.traniitu?, radiorum irn fereflexorunui
exinfinita quadam mulripHcittioneaerem cuntPfeilofopho Ick
qu3ty.v'eteme0S<quuquu^ri§i:fequ?turincifio,.roinutifliroaque:veIutt.difciffio^
&iffiomemlvef»b»ai®*3tii5^B(*uiauidifspIutionem ,diminutio.; huroidita-
tssiiierojdMsirmtiftoeroif^tcwdfeMimiemque.neceflarjoieonfequetur.-vehemcns
aerisjE3rttmiii.te?n.c.4aM®aexPipit^fubin4equQqneignitio,.feu.migneam(fiibs
ftanf ia mutatio * u.er/$ Autem crnitiauasradior u folariu; vibrationedifibliii. difghega.
riqiwtisiblua n£f<a<3e;poterit, qatkiraen ex vehementi difgregarionis, diflblutim
nifiisesqua^olififeutttiitft 5 id orgsa&vffiuo dolorem efficerenefat->Vode nona
finerattonefpecies.fenfibilium exceffiuas, exujperantijs fenfus cctrumpi Philos
fophusiftaaiit tfoltatnr.tsmro organi forma > &,proindevniitas, drintcgritas ,-paft
tiuiiiqpeiciirporeafUm coatiouitas^ffiama, inexiftens, iumen igitur
imenfuia^eftikilaremittQCttHsexcitare;, eorumque conftitutioneindifrdlnetel
cftque coramonetHmHnmCptfcdrnraridgraaiSi^rur corporeaspartes lumerti
difloluere poteft,quantofecibusiitueliMque aa-pidattiamamsmUltb corporeo
M . organo fubtiliorem, tenuioremque ? Certe antiqui ad hanc virtutis vira difloluti-
ji‘ uamfigniffcandam, non incongruefymbolo fagittarum ApolliriismanibusInfer¬
tarum, ad vehementiam fi calorjjr produftionii?, fatiriiilnqifeyadiorum adiuita-
tem occulte indigitaridam, vfifunt'. Verum de*hifce vide Aftronomiam jnoftram
hiero^phjMm vto»|gc«wfe|terutoad b,appx?<n P&t»n$$kttp^sr
ExaiSisTgiUirpVrttj^OilumeritdU&calbnsftt non ex motu ,'~quo induetur,
fedpotiusex motmquomouefc^ilMiimdBR^rtoleiifi, humidiquepertinaciam-»
qua fuperata calorem fequi necefleeltf,
a«.5=e sftsaho!» manoi&ebojq bs rismt‘1 ,6miiq OH O^qV
fciUf
m.v:.-^.'-,ainvrrim! , .^-:v'..,-.ifis,fts ;?)■:. rouiouiap* snt.it roim: " iKa
J|^ife«^tipam6ndlrlocaaBqranodkmR'ridniritofi^smatoi^- *ftu^9f
Jt.;j.-patiantur,-oCumemm&laK£irHdijinffiieflc&i*chementes- caufent aeris
s -i ' difeiffio-
fhoiifmmn) Ejfcttus. 39
djfriflianes vehementem quoque calo-
; remfcquine.ceffc eft, qui quidem tanto
erit vchcmentiot, qpar.tb ad normalem.,
reflexionem propius acrfflerit,. Hinc
Jona tprrisia Solis recia incumbentis aiftu
; Ariftoteli prope reddebatur inaccefla-,.
Sed rem demonftremus, Sit terra ^.SoJ
' " ‘ ‘ jSoliadijs filis terr^m_i
o ® ; h r \f\ A jfcquoniam^-,-. TT ^ m"rnz
V —17) I. ' / h- fubZona torridaierfi norrnaiiter, illi
. .. XVM W refilientes in feipfos ex maxima aeris di-
.. feiflionexcalpresefficaciffimos mirifica..
<•,. .^V \ / quadaprapostiqoe injflco anguftqmiil.7
5; \ N. V, S JJ*? tiplicaticauiabunt : At fubfphsra obii-
. m ' r X , qua cum radii'e folares incidat Jaterajiter,
; & obliqueexL refiexifoO,ittiitawgulo<'
. «i - /C\1S\ ! . ruro acumen xwelobtufifateai , vimquo,
•»:,r .'i. />\V\Aj que caloris intendi remirtiq, neceffe eft.
. WAVV e. Quantqenim muiflr£aeu«or fuerittrfrj
Ni • -gnlus^fiaSionis radtorum, l. N Q:,tautq
"H-jiar quoque maiorem in fubiedis terrslocia
V , ■■ culptet? gigni necefleeft.Sedfiibfpli*rS
R g frigida, feu parallela , cp radij fotore? in R,
& Pr~"" ■ ' '* 1 ' ! - ' obtofiffimu angulum eum terra cohflituat
o .114 iad nullumpenkusfeiiionisradiorum-,
, —~~~i triangulum efficiunt.Hinc perpetuo dam.
nata gelu rigefeit Zona. Sed hac clarior;»
funt, quam vt dici debeant.
Hinc patet quoque, quod (ic ut fefeabet annua Solis accedentis,recedentiiquq^
fupra. altquem: horizonte® radiatio }, «a fefe. quoque habeat diutua eipfdem^
fupra horizomem. radiatio , Quo enim annua fua conuerfipne vertici no»
ftro&erit propinquiori & quo fingulisrdiebus meridiano fuerit vtoinfor, tantq
quoque maiorem sdus intentionemacquitetdta vt folhottoon talis hybernos,me»
ridianus vero«ftiuosnObis radios perfe#ereferat,fitque quatuoranni partiumu,
cum partibus diei:mirificaquafoamproppr?fo 1 &«a#ilfim34tinenfio, Yeru®»,
de hifee vide plura mane ppftra Anacjaftica. :
G A P VT X I V.
\uomoCb Cabr frigiditatem , (iccitatem,humiditatem in-»,
ftiblunan mundo producat,
O V V M fane cuipiam videri poteft, quomodo ab eadem cau-
faefficienteineadem materiadiuerfi,coniratijqueeffe(Suscalo-
^yfe-dg- tisv&frigpriss humiditatis, & fiedtatis producipeflint . Y«*
i ijfev Nflp. rum vtio^jicfcja* explicetur; Nota nos hic non agecede frigi,
ditate illa, qus telluriob radiorum in eamilhbepriuin .obtufita,
tem contingit, cum illecalorisdcfeSus nequaquam fit ex parte
is/ed ex parte telluris lucem Solis commode non potemisiexcipere: nequeo
%o Liber i. Pars I.
agitur hic de frigere nofturno abfentia Solis confeqente,eft enim h*c taufa frigo¬
ris per accides;fed de frigi ditate illa, quaSoI,Luna,ca:teraq; aftta telluri inducut ijs
appropriata quada virtute ab Authorenaturae ,ad Solis calore teperandum indita.
lhm fiigUn. p ra » capteris autem fideribus Lunia hac virtutefrigefaftiua';pollet, quam ea qua
fequitur ratione terrae communicat. Gum enim luna corpus frigid;e& humida*
complexionis habeat, ac yeluti altera qttedam terra ex hUmore, & terreftribus
partibus conftitutafit, : vt Solis radi) frigiditati Luna mixtilnbrtiam calidi, fed
Lmtrit vis vir virtutefunari imbuti in terram reuerberentur. Nam vt rede magnus ille AJber-
tiac soih mift* tusj 'Lumen Solir receptum[dSielhs-in prcfundutu Bellarum recipitur >&’Jc'incoKv
pdrdtum JFellis ;,’ Stellarum inducit virtutem , chufatque [diucrfam qualitatunij,',
fecundum quod dnierfeficaniur ' 1 Sielle ’, in quibus ihcprpordiurfeffeflum. Habet
ehimVvt re&e Auertoes quoque tradit , Luna lumeneiufdem Solis cup-frigido
tefiiperato v&humido', vt ex lumine Solis haBfeatcaliditaf em/noueptem , & ex
frigido temperato recipiat temperamentum; & Philofophus: Quemadmodum..
Sol-totius anni decurfu ex acceffione.&receffione a nobis, aliafem, & hyemern
efficit; ira&LunamenftfuofuOfpacioin luminis fui plenitudinem tendens; inj
rnstsmfarsuin pienilunioverbihfyzigiamSoiis tendens lumine in diesdiminuto, veluti byemis N
cuiufdamrationem induit. Hyemem autem nulja rati6ne'efficereti4iiM, 'nili Lu¬
nam ‘frigiditatis 1 apud nos procreatricem efle diceret. va£ v t-lncuus intelli-
gantuf; ' : ■ ■ ■■
Nota fecundo duplicem effecaufam-frigiditatislunatisj.priuatiuam , &-pofiti-
uam ; priorem rion incongrue dicere poffumus caloris exilitatem, velabfentiantu
infihemenfis^quavtihyeinemluSare^feiinuralunjinejitaluminejlena^llatcSr
nuJripnliv lunate» efficit. Cur vero plenilunio maius frigas vt plurimum fentiamus,quam_«
frigu? {'Mi*, interlunij tempore :habccaufamftatuimus, quod radij Iunaresattenuantes, ra-
”mmuUu‘ei' telacientefque fuo tepore prius a fe genito crafliorem vaporum rofcidorum ma-
pri «w »w.. terratn‘, cum a5r ijfdem incidatur, fubtilietur, neceflaro aliquis exhuiufmodi aeris
incifione tepor oritur, quo laxatis pOrisfrigus circumflans ad internos humani
f.. corporis recelTus penetrans molefliori frigore fenfitiuas partes percellere incipit;
vndeftigus pofitiuumrefpedunoftri: hoc autemmon fit interlunij tempore, cumJ
tunc vapores nullo penetrati lumine craffitiem fibi natiuam Tetinentes ad arftio,-
res corporis poros penetrandos inepti fint.Natiua igitur frigiditate extimam pari
tisfuperficiem tantum , negata vlteriori tranimeatione percellunt. Cur etianml
cur phmiuuis plenilunia reflate i quam hy eme,'gelidiora fentiantor,caufaefl,quod medium coi*
tafsmunuu latum ad vnum extremorum rationem habeat alterius extremieita «eftiua: nodes
ena fimua- pienilanij ad dierum canicularium seflum temperatkgeiidsefunt, ficutiin baltieo (
aqua tepida frigida fentitur ob maioris circunftantis caloris efficaciam . Accedit,
quod pfenilunij no&ibus tenuiores effedti vapores aquei in aere infimo fufpcnfi pe-
, netrant facilius percutis poros ad partes, humani corporis interiores, qua; fenfu
pollentes exquifitiori minimum frigus eorum molefte ferunt" Luna igitur natu¬
ra humida, & frigi,da,radijs Solis eadem qualitateimbutis atbpoQ)hsram qualita¬
te confimili id efl, humida , & frigida imbuit. Vnde cdhieqGehref aeris qui¬
dam lentor,& humiditas,partiumqueconflipatio, quEfunt velutilatibula qua¬
dam frigoris, confequuntur. Quod itaque de Luna dicimus, de Saturno quoque^
eadem qualitate , qua Luna poWentedidum flt. t: .
Venio ad alteram qualitatem, videlicerhumiditatieontrarfara , qua- ficcitiis'efl,
$mmsk tu* tpti quomodo a Lunahumida produci pdffit,' iam explicandumeft. ) Quemadmp-
tnd*cM'. m ®“ m '*g‘tur confumptumradijs Solis humoremcalor), calorem ficcitas necefia-
rioconfequitur: IraplanealumineLuirie humorem e.corporibus educente fieci-
tatem vtrumque fieri probabile efl ; etfi enim Luna plena lumine teporem adferat
humiditatumamplificatoremialijstamenrationibusJ-unaficcitatem inducit; prb
mo
PhotifjKoruut PffeBtis. %rj
tao efihfrfifens, & fokcrdellitntailumine^qiiacHmi humorumquepmniumdefe
fiUsinnnari, arboribus*, oftreaceisVcorporibus animalium, experientia dacentei
promouer, lunari vero' lumine'in dies aufiiors&iamapogajumplenitudinis^,vti
maximam humorumcongeriem in mundanis^generauitcorporibus: ita ijfdenta -wsA<*a**
confequenter conlumpris per euaporationem fubtilioribus partibus humidi indu¬
ra putredine ficcitdtem affert ;quia putrcfcentia ; priinb fiunt humida, deindtj
ficca. Luna ergo lumine fibi-.aSoIe mutuato carnes nofiu expolitas: putredine_> __
maxime'corrumpensexijsjjatinam-humiditatem effluere facit, &;ficficcitatemi M , ■„ p^aq
vtdixrmus,per accidens adfcrt. Hinc tertiam quartam Lunat Aftrologi ficcairu.,- **»
& frigidam dicunt, & Maniaci, feu Lunatici, ob melancholiae, feu atrae,bilis prae-
dominium. humiditate cerebri in liccitatem vergenre,fuos maximefurores exere-
te confueueruntiuxta illud,Nonni in Dionyfiacis, vbi Luna haec defeprofert.
. , . rrr -— . ■ ■ ■ . Sum vero Luna .
Bacchias, non quod filum in &there menfes voluo, .-, -
Sed quod ettam.infarti* impero, & rabiem excito.- 'Vi
C A P v T X V. ;. .
q&ldira Svlarii , Lunarifque luminis in plantas ,
& animalia.
ERTVMeftinSolevLunay Stellis, pmerlycem, calorem.,
ceterafqne qualitatesprimas j ab'as adhuc qualitatesineffe, vttari
quidam v & prorfus paradoxi effedus demonftrant. Quae certd
nulli alteri, nili latentie vittatis-miraculo adfcribipoffunt. Si
enim huiufmodi effefius primarum qualitatum. ope perficeret-,
heceflariQomnibu^rebusdifiii primis qualitatibus pollentibus
imprimi deberet: quod tamehnon compertum eft , Verbi gratiajfi Magnes trahit
ferrumiquia id-frigidam* &ficcUmefii&'fiBicorifimilein temperamento, cer*.
te HtMi eft ratio, cur honiimilirationeomnia;ficca, & frigida trahat. Nulla igifuf . .....,
ratione effefius ille trafiiuus Magnetis in primas qualitates conijciendus eft, fed in- - \
vim, feu peculiarem.quamdam qualitatem ex Magnetica:. eflentiae abyllo. imme-
diateftuentem. Itali SSla&Euna cum Iapidibus; plantis, animalibus, certam^‘;
quandamifympathiatft haberent, quia ipiaficcajealida,frigida, humida, certe
in onimbus: huiufmodi, complexionis corporibus fimiles effefius producerent,
quodtamen.experientise repugnarialia igiturqualitateid prafflare dubium nullum ’
«fle:debet:j:Gonftat:enimcertos effe,lapides inde difios feleniticos, qui Lunat u f“ MmUt
■motum in omnibus exprimant, cuiufm<>diRrocIus quoque Jib, x. deSacrificiodc ‘£5L b m,fim
-Magia meminitfeihabuiffe;,qui, omnes Lunamutationes, incrementa,decremetar
qtieluberent. De huiufmodi quoquefapideexIndijaafpOrtatdimira refert Mizal- uMetn-a
dus.:LapisJeratfpha5ricu^:magnitudinisouii.columbinij, piceicolorisl,„bic iocrer
mentajdecrementaqueliinaris lucis exprimebat per maculam quamdam lucidam, .
quse. cum Luna-crefcentejcrefcebat, decpelcebat cum decrcfcente, ita ut nouilunij
tempore inftar grani mili jcompareret, piena vero Luna.pifi magnitudinem expri-
■BKset rnequefolumdifias -.Lunarphafes ; fed & motus eiufdem affefiabat. Et nt
OTpofturaffubeffe videretur; additMizaldus.feittiius«i in praffentia. celebris ifc-
«“^^obtiiKnei-Matliematici Regij^rynius integrimenfis experimentum.fum,-
pude ; fcreuipurematuralem, & tanquam maximunaturs miraculum abomnibiis
F appro- , .
if|?. .Motf.
approbatu» lapidem .tandem'dono AogU*:Regi tranfmiflu.iuLCerte Mis&Meatias
feperlHtiolbj&iimpliciqpsdamcredUlitatein.huiufmodi facile, &■- plenispvelis
fflouertf6lit6r,fl4enjnalJa.rationeadhiberem>'Oifi ltmus' r&i experimenta.ttvalij*
XHMfam, qnpquc bbferiiaifem a ego experienda propria, quemadmodum,Ledtor im*
Mundomeab^nericavIderepOterit .rem quamdam.-quas frimmobilfctmftau*
tiMid5dlem.fcertat; notii &fimilia lunaria terra miracula. Memini quSqapjmc.»
.. ,... kB.fiCQirfie9rtoaijrb}uitatum.€laudijMenedrijJuc.Rbma.radifle lapid.efti,iirflar
criftaiKjrihiauiis raedituHio mira.ratibhe itieorrupribilisipndam a&aturaiinfi-
« tusliquor: -jalttaSoiia afcenfnm s ;defcenfu mqtie, hind. inde agitabatuE t< & idoleo
vehementer poftmortem did» Menedrij totum hunoraritatifrn; thefimmifrviriis
dioenditumitaipaulatintfijiflredidipatum, vrctimi prietermufca aliaituralpotiStr
mumpbdnrJapflUirainqititfcrcmjnequidea!.veftigituiieiusatiBpliusr5'astpo£e,ioi»
comploranda huiufmodi rerumdiffiparione,velperditum, vel reliquae congeriei
lapidumcomroi&unreperirepotuerim . Certum.tamenefty.epod loquor, cuius
rationem natualem-inMijndosoilro Magnetico datam reperks fol. 75 6.
Refert Cardanus lib.de judicijs aftrologicis, Clementem VII- habuiffe gem¬
mam SolarenvdiQam.Helitetn .qu^aureamlbabsbat maculani^ iu v . tai volLs.a no-
tum lingulis diebus cum eodem oriente, occidenteque circuma<Sam. Stmilia_.
leges de ftatua Solis d JSoefjS Rairewn^.fabsqfadta, qine 5 fecum Sole perpetuo
-vertebat,vt eftapud Hieronymum RTubiumdeAnnquitVRauen.Quorum omnium
veras rationes per. experimenta irrefragabiliain Magia lupit & vmj^w offende¬
mus, vbi^K^kibhltd^darajWddribraVe^rtet^awdicati^liI^e expe-
rientijsauri, argenti, ferri, Merturij,.casterorutnque mineraliumeffeftibus, vt
qui hanc materiam Mundo noftro fubterraneo ex profeffo referuauerimus, quae
«mSdte Lmnq;SteJKs>lniiaitr;qua<mdam concordiam 'teWeIe&:folus.66uiU§S<ltti
deMfceetftiSibosipfa experimenta tertiorem reddiderind^Sed venio ad plahtak,
qqoqije hjcidl^iobolis-copia fe o&rc;itaririsamiciu3^viocul&
^m-SolfetimSiSteilatumquelucibuscotrmniaa:, vtmiftlaiiationeal^dlipa/ag
pOffevtdea«ti}t. r.Vnle quap curioseTta&iUfmus de fiacmateriaiii-nciftEdJCmod?
M^nericcFcapJide Magnetifmo pfatfetarum^fiue deHeliorropiorumi"?^^*®*
fropiommvi&theraitibiife-Mequeimhetbas ,& plaoetaidnmaxatifeds&riflasir
matia m jram quamdS vini obtinet leCuhditmfillud i Sblis&hLmiiae femsjp y arm-af
fmmic? imi- fe&i.lqminis.. filinins ait Formicas; bpera fead lumen iiinmedifponere.slIiliMmile
ft* vadjafiieaceeffareifafaorafetaHt6fvehemeritius,:quantb;maiasilla:in<feiitei«iU.»j
Mum fitmit;;a^led*lsmo-verai:cetttq«|ieltentesi}r^f nimiolaborefatigatasad oaflerfliay
riSwT" yeMttqqieddi|u»<fcmd3tibufa fecbitterrev-AddhfdemlPEniusSkmemaiftpaiis
rmt. gliri unumiiajquadamrarione-ad normam; laminis tunaerCrefceEhi&riecrefefcrea^»
Certe egopropriaexperientiaBon featelcomperi bados aUnstfumji femfelmmcB
Alton mti. flotabilitWlun&ris luminis mutationes/ubirer obleruan» qadqaeocojoseorurtdem
—J< multo byernomaferes ,*juaih at&ateqiravtJ^ffle^ideanwttjm-EimardeluHHi
'""'' ^1- 4* H ^< , * n,: ftw tl ciementi apogreutnteildettrt:nequeabfquerariene':cuin;enimfla'
ftrahybern»ioDgiares>fiatj f 8atqta;eisrqu£)que;ad'venanduiiBdius’Iumioisifiuf^t
tmthkfyHA ■^ri^piritns-concef5fifc;videtitt':i;rS3trtheras:ftA'lbeftoeredjmHSB'Aacu}antiLh’3bft
'Mh&mT* ia peile phafes esaidbimitanrgElephantes qiwqueduxta : ob'%tiitfari2
tAEliani r^Jj^minropeHbBsdutelaceBfdbferuantv ^Phyfam-incoius.tnMimdoiaa-
' - #roMjaneticQ,naturanvfu'fe4efcripfimu&', praeter alias virtntesfane admirabiles:
-haHOprst^earvimpoflidefeab fpfe Afigyptijspifeatoribosdomperrinqsrojbenia
^ nai ctelbde ^decrefeat;; ;4t ; mokub'a<aionefqaeEua'» inrrothiiibustpialkga»
•dtoqt»dam^eiuspr*fentiaa45fat^Vdine.tniuWffi(tenrihivviuere'neqiflpqsric'
-deaiur-POmnwdeniqueohneacesexahgniai; mbllidfUtaft^darptbluminjflimi-
^is incrementoiaut decfemeatbinuncmacrefcert irwse rpingueFcete vuigb nbriim
Piotpjmorum Eft&us, 4?..
OX -mtelpx ddnaturitSgafcbaS, phaH,& AEtejtfepar^usgpjoMjiiiUS in
Boflra;RhrfcaHiwogIypfei.eafecundumtf®erate®AEg}£gtior.ua£iyeterum^ffir
mrfSncnHofflijroetradidjffliJs.-Quantum;inrpr^nanfesfeeminasEnna^pffi^ *
quantnm»*ipfttiRf«tum fnotifltmtravefh • Gette indubitata experientiaijhuc vl- ‘ d
cne innormt*conceptionem hominiscuramatjnitate eius maxim ; um. ; jhabetexo m *
fcnfumt*3fpeftum*tatemqueLdnistiofdemque injZ.odiac.o.eodeft.ttfflppji? £
moroentoconftitutionem^ita-qmdem,vt infantem., tempore nouK, r au|jden^ «
Luna: conceptum, eodem pene momento nou® autpj.en.*tun* eunde® flpofluj
foetum idiucem-effundiwdeamus. .Exiguo ratioquoqHe:.patet 5 cur r fegf.imeJftres,
&nouiroeflces parttis fint perfedti-«odjmeftresvero.veJ,molam, velpmpipflmba,'
ftram-, vd eiiam^uid imperfe<Suminfqrjheatqnerofinflro fimile, (eucarnean^
quamdam-maffam produfantgrauid»;. AtqBehuc.non.immerit6apborifmusiUe f
\t>. apud Ptoiemaium refpicqrie, videtur.. Signum Zodrni , inqwrnwabuw jL»»» j,
ht>TO'&mpmtntotuvfepUfm^iifritidem ^uai afcendtt.jt0c« bufi^unsefripor.a^ mo¬
mento natiuitativt&jfigwMt eribidem,quo4
. aJfenMatdanpbretm^/sms. ynie:V.etusccmfueta<k>ina}im x yt{^irigrpat T
turientes stdpMtum facijisa/tdum Eeeinain * SJJianant, id eftr tPoauMBUpeare
foierent,dequasadePan/b:eonHebr^orufeiQedipi Boflri Mgyptfesij^p.iide-J
Eilith.j vbivariabuiusgeneris ; g.r.Qferqnt. : x-s-imsnn.’ musafaip e*-:
C A Pf^f fip
• Quomodo jux cosleftisper calorem fiunt naturalem dijponatdep
•fm;' - Ajlrologta iuduiarite circa mttam flohsronb
hominisjtmdamenwm _ r c
X A-iTfoteV in pr _ackm : bu;dtrronfirnum J1 oijomodo ad-
<du&io,&.abiduiftio corpotisduminofi prineiptum-.fitluminRapud
, nos geniti j; &,mediante Jttminecalofis^eBeratiuum »
4iatiuumahiniafiumSnvttam.une.verojridfindu!Beft,ytE)im : a 3 cisr
" CDicibusi^lcotunf drc uitus ■s/jtxno&r^ie^ea^ta.t i - PlsrjqqiL*
44 ■■^Lthek I^Pa&yfL
?onC^p r tft!rarpfefeftK : informatibnis,-&i6rianizationrs / coinplexiorai > qu1e«aj;
Ttft »jj4A»r propiijperefFufioiieiii‘pareh : (;'hyinafjsint«fibraymemijrorum,timpeK|iiientiac-:
quifiripT&augmentationisadcongruanseorporismagnitudinem-icui totidem^;
refpbtidant-^fflpora-durationis aniriialium'extra vterumVqU£exafiamrproporj>
j*~ : - ,w * rioneih iWbaBt-cum temporibus generationis in vtero;ideb experientia docet *
■ quahtdbnftnai quoddam fuerit viuacius * tanto maio.rem in vtero mqraitttraHerei;
•"=« & niaidrumgenerationem' animalnrm:diuturniorenreflegeneratione minoruirua;
Cuius °rti rationem vt dermis',
T --j_ f < : 'N6fanddtoTecuiidoidwpkx:animalieiretemperatnetuni: vnumxifentiafeiquotl
Jufia e . 'afc'qffiri'ri/dflm'intra vterum conftituitur iiacaufis eitisflaturam,feu generationem
promotrentibusi aiteruniautem eflacerdehtaie,qtiodacquirit animal abambietri
• '~l Z l te a<jre, : durii partu^xtra-vterum fertur in aerem.; : Cta%itur aer natura-fuaiit . ca-
- Iidus,&humidusj.pafcentisanimalisdefe'caiidam', Schumidamconflitutionein
alterate pptefti att-aleth altetationem vti humano corpori ob eius mollitiemi&.tei
neritudinem,cutifquetenuitatem,-porbfamquefubftWi8m;abaere facile imprfc
ini pbflecertumefttitatriteris animantibus; quoruffl"&fubftantiadurior cos
rium naturale ebrp^fis tegmen c£affius,ab aeris caloiftf;-hWmdreq.;biarido» vel nuis
!a, veladmedum'eiiguaprouenitafeaiov-His accedit calOr-coeleftisaeriper lii-.
men fyderum communicatus, qui temperamentum ftjetuiiii vteroxohftituto ali
terando, fanguinem, & femen duo generationis animantium principia, tempera¬
to entunreflentialeadferre poteft. C um -igit u rob teneritudineffl-fetneUitiem ven¬
tris muliebris ab ambiente aere calore coelefti facilius alteretur,quam brutalis foe¬
tus jfolus igitur humgius^tus^bdid^caBfas ab attjbiente.aere ca]idam,vel hu-
midam temperiem,in qua fola viw ratio confiftit, tum accidentale, tum effentiale,
potefte^qujyempra.^iqpe
mors in yteromam^dimennonem longitudinis, brpuitanfque libi poffunt redpe-
re circi^fifi?,^d^aS^u'm ! Sid^Wpbriffimiih#'crrantiuiiftm®idiaeb:non qui¬
dem ratione motuBrttxcekftmm.orbiumiategrorujndeterminate, cum motus illi
fint vniformes, &proindewe^adpmnMuendatn maximam difformitatem, ac
varietatem dimenfionum fecundum longirildmemV^tircuitatem in temporibus
grauiditatum, degenerationum, & vitarum omnium animantium; fed circuitibus
ratidnfefydetum applicantibus-madoi maius,-modo minuslumeH;iipfttiE®^4^
raiaqua-luminisivatfetateiratijiquocpiecalorisigradnsoriuntursv^^^iei^^
liesvSfvitaspeniesli^^Udihemi&.ijreuLtatem.pnaiinoliereinajti, eifuifmbdi
circuitus Solis; eftemariunsre-lumenprincipiumgenerationum,&qiff'
tatiqnfim in Atlfmofpbsra, propteriumeniiSoie acceptumjqBoigi^fa, y|l&p|»
qui^lie‘d:iximus,-reper<iutit validum in-hancAthmdfphaerany au&SlhtriinismlP-
'risteceptioheireflexioiieque Luna fitaemula;Sdlisiillique focia^nutatiopes4fa?§i
promouens^ mo^badgeheratiohem^jmoddad.iiiterituniinam.vt re6d-Arifi<?.tg-
les^^^i«x4»Vi»S!«as;a^:/tt»eJeifaiii5;i^onamvtiScAd|l^in@gnUs.adjior
realedsiainium'ao6edensitellurts;fuperficiem.adadgulosacutas;&riens.aereni,r^-
di6runtmultiplic3tionerarefecir,krefiaumquecalefecit> calefe^mftdifpQntta^
calefem vegetum omnium in•■vereanimimtium prqcreat6renfcr4HSi*effateeonr
fernatorem; AuArale-verdrepetens-doroininm-hemifpharijoSuHi-.JfiLiuremsfiSSr
angulqsferiatbbtiifos, deficienteTadrorammultiplieariooo^io^iiriqiHif
itirchi? cm ~ ^^'*.®^ c *U‘^*fq ue ^alorisdefeiSluvresadiflteikumnrergere:nP0fifleieft'!lt3lyjf
na vicaria Solisyiucis fus jnctemento 14. dierum :fpario-£^Ctfc ypluri^3?p/r
& aftiuo quadrante exaao,mirum quantum promouetgenerarioness degciefltea<
vero lumine alijs quatuqrdecim diebusvelutiiperaritUBmaliSi.&iyfeemi qua^anr
tis decurfum in generationibus rerum promouendis deficit: nam vt re<2<:Phi|or
fophus ait, calores; & refrigerationes totius menftrui annicirciti»sebi}? Lum &
- ,1! - *' q * . per
jfcoliJrrtortimEjffiftus s
perinducit.Siquidem calor exceffiuus totum n3tiuum humorem abfumens,viuen-
tium naturam deftruit; immodicum verbifrigus natiuum calorem extinguens vi-
uentiacorrumpit.; Hinc cahd^ r &JmrnTtfum I itiduobus luminaribus ita tempe-
rauit Conditor,vt calores.frigor^laari-humidoimp3erate temperati generationes
(calore quidem moderito voluti caufiprimaria, frigore vero-moderato ceu concau-
fa caloris exceffum tefgjLerante) finemoderatione vero corruptiones efficerent.
Cum igitur p&Snia viuehtia-tfefinagtef vel iiTaqua primum generentur, dein. v ,
de orta viuant'ibidem ( referunt enim omnia orta fuorufn principiorum naturam;
& maxime retinent loci fui natalisTwnditiones rqui maximam vim Habet in ea _,, ,f
qua: in ipfo nafcuntur,& deguntpomniaque mixta corpora in temperaniento aeris,
& aqu*,0u/:alidi,& humidi confiftantj feminis quoque corpus principium viuen-
tium fpumolam habeat confidentiam est a&e & aqua conflatam,fpiritibus turgen¬
tem : cum praterWaer,& aqua maxime afficiantur profatiqne Solis, Lunse, fyde-
rum, confequeni efl, vt & animantium- confimilis natura, ijfdeifi periodis fubieda
pari modp ; afficiatur ir(^uod enimelicaufa Caufe,.id necefi&rio eft caula c||fati;
imo acf mutatidnem.rerum magis principalium confimiliter mutari eas minus
pratcipuas.abilHsStrumque dependentefirationi confentaneumefi .■ 'Ratio nam¬
que didit', vt pbriodi rerum minus principaliumrerum principalium' piriodos,
i quibus.illa:dependent,fequantur. Resenim minus principales in mundogu-
bernantut a tnagisprincipalibus; id:eft,cum coeleftium fyderuth motus&mnia gu¬
bernent , & ad circuitus Solis Lutae mutationes fiant in Athmofphana noftra
agris videlicet ^aquEXlepientisprKcipuis; iatriad eafdem periodos Solis & Lu¬
na: multo magis fieri necefie^ft mBtatipnes-(imiles,ac proportionales in animan¬
tibus mundi partibuiffiinus principalibus &>eiuti frudlKBs%iibufdam, euenti-
bus,feupafficmibusv, v , //
TTInc patet, quod quemadmodum annus Solaris binis Aequinodijs,& Solfti-
XX tijsinquatuor tempora;.Verrmm,quodcalidumhumidum; Aefiiminf,
quod calidum &ficcum;:A&tumnale, quod frigidum ficeumj Hybemuindeni-
que,quod frigjdum.hHmidum£ft,diuidituf.:ita & menfis Lunaris in quatudrqua&
tasqfcnquadrantes, quadrantibus anhkSolarismira quadam rationecorrefpon-
dentesjdiuidatur; ita vt duo folftitia Solaria,coniundio & oppofitioLunse;Aequi-
nodw vetobinas <0 ^t« piat eiufdem, tam crefcentis,quam defcrefcentis ,exade
referant. Qu« omnia pulchre hrfequenti figura exprelsa cernuntur. - "I
tvhao
ABCD,
ABGD.CircuIusSQliss&LuniefubZocljaeo.; : . _
A ByCrefcentis Lunat quadrans primus; refert Ver Lunare. - Lo.-p
BGrGtefcemisGunaetpadransftcuhdusjiAeftaimLunatemrefertv i: . ■?
AB Ci Semicirculus Lunat crefeentis fex Sgaotum, quhgenerarioties rerum pt»
monentur- <--> f ( o? , ac ' ji,"! 1 '
C-i),Quadtans:tertiusdecrefcenris Lunat* Autumnum Lwisfeef refert. -i&oa
DAjVltimusidecrefcentisLunsxjaadrans PyemeaiLun^renmfeitv • msa&w.
C D A, Alter femicirculus Lun® decrefcentis,quo res ad interitum, & corruptio
nem vergunt.
Totus circulus annum Lunarem refert,
Extremus circulus Zodiacum refert, fub quo Sol &Luna perpetuo mouentur.
Refert praeterea idem circulus vita diuturnitatem cuiufque hominis, polita huma¬
nat vit* meta oiftuaginta annorum,
CAPVT
Pl&ifmdfttmJEffi&u c; iff A
S-olfapLma luminefuo dumoalorem,.® reliquas qudlwmfi* -
dertm veluti 'vehtc.ulo quodamin terram derivante fetm- '
' ««£«? rei pfopfijs mixtis generationes re -
: ■-■- - ■rum omnmmfubk f ‘ciunt
a PY-S-^tur^vopus^ffigentiJEj P^tofopljptiite^ytum.iti
offlinibusrerHtB n^ttitaSuwelaflibasi^iimpotiirmiiJmiSife^ inadj-
• mirat^d c^efthimwTpamffl^SoBs^toas,e0fumquhttBtiiffiji
difpofition^eJuc^oit-j vfvelip&ErbflicpbuiHftffodaTOnttdadinin
opificiuffl^pffliriussiwaretapdaiKesvfummaiquaaarppfr.ifiiiffibai ****#*•»£
'NU«#fepreuidefltiatrequaquamddW«4ferarilfinthEquptftaato .i *
t»aSej'iatofe6¥MstteoFdia,taffl£anfc^driroBaii*i»}x3iHabfolij(appeWnab-
bus nB^rfip^rfgtoharmagiVcorfftafioompbriebant^^AgeHtifiivWdiatmktgh- . ‘‘ “
tWriqu^aiH#t tam itdplfiftttomeffeauuiH,Jqufas:Sbtiaaij;sfuis lunati'wBbreim-
buris infijBtifi¥att,s^d©;pr*tot^aufei*ieAePbilofaphpS!i»isg^'S8*« ; yr3«<i8(!«rR
Xb«s ■ «WA’ v^f imy^iau apxiojty&tix&o. Latro ftrcmgeheratiorTenMDeefian' . >. •
terj-quiaaddacit^&gbdaeitg^flefaTjituifcptoicipiumaiEjfpenenriamoEdQcSeiu
quod aduenience'® SoteM ! g«Jepati<Ji tetedebtenidei&Mamfefta feqaaamEbrru»
ptio, Dum enim Sopsdnosattectenstamiaefuaivegeribre caiorenrgignic itege&
rioritwTpMitfianflfirp^esuell® planw.vw&animalia cunifcumqne gesteris hta
nou»f6bonsptocreari&ii&iaf«cundosEmotns'£im'uJantur:AutumnaSaife»4ifeni&
porevieiffim duitrSotd-nabis recedeffsdaftralta fignaieiiifit, tellus-ndlte exme»
moto luminevtidebilirita&inftecmidDradioobliquepereufladefetSucalorisrei
genits deftfCuntur-^deeidtint veluri fene^aquadantriqaalkhtia arborum folia_,'>
animalia%ttrisi-fe^«bBlif(pie'veluiiiu^ettti3 conduiurpterra ipfa omnrorirameri?
torum&plieaaefpsWta»grelHmi(jis,maticamisab£ejiriamfeterts,V4teiihiguba
qqodanrsfflffttfvefetp;fqnalet;&ma;(hriac«:.Iiinc netiimiaSoiisdbfenKa niotc- uhm^ijUam
do* fubtoris&nttromrrtrfuarum detrimen^ lm ‘-
nator®arfifierd condieajeA-vvt cidcnlum^qqadmSoiamtttOiiilaineiiftruoxanfic©.
retfpaafoirdlcqti^dutsdedesSali vefmiiheiteeotritmfia noqarcondperetirer.um
geneMU3a£umfemind“Diuwaquoqupdtrpofitiompfadim)Bft,TV'.tlom'en;qn!5d;Sol
in auftT£flH5as figais hufflBfclocd tdfttt ntusst&rfeBdwatfobidais ®<Hnmicide<omi
mumearqitoftpqjfetsaaitiemrhqtusldrairas difeSum Lua*mroppofitis/figBis>doiF.
ftitota vduti; patnBs quidam SolifpuSoKgsicari^&ppIideb.' iMSoteoidifiumili
^apriedruodmSffitniolairiaAjblimemCandu-obtriretlnairaxinictioininisfni in> '
dremmtaqi&jtesrerdfnbliinem Cancri ptinifttmPobtineBfejtunasiiutoiietmCaT S^'^4.
pticdtfifpIks^npfobitdijTOaaamofpoiGcremeri&KafitaicWmenSoSsdiy^emium
gi Captiqomctdq&ienss.jb-.LunarelnrBea-stftiuuiiEiniiSSncai fuppieatqr ’
ip«i i petbimettliaazfayhetnutaebiiikvrifa
tisin ©spticdrmstmppreiur il-ao;fic pertorinaanniidennrfiiznexcefluii dafedii&
que caloris Solatis reciprocis exceffibus, defedHbufque caloris Lunaris mira qua-
aamprdjkwidnqjiefpDnaeaittbPrima eniiiiquarta/etoEtaspqn®pueatisrefpotr. ««a®» 1 "?»
d«Anmida®ffi 5 drit&®2lida paulatim extmheritebomida^efehwftK:ai&^ '
Bda^qcifeatiateiMatiueipondcbioJertid., cum tumidaegrediente.deflidmlb-
«UHSi-fe^^jihtmiQrqttapiium erat.obie&Uri calorisj&talis efi: tat&msy&ifc
vd^cat^qwiinconfiithtioneiLunaifrigiLditate inualefcenteindBcl-
lfirauiaidjimiestKinij I aga ( jQa,[ l triehsjiv j eiaugens;fecttumedansextrnifecuimL
' oa 2« ‘ quod
> 4 / . . Liber h .Tdrs
quod eft humidum phlegmaticum, & talis eilvltima stas, vtin figura pracedenS
te patet. Inter s flatem igitur Solarem aiinuam , & Lunaremmenftruam hxc eft
differentia, quod Sol in aflate fuaradijs valentioribus humores eonfumens anni
luti* gouritb c6nftitteitthent. calidatrii-& fictam prokoTietyCufliW&i^fumriior mdt^nentt
fuivjgot^,ideifinsflatefu^.lumine,mititemtepptemin4ueit,^uq^Mcreta
in humores defl^t^&liunu^v^K^mS^ic^one^lquItuiu wmpOTea»*
mefcuntVmitfraut^caihr^eu‘tepbtiehittragehs iiili&Kl^ei-iiVTripores hu-
midos procreati quosabfumereno npaten s. eosin eorumrelinquit materie, vnde
humida crefcunt ,& velutilumine maritante grauidata implentur. Ex quo vlterius
patet teporem Lunarem i 'qui ex humido-fibtinuatOiOommuUicata erSolis virtu¬
te cale&ftiua per luminis inifturam conflituitur, generationis rerum caufam cffe j
qua omniafusb in noflrornundo Magnetico Part.j.deMagnetifmo Solis & Lup®
jbmuB» «»- mdfata;repiaies.Earidem©b;caufomrcliquiPJanets-variosadterram,Solemque
tHipMtftrm Labitus i, .refpedtufquer,.- variamque-motuum ranoraaiiamfdrtiti funft Vt acceffu,
tgiamZ>%'mt receffuquead-Solem .Lunam, & terram ex variaduminis j qualitatumque miftura,
Ahfirknmd Varias quoque in inferioribus effeiftus:c avifentur.Vide.qu<efiffiusdeL2ce in Gnq-
» mmftrt. ^ni^j^jjcQ.^lroIogiea^ti&tasioftro^MHndo&bttsrtaneo fcribimu?»:
-r;:Vnde;clare patet.huiufinodi/ydernm:periodos,motufqne in Zodiaco yarios Iu.
minuma^aftusinterdreprqmoiieintesjcaufam effemutatiohum tum a?ris, aqua-
TmJummtux rem, &.ventorum. tum«tiamgeiie£atioji^.siit£. &interitus animastfum.ac peiv
wdeLocynicumeffe «Siriorum: Aflrdogicorum de euentibus tempeftatumi &
' accidcntiurovita reruminJublunarimundofundamentum;adeoqueinter ortus,
& abitus interceptas aniin^ium vitas numerari, mehfurarique Soiis & Lunae pe-
rio^oriamnumeris. Hiaopitfitiquoque pemumAftrojnomum de natorum-.vita_.,
&abitun^imepr«edicm:p«ire; imonumerare dies siri euinfuis yiuetitmm,quo T
rummarflis® omentumiabuerinti quOniam omnia hscrpendent ex eauianatura-
lfe-videficetfexten^etaaientofffiturabambienteindito.-CumenimprQvarieta,
teiitus Elanetarumiftim^^c*^, 01 ^-^ 1 ' 5 ^ Lunar.tempore canejeptus.con-
formationis:j.& partus ■anifnantiumvarioJujBine.in-aerencis-ambiente.prod.ucan-
tur.varijgi!adus:caiciias.<fcigQte:Kmperatirab tlhs aenaffeftus»'afficiet!«is)!jfijui 1 itec
r. tusrfemenif&meaflruaduo principiacoriflitutionis embryonis tempareTcpnce^
-* 8 * 1 ptus;&bcrigamzaticmistf ortteriammoileBaftenrisammaUs-cdrpuferiu® eo tem¬
peramento -,:quo:& animam sorparbcopulatam-detinefe,valet viribus 1 natura vt
queadxanrum tempus dererminatHm^f&ifeccumberftpotefloppoJfifSifiijijacvaT
leatioriambientis.temperiet.iquemiio-aSrEprod.ucereLvalebuntrcertisrempQribus
veotmbiaies:&''lales-ebrDrademaftMrumxionftkutiQnesioLCoelq.. Qiim-ventu^ .
rsfiderumadhftitijtiDhesob magnum ciEiefliumpeiiodorum:regula*itratem,a per
■4fnh*a m» ritisAftrotfomis# vt di&Umeft.prseaghofci queunt etiLirtempore generatiopis,
««». & ortusij&eoh&quentec prsdicere deiciiiuique ducatione,etiamfi®b.maf£t?# i 11 *
*t$2ZT t 2H definitibnemaionexasae-irfiqiiidenmateria-.viuentitmifijaptenaturaaioniefidefij
fridimiftiift. nitsregii&^ubernarLfolinrtaKaftrisy eornmquelumineycaloreques in.dein am¬
biente genitbifed indefiBitaieft.addmnes mutationesfubeundasj&ad pat-jgndum
aquiBniuis eaufis:imb verdpierumque a morbofispaxentibus diffluens iiita ia.4?
difpofita tBSftn coelefimm^resaptarionifit exa&e percipere ,-autiyderum auxi?
Ejsperfici^ Nam aiitehabecidem fyrierumafpedu afficietut materianaljeeintisber,
„ j! «<? confUtuta,alitermorbcrfaiquiafcilicer perVcddenuamulmyafiteEdilpqqjtur
•, materia;quimmoueacutacircuio.&ideodiuerfimodeimorlunrurhQiniries.citiu?»
auttatdito,-quaperoatUramortalesfihti&fimiliteretiamaliaanimalia.Hc!C.eria!!}
mbdfpjmtes fnnt onioium rerum ;:quia.planets itreiteulpperiodico cooflitutii
4um&ttiores;funt,plusiaimosvitsIdanr.^debilioresverO!j4ucio£es.. Mitjb.fJR*
de hifcefijfius tradimusinGnompnica-pliyficoaffroIogicaa.vSiquisigitHrJiWitt
bonp ' " ’ figno-
T^homorum Inquifttio ; 49
fignonaiiiifeilarurB^duiaresalBjtJanafcttHr.vireriiicir-ciHo-fiioperladicOjipfede
tota uetgefteratsEtvita probabiliter pm-dieerO poflet,; Dixhprbbabiliter,quia \shi-
tnusiilfeiaturaiisvitJCicnflinuscUiqBe-a Dcocortftitutusivt plurimum varijsac-
cidentium» paffionumque,irs, amoris vindifiae, doloris, ivdlnptaris ,intemperan¬
ti* esceffibus interruptus, vitam breuiorera, quam a natura conftituta fueritsred-
«Jit. Vtdeasigitur,Lei3or,qo6;nodoa luminum calore benefico omnia munda¬
na dependeanty & quomodo fcientiam luminis callentem, nihil in natura rerum
latere poflit. , . . ,
. Concluditur igitur, mundumhuncnoftratem totum participatione luminis &
vifibilem efle, & pulchrum; & corporatu® in mundofiinttantoeffeperfeiaiora,
quanto plus luminis participant. Itaqueiumen in mundo hoc vniuerfo quali in_.
Dei Optimi Maximi templb;eft quafi vifMequoddam Numen, Deique fimula-
crura. Nam & ipfum bonitate fuaxundiis&facillime,&feliciflime communicat;
rebus omnibus fefe largitur,&quaquauerfum per omnia fofe.'diifundit,&caufa
> k& , vt omnia eoilluftrentur, & mcafefcant, & formentur, & generentur, & nu¬
triantur j;&excitenturi&tGnferuentuf. Dum enimomniateporefuo penetrat,-
cundia alit intus ,& foacundat intusvdStextra. Luminis igitur participatione bm-
nia gignuntur,»mmafuos circulos aguiit. Et veluti mensquajdam
-1 ■ : • muti di diffufa per artus ,
Hancagit at molem ,&magnofe carporemifcet, ■ .
C A? V T X V I I I.
An ex f radicis fundamentum aliquod Genethliaca Aflrologia
conftituifofm? ^dnfotem^interioresibifiueHtiamnt
; fubieBum ejfefofsmi .
O-N. loquimur hfo de rebus Heceffanam curri corporibus coeleftii
busebrmexfonem habentibus, cuiufmodi-funt humores anima¬
lium ,&’.vegetabilitrmT < tteai'flumina4i&inaria: haec enim pro-
prfom^efiit influentiarum -coeleftiumifebieftHm', neinolahseiphi-
lofophfe rie^bit, &ex paedidis fatisfiipetquepatuitL &ed loi
quimur depotentijsinterioribus, vtnimeai, quemadmodum.;
A ftrblogi bmnes volunti-reuera influenti® alicuius iaht capaces; ; Quam litem vt
dirimamus;
Notandum primo, influxum coelorum in liberum arbariiim duplicem conCde r
tari pbfle: direSwn y velindiretlom. Primus,quo immediate vel ad perfc&ionan
potentiae, vel adMiuitn.produ&iohemc<3ncun:iti5ecunrdas,.quoimmediate-si
Miquod extrinfeeum, vel ettrpjisipfotnrvride vterqueduplei. Direftus eriiimis
vel tendit ad 1 voluntatear, &i. imprimendo qualitatem aiiqaamj qua adigendum
moueatj Velfimui-CUtnipfe Voluntate agit i lndireausLvdimSiitat-Obieaumal^
quod intrinfecum,ad quod fcquitorimmutatiqihvoluntate.; velimprimit huma¬
no corpori qualitates quafdam, quibus ratione naturalis coniumftionis operatio¬
num fpiritualium & materialium,voluntas allicitur ad agendum ;quod etiam duo¬
bus modis contingit: ;Primd, quatuor humores vel intendendo, vel remittendo:
aufia enim cholera homines ad iram prouocantur. Secundo ,fanitatem&corpo¬
ris difpofitiones perturbando. Cum enim ex Galeno, anima temperamentum^
*** G cor-
jr o. Liber I. Pars l.
corporis fequatury mutato' corporis flatu, mutantur etiam animiaffediones; flue
hac mutatio ladat libertatis vfum, llue auferat ; vt videre eft in Maniacis & Lu¬
naticis . Deinde de influxu indiredo oritur difficultas, An ratione huius aliquo
modo poifit dici, Coelum attingere, inclinare, allicere, monere & trahere volun¬
tatem-..
His politis, dico primo, corpora cceleftia nullo mediato;, vel immediato ina
fluxu direclo voluntatem, vel intelledum rei attingere: quia materiale non attin¬
git tanquam eaufa proxima principalis immateriale. Secundo, quia voluntas eft
caufelibera,Coelum ad vnum determinatum. Tertio, quia ordo natura Vniuerfi,
& perfedionis, requirit.vt nobiliora non fubdantur ignobilioribus: anima autem
rationalis eft femper coelo nobilior. Neque quicquam contra nos fecit, Damo-
nesfubflantias fpirituales fubinde moueri corporalibus, vt herbis:, ruta, hyperi-
cone,fuffumigijfque; plufque eofdem poffe in Lunaticis tempore plenilunij. quam
quouis alio. Nam id minime contingit ideoquod damones ,auteseli influxibus'
fubftent, aut materialibus moneamur: .fed velyr imponant hominibus, ac ad
eos hac fuperftitione irretiendos: vel quia in cerebro humoribus oppreflb melio¬
res difpofitionesinueniunt ad vim fuam in hominibus exercendam. Quod vero
Magi certum tempus eligant, id fit ex pado cum daraone inito. Herbas quoque
damonifugas reperiri, chemoni contrarias, id non-contingit, quod formaliter in
daemones agant, ijs imprimendo qualitatem natura eorum contrariam, fed quia.,
habentqualitates oppofitas principias adiuis 4 daemonibus applicatis; vnde & in
exorcifmis fubinde huiufinodi ab Ecclefia Catholica licite adhibentur. —
Dico fecundomulla ratione corpora caeleftia fpirituales potentias,etiam media¬
te & indirede, attingere, ita vt vel voluntas intrinfece inclinetur, vel moneatur,.
ad talem aftionem neceflSrid producendam. Eft contra Aftrologos, qui omnes
fentiunt, voluntatem non cogi quidem, fed alliciendo trahi. Titm quia euiden-
ter colIi'gifurex:diflis: tumquia influxuscoeleftiumcorporum fenfitiuis affidailar
tur paffionibus : at ilia neque intrinfece inclinant j qui^iqeliijatio ihtrinfeca eft
tantum ah aliquo impreffo rei :• at paffiones nihil intrinfecum imprimunt volunta¬
ti; ergo, polito quoque influxu quocunque ,&quacunque obiedi propofitione,
voluntas poteft agere & non agere. Ad fummum igitur intelledus moueri poteft,
iit quantum materiale phanfafma intelledum agentem ad fpecierum intelligibi-
liuni produdionem determinat, cum hoc tamen flare arbitrij voluntatem ad de¬
terminandum .intelledum, vel nbn determinandum: quis enim impediet, vel ne
fufpendat afTenfum, vel ne iudicet, vel ad aliquod obiedum conuertatur ? de¬
inde polita intelledus motione,voluntas nihilominus inflatu manet flue
indifferenti.
Dico tertio, influxus.coeleftes indirede influerein voluntatem, in quantam vel
perturbant humores, vel complexionem alterant,vel intrinfece mutant. Probatur
primo: quia eadem coplexionis eft ratio a Deo,vel natura accepfa,& accepta me¬
diantibus aftris: at complexio naturalis indirede mouet voluntatem: ergo. Secun¬
do, quiamodusoperandi fequitur modum effendi, vt modus eflendi anima ratio¬
nalis in homine, eft tanquam modus forma dantis efle materi*, & dependentis
non quidem in perfedioneintrinfece, fed exrrinfeca,i materia tanquam a fua,qua -
perficiatur,com parte ; ergo etiam a caulis talium motionum, nempe a cceielticor»
pote»talem complexionem, vel qualitatem occultam communicante.
M
‘ - 'fofstt exfolaajfrorum mfoatone, caloris lucifque
G *V.rnXydera parti fenfitiua: prasdorainenturA tale domini» pro fyderum eoa..
i@nsfti0ne «darpe<aHrvaietur^ftEGfo^'aUquid4aB.<J 4ubie #x pofitttify4e-.
nirncimStiari poterdntfine peccsta, ^temperamento iofantis.yetfihuiufrnotiieH.
folafj^*umiDffEi5&nefi(ftadiu»tmtia/vtF>luritiWitoinc«ttiifirD?/it,0b4lia5,eom^
pltiresroaufas adremperamentuni tale & tale, confiitueadum coneurrent.esjr;
^feiipcljHafiQne5eotnQdcstogfiofpupt'tjr ; i ; .qiio.ilJaiU!hcanfel!iatC!auf3e.diffieilftj
Kmei&iffiakittap. ifflperfeili&oognGfounntroab Afttdpgis > jergo4 rocKnatioftgS»'
J^i0E^ilfbfffli^'4tfcogtiitj6ne'natteali;&i£isjndniafa;vriEl.dttriitjpraffciad3roi0*
eft^t^^sninOT^o&tnrjquiatalinmfedisatibmmifceuttdilieosieatjfei&iiafytl
dsrtiffiii^awsitpirtaittincerti&indeteriBiQati/eosf^cialjestur-j attinoentum:
natiuitatiisus vrx fearel certo colligant Aceedk,qutfft’buiHfmodi afpeftus y.elfo- i
manter dpi poiieto natiuitatis, vel inift(tentt;£d'nce})tiorHsrat;rnvtroqaeifcmpe&
«mtingttaprrotp,CBm:enhricceiimotusra|>idHEniusiit^jjjis:naitvidetinterisifche.-r
ma coeli variirii PrxtErcaconceptio ipfe Aikoiogo occultatur,& parum filirauxilifc
cqnferanomtngnitiain ytera hratriscvel,
pMOnisiriuedigandse imadus;: cqmsacvarijs acCidenttbnai iratcinfinris moris 'fexh
turbetorr puta veli labore tnatris>5cyriii;cii»s jivei.afcjninkremperiecvei3ib:i9rl
firittit«ibus,vel ab-dlijs de dwindfcm'ac^eirtibusrAcQe3it Aftroiogtilnnefeire
qua flella infanti dominetur . - .. _ - - -
Nifiigtturomnibes caufis cqhcurrentihus eognitr&eflrecSus a pluribusctufis de*
pendens certo' ccgfiofci nequibeum igitur infantis tcmperjes indinatronefqirdna*
turdleSapluribuscaufisdependeant, reiae feqniturfnibtl illum certiditrinari pojf-
fervHafiquidemcau&abfenteddgnotatotutmiudldBtnaiWterarineeeffeieitcSife
falfei Afitologus. indicaret, dhieriUntfr omentum jrr dmerfis agris . emfdetmoppis
difub eodem fydere feminatum, sequaleinprouentuni habiturum^ Namlrcet «ait
dem flt caufa.ccdeftis/&coafeqaehterre%e£luilliusidem&--fecuturos®ffeiSusi
quia tamen aliai caufa? eonourrentesfunt diuerfat, puta frumenti,- & feminis bbnfe
tas,agrifertilitas^gricol;ediligentia,ftercoratioq;diiierfuscetiitgeteflFeiftBS,Haud
feclis in natiuitateinfanti5accider£icenfendum,eftrEum.eninrcorp6ristempdries
a : virtuteformatticelibmiBt^caiidiorevdfrigidiore parentum complexioncspaci* tmu “
bus quibus nuttftufmatei- iUSris bonitate, imaginarione.vthementeconiugumj
tempore conceptionis, dependeant; fruftraper aftra,nifi,hifeecogn«issde.natura
infantisdininabi{bra)emosemra:eodem temporis punSodiroscoricipiirifantesi
quorgm vnus a pati-feubbiliAeimnUtrftojnatmaffortts&infetreoptimkconiple*
jnoniSjdt ddicatiscibis:educata;.alter vemaruftico «infirma v ffigido,'&matrein*
firma valetudinis cibisgtoffis enutrirarcerte maxime diuerfaerit- vtrmfq;,infentis
temperfes,& confeqqentef diuerfa quoqimorum brfjitiado.Quod i^tQf fiic vdljllis
maiori ingenij bonitate polleat, id non tam Mercuticrdominati, ant alijs planetisi
q^d? aLijscaufis partialibus p-quemadmodara-rn feqneritifibro dicetur i prouenit;
videliceta complexione parentamjah imaginatidnc&difjidfitione patris tempefc
tc Conceptionisi^cibisquibus pater oaiduo ante genefntibrfemonutritiif.'Gunui
emmmaiof.vel:ifliffqHngenijbonitasafoIa.maio.ci:vel.miaottoiganbfnmraifpofi*
tione dependeat, difpofitio vero organorum aprimarumqualitatufrttemperie^q
temperies primario 4 fanguine&femine,fecundario ab elementis: feminis qualitas
■ « vtitur generans tempore conceptionisjvtdiaumeft; neceflariofe*
'■ Liber 1. Parpfti
quitur nonab aftris tantum, fed a didis bonitatem ingenij prouenire. Vnde non
incongrue monet Galeiius parentes, qnivolunriirgeniofos Slios',procreare jipet'
imaginatiopem, 5? piljprpm ad ideledorpm, yna^m^emporis eledionq, ad vo¬
tum pertingere pofle ;'niHil obftantibusquantumuislnfauftisjihgenijfquejnfelMs
fyderum afpedibus. Praterea,quod Aftrologi-tantum tribuant Mercurio, vt pe¬
nes ipfum folum ingenij communicandi poteftatem efle putent; mera vanitas eft.
C^icunque vnquam,&vlIibiMercufijfydusbbferuaruntyperiti'Aftronamtym&; •
cum vna ; omnes fentibnt yMercnrij vires ciim ob nimiumiiiumy ac maxime pjji .
filium corpus , r quadragies- terreno minores; tum.- ob radiosiSolares quibusper-
petuoferb tegitur, itaobtundi& debilitari yvrvixquicquam,vimitis ipJiac in-;
feriora obtineat r imb ad radios Solis t habere eodem modo.,, quo gutta; vini
in doliumaquig plenum fparfa. Amplius quid;dicam^,ne,quidemilla,qus:ad'
Medicinam, Agriculturam, Nauigationem pertinent;, & quorum diuinatio.licita
eft,ex folainfpeftibneaftrorym fine comparatione ad terram;fada,pr*dici poHei
In)6 tam variam efle diuerforum horizontium conftitutionem,vt pene «VUtaStp li¬
tem y eundem fydetum pofitum cum ssqualireriam influentia: aiqualem &;fimiiem
in diuerfisJioriEontibus.effedum:producerepoffe .-, Videmus aliaspartesretiam
vnius.climatis proniores,ad piuuiamyadferetiitarem alias; In,quibufdam:raro
pluit,,'in ajijs frequenter; i&ferefemper.; InnpnnuHis;eriam vicinis perperuiven,
ti-faeuiuriry in alijs infefia corporibnshumiditas. Qua» omnia locorum lymptomatai .
nana Gcilo, fed a particulari,locorum natura, montiumqne difpofitione originem
fuam habent. Ita Aaenione olim frequentiores pluuia,hodiebb lacus,vicini vitta
Rhodanum exficcatiGaetn,omnisfere pluuiaprofcripta videtur. Hifce accedit ht?
eeman:TIiemateccelefti;,-reIpedudiuerforumJi,orizontiumydiuerfimode:fehabe-
re; adeo vt aufim dicere vix nos 15.leucas conficerepofle,quibus nonluxfcoeie?
Ais variatayeffe&uS quoque difpares producatin domibus ccelefiibus. Acpritoo
quideroiub fphiranreaadpmus ccElefteSjfine quibus nihiiin Aftrologiaiudiciaria
efficias;dongealios lucis effeAus fortiuntur, quam fub fpharra obliqua: fiifrfpfr®»
ta obliqua alios toro coelo diuerfos,quam fubfphkra parallela, vbi prreterquant-*
quod omnes domus coeleftes euanefcant, & Sol perpetuo lupra, vel infra hori-
zonteni moreturynfluxus ibi ratione cardinum,angulorum,cufpidum,nullam pror-
fusvim habere potelLVerum deMce&fimiIibusaliblfufius.Nugpigiturfunt,q(i*
determinis Aegyptiorum, de gradibus lucidisytenebrofis, putealibus, nugantur
Aegyptij&Ambes Aftrologi: neque eft quodfe Aftrologi noftri .conformentad,
Apborifmo«Proiem*i,& Arabum prarceptayhac enim cum ad Alexandrini,alio-;
rumque. horifcootium-Zonae torrida vicinorumaaturam &.qualitatem codirafiqt,
noftrispartibusznullarationequadrare poflunt; vtpote luce,fitu,& difpofitione ab
Ijs toto coeld diuerfa .i dgnofcant mihi Aftrologi., quod ipforum opinionibus hoc
Iocofubfcriberenon poffim. Cum enim ita mihi comparatum liti vt non facile nili
rebus.fundamento folido nixis figar ; in Aftrologico vero ftudioexaSiflima inquir
fitionemultorum annorum fpacio verfatus,nihil non tentanerim, quo veritatis 61?
tem aliquodveftigium c6petirem;illud tamen cum necdum illuxerit;ne mirentur,
fireli&a Aftrologia illa modernaadalia folidiora me conuertam: nifi enim Aftro?
logi coelum terra iunxerint,& naturas tum fupernorum, tum infernorum corpo?
riimper con tinua experimenta yobferuationumque frequentiam, indagare ftu-
dueriot; in.aSrepifcabuntur; cum fola experientiadiQa veram Aftrologiamcon-
dere polfiti Verum, de hifce in Mundo noftro fubrcrraneo, vti, &in Aftrologia hie-
roglyphica fufius , Deq volente, tranabitur. Nunc hifce relidis^d alteram Libri
partem nosconuertamus. , ■
PARS
-'U.tssft -A -«'ivi -j-Jj
PARS SECVNDA
SCIASOPHIA
Siue
DE YMBRA LVC1S SOBOLE
E-T INDIVIDVO COMITE.
EIVSQVE.MHUS.IN RERVM NATVRA
FACVX-TAT3BVS].
CAPVT I.
De origine & definitione Vmbrx.
A lucis comes, altera Solis, i& Lunae fimia, inferioris
-' : -: AEmula Dh^Diuifqueprwr,: Diua ipftrfutura ■
^anc.m$<#^eteam.tenchru,damnaffet opacis-.z u*s&v*ilri
^^^^^^«i-Efoci/admirabiieriiicis opusrexplicandum aggredimur , vm- ^‘ r ^‘ u -
y4ir«aanquam i cuhisraMiquitatem fi fpe&es ,nobiliffima eft;
'• ifiingdiiiumaeutiffimai-fi .virtutem, fortiflSma; fi gloriari-,,
honofatiffima.. Ahtiqififatetarrta-pbiiet'^ vt vnf Creatori poftetior efle videa¬
tur ; ante, primam sfehimprerum;i omnium: exiftentiahi: M nihilo illo ■> pradufit
deinde in-Chaa; HIo;i:& mundani,t64®ris,:;Toh-u & . Boiu ,. quadam.velu-
tieffenti^fu® rUdtteataiecit.jaiEdeniqaeiD ipfo.partnrientis natur* finu edi-
ta, non per qupfdam:infantia-&':puernise 'gtadus ad- maturitatem , peruenit,
fed ftatim totum hoc^Mhiueriaraeioropfcxaierruginebfijo pallio operuit -
• _ j i£>wqut ike-.partu.reB edita , magn*-juit,
Matoebitque; quamdiuriitundii cobfifiet. machina , perpetuo, fibi conflans, & fi-
milisj ab omni corruptionis, ccntagione femota, caloris;mundani retinaculum^,
mundanae fpec-uluni.pulehr.itudinis, ivnicarerum temperies, fine qua nec mun¬
dus foretienfibiiis.yheadebitam-fibi temperiem rerumfortiretur compofitio.
. De hac ; igifgrjmbdo /queritur :, quid<fit ? Vitellio in 3. & 4. Poflu-
lato, in.abfentia,:Iun!inis: V mbram;iiefipoftulat.j Et contra in allarione luminis
vmbrato deficere ; . .Et«libi,'vmbranvefle priuationem cuiufdam lucis exiftente_>
aftu pra:fentia lucis alterius in locotenebrofoi Alij dicunt ede priuationem lucis
primari®,& imminutionem fecundariae,iuxta illud Lucretij.
':NamnibilefiepoteJl aliud nifilumine cajjus
.. y/ier ,‘ id-quodnos-vmbramperbibere/olemus.
; Quidquid fit J u mini contrarjaseffe ten ebras, oppofitamque proprie dici obfcu-
ritatem, & Ariftotelesreflatur,- omnibufque eft euidehtiflimum. At qusnam_,
huiufmodi fit oppofitio inter lumen, & tenebras, pure ne priuatiua, an quouis
pafio pofitiua repugnantia , &vtrum lumini praner tenebras aliquid aliud op-
p.qnatur, difeutiendum eft. Lumen tenebris; opponi, vt habitui pro¬
priam, priuatictoetB a iejc^i^ conflat. Etfi vefo in tenebrarum entitate_i
iftfl
¥% Uber L Pars 11
maximam luminfe p^®ti^o6njrejjem|, tamen obfcurrtat,em * tenebrafquo
puram putaroqfie lub&is^bomnipofitiuientitate fegregitjrrtprrfiationem cre¬
dam, indlid non nplto. Pnrobenin» tenebrg kavifum congregant, yt praner
(Jo|ofem ; «remo|ul|, etiata|ubindemfcisdtourrf*cfctatenpdfer'ant|atcd®
grlgicioextiseiatio reales, &-pa{itiu3poperation<s, a nada, & -rfera prL;
uatione veluticaufa efficiente (nilidicrre.yelimus ptiuationem vltrafuas vires ef-
feftum producere politiuum ) prouen ici nequeunt. Iterum contraria, quae fele
mutuo refringunt, retundendo, hebetandoque,naturam habent vtcumque pofi-
fed mk
nrntum cum multo prasdommioigrus; ita tenebra quoqueUon iunx pura^nife*
tio, f^4jiafpra|i J^eqgyi(^iIem0x J$uatiua| nt^efo^ua conTOdam^:
fi igitur tenebrat, & obfcuritas non eft pura priuatio, certe minime vmbra’erit;
**&* quamuis hoc
r ’ '' Iocq obfcuritas confidetari: prior^ftur^ conijans priuatiua 3 lumini opponitur, vt
habitus; & nominetenebrarofh appcHaTui 1 : -ilfod pofltiuam magis effentiam ob¬
tinens , lumini, vt qualitati contraria» repugnat; & hac vocatur vmbra, quas eft en-
titas maxime politina, eb.qjubd mdxini^ifwfii ig^ueaQ
z>ifam tm, Nos igitur, omiffis aliorum definitionibus, dicimus vmbram nihil aliud efle_j,
be. quam radiorum Soji%p^nc|p^lig{nst4ftWP,S^achco,rpwi^lniediateilluftrati
interpofitione eaufatam, t>ixi, radiorumSoliaprincipklium, ad excludendos ra-
didS *efreSos , quiflihil aliud'quam vaibtarum qtiasdam foboIds/untsim«iedi%
teaSole illuftrati interpofitione, ad excludendam obfcuritarem‘iir;3(! tenebras c^ -
• - r r uefnarumfubterwn%unri®iormnquc'k>e6rum.Solij[nperuiommj'.;v i 7 '
fiUnii,. niwl His itaquepOfitisdicimus corpora iucidacorpbribus opacis contraria quidemS
&ii jimr af jiOD omriin»;priuotiilarj,r;led|pofitiuau iila^him lumen emittunt-, haec tenebras;
A Hafnifie,.& ;tenUb»ql, fiRjles-squaedam? qjsfcuntur ■, quattsBSt matres earufii M
medtodUpbinodffimdfintnr.jfifticcipore ^uidemrlucidqsradij {Srftnb emicjnf;
iradijs lHfrien-s«lilmirieofplenac«r:v afpfcntt0renirorajSpleiid*rqtjr<f6ui'iumed
eft diapbani ^ctafljtie imminutum : nitor verde lumen qooddam eft,' fedHmtbtaa
tilimiftura-deprauafrmi. ^fricdr^reimroeedflttaropacdaliam profert propaga®
f f . ti6hisfu'slbbdle;aBprih*ef:quidefflab‘eo;emff3wenebr^;qnafflucis;tfppentItarraa
rUTtmSf dtjs ? a tenebrisobfcntatr0;luminix»mrapt>fita,-5abdfcumi@neVffibrabppofitaa
fplendoriTabvmbKlivnr»brkfltirhitori'coBttapo&30ftum'liJbet4;ex*itdrevefdpai
vmbratione ipfa adfiqjbratio.'.QUae,cmtnesin\diaphanu«i]iaionem manifeftam_,
babent^idietsimifisipfiFreplentnohiminus^^uaailttciaiilapaulbant^HUBWEtofaLi’
fobolesy perqueiphraa-rfeie lengife propaganti inque breuius fe contrahunt i db-
(fcufius^ttlatfissfeci!«ir;lumeft«!depelft!Wti?ind£queuiamineipelIuhtur,vifutn
multis adimunt animdibus; hsec 3utemfBnt(»im3iftiofie : s dpacitarise(re,nemo vilb
acttfdute^r*ditus negabniY Mio'etoi-df:piffioi^ viribasiagepdi & patiendi
prdtienfr; viresautem oronesab effentia-fibi propria pracreanturv &in efftntiaii
funtYiH easfimdafttur, ex eaquefufidtfpfutiY N%n'funt'eigdiubfcufitasj'vmbrj; vm®
btatfequefitnplicesiirciSi^fluminispritetioiiifs, led ttmrtMPtntur; quafiade.
cuntur pofitiua.Difterunt autem & vmbra &fujgOfcs ) maiore& minore vel candeq
re,&’nigrore,proti't'velfonriluCis,autrehtbfarum propiore&fuerint, vel 4 fontem
longius recefferin^iriquolueef^ obfeqritafefrummafufit vtraque, Vnde patet,
. quatTtb'fo%oreyaiucei»agi'sreceirerHi^j-tatit'6plus'ni6.rediwiBC-& quanteti^he-
«f 4. bria magis recefferintymbr®., diminutonigrore,tafitdptasalbedinis acquirer0i
u^hcfam /«-, qu*-Omnia•vifus iudjcare-pe^eft 1 . NUfflopacum nullamIticjm, nuiiumque adv
mifti( : <4hddrem,luxwrddu'lium ! higfdre ; (iiadmittit. VndSipertenebrashonmfi
lux , Ssalbedo fulgida 'fkre vllis coloribus;»perbbfrurum^ero&lux, &ialbedq
& quadantenuscolores ge-rfioiufitiiryfed^srlioresqsinrfssaialoivftibm verq&pt^p
, ' fenda
, ■ fciqjrnomta.’ &X SS.
fentia & ditantia cernuntur, ea qu* funt^oolorata-i vmbratio vero feu ftiant cla¬
rius omnia reprafentat. In adurabtatibnefveroWore vmbrationimifto, medio
quodammodo confpiciuntur omnia: ha autem differentia non aliunde proue-
juiin^, mtT arlucistatque opacitatis^ &.ebrumv qusabiefepwieceantnc^mifticme.
Ex quibus ful&bftenfis patet imaginem opaci > vt eftvifibife quoddam tertium-,
a colotato, .& a lucido torpore form'aIi.ter.contradiftjn(aum-, nihil aliud effcj>
quam vmiaamsquamrpropriam fpecieinvifibilem ,& iihhginem corporis opaci,
fecundum quod opaciim eft : quod hifce rationibus confirmandum duximus. Pri¬
mo enim lumenv.mbram efficit.vitra corpus.opacum.invifibilium genere ,:teftq_>
Philofopho: aft eodem Authore.,lumen Jionefficit.nifi fpccies. r.epr amentat iu as
obkdorfi v ifibijj.ffiergq vmbra eft.imagp.alicuiusobie<ai,vifibilis;cum obieiau vifi.-
bile non fit,vmb.raquQq; non eft imago lucidi,neqjcprporis.col6ratiiucis,viuidiCr
fimz indigi, fed imago.opaci a lucido corpore auerfa inluminefecundo dmbecillo *
& remifio fpeiftari nata: ergo vmbra eft imago corporis opaci ^ .Iterujcorpusopacu J
eft vifibile propriu inilumine folumdefe vmbram emftferenatuindiaphariojtne-/*.
dium: at.vifibiliaobiefta in medio diaphanoilluminatode feformaliter: emittere
nequeunt,,nifi fuam imaginem jfpeciemquevifibilem eorum reprtefentatriceiiLu:
ergo vmbra nihil aliud eft, quam limuiacrum yifuirepriefentatiuum corporisopa-
ci,a quo defluit in perfpicuo. Tei tidrlcprpus opacum fuam habet fpedem vifihi-
Iem diftin&am alpccie vifibili cqrporis lucidi, & corporisxolorati in diaphano,
pro.pter Iumen,quod eft imago lu.cis,feu lucidi corporis-, iquo prouenit, & prae¬
ter coloratorum ipeciesab fe prom.anantes nulla tertia prouenit a corporer opaco,
nifi vmbra; ergo vmbra eft imago fpeciefque vifus repraesetare nata corpus opacd.
C A P V T Ab
Quomodor.concurrat lumen ad producendam •umbram
fgjEgqE^ir'VONIAM fpeciescuiufcumque obieSi ihfralucidumcollocati
generatur ab obie&o fuo gubernato a -prafenti lumine, fit vt lu-
meii iri ortu vmbra'concurrit veluti taiifa partialis cooperans
§1 J? corpori opaco. Cumenim corpu’5 opacum fitfua ipecie vifibili,
atque^adeo .vmbra -quidamaterialiusi hihil quoque vltrafuas vi-
res agere valeat,de fe procreans aliud fe iplb praftantius; proinde
materiale agens; nifi ab immaterialrguberneturacrfijpra materi* fu* conditio¬
nem eleuetur, efieftum immaterialiorem fe producere nuhquam : poterit; Cor-
pus igitur opacum de fe nequit vmbram producere, qu* eft ipfo minus materialis;
vnde in tenebris opacum nullam vmbram emittit: indiget ergo opacum luminis
beneficio, fcilicet forma immateriali, ad producendam vmbram velutifui- fpei
ciem vifibilem; Et Cum idem plerumque fit corpus opacum& corpus colora¬
turo , vti corpus cincindel* idem eft lucidum, & coloratum; fit, vt in tenebris id
videatur fub ratione lucidi non colorati, dedie vero fub ratione colorati, non fub
ratione lucidi; non fecus opacum corpus , & opacum, & coloratumeft, a parte_j
quidem qua illuminatur, fub ratione colorati mouet vifum ; a parte vero Soli
auerfa', videlicet minori, imbecilli, ac languido lumine illuftrat», fub ratio¬
ne opaci mouet vifum. ..
Liber\-hvx$tih 11.
Coroflarta,
.di.if1lkjqe«K Ju&pqet tenebrasalumine- in.vifionis munriehon differre.,, yt
^\»el huo.refpe«ifle^deatutPraIiB 4 ftafdum:dixit ,f^*t«e&i 5 i« em^ ita &
Imim ***** ,<^id £eigO : tenebra quoquelumenerunt? vd^erel-noit.ffneiumi.
)■ - ... fitsqtixtioneiirafanefftii Nam&lumenillsadiniftUBvfe{npefbabeat;&fi!Bon_,
jg* habeant, ipfe lumen funtjfedminimumv Confefluiaenkaeft innatura rerum,
'htint. fiynutncoimariotum ; reperiatur, neceflario & alterumtepteitiVEffelntiatura.,
calorem fentiunt omnes homines, & humidutn >& inolle^& rarbtn: Sentiuntij-
dem effe qiuoque in naturabifce contraria, frigus,ficcum , dunirrf, denfum : coh.
traria autem eaeffedicuntur,qua? funt eiufdem generis extrema. In genere ergo
vifibilium^-quoque^duo erunt extrema,eaque-interfe contraria, maximum,•&
minimum, qu» in eundis rerum genepbus exiftunt: in genere vifibilium quoque
reperhmtur maximum.viiibile, & eft lux SoKs?ttiinimum vifibileluci contrarium,
& eftterra nigror,fettopacitas: lucis itaque maxima contraria-lux minima. Cum
ergode: Juriuia genere tenebraetiam fint; &4um en ,&tendbrae-vnkerfumterra-
rumglobum&intusyr&iesittateneant; vettfmfuitafferere-oririiain lumineiace-
te ^quaraaisaninimo vri maximo. Sed & hoc tpfijrnalia ratiorie tnanifeflum fo;
omma eniraxorpora opaca colore aliquo funt imbuta : Color autem-omnis, vt po-
rjTnffij invidebitur # eft Jux opacata. Gliri igitur color omnia-' vefljat", color aurem
/4«. ' ' omnisfitlucis-& lummislbboles, omniaqu® in-eolcuibusaacent, inlumine_>
qnOgneiqeebBrK:, > -
d a
. mmfione - ;
LiY^Mi^fflbMr/S^Sl^i^ftMiriypripmaicKyjnbra maiorisiumb -
l: nis^.&.irinflSrinigiMfe; JufljiaiSj, & maxima «mnis vfere-Ium»
'| -q ; %8bftbHa. ; oV«fcmijs,fi9iai 4fMiffiai.aS:t«Re6r*5 exiguo lumte
|; maximo a&idj«gns effe : eft ergo
|oa«nffl,'J,qwin@riimiuPi*,f6tl.40»Bip&^Bnfe!MJati'tudo quadam
__ i Jiite{iflopji S ;i& .aemifiiqBi%lcap ( as' > i.,Hinf ^oWcuriores tenebras
nonlmprof*led'e.nfe-appfiHan)Ussnam;ifl;'eqdein?{ijbiedO!pa!tesinereraentuni-*
fuGypieiitosifjqnanrliatis acccllione augentur, &non fccus accura corporajn an-
guflu» locum ardata danfamur. Ex hac augmenti , & dectemfinriyarietatedi-
«i^^ifiBS*qobfeiriK0Sgradus i wm.yE9forie.&teBebt«felspiRtenfionis'd.r^
riiffiorifeina:qual«atediling8unturj-/iqui,driny5mb?a minima pmpigm. obiburifi^.
ma ctt, jomnium, v.er6 marim* funt tenebra»* qqae-fi folaris luminis comparatio- 'i
neipedenturs vmbra minorisilnimnis efliabfejjtiaaa.enebrx.aHteraeam fignifieaiit-
dbfc«r»t3fpmiiqaxextsrn4jx6tnimimtq>i&:iaJoterrumpit»afpedufqueviurami.
tolHfcqlpflebjjasintprJiiSelut.v-mbraraanedia illaeft exeperabix,;Solisortumj
^tdxiflte.agtecydens, :& oeca&m fubfequitur, qua fitne vmferay an tenebra, du¬
bii® egdmaiottic riuferas®uriseripimtts, r vt» Cofmographia:ndftra Photofria-
thericadocemus,&paulopoftapparebit. ; • .. /'?&
tmbitndu>. Rurfus lingula iftaobfcuritatis differentia varios gradus fecundum m3gis &
minus fortiuntur 5 vmbra enim fecunda obfcurior eft quam prima, & tertia quam
S7
fecunda, ac .dciiieeps 5 ita vtSoIeinhorizonteconftituto lux fit fine vmbra ;oc- ™2J mlrA
cutnheflsverdSolvmbram facit minime omnium,obfcuram, ac deinde, tanto p
tamen fejnperpbfcuriorem, quanto is profundius infra terram abierit, ita vt media
nofte denfiflima: certis.temporibus -tenebra dici poflint. Ex quibus primo pa¬
tet, quod ficut lumen alterius luminisacceffione augetur, ita & vrobra alterius^
vmbfohadditioneobfcurior euadit: nam fi duo luminaria exponantur, hifque_j EX pm,»tU.;
opacum corpus obijeiatur, non ini eadem refia linea cum illis confiitutum; patet
totidem vmbras:,quo£luminaria,funt-, opacum profundere . Docet quoque ex-
perienda obfcuriorem vmbramiuxta corpus opacum exiftere nonaliam obcau-
fam,quam qufohlciocusvtriufque luminaris fulgore deftituitur, reliquus autem
-aiteriustantum -. quod profedo nihil aliud eft , quam locum illum corpori opaco
proximum dupEcatixrobra obfciirari. Patet fecundo ex hifce, lumen a primo fuo
fadrtulqngius;proiapfom continua languefcere -j docentque ingentium pyrami¬
dum illuminationes, quarum vmbraita fucceffiue languefcit, vt extremam, & te-
imiorem portionem; vix; a eatera iuce diftinguas ; circa radices vero ardiffimam.,
vmbram reperiaslobdidas rationes-. Sicut igitur lux diffunditur a lucido corpo¬
re in medium vniformiter dififormiterdta & opacis corporibus vmbrae. Patet ter»
jio.corpus opacum,quo, plurcs radios luminofi intercipit, eo ampliorem vmbram
proijcere.nGumenimvmbralumini quodammodo aduerfetur, necefle eft eadem
quaeiumini ipfi,-etia;vmbr*euenire; Sicuti igiturlumen tatd maius eft,quanto plu-
ids radios coptinetpobietftumque; corpus intenfiiis illuftratur j ita vmbra hoc
■tan to maior eft, quo plures cotinetradios vmbrofos,at tot continet radios vmbro-
fosfluot luminofosbpacum prohibet-. Ergo.
mrns.iQ A P V T IV
obnumf.t;omrt! 05 sbn 5 |n: A ,* V '
: ‘$ephyjic£.n)mbrte efficientia, ac primo de 'umbra
terrena utilitatibus.
il£>V:T. lumen, vt fupravifuraeft,innumeras in naturarerum.,
i anilitates exhibet, ita & vmbra: qu* quidem Conditor fapientif-
u fimus ita connexuit, vt fi alterutrum deftruas, mundum perire
■ neeeffefic; Mundus enim fublunaris, vti fine lumineconfiftere
;:ifoii poteft, ita necfine vmbra.-Vt vero vmbra haberi pofletin vnliu,
ww»=sw«K;'jrarios;mundrvfus concefra,corpora opaca veluti ex ipfis freque- irarum
«jtu . ymbrisebhfiipata ordinauit ,yt inhiberent ambien tem lucem, & inhibirio-
ne-vmbram efficerent. Hinc opaca omnia & in fefunt tenebrofa ,& alijs vmbras,
oblcuritates, & tenebras offundunt. Terram quoquctenebrarum matrem,& opa- M "c™ u
Corum omnium fublunarium maximum,& tenebrofiflimum,rotundam effe voluit, Tivmtr/m&
vt lucis, vmbrarumque viciffitudines melius excipere poffet. Hinc telluris fuper-
fieiem Solis lumine illuftrari, eamdem quoque tenebris per vices non foculorum,
non annorum, non menfium, fed dierum, atque horarum obduci videmus.
Dum enim Sol ab ortu per occafum vigintiquatupr horarum fpatio in ortum ite-
rnmcircumuoluitur, vniuerfaminfuperficie terramfuisradijsluminofisfimul&
vmbrofis luftrat; radijs enim ad eius pariem aliquam accedentibus tenebrae inde
pelluntur, & qua tenebra fuccedunt, pellitur lumen , ita vt femper, & perpe¬
tua quadam viciffitudine, fefe & fugiant, &fugent: & cura in lumine fumus, diem
appellamus; & dum in tenebris,nodlem. Et diem quidem Auftor natura labori:
T/TAX - • - ' " H hus
St Liber 1. Pars . II,
vtt ! it?u, vm, bus, occnpationibulque hominum, nodtem vero eorumdem quieti attribuit. Sal
tlM*"""" pieotiffime igitur vmbra ordinata eft. Primdjvrpartes telluris.radijs luminis rf»
s ficaciffimepercuff*, calefaSasque vmbranptfturna temperarentur. Secundowt
aer nimia luminis raritate diflipatusi noifturnaevmbra: frigore denu6 r eondenfatus
exBccatamierram humoris fui benignaafperginereerearer.nTerti6vvth*:lutum‘
.jitati,.,:. bre^radiationes effent horarumydicrum , &no<aium, annoramque^veiutirdifcti,*
felina quadam,&raet*mtepti6nis, definitioniique tempornm!; 'Quartoyvmai
gnifice.ntiaConditoris in maximo iHofyderuhi,;:Lun»»;Plan^tarum j fixaumqut
ftellarum ofriatu (qua?omnia 'fine vmbra inhimine ipfoSofisiveiuti-perpemij
tenebris obfitaiacerenr^ofiendereturi;Quis’enim!Vnjquam^inifii&eus.-hanc.viBt
bram obfudi(Ier,in tot'arcanorum natute notitiamVqUOfiimeius ope finguiisaibv
.fiibusfummo.ftupoTeobferuamus,dum adniirabiJeni illa-IumiBUmj aftroruraquf
pulchritudinem, efficaciamvVarieratemqrreedntempJamurgperiienirepOtuii&ti
Vides igitur,: quanta nobis lexvhica terrenicorporis- vmbra commoda . .'emanent;
Qus -fa&e-tanrafunc-,!vtiumenne,an vmbranobispJusprofipbmefciam>':ihie>v»
ro tetfenLglobUncbla.dfeConHitoris- psouidenria conquerijpbfferm dies & nd&c$
jta funrarcaTerram totio3nni-tempore,:& locis Ottiiiibus itia dpte diftribinarivt
omut npnv feed lumen tenebras pae«itptttaf lumcmvllotemporis momento vilibiUipererit
munttifx equt gj , e nim : ci8 ne s hot*-= eum; luminis js tmw tenebrarum; itr ynuarifiinul tempus
colligantur, tiulhrs in terijslocu^ reperietur,qui:e!P!equccyerli3!iiiefeftsad3lmup
fim integros tenebras," perfex verbalios;lmnemnon • afpexerje;" :Quia tamen dm
menexrngfenita fibi nobiiitatepWncipalis qualicasiomniunii qu* ili inferioririnutt*'
cur ullus rf. do funt, conferuatrix efi; natura quoque neeeffiws VOlUir/vp terrenUMteiHpns
TullrJnbru, P ,us lucis,quam tenebrarum obtinerer,ne vmbra,qua tanciboni veluti quaedam pri-
rum faicAt, uatio eft, damnum rebus-inferret ; ideo arhmoipharam primo-conftiruit-natut*
au&or, vt in ca refrarii Solis radij citius Solem fuprahorizontem, quamreuera_.
eflet, exhiberent. Acceffit hifcerdmir^bili*i}Iacoepi^lorum varietas, qua_,
tenebrarum nociua denfitas afrqantifper atemper5ti,ingentia commoda mundo
affert; fub polo fiquidem conftitutis perpetem quaficreperam fsq dtffiiam-kcera
tenebfise^euifisadferrV^icanosquoque^S^isWnSituftLuffaWi^afiiaT-vtia
eius abfentia tenebrarii mitigarent.horrorem.HiricfiSum eft, vt Luna noriis Do*
mina tanto efficacius fuo munere fungeretur,quantd Sol diutius abefiet: experien¬
tia fiquidem docet eo teropefSvideJieet byberno,qu6 mai6fes2*ttenebr^e^u
nam & diutius &effic%tius ; illucere telluri; &ifub polo conftituris Lunam lemefiri
fua illuminatione, ideffiperfexintegra fignacontinua paefeorem^recompenia^
ffemeftrem 5:oJis:abfentiam,. Nevero per.petualilbLun®pr®fentia.mmiajfuahti-
miditate noceretterr® i natura vmbram .vmbra defendere ftatuit, dum vmbruifa
limaris corporis parte adaosconueria;. IrimenLuriitarrtifper diuertit, & fi.cirx
®quo: .& Jumine j& vmbra terratferuiteit» -Qua omnia maxima diuinte lapientis
«ni! ni i sinmosasqo atsiH . mc-dnTv-Sft 1 j
... V .-.iri:n i >U'0'jo rr:,;mT . Jnubmrft'. imdsnal SbeljtilWuildo
e -I o -A: -.mamillfib-Kbn-.)} muimroiufolmuwmomt»»*
>do isqimodnioe mina muC
u i' J £(ib£l ; vinAul jFioidmv '
r inub:r, v.’: “'.dinaiBup y.
3 , nnfton^tidjjsKi ei ciiib ii ■.
CAPVT
y <Ars Sciognomica.
CAPVT V,
De Arte Sciognomica.
ibrarum mira natura , comparata
& loca metallica, eorumque Sciognomid.
? I natura vmbramnon alia de caufi, quam ad temperandum ca-
1 -loreni Solis ordinaffetjhot ipfumfufficerepotuifler.: Quis ne-
2 fcitquam grata, quimamcena , quam Vtilianon horainibas dum- Vnirt
l taxat, fed & ipfis Brutis,accidant vmbfarum diuertieula, dum cor-
) poribus aftufolutis nihil gatius fit,quam adreftaurandas vires.in
vmbrofis locis commorari ? . ..
'Fraxinus aftiuas tibi Jpdrgere coeperit pmbrasy
Et graciles nutant preecelfo vertice pinus ,
Laurus Baccigeris diBendit brachia ramis
Etejieeque lenes ,& fomno mollior aura
■ Arguto refonas perSlringunl murmure fylaas.
Qus /ubinde adeo integris exercitibus grata extiterunt, Vr-diuinis honoribus
vmbrofis platanosa-X*rxe,8f-AlexandroaffefiastradantAuflores. Verum vt vmbtpitmi
vmbrarum commoda fufius profequamur , primo de qualitate earum , qua_.
ieasWplurimumfrigidiufculas, interdum filutiferas, nonnunquam etiam noxias
hominibus, animantibufquefuiffeObferuamus. Et fine mirum alicui videri pof-
fetquomodo vmbra-priiiatiua quadam natura conftanstam varios alterationis ef¬
ferus in corporibus humanis, brutorumque producere poffit;
• '••••. VJque adeo capitis faciant vt fepe dolores
Si quis eas fubter iacuit proHratus in herbis.
Huiufmodi paradoxa vt explicentur; - -
Notandum eftagrem hanc naturam fortitumeffe, vtfimulac lumine folati.
percuflus fuerit veiiiti dilfi patus in rariifimam abeat fubftantiam: & iterum -fimul
ac radijs illis fe rarefacientibus per opaci corporis interpofitionem fuerit priuatus,
ex raritate in denfiuscorpus coalefcat: ficuti enim luminis rare facere, diducere, c ,
dilatare, ita fqgoris condenfare, conftringere proprium eft. Hinc fit vt ih vm- «
bris, vt plurimum aura illa frigidiufcula feflis, aeftuque folutis corporibus gratifli-
ma perftuamur. Cum enim vmbram necefiario aeris diffipati fequatur condenfa- ,'
tioj&imanguftiorem locum coartatio ; fit vtaerconftipatus, ne locus alicubi
vacuus relinquatur, aliam fucceffiue aSrem vndequaque extra vmbram conftitu-
<um violenterattrahat, ex qua violenta attrafiione aeris agitationem, ex agitatio¬
ne autem aeris auram frigidiufculam confequi necelfe eft . Atque hate
-eft genuina ratio, cur vt plurimum tenuiffimus,gratiflimufq; hominibus ventus
aerem vmbrofum oCcupet. Iam vero explicandum quoque eft, qua ratione vm-
bra nunc faiutiferas,:nunc nOciuas qualitates a fe diffundat.
, Fmbra nunc falutiferne, nunc noxia dicuntur.
Vemadmoduminter plebeios Philofophos perperam fentiunt, qui vm-
V/ bram rem aliquam pure pofitiuam elfe arbitrantur, eo quod varijs qualita¬
tibus imbuta: nunc prodefle, nunc obeffe comperiantur; ita inter DoSioresnon_»
parum hallucinantur,-qui vmbram puram putam luminis priuationem elfe abfo-
•luteproaunciapt^Gumenim ymbra vttiufqueentitatis confortio gaudeat, idett
'“'{lutfrfri
likr l^ ;Pars{ JV
& entitatepriuatiuaiuxta, atque pofitiua conflet, vt in procedentibus oftendi-
mus; fit vt&vmbravehiti caufaparticuliansadqualitatum invmbris impreffa-
rum productionem concurrat. Quomodo autem id fieri poffit aperio.
Sciendum igitur vmbrim dupliciter confid£faf£-pofle. ; aliam inter loca Soli in-
accefia, cuiufmodifunt vmbrointradomefticosparietes, vt pote cubiculorum^,
t! ai3Adaui^mP'-Aliam..e^insmedioJumn)i5'opao.iajic8iusinterpQfitionecauratam^
Opacorum ^ ; jgt^-pufanfjp4*te um jnfiWW pene multitudo & varietas,
vti parietumrmoenibrum, d6mdfum,terfipIdfum',arbdrum diuerfiflimaruQu
•ymbra:,: ;■
- . Nos hic tdntummodode arborum vmbrisloquemur :. nara.feb hifce maxime
prodiSa'rumqtiaiitarum congeries comperitur Sunt autem^bores diuerfo di-
-uerfisqualitatibuspiodito, vti notumcft:,quasymbrae participant-, ea, quo fe-
quitur ratione: . .
, Smgwmka artis fundamentum..
A Rbores dum feruidiflimis Solis radj/s pereuff* aefluapt ,,-fiB, vt hoc oflu hu¬
mor in fubrilioribus.arborunrpartjhus^ putafoIijs,.exiftens hoc oftu dila¬
tatus in fubtiliores-yapores expiret: vnde arftiuo tempore arborum folia, vt pluri-
rtnumfiaccida, at veiuy exfiecataintuefflur-iyapprautemhicqualitatearboruim,
maturali imbutus aerem fibifonfimilem-oademinficit;, biprnixtus, agri vmbrofo
ytpote fiibiefto craffiori „quem veluti frigidum ad fui conferuationem, nenimjo
Solis oftudiflipatu.s cuancfcat,fuapte fponte petitjqui cum hominu. animantiumq;
oftu laxatos corpbru ppros fubit,propria fubftantia contagione, ijs vel emolumctf-
4um j:.yel .npcumeatumjpro diffufo qualitatis ratione adfert., Atque hoc eftfton-
damentum,quo nixjrseiiquas Artis Sciognomic» regulas hic iagratiam P.byjficjS-
rum, vt quarum arborum vmbro tenendo, quo. vitando innotefcat, fubiungemus.
Regula Prima.
-' /"YMnium illarum abdrum aerea quadamnatura conflantium vmbro humano
. Ve/corpori falurifeifo funtiPyri, Pomi, Cydonio, Amygdali, omnia A-prtacibr
rura„Citriorumquegenera, Si tanto quidem,faniores,quanta frmftus homini pius
conferunt'. Siquidemohoiyapores expirantvaporibusr tjatuto, ideft, fpiritibus
-vaideiconfimiies ■ vnde &;rjs;fpiritus oftuans temperatur., confortaturf .&
humanaanembra; mirifice inftaurantur.:Hincj.Egyptiorum.;mos fuit:» vt: om,-
‘ 'riesrillosjonorbps-v-quorum ;vis effer, ia;pemirbatione fpirituum,.cuiufmodi
funt: pbrenefis., melancholia , fcoromia,: vertigo, triftitia ; arborum diifipati-
ua quadam facultate- pollentium amoenis vmbris muftca adhibita curarefoli-
ti iint . -Ex ijs.yeroi arboribus quas «inarat Groci vocant :Tiliam,Platanum,
Populum Vlmum ,, praxinum ipfi: Inatura- non ralio fine , riifi ad volupta¬
tem voiiamq;mentiumreIaxatiqnerayiDbrafuapromouendam produxifle vide- .
tur, Quarum quidem Ungularum: vmbraeeadem .ipfacorpors :a£Bciunt qualitate,
qua iplo conflant. Hinc vmbra citriarum oftuanti cordi mirifice conferre feri-
bit Albucafis Arabs, ^MclapicfrUmquQqogpTnbraa Tabidis-. ob gratam pulmoni¬
bus humiditatem, quanj expirant praferibi,tradit Columella,&fic de alijs.
Regula Secunda,
T Oea vmbrofafalutiferisherbis, Riofisj Thymo,Origano,Hyfopo, Mentha,
-JU-i Nardo,aiilque plantarum falutifefaruni fpeciebuscbnfitajdum *ftu refolii-
jirs Sciognome&il
6.1
tsfalutiferis Tuis vapidifque halitibus vmbro/um aerem inficiunt, ijfdem corpus
humanum mirifice confortareabmpertum eft,&finglila quidem membra,ea qua-
litate qua imbui naturaliter appetunt,ita in vmbra Cardiacoru, halitus cordi, pul- hnt mdicm
monaripH^m pulmonibuSi& peaorijhepaticoruinieciRqrirfTAphrodifiQrUrat-Ve; -
neri, aliQiJimnli js mcbris itvvthbroib aere, vapidocj; medio impreffi rairific&con.-
ferunt. Hinc.ipfa :animalia eirca ipfum criepufcuii tempus , quo herbae .ma.jqmq
-viresfuas .euaporarcfol.ent, vti &.i.n vmbrismaxime.pratorum fragraptialsetar,i
.videmus . GonSrmatJj^oeadem, exemplum cuiufdam oadolefcentis, quod.qre,
tenus&itapquam /itato *». wwxlk mihi **■*». m.
-ra*,Bb.tatncustnafl!-diau53d(>leffieinsquoties:in hormifupJqcum.quetntero-tnW ft»*'*
.viriditate minus;, quam y^wimammo83ie£QQn(£ten$m:Mfi®tseij!$9tiQS&d%k
aeebetitentibus.libidinis .ftimulis agitabatur, vtjn/oli«i.iIuadain prurjentisi.c.ar- . .
-pofisafe^ione agitatus faryriafiiu cpntras^le videretur,.,- C.QUtigitmuK® v.teum
iisStprCiqfuinonobili Sepiafario quodam t.empore SmifiliiS, trafdros >• ei^afenerg
Juaqjreuelaret; Isqucxi eratfufpicans, jocumftbi naoafttarijppftulat i .qua fago . «,»
totumlgCunaSatyitijquodam genere, euiusp.omenocmfuMitapefnusjifepktuiru t*“?
Jhuenit-, qup inuento gih.il facilius, petitoBotanico feirHtquamcaufera tataiSSJkff
.mea&sofynaptPmatis affignajevJietu!i^qUQque banC:fierbam:tam;pptenter;ad
;V.enereQs,Biotus.excita.te.,.vt:a , eI:m30ujdetenta.quis/efe;nja}g&ftp.fatyrte.*cpnn
mptipnis periculo exponat: vt-proinde miatat non fit siVgRfre tam pttteatpriftiiffe
agitatu m, qui herbam ei ufde.ro- genuinam.fobokm tara i frequentet terendo moie-
ftauerat. : ; . v \. ; -j u ', •. -x- i : i n Wi . .
Recula Tertia MToftiiciupibi ciqmsxaroup
O Mniura arbbhum graueolentem odoremfpitantium ymbras capitthoxias
fu'nt 3 vtomnes fpecies.picearumiPiiius, Larix, AbjesiTerebinthBsvGyr
preffus , Fambucus; nimia enim vapidar exhalationis vehementia caputypere-
trumque offendit capitifque dolores.caufat, vt ipfi/jqui-vmbras eafumineoir- «tA,»*»
fulto diutius captant, norunt , ficexemplispatebit. i.fLincqur fub fiUiufinodiari
borum vmbris dormierunt, vel diutius cammorati£ieruiitjhos.plerittBque ma? Z - ...
simam capitis grauedinerni.dolorefqne ; contrai[eie videmus. iSpititusennn bitu-
minofiarborumhuiufmodiinvmbrofo.meiiiocondEn^tfcpdp0s:laxatQs;,eiS3aja: : -
relque fubmgredientes duminxaput.eleuanturp.maximadbiffymptomata:pammt. «mi» a»
-Vidialiquas,quifubl3ric£,pinibus > &abietibusdorraisnies,itafuefunirli0G ! geauffi.
tiodore, vr febri indecontracta multismenfibus.ie&rraffixi hafeinrr-.fSacoliis Z-.Z;.' :n ' ur '
Clufius quoque infuis Exotericis,ih AmericaLaricisgenuseflfc traditjfubcuiiissatt-
bra dormien testa potente delirio in uadantur,yrrexpeigife entetextrafccfeflidriaE m»{•**«*
miros mores affumant; alios Prophetas agere, quofdam milites, nonouiios meri
catores, vnumquemque id tunc temporis agere, ad quod eum naturalis incitat
propenfio , fola potenti illa virtutis.bitumin$fieexMfantis& in vmbra fe poten¬
tius exerehtis efficacia . In foco Vmbrofo 'Mandragoris, Solano, Stramonio, cte-
terifque foporiferis^erbisjC-oinfitQ:, fqpot^ptP&ndiffiftioHc-ecripiK.Br^ipipcm rttfi
efficaeiffimis remedijsexcitentur, Portatradjt. Etja -Sltamomofnmpro exmh-
^Jum rapnlite vidimus,iqui-viatojes ; ad bibejiduma to@U9t0Sji'fi!ec&diSie herbro,, * ^
vtnq.nufto, haufto.que.ua dementare folebat i vfqnidamdethargg-.co.ntrafao fimi#
;eqvtta& ; boms cederent latroni ;nonoullinonnifi multo temporaad fe redirent,
■«omnibusrebupfppliatiy ■ /. -y.,, u -- 01 o} ^ 3 r ..- •
Regula
>1*
Ltber 1. Pars 11.
Regula Quarta.
© Mnium arborum venenofam qualitatem diffundentium vmbra» tamquam^
lethifera: , & exitialem vitanda funt, cuiufmodi funtNapellus, racemo-
ftaSy Stramonium, quoddam Tytimali genus, caetersque Aconitorum fpecies: in
vmbra enim harum nullus. impune requiefcit. Nam veneno diffufo, porifqueani-.
tealium asftu laxatis illato jfinon fubitaneam 3 faltemijsadeo vehementia adfert
fymptomata, vt nili mature occurratur, aegre vt plurimum euadant. TaxiqiiOque
• vmbra Plinio tefte adeo eft exitialis, vt vel cibum fub ea captantesinterimat, vn-
denonincongruefforfan Toxicum a Taxo nomen meruit . Huius exempla Bota-
riicpnObis praebent fere innumera, ex multis pauca delibabimus. Eft-hic-mons
quidam omnium eorum, qui campos Romanos cingunt,longe eminentiffimus,Ty'
burtmo agroincubeffs.nofflinelanuarius' vulgo MoteGennaro.la huius fummitate
■ fnontis duo non itaipfideflfpaftores caprarU m fub arbore quadam intra exiguum.,
tempus extiniftirepert-ifutit. Quos dlim Medici ad examinandam mortis cau&m
infpiciuntYommqffe piagaV & vulnere Carentes reperiunt; liuor vultuum nefcio
eUiusveneni latentis mani feflum tandem prsbuit inditiura. Sed dum nemo ve-
neni qualitatem cognofceret, admiratione defixi caufamvfollkitius inueftigantj
Gorffniti^aahdem^ ruflicis j:; qui montis naturam probe norant , repererunt
mOffistaBfetnr&iffe-Napellam racemofum-virulenfiffimi veneni fruticem i in hac
montisfolitudine non infrequentem, fub cuius vmbra aeftuantes fefe prottrauerant
virulentaqueeuaporationeoppleti dormierant fimul & sternum obdormierant.
Quo exemplo reliqui pallores moniti vmbram hu.iufmodi fruticum velqtilernam_>
fugere cosperunt. Similia exempla refert Herrera de noua Hifpania i in qua arbo*
tes adeb.virulentireperirbait, vt nemO impune, & fine manifeflo viti periculo
r vmbramearum adire poffit; quin ipfa animalia natur* inflin&uab eifdemquaa-
tumpoffunt, recedere. Herbasquoquefub eiscrefcentes omnes venenofks,&
deleteri*facultatis effe. M.fthiolusquoque in Hifforia fua de Aconitis, plures inj,
locis vmbrofis, in quibus:magna vis Aconiti proueniebari,cxtindos effe. Narrat
" Herrera in Hiitoria. Americiiin nouoj-egno Granatenfi arborem Aqiiapun di&un
efleianhpotentis. virulentiae, vtBifpani primum exitialisfacultaris ignari fub vrhr
] fata cius dormienteSihydropicbmm inflarlmmotficoomnium membrorum rump,-
aediflenderentut. fBaibarosquoque nudos, aucebrietate fopitos,fub ipfa.diutius
-commorantes, rupta ; nimio tumore pelleomnibusfufis-intefiinis, miferandoquo-
. dammortisigenere paffinrinterireafferit Guius quidem rationes in virulentam_«
-atborkvaporem peftiferumqpe halitum: tumefefiiua vi poDentem conijciendamji
V ef&ne!mto»quinoftrrimfandamentum.Sciognoniicum penitius rimatus fuerit,du'-
bitaredebet.: :
Regula. Quinta. . ~
_ 1 '^cF^lks quoque vmbrofasmetallicaexpirarionefixtasdiuerfts inlocis, diuerii
- ‘cyx-inThaminibus ibidemconwnoranribusfymptomata ipdacere, notiffimumj
effiiBiffc in campisquoqUeAnfenico & fpiritibus mercurialibus turgentibusjsftt-
^is fnbfiibus -nemo fine viti-periCulo commoratur . Expirationes vero ex-Antt
•nlonio & fulphureiin noaurno aere exceptae,dum pprOs humani corpprisfubeunt
hominem fine vlla falutis fpe e medio tollunt: Vt vel hinc caufa pateat, cur quae¬
dam loca hominum fanitati ita fintinfefla ; & cur multi in campis, & monti,
bus fubdiodormientes paraiyfi, tremore totius corporis ,omniumque membro¬
rum conuulfione non alia de caufa, nifi ob fpirirus metallicos ibi latentes inuada*
Ai drs Scidgnomica. ~jLt
In:AndifeU 5 rPefUuiEpIerisq}Vamitus : aIiaq; exoticalymptomataeueniuntjnonnifi ... , ^
dx Antimomj &;SaIhifri,terebtum & ftomachura infeftantis copiam;& cur; potifli-
dumin-Paropis.Eomanrs dormientibus adeo fit periculofus sftiuo praX^rtipa-j em*m f
tempqremoaurhusdgr f?quia ; videlicet Solsftiuus magnam ex terrE cauetnofe ZaT*‘t*t
viTceribOS' malignis qualitatibus ;imbutE copiam extrahit, quE nofthrno aere *“ fi 1 -
fiSgidiufeolo condafatE,& 4dma;uralem ftatum in vmbrofo aere redu&z* duntj
porosdortoiedUuuiiintrantSipropria fubftantia: contagione fanguineffl^mficiunt
corrumpunrque iqSamfanguiuisxorrupnonem febres maligns, atquehascaio-
ns natiuidffiblutiovi&tandein^rs confeguituiv—\ S f f
■4* bui!» «mMol lita amq sHuo xPv. \lf I .
' ■ s (De Sympathia * Antipathia pmbrdrum. 4
(De Sympathia , ^ dntipathiA Fmbrarum.
TJfio /yrapatbiaii: -,vel antipathia rerum vmbrar^uoque' -variari cettum/eft.
JssdSunt v#nbr*jqiiibiifdaailanfina!ibus amicie? q^i^fd^n ijumfCE . Fraxini
vitebrareaiDo generigiuica^itayerd ferpennT^us,tefteJ>ji^'mifflica eftslvtper
ignem potius ,quanrper vrabram eius tranfeant3;&.pfiiJs qu(Sfm^tertuirf, vlti-
mqn3:tamen-.fexperimento:feiao.falfum cognouiiriuSf^^^in^hancvirti iprpen-
tibllsipimicamtuiniQuadriipefiia, tum Volucria, qua omnia fub humMrbpBs
VipbtainipunedeguntiiLulciriia-quoquehancob caufam eam maximea^j^cum z*P**
enixjtfuroroailJi fiteum-Serpentibus antipathia, intra huius vmbrofos ikmos ve- maFr ‘ x '"“ m
JuttiD@reejmumtiflimacaqttahbfiem tuta viuit& fecura. Hinc nulla vlnbfa eft,
: quftpog>aB;aJiquibu®3hlti)alibus’appetatur, ab aliquibus vero fugiatur .[vifcbra_,
enimJEraxini, Plinio tefte,vtiomnibus animalibus amica, ita vejienofis^mni-
busfere inimica eft ilaxusautem , quem & Arabes Napellu m mfitisperperajTL, nauiianari.
VdS^sdumdnThEQphrafto.difitrentiam inter «7s &/*S; non ^iunt , qBpFum
pHtnj^n;murem jalterumimufcani fignificat. Nos reftituimuf^ageilpnfmUfcE:
namin-Xianc diem mufeas ex radicibus huius fruticis adnarcentp^in poflinemife- - -
.daAasiantidotum veneno infeCiisfecretioris medicins candidati p&bentf Mmus "
ymbraaiiiieaeft.Serpeatib;us., ,Bufonibus,infed:ifqi»e virulentis, vtpote quorum
yengeutnjferroboreeur^oijrnjbusva-o.CEterSs animanfiiaisinmiiea.iqrr onfteo; •• ....
CpcaoNouEHifpaniEfrutexeft,excuius fn , > unus ille -poti»
vulgp.C%ff/«reJiauseonficiwr: hECdherbaatadeperitEiianr vmbtambningj»
hacvclutiindignabundapereatsnechififiil^ymbrareiusBdalefcerepiiflflrsiiimE,
nullus/ere huius herbs. frutex {te fte Fr. Ximenes: Herferay :t*to) &:repetitofi
qui non fibi adiunaum AabeaeEbani ftutieemifeinumbrantem ,& contraSolisar-
boresdefendentem. .(bio-j:-r.miott!..s^itikjsba!f .m5i.ii.iis! -:f;oinon uhl
ib ma bsc .icniidie sTioq m
EJ!A<I
Diai
Difii AiiQores memorant quo,
que de certa Ari fpecie, cuius fru.
&us in formamCyJindriprotube-"
rans» dum Solem ferre nonpoteft,
natura ipfum folio praelongo & fu.
perius incuruato veluri vmbraculb
ita vefiiuit, vt Solis radijs fitinac-
ceflus : nam.Soliortiuo, meridia,
no, occiduo ita obtenditur, vt ex
nulla parte radij folares illud at-
tingere pofljnt ; verfus Boream.,
vero liberam'auram capit aperta
folio ; videtur Arum ncftrunu,
flrnile quid habere , vt rem*
examinanti patebit. Herbae quo¬
que funt : qua.vehementer amant
cerramarborum vmbram;ita P<t
lypodium, ScolopendrisQuercui
indiuiduafunt;Adiantum,& Cym-
bellaria vmbrofis fontium pariem
tibus; picearum arborum.vmbris
Thapfia, HerbaCuculi,.Cofy fetft
Taxorum vero vmbris Accpnita
omnis generis amica fune,-Surit
qUoque vmbr« vmbris: contraria;
ita dolorem capitis, quem in vtnt
bra luglandisqujs contraxitmira
quadam ratione mitigari: mox Vbl
i --: - . ■ ... vmbra Tilia attigerit,'ex perikigi
* toeA comprobatum a Scbenclcio,aIijfque’ Experientia quoque docuit,quod : qui
exmorfu canis rabidiHydrophobiam cotraxit, fanarufque vmbram Corni fubierit
is ineamdemirremediabilirerreincidat. Obferuatafuit haec mira vis primum iri
quodam Lugdunenfi anno 163 6. vt Auftor Pentagoni Medici-Philofophi&i-'nar¬
rat. Iterum quicumquefub vmbra, vbicopibfa Toraprouehit, dormiens verierid’-
” fom halitum exceperit, fub vmbra.in qua Antora ptouenerit,pullo veneriofoha¬
litu confeftim fanabitur.Vndetalisregulaformaripoteft. - ;T : - 10 “
Herbarum,quae fub vmbra alicuius arboris prouenerint,nociua qualitas,pellitur,
diffipaturque alterius herba antidota vmbra. Sicut enim fe habet vis herbae
'- vnius intus fumptae ad vim alterius, quam profligat, ita & vapor, feu halitus
* vnius, alterius vapore vtpote eidem antipathico profligatur.
Atque hac funt, quae de vmbrarum phyfica efficientia dicenda putauimus, vt
quanti cuiufque rei vmbra momenti fir, ex recenfitis hiftorijs appareatjquamque
ingentia natura myfteriafub vmbratili natura tegumento lateat, omnes videant.
Qua omnia fi exadte obferuarentur; magnam eaphyfiologis nouarum obferuatio-
num ante hac inuifarumoccafionemprzberepofle, neminem qui hac refte per¬
penderit, dubitarepoffe arbitror. Sed iam de vmbrarum phyfica dillertatione ad
colores diuertamuf.
PARS
PARSr TERTIA
DE RERVM NATVRALIVM
«it «i
5tJ£tbui
, Siue
EJi . iuirtonri ',non£39U9§ «
'/* Z r.ioloa 35LTHo*ap“ Wl
• «; iiisimab : 9i!>foD tcsbarpli <ye!v;ibtinoifl&2:.03 i-bBisq-
" D ECO L Ol E
hubv i
is?udho
103
LVC1S ET VMBRAE SOBOLE-
‘ (LViEI ARS CHROMATICA -
sgiduwn ni V^toIgS dup . zj;ri^mpg^jd-m^fJi fi^noiniqo -m^KJs •>?.wrin-'-3
P E. AE F A T I O -
:’j5 UT&t: •eknu Ilum its-lioc fuloluttaris mundiam-
: bitti corpus ctdeb* dtaphanum p/quod non quamdam fibi
_(tdhtnSlam habeat opaataieth.^ fitperirt: •vmde conje-
■ quenter fi nuUumfirjt mhac mundo .corpus opacum ly
...neque luminis reflexio s aut itf diuerfis medijSjiufdent
i : ■rtfrdElio, nullum quoque in mundo eoiorem praeterquam
~ f 1 > > • - , c 1 , l 1
I certam i fi . Sublato-. •vero ena e omnem in mundo evifionem r/nerire ne-
tefle e'H : cum omne 'viflbile non nifl pejc fuperficiem coloratam. JpeUetur; imo
ne lucidum quidem Sobs. wpas'videri poftei^riifl ti opacum ejfettqflrvifltm
nofirum f fieret. Vnd.e-confequenter patetstiee lumenfm ivmtrajntc fine lumi¬
ne rvmbram riilla ratione ejje poffeitotiufq. mundi ornatum ex luce *vmbra
ita conflitutum, 'ptfi ab illo alterutrum fltbfluxeris ‘,inecmutidus iwrwi dicij
nec admiranda illa natura pulchritudo fubrvtjum 'zdla ratione cadere poflsit .
Quit/qUid igitur fpeclabile ejl in hoc mundo ; id noti nifipe? iucem'vmbrojam,
'velnimbram luctdam JpeSlabile efl . Cunflgitur color quadam opaci corpo~
ris affectio, fiu, %>t cum. qutbufidam dicam, opacata quadam lux fit, luris ^
'vmbr* genuina foboUsr' de eo hoc loco traBandumhdu^imu.s , <x> t (jfir. jum-
tuum mundana pulchritudinis ornamentum.; (t^ quam admiranda eius ope
feri in natura pofsint, curiofi' Le&ori intiqiefcat. 'CuWriirib in omni bona
Philojophia fubiefff alicuius notitiam exquifitam habere debeat, quicumque
de eo, eiufque affectionibus filide ratiocinaturuseH } ideoflps.Ph1lpfdph1.pr.4qe,-
ptum complentes, de definitione coloris Chromatologiam noflram mfphahmur
46 Liber 1. Pars 11L
' ' CAPVT I.
§}uid Jit color ? ^ H CJ
VT.H AGO^ICI colorem tuhi^aliud-,quam tmfzvtut,,
gS ^fgjl faBg -M*'®» lufwrfifieinTelfe cfedideruntrquanJ fententiam ita_,
WSmi wMlmMt tue ^ arltur > Color & fuperficies fe habent vt vnum & ens:
etimtvmigit 3|||| jmxmiM fed hatc cum idem funt,vti vna generatione oriuntur, ita
■ mK ' ]|pit|| gS|§b'Ja eadem corruprictneabolentur: qua» omnia & colori, & fu.
iPkfli yjpsSjffmL perficieiconueniurit,dempto fiquidem colore, demiturfu-,
perficies, & cyonrra,. Ergq. Plato^vero certum quoddam.,
coloris gen ussabfolute lunifen efle valuit , dum eum velutf
flammulam quamdam fulgoremque e lingulis corporibus emicantem, partes ha-
befitem yilbi^d leHtifSdum, a&o^gi^^S definiuitrAlbertus putSuittfnbl»»
iuminrqualitalem quamdam remariereTn corporibus ex primis quSlitaltibus drffi-
dam,qu*jfit^lhtlqi&a3fm,^qJprf^ni5terics,’eiUs irjro^or^a, ad|i£que lux fit.
Confirmat autem opinionem fuam hjs argumentis. Quia colores, cum in nubibus
aurorae afcenfu, in plumis PauonUnVnOtantofi, jpbeter lumen, aliam caufam, non
habent; ergo a lumine non differunt, & certe bene dixiffent, fi hi colores illos mi¬
nime veros, & realeyj^ed pure appar/entosiac phaBtafticps efle, ac nullas proprias
caufas habere, dem dn-ftrare potniffent-. Itei-um ablentedumine vr.iuerfa corpora^
delitefcunt: ergo nullus color ante luminis appuifum confpicuus exiftit: Ergo co-
loridem ,quoddumen eft. Huicrefpondemiis', aBfaiteKminecolorestjuideaLj
jphlitefcere, ® pculis.eripj, nonyerprebus ipfis, funt.eni.m ex fe, & tua natura vi-
fibiles, etiamfi lumine rfonperfandantur. Melio; igitur eft definitio Arifto telici,
Ariftuiite i,. V 3 colorem nihil aliud efle dicit,quam ssmmiwr tS kot‘ c*e(ye(si>
jSrtto <ml i tfuns, id 'eft, motiuum eiiis, quod['eft perfptcuurif aftu, & id eft ipfius natura.
'Color igitur mouet medium diaphanum i quodianra&uiumine illuftratur; diftin-
guiturq. colori lumine,qupd lumen dum mediumdiaphantim mouet^facit ipfum
,perfpicuum;atcojorfiipponitai 5 luilluminatum,vtilludnioueat;neqafcfiipponitat
medium prius tempore illuminatu,quam a colore moueatur;fed vno eodemq.tem.
pore,quo inficitur cdiore,etia lumine coUuftratur^,iyq^amdumindy*}l!oda cor¬
pore colore confpicuo ad vdfum remittitfir,Yecumq.'coldfis imaginem, ac formam
•defert.Alftu quoq;citatusPhilofo.phus eoioredicit.irex$%*:f ® tfe&eik
" c* ifS aojittn i&riiS' terminu diaphani in corpore definito,feu termijiato.-qui termi
,nus,feu fuperficies fumi debet no abfolute,vt Pythagorici eafumebant, fed in qui¬
tum vifibilis eft; fidius fiquidem vifibilis color in teftnind : fccit^oris inhabitat ;etfi
enim cblbres niiftof um totam reifubftafitiam peruadant intime,non tamen illifiib .
fenfum cadere poflnnt,nifi in extima fuperficie radiantes . Quod fi filbinde colo-.
res in profunditate quoque gemmarum., aharumque' concretionum maflis, vt imi*
fucono inclufemufcat, culices, formica:, aliaquefimilia perpetuafepulturie mati-
data fpe&entur.-fit hoc ideo, quod huiufmodi corpora nonomnino opacafinty ied
ex parte aliqua diaphana. Vnd& mirum non eftex profunditate colores eorutffi,
qiidqiie emergere,® IpeSabiles fieri . Erfi-igitur color proprie lumen non,fit, ma¬
gnamtamen cum eo cognationemin omnibus haberecoroperitunquemadmpdufn
renim Iumemita & color fili fimilem progignit,ac per rranfparens medium circum-
Bftrmti* «-xircylate diffundit,vt poftca videbitur. Qua vis nulli alteri competit .Sola igitur
*m,(^ temiwV “differehm lumfnis &.coloris eft, qiiod illud per fefe, at hoc non nifi luminis bent-
■fiab'perfui v vitttinsfphmmferatur: illud perfefe,&aaufempervifibiles hoc
, -nonnifiremota potentia, aauverononnifilucisappulfu.'
TTftAQ ' l " CAPVT
De Chromdtifinis rerum naturalium '. 6 /
CAPVT II.
. De multiplici.iiarietate colorum .
fl T SSsKll g gSfll HILOSOPHI omnes colores paflim in veros» &apparen-
tes diuidere confueberunt r Verorum duos extremos, medios
IfsSfl 1^7 /M tres, tres item ex his compofitos;teKquorum:ver6 colorum
fobblem omnem ex his ortum habuiffe reperio. Prioris gene-
|pl|| wMMr risione albus,&niger,-contrarrij fibhatque adeo tota,vt aiunt,
L1 Pj llFr, diametro' difliti: ex his candor vtpote luci fimillimus, nobi-
|| 'SJ Jior eftnigrotenebris viciniore. Hinc quanto res quaepiam-,
candidior eft, tanto Ilici fit propinquior; & quanto nigrior , tanto tenebris fit fimi-
iior i Medij colores tres funt, flauus, rubeus, &caeruleus. Atque ex hifce duobus
extremis vna cenitribus medijs,omnes reliqua: colorum quoruracuiique mifturae
emanant. Ex tribus vero medijs, flauo quidem & rubeo aureus: ex rubeo , & cae-
■fuleo,' purpureus';ex flauo deniquei&.casruleo, viridis componitur, qui vtiperfe-
fti(fimam’omnium'mifturamxohtinet;,jta omnibus merito gratiffimus cenfendus
eft; idemque in oculis, quod in.auribus diapafoniucundiflima, gratiflimaque om-
FVSCVS'
'WCARNATVS
PVREViX
/avrevS
/ SVBALBVM>
Analogia rerum cum coloribus.
" - Rubeus . ... Caeruleus Niger
nfla ’ Luxcoloraita Vmbra Tenebra*
atenuiffima Vmbramoderata Vmbradenfa Tenebrae
temperatum TXvm-mx&t Acidum Amarum
el aether Aurorae medium Aqua Terra
fcentia Iuuentus Virilitas Senedus
o Error Pertinacia Ignorantis
lus l Homo Brutum Planta
lete Mefe j Paramefe Hypathe i
Porro prster hofce medios ipfo Philofopho tefte,nulla alia colorum fpecies iucun.
Albus ’ ' |
Lux pura !
Lux
Dulce
Ignis
Pueritia
Intelledus
Deus
Nete
Flauus
Rubeus
Caeruleus
Luxtinfia
Luxcoloraita
Vmbra
Vinbra tenuiffima
Vmbramoderata
Vmbradenfa
Dulce temperatum
nufltvavxgsv
Acidum
Aer vel aether
Aurorae medium
Aqua
Adolefcentia
Iuuentus
Virilitas
Opinio
Error
Pertinacia
Angelus ‘i
: Homo
Brutum
Parenete
Mefe
j Paramefe
da perfedatur: quotquop rettqu*fnnt, eyhifoe ojgp, qqorumcunqueiimplices,
tres compotitos diximusl;rcfoltant, ! Duo extfeml curfi medijs facilem patiuntur,
xMtnbr, commiftionem,quos non taq» immutant,quamintendunt,Remittunt, Albus c*.
teroseleuat; niger oirft^sJmadeprntitr^n^atfaifmfe^ftabet, vt tenebra ad
lucem, Flauus vero, rubeus, &csruleusfe habent ad album , vtvmbta ad lucem
maiori ,vep minori lumuifcf riuaam. , ' •
ftma. - PJauustproximns luci color iri croco valdeaquadiluto elueelqit, ex intetifa hji
cs/whwk. ee,&.'inm(ntardj^)hanaieris pane progigriirurinapparentibu^.In veris vdrqi;ex
.v. ..v,. , c^.ppfe pfoXime ad diapbani naturam accedente, vt pbftea:dicetur;cantidetqgie
r ^*_ fiabf^nametofam ab etrdefcendentiutttiamiliafraecuiurmiodifunt luteus, citrin'4
rufus,, muftdinus, ferrugineus , pulius, roanarus, tauatns, regius, leonatus .Rii-
v rs beus cola rabe xrremjs cequidiftans ab vmbra&;lqce'aque participat, fubfe.habet
rubeutit,irdfeum, rutilum, rubicundum .icbrufcnmjfahguineumjgiluuffli/padi,.
cautius , eem,igtieuui,:R3mmeum;Rubeumfequitdrc:eruleUsfluifead.riigr.urn ; liabet/ic)^
«S-fctms ad plbutn, veilicuri wfafara ad tta<&t»pfa^erhabdi^ju!>ra^«^u«tn>
. plumbeum ^ venetuma Gompofitiqubque&as Jwbenricblorum.Ac<:Ldentatiasdif-
*• Muursum a- fetentiasafidk3ureai&ifiaD0^crubeoeon»prebendrtBraurairms x prpceus,i^lqus.
t£i£ant°. l ° r ‘ s Sub viridi,arm^cus,heibaaui^:prafiriusianarittosaSBb. , purp.ureofunt rp6ceus^
jUvruUfi, baIafias;;amatb-y-ilimisii!pHsjceus^;viplaceusibapliicusiiAtq.ijeexiiisalit*§r : aKi,
turpursus. qui cum innumeri fint.vti nomina,quibusappeliantuijdeficiuntviiyicpgfBltPsfup
chao relinquimus. Nobis fufficiat, quantum humani ingenij debilitas permittit,
quorumdam magis obuiorum rationes hoc tratflatqaflignare. Ad luces autem&co-
■ lores omnia reliqua entium genera reuocari, eorum gradus fub figura hic adiun&a
fatis declarant,qua omnia certam quadam analogiam ad lucespolores habere ei pa'
tebit, qui vnumcum alteroritecomparauerit.-' —-. ^
cthrneppatn Colores.apparenresiivoeantur, vt plurimum, quijion exopacorum, mifto-
m ■ rumquecorporum fuperficiebus profluuntfedex diueriis‘diaphatiotum corpo¬
rum me^ijs- vifui diuerfimode occurrunt; funtqud varia huiufmodi colorum fpe-,.
cies. Vocant autem quidam Philofophi eos apparentes,.fiiie ?e»jas3»!S , eo quod-
veri colorerbbn putentur, fed tantum ex diuerla lucis miilura, aliter atque aliter
c.orufcent. Nos tamen nullum colorem pure/pparentem fentimus, fed omnes ve¬
ros colores-rveras miftura 1‘ua caufas'i & rationes obtinentes, yfpoltCadicetur.
SuntquepritnaijicolqfeSjquifubauroramSolifqueoccafum.ifimubibusapparentj
jqliqs interdum rutilos,fubindeflauos,nonnunquamcaruIebs, interdum obfcu-
ros 5 ac veiuti opacos,, alios alio colore imbutos videre licet. Huc pertinent quo¬
que colores in irit^e ,- &.halonibus appareres, atque colores vari j in fuperficitsj i
maris elucefceptes. Deinde fulgidus ille color in auium plumis per Solis radiatio¬
nem fpctflatur. Tertio color, quem $.ol per.yjtra diuerl)coloria tranfiens in muro
pro diuerfitate colorum'vitri efficit. QuartocolbresSi'vitrfs poiyedris ex varia fu¬
cis refractione relultantes: de quibus qmnibus )f & lingulis dicendum e fi, vt admi¬
randi Ilicis & vmbra effeflus lucuIentiliS 'pi(eMnt. . j W .A
CAPVT
De Chrmdtifmis.rerum naturalium, 69
C A P V T I I t 1 > >< '
Chromatifmus aereus .
De colitrrthis apparentibus tkaer^ &aqua,eofumque,cau(is>effp*
aibus, -ofuque tn Arte noflra Luc-umbn.
■ N;TE R apparentes coJore^s/eu pbantafticoSnumeranfiiMiOlp- c ’
res 'm mibibus,:& fiibauroram iti aereeol&ecntes , q|os non ita
.phqwaftjfi.ose(r^p,utandmn ; efii^t nan i:\Krasappaaenffe &a5,caut
fas,& j^tiopes oitipeapt <: Guiiteniii» proprio eof poriinfint j nem- Ss
■peiexbalationi, qfia-petiiftifia vaporfcvndieBmlumineri^nfpareti "
: non phantafttee/ed yer^feealiterpradenfi.tate.medijirinneali-r
terdftafiterapparent:,;: Si snim.exbaaatioitibt»lis&«ifii& tendiiliroa&hftanriai»
nbbesfhuefcet; fipinguis&iwvw*'"*" > rufaret,- Siaquca,caruieoireIcrind.uta
feipeSsndam prab.ebit; fi terrea demquedugubri pallioifijjia^bic-i-Vidcajgitnr fe¬
cundum qualitatetffiiwbiSiSdJorf mitamini mifiumvariari^Cumatttemrmibfes eoo-
pusfir,necdTario id color^umquoqueeritlrron phantadicfiliergftieabceriEftlores a
vcrolub auroram elucefcentes ex varia lucis & vmbra mtftura jriaere.velntj me-
^ioderifiorejjerrefraaionemfierunfraioefbinitistSbieenimtefraiternHnjiittatr-
rora conflituto , aettenebaofus confpidietuis dum vero *jfegradibusiabiitorizoii+
teaberitj, ob profundiores atris vrnbtasprimalucis veftlgiaptadet j carakum rte-
fcio cpiid referens «circa medium aurora ob aquam lutia&vafibra participatio?
nem rubeicet.! 'circa finem vero crepufcufi obienuem.v.miiram aeria lummiadmi-
ftamaauefcet,quem pauj6.pQftiuxfequiHir>.d l eqnibusinfeq'4entibus : fiifius.-^CT ®
‘ cidit igitur aubibusidem quod aquarum infedionibusiSienimaqna>modicoero- s '
co tinxeris, flauura produces; fi tinSurafaerit.vberiorj.ruBeimi;^ jreraterramo^
dto aqua ini pergatur, cinereum; fi plurina,.iam tenebrofamfaciem acquuif; a£a
vero diaphano eadem accidunt, qua vitre® pila aqua repleta. ■ - -;o
Rurfirm mareSoleincidentequandoquecanum,quandoquecaruleum,qwn- u
d°que Cubuiridefpeclatur . Cuius quidem rei ratio vatia efiit&primoquidentdi- a
uerfa maris profunditas, fundique eoior: ita mare.virickftmdo conflans totuin' vir «'
refeit ^fioirti-varij maris Mediterranei traftusi quos vulgo le$raterieyQcmt:}imk
requodrubrofundo'coiiftatj.v.ndasrubeasrefert,vtiErytbraum:paireiV.erqpra--
fundifliniuriiatro.coloreimbutum fpeftatur,vti mare Eux inumddedN^rinn:vocaV
tum. Pro colore igitur fundi mare fumo acquirit'colorem ,qui tamen non imme¬
diate in ipfa aqua, fed in fundo fubieCtatur.
Atque hac eft vna ratio,cur mare diuerfis coloribus imbutum videatur. Altera
ratio eftipfalux pet aerem illam,qu.a_varie,tgfrafita, vatios,o<dfi'res.t£&rt . Accidit
fubinde mare tales colores ad nos reuerberare , qualibus ipfa nube,s s ei incumben¬
tes funt imbuta. Varia igitur caufa colbrum djaris eft 1 . Hinc cum ex aduerfo Solis
radio eminus mareconfpicitur,purpurafcir; tum enim caruleo rubeus mifcetur,
qukb exhaiat wneaeti permix ta translucet .-Quare mare occiduo JiorilSmuin teatc
porehoq colore:rutilaticum plurimaeidjalatiodittrnocaloreeleuatanBbesdituj.
pauit. Cu r vere aer,& loca remoti (fima j. ad qua vifiuus radius pertingere ridn pxj^ D
^Ma.cjErulea v t plurimum.videantur'; etli huius varij varias caulas affignarintjntin ct
. Qm.darain fundum Retina?- cjsrule© imfeucg
fo Jrtis magna Liber L Pars lll,
colore: nonnulli in voluntatem Creatoris; ali/ in actis naturam
runt. Nos quidfentianausfaucis tri^iife^jmus, / "!■
Cur Coelum coeruleum affar eat ?
>? itur .si(u® noftrunirplfeii niiicploreintbutum videre pqffe.Cumve-
tamfatm ^ r oisnon femper in corpora o_pdca,& lt£erficiebus’cbI6raris terminata, fed in
infiniti fpatij aeretj i^ereiqaeBiapfianWpacitate carefitiaFeraturjVt cum coelum
ferenum, aut remotiffima aitiflimorum montium iugaafpicimus; ne, vt dicifolet
debito fibi fine frUftraretUrfine termino aftio, immenfo illi diaphano fpatio a na™
tura certu? color debebatur, quoYifro,ne in'tenebras, & nihilum abiret, termina¬
retur ; at hic color neque.'albus,flau us,- rubeus, effe poterat. Cum hi colores luci vi*
cihioresprafentiambbie&i,vt videamur i requirant (ficuti enim qua: vicina funt,
luci jitaqua: remotiffima,tenebris affimilanrur. Vndecoloreslucidi, cum non nifl
determinato fpactoperripiantur, tanto ad'vmbras,&f ehebras plus accedSt, quan-
cw talum a. toalucei fiuevifiua-potentia fuerint reniodores .O-Cum' igitur vifus in immenla
ntimmdtgtut, ||j a aethereafpatiadelatus,ibi terminarideberet,ibitamen,cumobinfinrfamidh-
flantiam,:tum«bfuperficierum:aerisanfinitamrnultiplicationem,nifitenebHstefi
nunari nonrpoteraciVerumtamencumhiccdlortum oculisjiHnn mundoeflet.in-
conuemensyfapienriflimonaturaconfilio‘ : feiSum;eft,vtihteriacidos'albTimsfl%
uum, rubeum^ & tenebrofum, medio quodam colore,'quilis caeruleus eftiex inae¬
quali lucis,& tenebrarum miftura conflans, veluti Sn vmbra-quadatngratiffima vi-
fflsterniiriaretun'nen{misdifgregare*u'r'lucidi*'; autrtenebtofisconftringeretur,
aut rubeo incenderetur . Medium' igitur inter vtrumque csruieum proximum;vi.*
tteliceraini^-ayfeu renebrofoicoloreffi ad iucundiflimaciila coeloruth ipatia-inofr
Afu ttkr «. firdb vifucontem pianda natura prouidifiima Mundo contulit; Porro hunc-ca-
ruittu, ' ruleum aeris colorem ,aqua color proxime amulatur. Sicuri igitur centrali Ter-
rae-colori niger,- itariuxta extimam tellurisTnperficiemluteus ei color, qualis eft
argillar;qualifquefere fefub terra altius fodientibus vbique locorum purior often-
dit. Hinc enim craffiores aquae cxdaui, caeruleique miftura virefcunt, cum fcilt-
cet partes non fortuito, fed naturali quadam fodetateeon iunguntur . Hinc herbae
' quoqueinitioquidemvirides,poftverocummaturitatenrpratergrediuntiir,ha-
more abfumpto,rurfus;rerreinftar flauefcnnr;,in terram ,vnde fumpts, reuerfe .
Imo humor aqueus concoriione coagulatus, vt plurimum in herbas ernmpit,etiam
fub ipfis aquis, vtin'Aiga patet, itavtfolum humidnmfinevllaalia feminis miftu¬
ra ad plantulas producendas aptum efle poffit. Eius rei veritatem admirando quo¬
dam natura miraculo confirmo, quod Andreas Libauius Tomo 4. Chimicorum-.
tamquam rem proprijsoculis luftratam, examinatamq. refert.
Exferimentum admirandum natura 'oegetalihs
inhumidodeftillato.
■^TArrat Andreas Libauius loco fupra citato de mirabili quadam planta; qu£
X/N in aqua deftillata ab omni feminalis fecis mifcella depuratiflima, vt verifi-
mile eft, creuitlolius humoris fecunditate nata. Verum ciim res digna fit, quae a
Philpfophis examinetur, iplam Epiftolam Ieremiae Cornerij Archiatri Brandea
burgici ad Libauium datam, in qua.hifcp* verbis natur»; defcribit miraculunw;
Be Chronidtifmis rerum naturalium . .
'Mcipe'-piantule'in 'aqua : Trifalatina( qua eB in Mifniaad tres abietes nenproctd
sdCwnieaVrbe) deStillata mihinaiapiBuram.Iam-habesjinqtiamfedpiBurnmvi-
■ «... vlinam babmffes,qu£prife'clo longi iucundior exti-
• iitqlongdamabilior, qudmvides, &piBor effingendo vix ~. "
vrdadMbraukffie dicam deeolonif erat enim piBurafua co-
u' ■■U>ribusfuisilluminatafqui& pagino! attritione feri eua-
swafi' Nunquam faneffine magna admiratione vidiillam
quotiesvitrumafpexi, vtetiam alij ‘. Vitrum perfe omni-
' ' no tale c/lrvl piBura exhibet, Vcl-etidm paulontaiorisca-
i pdcitdf is f Qui Colorfub viridis in fundo iafpirfareSl (pU
■ ^Borfic vitri vrnbram "reddiderat)is d vitro efigneUtiquam
ab aqua, vel fedimento aliquo fundo adbarente-. Nam pu-
* j-iffimdaqua ddbuceB y&planiphlegmdtUmnis expers,
jn plantula ipjd non: cWjpicis Bipittm , hdffim , aut radi¬
cem , cui innitatur, notabilem,mffiexiguamfahtm ;fundo
' ■enim vitri acutninato,‘ffiupaulatim eleiiidoi-vticonflari--
J tfilent vitra, vel flo qdhiererevidebdrurj&ffidd latera
9 ffidrgebatrarnufculosplendsffiiiolir pro totiuimagnitudi-
s ’ ne non latis ifed oblongis,etiamfdauiter, videntibus inflor
r ‘ primula tener<tqueplantuld rofmdrinifoHoTis oblongis te-
nellisdVt in gramine aMopteneroque colorisVx viridi ei-
Sy irini non fatis'vireniifiV- Non-dubito i quihpoluiffet altius
fitrgere p&Crefficere ,ciim concuffo noti nihil vitro firma
& ereBdperJlaretfineVllomdtu tremulo. Sedquoddolen-
' dum,ffirigpHihexpeBatbinffierifsNM&i(aiisVdmiitied : MBuaquarvt&c<eter£,i : n
’frigido Mufdo-tdnC temporis non caUffiaBo' corigetuuitpvnde plantula poB aquam de-
:nuo calore rffiolutamdeprebenfaeflfrigoris vi Ufap&dfundoauulfaffinnatdt itaque
‘ iam.aqua qudniqudm colore integro ,faltem diminuta mole apparet, quadam vtfficb-
’ffitate circa ipfam fefe colligente ■ Contigerat hoc antio ; i<568. Aqua diBillata menfe
ludio d MartinbGdlloPparmdcopceo piBura faBat x! Decembris i herba primum
'■ ebferuata inNouembri . HxCCornerius apud Libauium. : ■
Ex quibus manifefte^patet-aquara; cum diquaq&aritumuis infenfibilifecisfe-
- minalis portione, qua: femper aqua: poft plurimam etiam diftillationem fupereft f
vegetabile corpus crefcere g©ffe ; , primumq.humorf m ex potentia inaftum egref- •
fum in viridem quamdam fubftantiam degenerare. Vide qua: de hifce plantis por-
tentofis mira tradimus in Mundo fubterraneo. Sed.vt ad aeris colorem reuerta-
mur>
Coelum igitur caruleum videtur ob multarum aeris partium interieiftionem,ac m
' mutuam penetratione,qua opacitatis aliquas fiimunt vices.Hoc enim proprij mu- 'gj
- neris habet aer, vt longo fui interiiallo res etiam coloratas,& optime vifibiles,&
in claro lumine, obtegat fano etiam, atque acuto vifui , vt illa: nempe minime cet-
nantur,& ipfeappareat vmbrofior, videlicetcaeruleus . Hac vttaqueopacicor-
; poris funt propria, non autem diapharii. Partes ergo a£ris multa, quamuis om¬
nes lumine aque illuftrentur,interobieiaum, & viftfm iriterpofita ex multitudinq
■ interieiSarum fuperficierum aeris velutidenfitatem quamdam induunt. Atquei,
'ideo in perfpicuo corpore contra fui naturam opacitatem aliquam efficientes ca¬
ruleum illum,& cinereum colorem referunt,Videlicet proximum tenebrofo. Cori- St
firmant hac omniadiaphana: nam fi quis duo, vel vitra, vel crifta!la,vel felenitem L
vmrm alteri fuperponat,opaciora efficientur ambo;luminis enim penetrationi plus
officiunt duplicata, quam fimplicia, & plus triplicata,quam duplicata, & fic in m-
- finitumQua omnia pene ad oculum demonfitatSelenites, qui quando e terra^
yi dnk magna Liber l, Tarsi TU
eruitur, nilnififaxudj-, vel terram opacarafefert xfola fuperficie eorufeus & fpe.
■cularis; at citra eum in minutifliroas laminasdiffideris., nihil eo magis diaphanuta
■ repereris * ,£x ljuiufmodi mafia Iapis/pecularis,cuius longitudo palnuimdatitudo
palmum dimidium,ctiaffities duorum grafiorum hotdeilatitudinetn aequabat, 120,
laminas quandoquerncyx/cidifle merainiiquatunryhaquxqueitaJiuipida, & di»-
phana, vt nullum vitrum,aut eriftailusei comparari potuerit,;^ e’xpb&.a ob ni-
miam fubftanris fuai exilitatem pene reddebatur inuifibiiis,<KCvmbram~Sejc'bat
Soli expolita.Qua» tamen omnes Jamir.asiimul coriiunifta» ip^additione^Sum
vmbras multiplicarunt ,vt,corpus pene opacum dixifles iijfyfirbrara tcnebrifcpro.
ximam terminatum; ade^vthdc vnicgm experimentumcoeleffiscbloris,^u.
Jei inquam caufam^Vj^jflie^t.alTtgnariti Partesypiineoypdriidiaphanidiajffla-
nis adiuniSajquantoplites fuperpofueris tanto effeceris opaciores, ita vt tanc(|ai
& lumini negent tranfitum V&yifujdecolori, Quod igittomyitreis diaphairis,
in fluidis quoque fieri credendum,eft. Ita maria,quemadmodum ab eximi jsyriiria.
toribus r Xurcieis Mafljtipijs,Melita audiui, qui in mariErithrso vnionibus,epfal„
Joq.inueniendo multis annis operam impenderant» Sojis radios non nifi ad certam
profunditatem fundum illuftrarc; vbialtjus fuerit mare, m perpetuisrenebfii^ie
vllo Jucis^veftigiorelinqtiifuuduicuius quidem rej ratio aiiMion«ft,hifi fdperfiae-
rum maris.cofiipatio.Quaomniavel quotidiana experientSeonftarit.Aqqafiqii-
dem in.vitreo yafe paruo.ium.ijn»'multo libpriorem.trahfitum, quamfi Kfaiusyas.
Juerit,quod omnimoda ymbram-ipducit>inlaeubusquoqUe,&fiuminiEis, egajjtfi
Jim pidiflimarin t,profunda nigricant, nonjtem fuodus-vaddfusvSed obijciesr/ter
igitur eri.t vifibilis per/ejat nuliuny corpusdiaphanumy fiV|fibsTe,pejr fe Mfegson-
.deo nullun). corpus diaphanum in quantum diaphanum,eflevifibdeperfe: fed in
quantum aliquidopaojtarisadiun^m habet ;.lta a£ir ciim infinita ilia fuperficie-
rum conflipatione aliquam kduaf opacitatis rationem, vifibilis eft, non perita,
fed per accidens, fcilicart rationepartium eonftipatanum, Vitrea vero omnia yifi'-
bilia funt per fe ratione fo!iditatis,quae cum e terra ffnt,opacitatenialiquam necef-
.fario induun t ; aqua autem _diapha.ua inter-inuifibilianumeratur.Secuhdum jgitut
gradus quoftiumopacefiamtcliapfaana: a?ther nginime* minusaer, aqua magis,-#
adhuc magis cfiftallina, ; maxime lapides pretiofi j atque hac opacitatis diuerfitaje
colores,&fpecies in lumine edunt 3 atque oflendunt, vt iam dicemus.
Experimentum.
De vario Aquarum Chromatijrno .
C Olores j quibus aqua tinguntur,aut ctafli 'fiint, aurfeculenti, minimeque
perlucidi., aut vitri in modum perfpicui ac tranfparentes. Si primi generis
fit color,qui. aqu* infpetfus innatat; paiamefteum ex adnerfo luminis fpedlatujp»
atrum-atque obfcurum videri, ecquod corporis craflitiesluminis radium interci¬
piat,ac verfus originemrepellar . Quod hoc experimentoinnotefcet, fi vitream
, ampullam aqua tincta pienath limnnis radionbijcias .Idemveroi. color, fi vitrumL.
ea parte fpeftetur, qua luminis radium fufeipit; propriam /peciem formamquej
exhibet, quam nempe repercuffus luminis radius adjac.ulosintuentis refert. At
fi apprime perfpicuus fit aqua; infitus color, ex aduerfo quidem luminis fperi»-
tus;, propriam reprarientat imaginem, tantd viuacius, quan to lumen eft excellen¬
tius. Ex eademyero parte fpeftatus, qua.Iumen procidit,obfcurusapparet; ac
tanto etiam atrior, quanto, eft lattiratior; tantoque clarior, quanto dilutior eft.
Cura enim luarinoius radius per,aquae fimul ac coloris fubftanriara direifto pene-
*De Chrontatijmis rerum naturalium. 73
tr et, nullo^bfiftente, nullaque parte ad intuitum repulfa; Certe nec aquanec co'
ler videbitur: fed atra: opacitatis fpeciem exhibebit. Nam quod non videtur ,fi-
fflilitudinem quandam tenebrarum prae fe fert. Patet igitur, aquas perfpicuo co-
JoreinfeiSas, cum ei loco fpeflantur,vnde lumen procidit, obfcuras videri.
Similequoddam'in [mari videre licet, dum poliris flu&ibus planum oftendit
aquor,nempe fub'Solis occafum: fi ad orientem conuerfi aquam maris intuemur,
opacam quandam profunditatem in ea cernimus; fiquidem Solis claritas in lum-
mam aquae planitiem oblique incidens, vmbram fubtus auget, inde verbin oppo-
fitam partem, orientem fcilicet., reiefla; maiorem afpeSui concedit penetratio¬
nem ; fic ergo fit , y tobfcUnor-aquaea-parte'appareat i At contra fi ex aduerfo
Solemare afpicimus,ipfiusfulgor aquarum planitiem ita perfundit, vt nullusaf-
peSui pateat in profunditatem aditus iidemque ab aqua: laeuore refiliens i oculo¬
rum aciem ita perftringit,vt;'quamuis velit, nihil tamen perfe&e videre poffit.
CA PV T I V.
Chromatifmus Anacla&icus.
~ Siuc ,
De coloribus in •vitrispolyedris.
H Hilofophus quidam cum 'colorum abditam naturam atten-
tiusconfideralfet , non fine caufa in hzc verba prorupilfe le¬
gitur: Sicuti vefpertilionum oculi, fe habent ad lumen diei;
itaihtelledus-animS noftras ad eaquae omnium funt mani-
feftiffima. Nilmeoiudicioverius:quotquot enim'hucvf-
quecirca colorespraUertim Iridis, lego, aliquas quidem ra¬
tiones adferunt tam multiplicis colorum fobolis ; itatamen
in omnibus fluftuant, vt asftu quodam abrepti, cum omnia dicere videantur, ni¬
hil dicant . Ego cum hanc : calamitatem intuitus effem, experientijs quantum.,
humanreinduftria poflibileforetvrem tentandam putaui; vnde molientis inge
hij asftu abreptus nihil non attentaui,vt veras tam rari effeSusin vitriselucefcentis
caufas inuenirem. Quoquidem id confecutus videor, vt generales quafdam ra¬
tiones Ungulorum colorum inuenerim. Quo vero menfuras modo finguli fingu-
lis mifceantur, etiam fi quis nouerit, narrare prudentis non eft, prrefertim cum_. . “ * -
neque nAeflariam, neque verifimilem de his rationem adferre vllo modo poffit,
adeoque profundiora fint, quam vt humani ingenijimbecillitas illa vllomodoat-
tingere poffit, vt pote in Eliae tempora, vt cum Rabbinis loquar, referuata. Ri¬
deo hic Metaphyficorumquorundam inutiles fpeculationum conatus, qui cum
rem omnium manifeftiffimam,ac cui nullamagisobuia , nulla in vfum humanum
magis venit, lucem, inquam, & colores comprehendere non poffiint, altiffimo-
rum, & ab omni corporeas contagionis inquinamento longe femototum entium_.
naturas, entitates, proprietates, affeftiones fe affequi polfe prasfumant. Errant,
errant: fi namque ingenij laude commendari velint, in hac omnium manifeftif-
fima caligine elucidanda laborent, huius nobis aliquam rationem, quas concla*
mato Philofophorum molimini aliquo modo fatisfaciat, affignent, & libenter ijs
fubfcribemus; non rebus illis extra omnem ingenij noftri metam politis, de qui-
/4 Artis Magn* Liber I. Pars II /J
bus tantum nobisfcire datur , ac fi rerum natura nunquam fuiflent, vitam, viref.
que fruftra confirmant, Sed hifce per tranfennam di&is-, nos ad mftitutum reuer-
tamur.. Quiri tur igitur quid fintifti colotes ? quomodo intra vitri Diaphanunr
generentur ? : quarutn rerum miftura conflent,. Hoc enim fi:declarauerimus, de_>
caufa colorum in Jrjde, nulla amplius fupererit..difficultas, ciim:eadcm fit, ijs, ac
hifceraeio, Verum curoeafine experimento' comprchendi-pon poffint,-prius
npftra'experimenta prodemus, vt ijs examinatis, in cauiarum ferutinio tutius
procedamus. >■
Experimenta varia circa Colorum mifturam.
P Rimo prmparari nobis curauimus vitra omni colorum:genere tindla, AIba,EIa.
ua, Rubra, Caerulea, Nigra; obferuauimufque quod eadem fit miftura iumi-‘
nis inhifce vitris, qute in colorum materialium mifcella. Triplici autem id mo-
; .do innotefcere poteft. Primo diredto, deinde refraifto ,& reflexo radio. Ponantur
itaque duo vitra flauum & rubrum, vnum fupra alterum, & videbis ea tranfpiciens
obieftajllico aureo quodam cdlorefplendefcere . Idemeueniet, fi radium refle¬
xum, vitra direde tranfeuntem in alba charta gxcipias 'rvterque enim medium
diaphanum tinget ea cdlorisjniftura,quam ipfa vitra componunt. Si iterum fla-
UH, & eatrulau coniunierisy&-iuxta-triplieem radium examinaris; deprehendes
medium ijs tinftum, obiefiamque chartam totam amoeniflirao quodam virore_»
luxuriare. Si denique rubeoStcarrufeivrem tentaueris, nafceturtibi medium ,
fuperficiefque fuperba purpura fulgens. Album verdA nigpun nefcio quid fine-
reum refert . Album cum flauo-fubrubrum, Atilio fimili fupbrpofico, intense ru¬
brum efficiet; caeruleum cum viridi pauonaceum colorem generabit. Sic non fine
maxima anitui voluptate videbis /x combinatione yitrorum coloratorum alios ,
r*- atque alips colores nafci, Vbi maxima admiratione dignum eft,radium etiam re-
flejtnm yitra non tranfeuntem, mifturam, tamemcploris aflirmere, eamque tin-
rifilaitur, %. ftam in.murum repercutere. Iterum fiquis intenfius Solem intuitus fuerir,& dein-
iftur. defe diuerterit in obieAttenebrofa, is primo omnia alba, mox flaua, deinde rii-
bra, poftea viridia, deniquexasrulea ,dqnec.yifus jrroprio flatui fuerit reftitutus,
vifu proportione naturali ex luce nimirum per coloresdidtos, in nigrum degene¬
rante intuebitur, idemtuni:-. '\
Secundo accipe vitrum ttiangulare ,- ;feum:prifmatis formam conflatum , aut
quodeumque corpus vitreum angulare, per quod fiue radio vifiuo, fiue reflexo,
-autdirefto, Solis obieAa pbferuaueris: certe eodem quadruplici colorum genere
tinfta reperies. Iterum in omnibus phialis circa confinium aquae, & aeris, eofdem
colotes notabis, c His itaque pofitis experimentis j
Quii fintech. D * co primo colores hofcc nihil aliud efle, quam lucem imminutam, foedatam,
reiiiiiinvitru que, atque adeo efle tenebras inter, atque lucem medios. Quasvt intailigantur;
ftl*rcnw. Notandum eft lucem integram, & perfeftamfieri.noo ppfle, nifi maximo caloris
robore in maxima tehuirare,_feu raritate. Sijtaque lumen calore fuerit imminui
tn vel in non pura tenuitate, aperfeaione fua naturali tatoplus recedit, quato ma*
gis fuerit imminutus calor.,:,quantoue -medium fuerit denfius rariufque; vnde_r
cpnfequ.enterJuximminut3,Ianguidaqueratione infiifficientis caloris, impura..,
feedataque, ratione denfipris diaphani dicendaefl, Eft enim fuperitis probatum,
hanc lucem,efle efficaciorem, vifiuamquepotehtiam vehementius ferire, quas
majorem habuerit radiorum eonftipationem,& confequenter ex vnitione partiu#
maiorem colorem; tunc vero imbecillius agere in oculos ,. cunj maiorem habuerit
jadiorum diflipationem , & cp.nfequenter diffoluta, vnione, minorem colorem.
Hinc cum t,enebras.jnterjdf ; igcjsm,calorem, &frigus, infiniti pene gradus fint, di*
• - ' uerfas"
De Chromatifmis rerum naturalium. ?s
uerfes quoqse flammas , feu luces fieri iuxta diuerfam tenuitarcm , rarkatemque
mmedio occurrentem. Alba:, flaus, rubrs, caerulea:,aures,, purpurea:, viri¬
des proprius quidem lucis color albus eft, quiconfpici folet in Sole aere
defecatiffimo, & in flammacamphurea: hicdiaphano denfiori miftus foedatur, &
ad nigrum, obfcurumque agitur. Si igitur colorfuerit intenfus in medio tenuiffi-
molucidorum corporum,color erit lucidifiGmus; fi minimo colore conflat in me-,
dio cralfiffimo, color erit ymbrofiflimus, & vicinis tenebris vix vifibilis; quae pul-
chrasdqeent fupra declarata experimenta. Reliqui inrermedij colores fecundum
gradum caloris, ae denfitatis, tenuitatifque medij, nunc luci, nunc tenebris magis
accedunt. Hinc colores, qui minus ab opaco patiuntur, albo propiores, remo¬
tiores verosquando a.medij opacitate plus patiuntur. Cum igitur in vitro angulari
varia fit medij.diaphani-conftitutio ,aliam atque aliam habeat partium_,
KOJiftipationem,lux eiillapfa,refra<Saque,neceflario pro maiori partium confli- °"i c '° la ™
patione, ipfum tingifcedariquenecefleeft. Oriuntur igiturcolores ex diaphano
denfioris medi), non quouis, fed illo quod tenuitate naturali caret, vtifuntrofci-
de nubes, & omnia criftallina, in qua radius fola refractionis virtute diflipatur:
nam radios folares reCta, atque normaliter vitrum permeantes, nulla ratione fce.
dari intuemur. At fi per inaequale denfioris aeris diapbanum ferantur, quanto
intimius penetrarint, tanto oblcuriore cojoreinficiuntur, quanto vero minus, tan¬
to.clariori. Lux ergo per criftallinum-prifma permeans minus denfum diapha¬
num ;pafla, dilucidior rubet, meraciore vero colore languet. Verum vt hrecocu*
lari dcmonftratione proponantur j
rfrtis magna Liber i. Pars III.
nec colore; fedinuerfasexhibet,fitque,quandores normaliter vitrum penetrant
Alter per radium refra<aum,& hic res quidem, nec naturali litu, nec colore ex-
hibet, fed nunc cur uas, nunc circulares, omni colorum genere adornatas. Refra.
ftio igitur fola caulat in hoc variaifta coloru difcrimina,no aut£ireflexio,quiarefle.
xio vitrum normaliter trafiens non aliter res exhibet aefunt, fed vti domu$,a»di.
ficia,arbores,in ripa fluminum inuerfas. At radius Solis, vbi-oblique in latusali.
quod prifmatis inciderit, bis refra&us ad oculum reuertitur , atque hac refraiftio.
ne multum a priflino vigore recedit; cura medium quoque inxqualisfitdenfitatis,
Hinc lumen refraftum, &in varia profunditate diaphani varia refra itione debili-
lita tum,- fedatumque, colores reddit nunc magis, ac minus ad album, & nigrum
accedentes. Notantur autem in prifmate tres praecipui colores, ruber, flauus, coe.
ruleus; flauus vt plurimum mediat inter vtrumque rubrum , Sc coeruleum termi¬
nantes ;-viridis autem,croceus, & puniceus e vicinis coloribus componuntur.' Ita
autem in vitro per refra&ionem oriuntur. Sit primo radius G, qui in vitrum in_»
pundob incidit, & quoniam per mediumdenfiustranfeundum efl,ex b refrin-
caufiteUrum gitur in a ; atqueex a in D.-quoniam veroin a b breuis tranfituselRhoc-locoqui-
(| em colorem produceret omnium minimefoedatum, alboque flue luci fimillimu
quoniamtamen S Yangulus folidus vmbrafuaradium tranfeuntem non parum_.
obfufeat , hinc ndn albus, feu flauus, fed ruboreintenfiffimo rubet. Iterum quo.
niam radius Solis n" in vitrum incidit in<04.refrangetur is in medio profundiffi-
moO Rvbi videlicet vitrum maxime latum eft, exO in R, & hincin K. Indefir,
vt per medium diaphani profundiflimi, radius tum-virefraitionis bis fatioe , mnu.
multiplicationis fuperficierum,agenuina fua puritate mullum degenerans,in colo¬
rem abeat vmbrofum nigro vicinum, videlicet coeruleum confinem luci & tene¬
bris. Iterum quoniam e radius in vitrum incidit,in e refringituri is ex e in g, &
hinc in vifunfM occutrit, med ia videlicet vitri profunditate, .ybi refradio nec a
vicinis vtrinqueymbrisangulorumfolidorum T X, V R/S Y.obfufi&turnimium,
neque etiam habet profunditatem;hinc croceoIafciuil arpidu, qui.wi reliquis ■’
eft purior, ita colore quoque vellitur albo, leu luci, mcinrore rfeliquPduocolorc
viridis, & pauoriaceus, primi pon&nioJedexiibicoqflnibifsnafcuntur; viridis'
quidem ex flauo,& coerulfepipauonkeeus vero,quem ,paffim fpkmdidiflimum in_i 1
collis Pauonum intempr, ex viridis Si coerulei miftura originem fuara habet,
porro medij latitudinem exiguam j inediam maximam oftendit fupra polita figu¬
ra per lineas a.b.G e.P o.VX .Atque hae omnes color fi differentia: pro ratione la¬
minis variantur,vti experienti innotefcet.Caufa igitur colorum in prifmate, ficut
in omni alio corpore crillallinO angulofoialia no el^nifi primd aguli fohdi vmbras
proijcientes, quibus lux Solis permediudiuerfirnode denfu diuerlimode refrada, '
ac per vmbras varie modificata, tindaqieivafijs illis, qua: cum admiratione in¬
tuemur,colorum diferiminibusfe vefiitam exhibet. -
, Corollarium I. 'H
P Rimo hinc patet Iridis colores aliam,'ac de prilmate vitreo, diximus colorum
originemnon habere. Colores eriim-omnes ab eodem radiorum ordine,fed
etufaalatum ex diuerfa nubis profunditate refledatiugeUeratur.Vbi ergo radi; nubem primum
iridii. ingrediuntur,color nitidiffimus,&puniceus ;&fimili tindura tota nubis, & va¬
poris luperficie, quo radijs pyramidis illuminationis veniunt, perfunditur. Sed
non videntur, quod radij'reflexio alid diuertatur, quam ad fpe&antis oculum.
Vbi radius paulo altius penetrauerit, debilitatur, & per interiorem nubis fuperfi-
ciem multa opacitate & vmbfis<gtftMrOrS implicieas rSdit verfus r oculuih v Yer-
tio longius iterum adaftus in profundamitenuiori'adhtr«&fofc{j luce pauonaceus;
77
& eam!eus«m?'f§it'> fiisfinfetioreni acjrifimamlarcu^ cutuaturam r Vbi videbis
radioSolisreflo'penetrantemedium diaphaniaquis^rofeidisarcum albofimillk
rn u tnprodu ce f e:Verfu s terram' vero regnum tenebrarum colorem producere coe¬
ruleum tenebris vicinumob profunditatem medij.,-& debilitatem lucis a reflo rac
dio declinantis : verfuscoelumvero-hicis confinium rubicundum producere co;
loremex confinio’ atraenubisplus medio foedatB,minus tame quam infimus arcus.
Corollarium II.
T XInc patetjquodvbicumque lumen in diaphana corpora angulola incidens
11 refiaflionem : taufat;; ibi: colores Iridis.iomhes,apparere,- vt fufiflime
offenditur in AHagia -noUraneatoptrica, vbLmnumera huius generis fpe-
flacula'j & ItideswprrtleDtabimBSij.quOilefloremrpmittimus. Hiric aqua in
rorem inter oculos;#: Solem dilperfa, extemplo Iridem cum omni colorum diffe¬
rentia refert,v-tnotumeft, : ! - fiitib*.u. - •u.hin... ■ ,
x : : i - : Corollarium III.
H inc patet quoque, ad hofce colores repraefentandos folam lucem folarem
fufficiete effe;alias vero luces non nififubobfcure eos referre; neq; Lunae lux
ad-colotatum-indeefibrmandum-fiifickrVti diligentiffime me obferuafie memini in iris luntrit.
Iride lunari, quam mihi hic Romae anno 1640. Pridie Kal. Oflobris tempore ple-
niluni) fumma cum admiratione videre contigt;au* tmnen nullo prorfus colo-
te imbuta.erat, fed inftar fifciae, & zona candidi, dimidium coeli (mirum vifu)
firingebat. Ex quo yei.ypicpmihi'ppfteainqQtuit.adsCplores nubium, aurorae,
Iridis effej videlicet folari.
' r Experimentum’ r :
y.-Delx
tn omne, genus
•--- colorum tingente.
•s
H OcloeoWeUtiquamomittendumduximus quoddam ligni candidi Mexica-
ni gefttfs ^qgodIndigenae Coatb& -Tlapazatli vocant, quod etfi expe-
rieatia-hucyfquembiioifinoeFuleotaquamcolorefingeredocueritjnostamencon-
trnua experientiainuenimus id aquam in omne colorum genus transfotmare;quod
«jeritocuipiampaftadoxumvideripqflet.Ligniffutex grandis, vt'aiunt y notu. ‘
tarOieprolemarborisexcrefcit; tfuncusillius efieraffus^enodiSjinSarpyri arbo-
«sybfclia creeris-folijs ancruta; haud abCmilia-;-floa^s'exigui, oblongi > lutei
fpicatiadigeJE-! ‘eftffigida',&-humida planta, licer.patum' recedat %medio tem-
^eeaSnento . Muius itaqfu^adefdriptae- atboris lighum-injpoculumefFormaturru.
aquam eidem-mfufarn-priffid iff-aquantintense ccemleam-colore floris Buglofsx
ttngit ; s-;& quodlutiusin eq fleterit, tantointenfiorem colorem acquiret. Hanc
^ttumqiiamy fi vitreae fphiaerae Infuderis, luciqueexppfiieris, ne vilumquidenu.
doetitieicplbfisryeRigiumapparebitvfedinflaraquae -purae putae fontanae ylimpi-
dam vclaramque afprcientibus fe praebebit. Porro fi hanc phialam‘vitream ver-
•fusdocum m—' “ ’ • • : ■ • • *
fi adhuc vmbrofioribus loc
ai & fic pro rerum-obieflarum- conditione.
■ttnBumdifl^cplorem mntabit, In tenebris verdy vel i» -vafe opaco polita cceru-
leam ftumeobtoem xefumet. Motauiego ptimusj quod-fciam, hoc Chamaeleon-
fj- drtismagn* Liber LsBars ILKZ
tins natur* portentum Jn poculo ex?dii5lo lignoelaboratum, atquea Mexicano
Societatis noftr* Procuratore dono mihi concelTum , quod&poftmodum Sacra
Galatea? Maieftati tamquam rem exoticam & paucisnotam = donQ tranfmifi . Porro
in reiadeoexotica caufaindaganda,etfi primo & animus, & inteJLedus defecerit;
ciim huiufmodi coloremnec inter apparentes, nec veros, feu materiales numerari
pofle videremVnon prius, cum.srerus',&reaJis coloriit ex patHraJigni, non aluce
, varie affe<fta,vt in apparentius fierifioIet,proueniens;. neque etiam realiscolor vi¬
deri debeat, cum luci expbfita nulla jn eo tinftuta.videatur, eaque tantiim fefe
diuerfis obiedtis expofita, in diuerfo colorum genere exerat; varia tamen expe-
Yte Z*in K- fientia dofti p^dem caufamliiiiusreperijqua&infequmtibHSiaperiemus.l^icJi
$& *t r ' A tur autem hoc lignum Nepiiriticum,eb quod ad rinum, veficEque.vitia.prob,at3.
* fimum medium fit. Ita autem Barbari pr*paran©lignum afliilatitn miuutiirui
conofom iri ; dptima,& Iimpidiflimaaqii/ontana macetant;haeaqua affiduoivtu*.
tur, eoque vinum diluunt, &rnirabiiesesp.eriuntur.efiedius-finevlla humoruuts
commotione, neque vlla alia eft viftus ratione opus, quam.tempetata. Siquidem
aqu* fapor non magis mutaturjisni iniedlione, quam fi nihil in ea maceratum.,
fuiflet, Cahda & ficca didfcidp"rua^?4ji[©bfer5i^um vero fuit,lignumpoft-
quam quindecim diebus aqua maceratum fuerit,virtutem illius penitus exhauriri,
neqneamplms-aquamebiQretiogere. . : v afiod i>£ /suouuo v --- 'nlTJfSs
’ Chromtuifmqs. Metallicus^fiue Minerali ; _ [
OLOR dupl|icimodoingemmis'vifitur,veldiaphanusjvel opa-.
^|11 cus; opacus eoiorefifiquimoenfexcipit, non tranfmittit; dia¬
li phanusqufitranfmittit: vt erque vel actu etiam abfente luce eft,.
'Vtliffii^liiBSoiSilSeX^iucf^&^Sfer^COmpofitionej
Qumift producitur, YrinprEcedentibijs didium eft. Quomodo autenu,
*"®“^** idem coloratum, & diaphanumeflepolfit,inueftigatudifficilem
f*, -ytdetiitifejStijdgm-in dia^&coiylfcsj yeUmmmtim mut&fem
omnisrenain^tatquers eftindiaphanoijafcper totajnJipfiftSrnjatfrbiudiluTg ■
etiamienfttsteprAendit uri qnQdvidetusabfurdUBicjDicerwluro.igitur-coloreHiH
terminare.pffiprie vifojnincorporibHisrapacis jCusodjiefieorttiaMisfi&in flucsras
• : ohmrverAeftwitpSj&iiliiispaftesniatcrMesfup.erfici.eaiaori-iabent.j.nohtfi»
minare ab folGte ipiumdiaphanulu; fed;tantHmex:pjute ; ,&iR»perfeiae».quatenB*
aiiquoifcddo.cJpacUmfeAManfiiigitur diaphanum.us>uflWteate;colprfitalii<edior
pe*Ctbsift^cjtate'aliquaacftj£«ee Jumen afScjtttrj&al.temihft^ uaiptdpribssoJdl
re,i«d.alkitoiftop3co,-termi : ngtw-sPerfe^umi& abfolutum diapJi85iimddefl:,que^
nmnk^Qremret, &Jii.eis fiEriarensrvt *«*$&» eodem.prprfus,modore<ais-liop»s
jrahfmittit. f>ko,refridiflejsfihe,excludam iridem,gemmaui,;a:ufccrjftallua»^i»
xagdhumiquEabiolutftdiapiraia:«lifihrre6,qubd t^sjmf&reerpiaot iucemviS
-eodem frammtttan.rj exlumj,gjsrameritffra<Si!i>neinXuper#ci^ mulriplice.s,p*2r
fiunt varioseoferes, 4? quos nequelsib.eh&flequeLeejeperBiiiif «liurvicmmu eofe
pusiranfroittete^vclmneconfpieuosiex-.diuerfftoeBjoruittfieuretiautdiuerfosiisdr
.derfirltnpcrfetuna-djaphanunaeft dii{flieidtfc-ehtiasvelenimeft colore timSui*
-quo iux.tcanfons terminatiir.;,- vdiupariealiquacbloiieperfpjcucrtinftunjncurar
-dem-cdoi&atkcedaitelttgjiae,peFpluresfiupetficies.refra^o);YaH3r,-vt)mOpae
Ut Cbroriimfmis rerum naturalium.
79..
contingitMn'£acenim't6ior,v^rec:ftiperfpicBiiss-ac idem.pefftoniojs
tefrafiicmem alteraturhmiitatur, ac ex.diuerloafpeCtu, vel Oculifitu, eodem itus
puniftofe alium vifui offertiReli&is igicuhcojoribus in diaphahisapparent&uSjad
colorum realium ihgemmisfeauiasicaiamumconuertariius.. Quidam putanrab ex¬
halationibus, vel fpiritibus metallicis, &mihetalibus, varibsiflos colores gemmis
induci, e6 quod metallica,& mmeraliavaria colorum genera in fe potentia habere
videantur pquje a hiouente aliquo in adiuin deducantur.? Videmus fiquidetn ex rsrit
plumbofummamalbedinem foloacetQ-fietiTJiigredinemfummamoleo; ex ea- **'
dera vftioheflauus, miniatus, hyacinthiitus.viridis,:&:ruber.elicitur. Ex vitriolo
quoqueruber, albus, viridis, higer,c$culeusr& flauus, ita vt nullum fere fit mi-
neraIe , quod non innumeros colores inEe iporentiaJiabeatv-aeotandem proferat.
Aiij proximiorem caufam Coloris quanint;voluntqueSaiem Ammoniacura ,na- s*tjm
tur* cuiuSlmaxima copia iir.mihef alibus; ac ; mefalh's? aiaterrd jnuenrtur,.colores «®«-m
iftos varios.producere non folummallis,3ed'fn plan4sj:eohupque;floribus,ac ora*
i5i.aqimaIis:parte,ipraptereaetiam;iirgemmis;&riapidibus5aci«eterisrebusomi
liib.usIcoJoresgignere.SalemautemAmmpniacomnatmsEaiocarit, Sal quoddam
fpfritualeviuifieunr-rquod vino-fublimatoauhdtumdlloiprjusafcehdit. Idabillis
putatur efle primum unouens in reralicuiusgenetationem ,r;bec -ftinus baliami in-
ftar confeiuansjvarijfquepolqribusquyuis cenans; Cathajlliusopinioniseftjquod
inoumibusrebiisitiueniatuni & exi/selicjpbffit;':Deindequodcbii e aum,diftil-
latumque omn e colorum genus per fe proferat ,ieo q uori ignei lir naturse, & quali
inforrupribifejmmimfflquecaloreinhufasTolurum exhalauoms inMar,quae ad qute-
Uis tingiendaaptifiimafit, vitra varijs coibribustingatIta Iofephus Quercetdnus
apud Anfelmum Bo&iiuro i Nonnullicoloresab elementorum Varia miftione, eo-
rumque coDcofiionaphfemaarbitramqE. rpferiquea primiSqaalitStibus irrmate-
riam denuant. KosreliCtis vari]s hifeeopinionibus 3 ad vnam certam nos aftrin-
gamus,
Non negamus primo colores fubinde ex primis qualitatibus originem fuam ha¬
bere pofle; quemadmodum enim incorporo humano varij fuccifunt, qui omnes .
in Microcofmica Republica'lus munialiabf rjihift fluores albi/unt nigri,funt flaui,
funt rubei; ita in terra natura varios fluores conftitmt, qui vniuerfos terra: Mean-
dros penetrantes, terratirquam inciduntrrmgunt j-hicdieiridefucco perriffco co- cmfk
agulata,faxa diuerfi coloris pro mifiurs varietate producit: Taliafaxa funt Marmo- “ l " is »
ra, Aiabaftra, Iafpides,qua? ex fluore teri is concreato originem fum habentvti d ’
flri» vari* rvarijque,'Ptque irregulares duAus,,nunc albi, nunc nigri, vtin 4!iba-
ilris j nunc albi, & nigci,,::Vt ifl Iafpide:; nunc viridis'cuin fufe® flauoque fatis de-
monftrant: de quibus, pos ex profeflo ioo.oilroiMunda fubtemneo tnjAauimus.
Praeterea funt quadam feminana in-fingulisrebus i proutda nauira conftituta, ex
quibas fingulis fuus naturaliscolor,quoabalioquQuisdi(bnguerentur,attnbuitur«
Sic uti enimvis plaftica in femine latens vnicuique fuam largitur formam:, & figu-
rana naturalibus operationibus conuenientem: itain femine quoque vniufcuiufque kzJhti
reivisquoquechromatica,fcucolorifialatet.quavnumquodqueconuenientt^, ‘ '
coloreornarecun nifientmnaturahancin rebusdiuerfitatem.colomm.produxhret,
nulla in ,rerum naturit.quo Ovifera fuiflet indiuiduationis diferetio.. Rem. eninu. fUfL ’
quamuis ex colorata eiusfuperflcie,vt plurimum dignofcimus; & potiflimum elu, **"*»•
cefeit w gemmis Sf.lapidibus., HinclapidesV&genim^qu* peculiarem, & pro-
PP. a !a figuram, vt gloflbpetra, afteria, corilius, lapis.iudaicus , Aeiurophtal-
mus, flue oculus felis, feminarium, & principium colorisinnaturaj.exquo for--
mantur, plerumque habent. Qui vero nullam determinatam figuram habent,
plerumque ab exhalatione tamquam remotiore, feu 3 fpirjtu metallico, & Sa¬
le Ammoniaco tamquam propinquiore caufa tinguntur; omnes autem colo-
go\ Jrtis magna Liber I. Pars 11T.
res vel a luce & a tenebris , vel a calore & frigore , vel'denique a perfpicui-
tate & opacitate originem fuam trahunt,vti paulo ante didum eft. Vbi & hoc no¬
tandum; omnes intermedios colores poffe efle diaphanos;album & nigrum omnis
miu jemvu tranfparenti* incapaces efle; hinc nullasgemmas efle perfede albas aut nigras >
non albas, quia fuperficierum, ex quibus materia, cuiinharret, conftat, mplritu-
! do impedit quominus vifum terminare poflit: ficuti criftallus in puluerem tiita a l-
befcit, qu£ priusvnitis.partibus transfluidaerat j ita nix albiflima in aquas relbliii
ta primordiali fu* diaphaneitati reftituitur, tantumquefemper diaphaneitati in
corporibus albis decedit; quantum albedinisacceditj&contra; ita vtcumdiapha-
na nullo proprio eolore conflen t, trita non alium aflumere;quam album,vtpote vi;
ciau luci natura voluerit.Quod fi quifpiamobijciat, Rubinum,Saphyrum,Smaragi
dum efle diaphanak gemmas, & tamen tritas non candefcere ? Refpondeatantum
his gemmis tritis albedinis accedere,quanttim ijs ineft diaphaneitatis: Hinc:fit, vt
gemma: colorat* in puluerem reda£i* n6 amplius integrum illum colorem often»
dant,led fubalbefcentem, cum exiguaillacolorisportiolucisbeneficiointradia-
phanum multo fit fulgentior quam in pollinis difiundis parribusfuffo cata. Nigra:
vero gemma: efle nonpoffuntdiaphan*, cum nigrum maxime vifum terminet;vti
Uiiii «r»« pote propria opacorum corporum affeftio fir.Medij vero omnes diaphani efle pof?
ditfiMi, f U nt, vnde & cuiufuis coloris capaces. Criftailus quoque fuppofito colorej chm
ex aduerfo fpedatu-r, tota infefia videtur. Color enim per criflalli denfitatem fra-
dis radijs tranfrniiflus in ipla tantifper haerere -, ac fluitantisin morera ludere videi
-turquoufque adtOptatum proueniat. Deinde ea criflalli planities, qu*fubiedo
eoiori e diametro opponitur, radios coloris furfum elatos abinterna, feu cauafui
parte fufcipit, eofdemque ad infimam criflalli fuperficiem remittit , qui dum hinc
rurfus ad oculos .fedeunt > primis radijs permixti fatutatiorem colorem criflalli
•denfitate, quamin circumfufo aere oftendunt rquofit, vt criftailusvniuerfa tin-
da videatur. ;
Experimentum.
Fallacia in ttn&uragemmarum.
fliftalli fragmenta natiu* gemm* forma celator, fubflrataqueargefttea' bra-
V , i deainfigniterteuigata, accolbre proprioinfedafnolocularnentocommip
titur quam fieri pateftardiffirne, ne temereexcidat; ita criflalli gemma naturalis
videtur. Quo vero propius ad gemmarum verarum imitationem accedant,binai
criflallifruftula ex figura celant; vtfimul iunda vnius gemma: formam referant-
Oportet autem fuperficies illas,quibus committuntur, exade planas efle: has por-
, ro inter feconiungunt exprefla e puriori lacryma, cui intritus eft, perfedequej
itrrumn cri. m ’^ us appropriatus color. Maftyche namque liquefcens igne aut frigore obdu-
finin . refcens ranquam ferrumen partes criftalli in vnum corpus cogit ; color autem ex
aduerfo fpedatus per criflalli denfitatem, profunditatemque tranfparet ,-ipfami
longe viciniore rindura imbuet ob varias vndiquerepercufliones, quamfi foiaj.
fuppofita fit infeda argentea btadea. Ali/ quoque vitream teflellam fimili colore
rindam inter vtrumque criflalli,vt felenitis, fragmentum inierunt,pura maflyche
•perlitam. Verum de fiditi/s gemmis in Mundo fubterraneo j & in Magia fidflra
horographica cap. 5. plura vide.
Expe-
Z)e Chroinatifniis rerum naturalium i 1%
Experimenta
• I)e mirifico Mineralium Chromatifimo ab Authore comprobata.
T RipIek J Ghrbmatifmus nobis hic explicandus eft. Primus Et per' tinfiuram
tbtius mdfEe per proiefliorfSsf& iuabibiriones^Secundus fit per gradus ignis,
% per frigora. Tertius per abIutiones,elutiones,cq<51iones. •'
tu-Priftibj fiargeatum-viuum-vapore plumbi congelatum Cochleari ameoimpofi-
tum carbonibus accefis calefeceris,ecce mox tibi in liquefiCta materia tanta com-
-parebit eoiorum varietas, vt null'a iriaiCr in mundo concipi poffit, itafucidorum,. ..
' vtfifilli eorum,qUos apparentes vocant, i js comparari poffint :ex quo experimen¬
to haud infrequehtera me obferuato luculenter innotuit, argentum viuuin om¬
nium metallorum femen elTe, quorum omnium in fe potentia, & virtute continet
colores, calore inaCtumdeduiftos. . ’
Secundo,aesalbunffifacere velis, id ndn tantum talco calciriato,fiannoque af-
-fequeris.autargentb per coiliquationem ,& coCtionem; verum etiam profectione
pulueris, qui fit ex siba calceMercurij fublimati nutrita oleo Tartari. Alia via_,
hanc dealbationem inftituesjpuluefemex calce Tartari, Alumine,& Arfenico albo
e-aldslixiuio dilutis, reficcatflqUein a:s'liqucfafium'cbnijcies,& habebisqu<efi-
tum-.' : Aliqbandoiufimus'aqua®aaexargehto viubrublimato cum Sale Ammci-
niaco per deliquium; in hac ats,ferrumue reflinftum, argenteo colore donatur. Si
quis laborem inlumere velit, & fublimationem identidem repetere, fublimata de-
indeaqna regia foluere, folutamque digerere;-habebit is magnum in natura fecre-
tum, ouum videlicet phyficutn, cuius vitellus in medio rubet,aqua circumflans
pro albumine eft, qux tingiturillo, ficut vitellus rubro.
TertibjPlumbum nigrum in candidum hac arte conuefres.Ex arfenico albo cal¬
ce Tartari, Sale gemma, & Ammouiacq fiat puluis, quem aceto perfufum leptem ‘ "
dierum fpatio macerabis, maceratumque*adficeum coques, cuius pollen fupra li¬
quefactum plumbum proieQus dabit magnum in fingendis argenteis vafis fubfi-
dium_..
Quarto,Borax Aurificumcadidns,c2ruleusreddatur,litritus,vrinaquefubaaus -
Glafto tingatur; velpurpureus fit,fi iriterifius tin^ius fuerit . Simili arte faccharum "
criftallinum tinges coloribus minime noxijs. Sales quoque omnis generis pro- _
mifcue. Vitriari} quoque in tingendis vitris eo vti folent. Succi ver&iingentcs -
funtvuarum nigrarum > Amaranthi fanguihei, Balauftiorum, Poligdnicoccigeri;
feminishieliotropiftricocci, quod primoaffriiflu fuo virorem reddit, moxcaru-
leum,& purpureum chartis tingendis aptiffimum.Folia quoque Cyperi,feu Alcan-
n*, qubrum fucco Arabesequorumlupas, caudas, pennalqueStruhionum.tinge¬
re folent inrubrumj&flauum. Coccinillaquoque Americana, CoccusBaphicus,
Chermes noftras purpuram tingit. Alni folia. Rubea, Ifatis, feu glaftum -varietin-
-gunt, dequibusinMundofubterraneo. ‘ -
- Secundus modus per gradus ignis,ea ratione, qua in:pra:.cedentibas"ex argen¬
to viuoinfinitamdelorUm varietatem excitauimus,quam &'alij ex Bifmutho quo'
que, flue plumbo Indico excitare folent perfectiffimos varietate ineffabili, & pro¬
inde non fine ratione Chimici eam Caudam Pauonum & Iridem dixerunt. Ignis
igitur virtute ex-Gchrafit rubrica in ollis nouis luto circumlitis exufta ,eademq.
candefatla acetoque reftrinfla purpureum colorem dabit. Ceruffa vero ex plum¬
bo, & aceto fit,haciterum exufta Minium fit: as cum fulphure crematum inCin-
-nabarim degenerata Spiritus vitrioli tingit ferrum in xs: Sal Ammoniacum pium-
Si . Artis magna Liber i. Pars II /3
hum in ftannum. Colores figulorum, fi cum alia fpecie illinantur, alium vultum
irptri- coitione, vti & genera calcanthi acquirunt r . Calor enim materiem colorum infi.
”” w ' cit: nam obfcuros illius colores illuffres' ridderc poteft. Fiftilia fi aeris fqua-
m* fuper porphyrite teuigatar admifcueris aquam : , infefla rufo colore aris in.
ftar -apparent: ad ignetn. fctac)S.eie[S(fita/’vi|i<lH efficiuntur, fieolor qui eafetri
fquama paratur, Melinus. Zaffard cruda tingir.fiitilia, fubnigro igne percoita ia
coeruleum praefiantiffimumtputatur. :(Q*filjMnus.ait effe lap£teai,; qui vitrumtm-
gatcoeruleo , & fi plufculum addatur, nigredine ; ex cinereo tendere adpurpu-
reum, denfiSlmum.friabjierajqui.perfefolu.s.no^ fundatur, .fedqddito nitro liat
dqui modo.Cuius tamen praxim, cum experimentum necdum fumpferira j.eanj
r neque affirmare velim;... ■
» ' . Tertiusmodusperelutipnesj&coflionesrhacinduftria-.metallicaj qnjtylilui,
ibluiqueaquis poifunt, : yt£ies&alumina,a fordibus repurgantur eafoluendpaquis
puris,filtrando coagulandpqueata vt hxc opera tandiu & toties repetatur, quoufq;
: cplor purus, & fplendidps placeat/, ita fales,tumffiffiles, tum excodtitij;,quique_,
per artem ex cineribus extrahuntur,funt candidlex niueo fplendore fulgentes:
., quidam etiam diaphani, vt ; falnicrum ,aiumen.Litargyrium;npn tantum attenuatur
ablutionibus, verum eum niueum reddjtur, Inn u m eraho clocoexp eri m ent a tra¬
dere poflum, verum cumeaMundonoftro fubterraneoreferuauerimus, fuperua-
.caneum efferatus fum hic eadem repe terq.. .Ex quibus quidem omnibus luculen-
.terpatet diuerfam efle omnino compofitionis colorum caufam, & rationem,ueque
ad vnam caufam adftringi poffe. Qua tamet) opipes a praeceptis paulo ante tradi-
- tisdependent,
CAPVT V I.
C hromatifmus Botanicus.
Siue " -f.
*De coloribus in herbis elucefcentibus.
N herbis, floribus, fruftibus infigni colorum varietate naturam_;
ludere, Tuliparum,Liliorum, Anemonum varia diferimina fatis
fuperqueteftantur. Quod enim Iridum flores tam concinna co¬
lorum ferie,quod Tuliparex nigro nunc in flauum rubefcanr, nunc
e xalbo in coeruleum purpurafeant, modo ex fundo diuerficolore.
In omne genus colorum luxurient; id fane minime folis primis
qualitatibus concedendum eft i /ed.vtjrrpraecedentibus diftumeft, chromaticas
Cl ,„ f „- u virtuti in fpermatica facultate contentse;qju£.ficut ex yirtnteiquam continet pla-
1*S K vniei ftica vnamquamqueplantam propria,&Congruafojiorum., florum,fruiftuum figu¬
ra ditat; ita & ex chromaticafingulis,p]anris,floribus',fruaibus,famulantibus
fibi primis qualitatibus,& fale ammoniaco fingulis rebus inexiflfente tanquam co¬
lorum vehiculo., conuenieotpm, fiue ad ornatum ,fiiie ad interioris indolis, velu-
ti virtutum/uarum interpretis notitiam , colorem tribuit. Quomodo vero in tam
diuerfaeqlorumprod.udiione/e gerat, natura ,explicandujn«ft./ t
curpianu fmt : ,Qua>rit.ur igitur primo, cur lingula:,piantat mox ac extra,■terram emergunt , fiat
* virides, deinde terreo, acernum flotesalio /atque aliq;, Mi&efrutfus ,selo«im.
: ’ buantur,
£)e Chromdtifmis rerum naturalium. 83
fasanturi'ftefpbndeo,cuni omnis 'coforunrin herbis varietas a cbneo&ione pro*
ueniaty qua nihil aliud eft, quam perfeiftio anatntali;*aIote emanans;.erithumi- '
dum terreumvelutiplantarum materia, fimulq; earum cutn nara:.fuerint, nutri¬
mentum . Sol autem eft veiutipater, &eoc iis , ita vtfimilis iitratio plantarum^
cum aquis flagriantibus.viridi eroceoque concretis: ficuti igitur in aqua gignun¬
tur coi ores afiione Solis i ita eiufdem. & natiui coloris in humidum creantur co¬
lores in plantis.Quanto autem humor plus cxficcatur, ratoadflauedinem & viride
magis accedat.HincinAutumnoplerafq;arJhoresflauefcereintuemur.Curver6ra-
•dix pleruq; alba fit,caufa eft, quod,terra.infita neq; aradijs folaribus attingi poffit, urum ‘
neq; cofequenterexfiCcarijvridein primigenio fuoftatu permanetjatfimui ac calo¬
re excitatum femen e terra exiuerit,:bumor a Sole , & ambientis aeris efficientia
concoquiincipit&confequenteri naturali humido ad ficcitatem tendere; non_j
' fecus ac de aqua virefcente,cuihumor plantarum in omnibus affimulatur, dixi- -
mus. Omnis igitur humor per adionem Solis viridemfortitur naturam 1 : cum ve¬
ro caulis prorfus exficcatusfuerit ab humoris abundantia,is terreftremnaturanru,
inducere videtut;humore in folia erumpente ;folijs vero non amplius adolefcen-
tibus, natura ex fpermatica vi infitaflores primum reliquo fucco depingit , iuxta a u.
^ feminales cuiufque planta» rationes.In florum vero medio concentratohumido So- ™ mutemur in
lis a&ione materia paulatim in frudum iuxta natura requifitionem decoquitur,
cui Sal ammoniacum inuifibiliter ipii admiftum, colorem tribuit feminali rationi
proportionatum. Humor igitur radicalis.planta, eft materialis caufa eolorum in
potentia fe habens ad omnia colorum genera,quorum planta quauis capax eftsEf-
ficiens eft Solis, mediante 3eris ambientis caliditate coneodio & maturatio ;.qui,
colores lingulis plantis debiti a potentia in adum deducuntur. Quas omnia in Ce-
rafo elucefcunt r primo enim ex viridi producit flores candidos intus : eapillamen-
to fuluo decoros, in quorum medium prior humor adhuc indigeftus ih viridem.,
globum, hinc in fubrubrum , deinde in puniceum, denique in nigrum fructum co-
meftibilem,fecundum gradus qubfdam concoflionis, & maturationis, prout natu-
' ra requirit, degenerat, donec fuam perfedionem confequatur, & in hominum^ ,
cuius caufa produdus eft,neceifiratemcedat. Ex quibus patet,cur germina vi¬
ridia flores nunc albo, vt plerifque Pomis, Pyris : , Cerafis, nunc carneo colore^>
fubrebefcete,vt in Amigdalis nafcaturfrudus vero nuc virides,vtPerficis,nuc cro¬
cei, vt Peponib. fubinderubicudi,vt.Pomis;nOnnunquapunicei,vtPrunis;muItis ^
gri fint, vtMoris ; quia gradus concodionis, & maturationis colores
iuxta temperamentum naturale planta, & feminales rationes, quemadmodum
fepe inculcatum eft. Patet quoque, cur raro dentur flores nigri, & virides ;quiij
primum in vegetatiua gradum obtinent folia : fecundum flores: cum vero- primo
gradui produdo viror competat; is fane floribus competere non poteft, nili val¬
de rato, & arte introdudus, vt poftea videbitur: neque nigri efle poliunt;, quia_,
niger color perfedam concodionem, ac maturationem, exliccationemque, & vl-
tima perfedibnis gradum denotat, qui in flores cadere non poteft. Sed dices muF
tosflores habere maculas,ficuti Papaueris.Refpondeaiftas maculas non effefignu
maturationis , fed.fpermatica facultatis > ogus ad ornamentum quoddam floris
a natura intentura,vt in Fabis, Paonia, alia omniaftriata floru difcrimina& lat docet.
Experimenta.
arteratione in flores dati colores induci queant.
TVAj - Vltum ij lane Paologi hallucinantur, qui metallicis fuccis colorem floribus
1VA induci pofle putant. Cum enim metallici fucci vtplurimum edaces fint,
-T - : - " L 2 &
t4 Ar tis Magna Libet 1. Pars 11L
Thmrtm uh• & rodendi quadatri facultate praediti» tantum abeft, vt floribus quicquam profint,
' vt potius, penitus eos.deftruant, vtpotie heterpgenea quadam natura conflantes-
’ vnde errat P.orta,qui Cinnabaris fuccoisdices plantarum ii rigatas in flores inten.
se rubicundos luxuriate opinatur:falluntur quotquot, Ochra , Sandaraca, Auri,
pigmento. infuccatos flores in-.fuluum feuflauefcentem colorem degenerare ere-
dunt .■ Errant ,quibulbos prius aceto per aliquot dies mi iere [tortos, deinde fuc-
coquopiam minerdlj,intenfunrcoloremfe educere poflefperant. Variat hifunt
- hominum inexpertorum perfuafiOnes: appetit natura homogenea', omnis hete-.
rogenei, feu diflimularis naturi impatiens., Quicumque igitur noua florutn
monftraproduceredefiderac,:homogeneis id fuccis ,id eft herbaceis, & nom*
quibufuis herbaceis, fed flori tingendo natura» quadamrfimilitudine fym pathicis
priftare necefie eft. Sciendum quoque coloremomnem, quem jnatura fponte_,
c>hT' ni S n fugit, eidemarte nullaindi poife, cuiufmodi eft color niger. Errant igitur vehe- :
fore, imiu tun menter illi,qui radices: plantarum Loliginis fuccb irrigatas fubnigro habitu lu-
atte. g entes g ores p r0 <jj re velint: fruftra dat quod natura negat. Naturae am uffim ob.
feruare debet omnis, cui natura; miracula patrare geftir animus ; fecus fi fecerit,,
prius AEthyopemlauabit,quamfuiiuris naturameffe coget. Imo dico amplius
■ . .. ; Ionga.experientiadu&JS doftufque,nullum:fuccum, etiam plantis connatum,prcK
prie, & connaturaliter flores tingere pofle, tum quia omnis timfturaab ipfohumi-
do plantae radicali procedit : tum ( quia calor externus nulla ratione coiorem natu,
ralem internum in fpermaticamafla latentem fine eflentiali fui mutatione fupera-
re poteft, fed ft tandem naturi proprii radie ali tributaria fubdere cogetur, &
(Confequenter-omnem extrinfecus aduenientem colorem viSum in fui naturam
tranfmutarefataget vis chromatica, noniccusac vinum, quod bibitur rubicun,
dum, renes, & vefichincolorem membris naturalem tingere folet: : SecuS enim
in rubricofis locis, omnes pianti in flores rubicundos erumperent, ficutiin crer,
taceis in albos, & candidos erumpere deberent, quod ramen experientia contra»
rium demonftrat. Nemo igitur confidat Porti, Alexij, VVeckeri impofturis, nes
mo modisqiiibufda,rin(2urifq;floru,quos Ferrarius noftet in fua Cultura floru rtcb
tata Fabro Lynceo Philoibpfib ita dotTtus; quem fere Lynceum in re manifeftaj
hoc vidifle defiderarem. Alium igitur natura nos modum, quo flores tingere pof»
inf,t,me fUn. finaus, docuit ,fitque arte empbyteutica, liue infititia. Experientia docet. Perfr:
tiacpirmtce cumMoro infitum fru«usprofcrre,ac moraipfaprorfusfanguineo coloreruben»
ime. Mos er tiajde quo nullum eft dubium, vtpote vulgare paene. Amygdalum quoquejf
Py ro infitum > colores florum pyri, dum floret, affumere, fimiliter notum eft .Hac
igiturartefeminadiuerfarum plantarum ita committi po(Tunt,.vt communems
quandam vtinatur*,ita coloris reciproci vfum obtineant,Ita rubri Paftinaeei Cl¬
ue Rapo Hematiti candidi floris bulbus infertus, non candido amplius, fed fangui-
neo fulgebit fobole: fi vero eandem plantam radici Anchufse inferueris, infitioneJ»
vsna extmpu «Uidaconciliatrice ex aiboin Anchu/icolorfi degener puniceO colore fulgebit;
itfitienu. Sivero piantifobolem bicoloremdefideres, itaRofa candidainfita rubicundi*
producet tofam vtriufquexdoris participem. Ita Charyophyltonflares vdrijs
bulbis infiti, eam mi fturam coloris dabunt, cuius fuerint flores. Quidam etiaftu»
Betonici Rofas.,& Geifidiitum ih flores deducunt aurea pulchritudine confpi-f
cuos infitione in Geniftam facta.Atque hic eft vera illa tingendorum florum ratio
naturi conformis, quamquicumq;feruari'r eutn jntenta in tranfmutatione florum
miracula patraturum nihil dubito. Verum quf plura de huiufmodi fcire defide-
rat, ade9t Mundum npftrunqMagijeticum , vbi de huiufmQdLpbytcmiagneSififro
fufe dilceptauimus. Admirandum vero arcanum naturi, qualn plantis, fldribuf-
que ipfis figufi rerum quarurncumquerttagico quodam& huiufqu^iinauditq. arf?
ficio induci peffint j ciimiwiusfori honfit «Mundo fuhceWaueorefefuauiniiil.f
. GAP V T
De Chromtiti/mis rerumnaturitlmn .
CAPVTVII.
Chromaiifmus ZoogrXphui,
Ideft
De coloribus in Animalibus. ,
a RIPt EiX animalium genus In hocrapite cofideramus, Quadnr-
pedum,VoIarilium 3 InleQorum,omiffe AquarilibuSj-vTpotecbk^
feelemewri ,ia tpio degunt,4 natura ditatis. Inter hac frciitima-
xima«t>ior3Tatimteeonfpiciia;obfefcaantotVoiatiiia»ita3&di&
pares quaque colorum eaofas nanci Icuntur c iQuadrupedum ges-
nuVtaiftOTem colorum Varietaretns infignfem tamen pra caneris
EquuS admittit. Colores maxime-communeS£iiimc{afci!iSyTrigeri tufuSbex^quo- aUrmi» e.
riim miftiotfeflaufis ,caftaneu&, cinereus oriuntur; quorum finguli diuerfascau- *«*
•fas habent. Quidam ex naturali complexione & temperamento fibreertum colo¬
rem vendicant. Nonnulla locorum fitu, & Coeli beneficioafpeciedeciihanriaa.
colorem alium acquirunt; vt infhppolarihus plagis Vrfr,& Gorui nigriiaibefennt.
Nondefunt, quae eXimaginationeinconeeptufoetuxcercascolorum formasfibi
acquirant* Magna p&rt» ex Chromatica m femine Jaterireiatultate.fua: coloratioi-
■nis originem habent. Cur tamen nulii quadrupedi 'colorem viridem, faahitgum >
aureum qu e inefle videamus, prius hoc lotoexplisanduro eft, antequam noflram ^SUrSa'
de coloribus animalium FententiamproFeramus. Diximusin.pra!cedentrbusiprr-
migenium natura vegetabilis colorem efle viridem, vtpote aqua origini fua pro¬
ximum humorem, Solis prima coifeai^pae: in dunig ^plprem dedudlum ; ac
proinde huic natura.gradui apprime competente. Vetiun eum apimtjlia quadru¬
pedia terreilri quadamnatura conftenr, ac primigenium illud humidum multa-,
terreftrifujigine fit oppietum hinc fit, vt ab aquea natura recedens terrenuml.
quoddam cemperamentum aflumat; temperamentum autem iftiufmodifequuntur
colores, albus, niger, rufus, fultmsyexhfe.vicinis, qui eoiores proprie terre-
ftribus, & opacis corporibus ^ vt in mineralium Chrom^rifmp vifum eftvconue* •: * -
niunt . Fit igitur albus ex humido terreftri moderati fidebu nigrum exehumido
adufto: reliqui veroioiores ex humidopartim ficco, partimadufio Fccundutiu.
gradus quofdam oriuntur. In Homine vtplurimum color pilottimab originefub-
albidus ,4 quo deiftdefucceifu temporis in colorem temperamento conuenien- -
tem degenerat. Nequit igitUj-Quadrupes coloremViridem,-aureum> csruleutrL,
admittere, vtpotecqlores naturali temperamento repugnantes, cum-praditti
colores aquea natura opus fint, & confequehter vegetabilium proprij. Cum
vero aer vicinior fit aqua, quam teqg , vtpore"“qua & originem fuamj..
ex aquis habeat e-yolucres autem orifffiem.fuatir pariim ex aqua', par¬
titu ex aere trahant f iinc omnium colorum , quibus,herba , plantaque.^, Cur . rilutm
capaces quoque fiunt VolucresVMe££rTero , vtpoie 'ex' terra" TziriZZ
&'aqua promifeea/qUadam mturacotffentis, omnibus quoquegaudfintjmcireefe- %i.
tis qUidem a uattitaiHtentis,fed pro difpofitioaqputriumjexquibiis vtplurimum
tialcuntur; aut imaginatiShi-^j-quibusin varios colorestransformaiiturraut deni- X*»n222£
qiie naturali nlctamcH-phofi.quam diuerlitascoiorum necdflarixi fequitur.Anima-
lia igitur quadrUpVdia,qBa'irumldotetiedpris talteris terreftribus afiimdSriviririis
coidris iuc-a^aciBftintvtumiobdiiiaramtiontin,tum etiata^lentoremmiiEofun!,
excremen-
't<S ''AMftiiitgn<£ Liber l\ : Pdrs ITI.
excrementumque, vnde nutritur ctitis; excrementa vero,qu* nutriunt cutem^aut
fanguis funt, aut pituita, quotum neutrius excrementa. viricUa funt, aut herbacea,
porracea, purpurea i.fed hofce colores affumunt fibi ea, qua: a bile nafcuntur, qu £
cur qutimpt- a [ ere nQn poteft, Cur prceterea Quadrupedia,quemadmodum VoIucria,fu]gidi s
l!mTal%ub illis, aureo, cyaneo, purpureo coloribus fiKrineapacia; huius rationem hanc af.
bumtm , figno. Cum enim pilus animalium fitJtenuiffimus, nec alter alteri adhaereat, Solis
lumen colori miftum confequenter rifledtere non poterit; at in pennis id non fit,
cum ea; ita libi adhareant, vt vnum quali continuum efficiant, & proinde refrin-
C iT[n“yi{ ™ ° endo radios fulgidos,huiufmodf colores referre melihs polfunt. Caufa igitur ptj.
m “° ma coloris in animalibus,in quantum i temperamento dependet, efthumidunu.
a calori? varie affe&um cqubdyerQ 'maculata nunc ex albo, nigroque aut albo', $c'
rufo.pleraque confpiciantur, huiusmut2tibnis caufam dicimus effeopus ex ima¬
ginatione animaliumiircditii refultans, vt poftea dicemus .Quod iterum ex volu¬
cribus quasdam miro quodam colorum ordine, & difpolitionefnlgeant, id Chro¬
matica fimultatis in femine latentis opus afferimus, ad ornatum tum animantis,
tum vifus humani voluptatem finaliter intentam. Huiufmodi funt PauonesjHal-
cyones,Vpup»ialijeq,innhmer:e,qu2 in Nouo Orbe innotuerunt volucres in qua¬
rum pennis Architedii pideuis voluntas, &d.elefius luculenter deprehenditur.
Cum enim vna plumula\Pauonis,quam fpecu]um appellamus, tanto artificio, tan-
taq. colorum varie tate cum exquifitiffimo ordine cocinnataffit; certe huiusope.ris,
nullam aliam, nifi rationem , & intelledtunl architeSonicum affignare poffumus.
Qualitates enim agunt in materiam c*comodo,nullamque figuramobferuant: In
Pauonum fpeculislfigura in coloribus obferuatur, & terminus,quoulque talis & ta¬
lis color effe debeat, non fecus quam naturafacere folet, dum hominem fabricati
figuram enim in omnibus obferuat, terminumque plaftica:fficulfatis beneficio,
quoufque progredi debeat, materia conftituit.
De Chromatijmo Chantaleontis.
A Nno 1639. appulit huc Romam exPateftina Religiofiisquidam ex familia_.
Diui Francifci, qui inter alia rara,fecum quoque portabat Chamslepntem-.
yiuum, quem curiofis natura: rimatoribus confpiciendum praebebat. Hanc occa-
retrorfum offea pars triquetro eminetjreliqua pars antrorsu colligitur caua,&quafi
cuniculata eminentibus vtrinqueoffeis marginibus afp.eris,& leniter ferratis. Ocu-.
De Cbromatifms rerum naturalium. %7
jtin eaucrecdTupHE grandes 5:torpori-concolores condanturcuius:pupilfa_,
-hommouefur, fedanimal totiusoculi motu' circurafpicit,bte-femper hiante viin*
gu^ni hahetJongaml&tcrietoilumbicdfimileavin.cuiusextreniitarefpongioflis
-quidantg&glurinofus nodusesiftit, quomufcas, culifcesvcy.niphefquei.q.utbjjs
mujtyvduti vifcoqaodammefcatasadfetrabitiCuiusheiexpeWmenmmiegoipfe
:ftimpii^porrc<aam ; enjm.tnufcara palmari lingua apprchcnJam moxefine stllflja-
bioruw ntotu in vetitrem fubmifit; vrpromde mirum in modum ij, qui:hocr3rii-
mzl folo aSre, jut fore viSitare al&runt, ballucinentur: ad quid: enim natura illi
“ventrem^ & linguamtribuiflet^fi manducandi facultate.fuiliet priuatum ?-Pedes
tanteriores-valdeeiraBripofterioribusidileEepanteSi-printbteriiQsdigitastntraibi-
-nosextra > poftremi ternos extra,binos intra habebant. Animai temperamenti fri-
:grdi ^quemadmodum ex pigeoquem fiibit motu coHigitur.iEiguraigitutdeferi?'
-pta iamreflat, vt in quos colores fe vertatrvideamus . EleriqueAuthoresin om-
-ces»: pramer candidum, & rubrum fe vertere tradunt v Verum aliter me docuit ex?
perientia, Nam hic Chamsleon viridi panno imptdituslitalvfrefcebafjVtlvixafu-
biedlo panno; ftrophiolo vero candidiffimo inuolutus itxcandefcehat, vtne qui-
dinem panni transformatum vix dignofcerent, id fe perdidifle putarint ; ita
' ’ ' ' Protinus a^milatteligiKquofiunquf colores‘T%
Cuiusquidem rei caulas varij varias affignant. Sofinusait colores reddere oquios
cutis inftar, pellis comae reuerberatione, Alij in timiditatem, & cibum animalis,
quem folum aerem putant 1 , cdhijcitinrcaulam nBs quid fentiamus aperiamus.
Sciendum igitur prim6,hoc animal vtifrkidiffimum,ita timidiflimum elfettardif-
fimum quoque ad incedendum, ita vPridfia ratione periculum ei infidiantium eua-
dere poffit, nifi hoc vnica natura: dot e, qpa in colorem rei, cuiinfidct, ita fe tranf-
mutet,vt nulla ratkSiMiifeenMipolfitj &"ficmcu!os eludat infidiantium. Contulit
igitur ei natura pe!Iem,quemadmodum fummacuriofitateobferuaui,quaaliquan-
-tuiutndilatatahumore conftatpcl!uftri,&cploribus-affiimendisaptiflimo. Dum
igitiut imponitur folio viridibi»imalis;phan tgfia qbieao fibt gratiflimo veluti tri-
•pudiaos,dilatand6 fe pellem aptam reddit coloribus imbibendis; hare-dilatata in¬
tra humorem tutis pelluftfem-fpeciestqlpris'n<3n;aiitf rrecipir,ac lumen recipitur
in lapide nofiro Phengite^mPhofphorpJumim expoCto - C«m vero humbr-pel-
lisfit vniformis ,& continuys , fit vt-totum corpus fubiedli fibi folij virorem in fe
deriuatum io oculosintuentiumrefundat .iHoe idegjtontingepfi panno candido,
aut.charta: imponatupEft itaque principium efFtdtiuutn coloris,vt quod,i:vCha- ;
marieonte peHisanimali^humpretranslufirHnterfiuo.; principium vero,^fiqu.e, i
eftipfa phantafia animalis, quod obiero fibi tolerato corpore pellem dilatando |
aptam reddit colori imbibenaQimorrUustoim Cbwiarieon nullo colore mouetur,-
quod manifeftum fignumeft, internum queddan* principium die, quo" voluntario
motufe in obictSum coJpreintranfmutetj,no0ifec.us.ae,«ihomine pudore affedto
faciem rubere, metu vero perculfo pallefccre videmuS:,:Similiratione Polypum,,
,pro colorefaxi,cuiinhamet, compertum e/1. Atquehsceft-meaquidem de Cha¬
maeleontis Chromatifmo lententia ;-fiquis.y erd meliorem me docuerit,haud inul¬
tus ei me fubfcripturum polliceor. ..b- ,<r .
-H-r .Experientiaixi T
Chromatifmi Animalium ,
T^V E hoc Chromatifmo fuse in Arrenoftraadhrmtefh-Quareh icb r euiter eu m
-L«/ repetendum duxi- Notandumiglmr, maximam colorum varietatem itu.
mu ;. r L ' - ani»
gg ArtisMAgna Liberi. P'Ars 11L
animalibus elucentem originem fuam habere ab imaginatione, vel animaliurru'
coeuntium, aut volucrium ouis incubantium; qualem enim tunc colorem imagi-
natafuerint, eundem & in foetum deriuabunt. Docet hanc Chromaticam Magiat»
-ipfa facra Scriptura Genef.2 7.Vbi Iacob ex variegatis,maculofifque virgis pecori¬
bus coeuntibus obiedtis educit-fobolem variegatam . Hac arte Canes ,& Equi eius
coloris producent foetus i cuius fuerint velamina, intra quae claufacoiuerijit .Quje
fi maculofe Tigrides fi cadido & rufo maculata fuerint,alba, rufa animalia genera¬
buntur . Ita aues excludent pullos eius coloris, cuius fuerint cortina, intra quas
claufe ouisincubuerint. Tanta phantaftics facultati funt vires. Hinc Corui.Vrfi
in partibus Ardofiubieaisiob perpetuum niuium afpeiftum,imaginatrice facultate
inniueum mutantur colorem- Hinc domefacte auesobie&orura varietate in om¬
nigenos colores transformantur. Ex quibus breuiter infinuatis, ratio patet, qu3
Magus Luc-umbris mira in animalium Chromatifmo lucis & vmbrte beneficio per¬
agere poflit. Sed de hifce, vt dixi, qui plura voluerit, conlulat Mundum Magne¬
ticum dc huiufmodifufius tfaSantem.
CAPVT VI II.
Ars Cbromocritica,
Siue .
De colorum iudicio , & diuinatione.
VM naturalium rerum colores interni luminis vel vmbrat, ca¬
loris vel frigoris,humidi vel ficci, luculentiffima praebeant iudi-
cia ; calidum autem & frigidum,'humidum & ficcum, primaom-
nium mixtorum fintelementa; certe fagacem' phyfiologum cx
hurufmodrcciloruwfextcrna, qua vnumquodque imbuitur tin-
&ura,de vniufcuiufque irt'dole,feu de probabilibus iudicijs mul¬
ta producere pofle,heminemdubitare polfe exiftima.'Cum igi-
tur-in procedentibus lingularum rerum colores, coloru mque caufas, &.origines
pro ingenij-noftri modulo difquifiuerimus;reftat,vt& hanc Chromotofopbiam
Arti noftro lucis & vmbro applicemus, earundemque fpeculationem in aliquem
humanum vfum conuertamus. Vbi tamen fecundum vniuerfales tantum rationes
procedemus,nouienim,innumerascaufasad complexionem hominu concurrere;
nonfecus ac infinita colorum mifturacqnftitui poliunt, vt tot diuerfe inclinatio¬
nes homini coftituend* fint,quot diuerfie facies & vultus hominu,aut proindeni-
hii apodictice,ac certo in hde hegotio determinari poflit,quod etiam hic nos non
intendimus, fed vniuerfales tantum colorum in homine rationes in ordineadali-
quas coniedurasfumendasinquirimus. • :r• .
§1. Chromocritice temporum.
N Vilis verioribus figois., quim.diueffis nubium^Pelique tinCluris, tempefta-
tum mutationes deprehendi,non Nautis tantum,& Agricolis, verum & ne-
mini non temporis ali^uim rafibnetn iiabenti compertum? effc;~cum ea pleracjttejp
ex variolucis nubibus mifce,cbloreluciimbrifemanijfeflent:iiubium vetApIuulfe
-farum
i j 'cz&trs Chrombcritica .. k v-.v ; X **
tm fijcoj-aa-dependeant^ eorum 9PfoJ@t»9» m«wfetew>gp^rpnjc3i;<2c>feH'
ca/Sf-Hefeca imprimis oi#WKi^onW%^M^ ; |Wg»^S9^ pw»&i
Splis 5 &, LUO* vari^affe^tj^femuntur tempefetumij.-ctrrqfroiffl
'vetatjaltwSokeadpp^edf^aofiobluioiru^drfeaumjm^Hab^im.yi&jHfe*;,,’
ad Schematifmum Luna: d>^r W » frigidiora lint; deinde fenfim.pr^aiefc^te.hjr
mine calor intendatji&Biaxinie poaifts LuH* 1< <ftx*'rff»^,attende.n,d? iunt,eorumque
ratiane«BOSS>4ie?i ; njie.<esi J ?c^deraofei: AflPP®^.»t^i®Si9@S«r^fe^ "**» *
des, tom ortu, tum occafu fuo: SoIftitiaquoquej&squinoaijt^Qualg^M^
Pleiadum occafu, aut Solftitij, asquinoaijque punSo aeris fuerit flatus, eundem
ad aequinoflium flatu pc-rmanebiflptqufiipdti pariter ad Pleiadum ortum, quem¬
admodum irrefragabilis experientia docuit,paralIeIo quodam photifmoLuna So¬
lis limia in^c^fiq^it ^&^iet^ feu^piSf R^i^Bpadii mjenfena ab
interlqnio initium ducentes bifecant, ita vt quarta plerumque ? fin miniis feptima; .
jem Lunam redeundum.efl, Jdemquemutatiouif m^us Jg 0 dfeiaturali: vtqin&ij
m h r r ; r n or n -m mi u ' S C 1 , i t ft
luminisgradus^ totidem wjiSis partibus velun.pjr^gliSjYu^^gi^dibusj-eyjpn- -
’-r fc .pr L mr p, ,r nr-nptfuiJr "»"'3’bL CL': ' n \amnbeeOm-
nia in pr*eedenribusfiiiius.tra<Satq-confuias,_Qua|efigQis,c^riipii'cjg ( negiq^is id - i
particularia defcendamus. Sit igitur , ... i : p ,n-r^ '
- - . Regula-frimajv,rx.-:i; J r.?az msl-hfii
; < 7 rji ' 1 o euimp j,<.i5n»lq,c
Q Votiefcunque coelum ante Solispexortum jntra m@fpre& oubiuiBiSnsc^par
, .tipnes purpnrafcit, certe id pprteoditvel-eadepvdieifutsrasf luuias , r vej
temporis mutationem. Si vefperi,ferenitatem iuxtajlluddlujgare;:r. miaini.od
: - Mane rubenscalum venturos indicat smhres : • •? ■ : .....
- Sero rubens ccelum cras indicat ejje ferenum , ;--fnn ; snm. ?•;! ■ •*■>■'•■
i Sed merit&quifpiam hoc ioco mirari poflet, cur eadem apparentia rubri-in matu*
rino,& v.efpertino Sole diuerfos temporis effei2us iqdticat?Refppndeo nubespur- rnbim f iwi
pureas.mane portendere ptopiam, ei^ubdeleiratuntto&ttrnum vaporem,-fipetaf-
quehuroqre.Hubes:, : {;uinpro.ximain.ad plumam difp r Qlitione.m:habeant,.Splexpr r
, tus;calore luo vehemente diflplutas in aquas,HiQx: diftiliet; vapores vero yefperti-
mos SsSoIe diurno nonidiffolutos, noaurnumiigusTCpa^u.k Vcondeofetque: ynde
inlitailibigrauitatisponderepre.lli, terrKa.qnaprodierepoftliminioreflkuuDtuF,
aeris ftatttabomnihalituumfaeeepurgariinmo relifflp. E > r*cerea,^iSa^orierisnir
£rb procedat velamine,@que & plupias & vlentos .portendet i nubium enim nigri-
cans color & vaporum eohfijpatiqnem i &;Confequenter apri(Timam ventis ;matf- ;
-iiamnotas; ventosrinubiumexaraoinJatumdiiripatio, pluuum.;(3Salisviear .
•Juridem.inaqueaspartesfiatidiirolutip.Qriisnefcitpuniceamii&ro&afB.ccEjil^-
*effiSokhorizonKrafubeunte,yelliupraenndememergeBfe,-«)nrinunitet-.ab«nv.
uibt!seffereceptum ; lmhtis,ridentifqne,eceli.indiciumcJrides;circa;lucernarum
Mammulas,pluuiarum,imbriumqueauftraltum: vt plrifirnupiifutit i;Mos hanc ratiri-
-nem..damns v : quodauraeirea lucernam pleouique craffa ii&hotnida Inmen larppa-
flismubecul* tenuis &fui}tilismflartecLpjat,tcfleiS3tque"..6hmvcta:iu3t.vnifgi- x W7dr«fc
roiter,difformiterque:radios lhosd:iffuod8tjri fphiera.fn,ft,vf aer vicinus luc4ero- ***» v * d '
«eum quid* qui deipde ex fubobfcuto flaBo.iB.ejeiuleamSpvdemiuadxipteri*. .
'Artis Magna Uber 1. - Pars 111.
vmbrsfif defiheiisVefcib quo 4 Iridisrudimentum effingat.Hoc quotiefcunqudj
Contigerit} auftrinos imbres inflare certo diurnaberis. Hinc pareliorum, corona.
Amqtie pbsenomena cornmuni iudicio eadem de caiifa denfas promittunt- im-
bies . .Colores Itaque lumindrium ad vmbrofas tinfturas proximi pluuias, ad ru-
bedinbm venfbS^adalbum, aureum ,rofeumque accedentesrifum cpeii vtpluri-
militffrowittunt. ' ; 9 &m?b ;l«»i moihjgi ; - ; 'y ^ ::mJ . •
■ a.n Pdlltdd 'Luniffimtirtitiiciinddflat, albaferenat.
7 . Verbmdiilceipilii^eanqjka vulgo notis - , ad alia Chrohiocritices noftra: arcana
nos conferamus..
' .CHrptriocritice Lapidum, Plantarum,
=m5Bi>.fr ic tiub • Animalium .
§./. Decolorum in flantis opinione quorundam.
T ; ybVicunf tiigqtiuin hoc loco traCtemus* &non'dubiro quibufdamiuxta extr-
T'-f mam ranturniup.erficiem res iftiniantib us temerarium. Non ignoro vni &
dderq piant* dtuerfosefTe cdloresiS^sdarhchitnih radice alba thyrfum viridem*
xiuficm telo- J^H^ffibres TOr/i^apoBSOftendunt. Color autemalbus,niger,ruberV 3 atm$;ca£
fuK»,\fiuferfehawnrJuirum^nuTCbhunfdaulasi Vti didurn eft. Hmciii dtfobas
tiaturffunt.fei pliftnrnatmatiiueBriSmisieundemtambiicolorem reperimds. Ita-Pafdanaflcfiek:,
'uooBsJm Ai^^enBfflSffepjfrbSiis^auremn-produci^eundem&Sbhchu.mbroducere
videmus, at illum Tumentibus lethalem, hunc maxime iahibfem manducanritrts
experietiadocuit: vnde pr*ter coloresaliud quiddam,vt latente fub colore piant*
indolem perfeCtecognofcamus,reqfuilifiiE .vt^uSl vtinnotefcat, primo vndeco-
Ior plantis, & ex quibus conflet, difquirendnm eft. Sun t igitur in plantis colores
Varrpalfiufj-ffauU^MbieHafireusipu&tceus i c*ruleusf'&ad nigredinem vere
iehsafSv ; Exqii'or'um r miflio!teinnUmerialijoriuntur, veluti intermedif. Deal¬
bo initium noftrasfipinquiiirionis a Ariftoteles albedinem eximbecillitate pronet
cur oculi fui- nireait; & idedinpUerofumoculisconfpiciturrproles enim nuper nat* imbecil-
iomm utti. j e$ funt; poftea vero ifffuGScbldres^Haturarnfitos mutaUtur.Cui lententi* tan-
- v o foftifeentiusfnbrerjbimusjquantbmafoia veritatiargumentaipfifubeSTe videmus.
•— .Na^video'cbn^os-fc-f^;animanas^fiue^bp'cilh'ratiscauravfiue casco aaturse vir
, ■ tio^pTbcujeUturj candidbsefle: Suffragatur huic o'pitiioni‘Theophraftus. lnfirmio-
ra, fragilioraque f rtns"alb'a funt omnia y 'quam nigra;tum imanimalibus, tum inuS
plantjs-.' Cum enimexJiumiditare : fuperflua : proueniant* non adeo firmam Tubi
ftantramhabenfcimbeeillia igitur eSfcargumento funt rbf*,folia' & fruftus mali pa-
nioi,qu*-Initio albafunt ypoftremo ex Succis concodionc mutantur in puniceuin,
& halBrgum CoIorenTi-Frondiumipartes radici vicin*,Cum ibi ex alimenti fugge-
■flione abundetihumiditas^fempe.raibefcuntjecontraextremafoiiorum i ciim
fu quliidofut. '*bi minus humoris,'&'plusrconcoCSionit Sit, vtplurimum coloratiora funt . Fit igi¬
tur albedo inplantiiex admiflioneaquearumt partium cum terreftribus,& Signi-
fieat-cbmplexioneffltoffiidamv&frigidamfin homine vero'candor ex terreftriuin
■paftium Cum aere mifcella cqloris nbtat temperiem; Notandum quoque & hoc *
'qtidcTqUaadO eum-albCdmeperfpicuitas adefl in aquat humido * parum terr* er-
diim ir.efie abeat j mifirquaiitilm ad terminationem humidfperSpieui Sufficiat: vbi
-irer^dmerfitasyplBSterraeirHinc Gucurbitai AlSinej NjrmphseajPolygonumiflo-
- '■ ■ - fespyrorum'Candi 3 i,llafe;afb£*frigidi?&bumiditemperamentifunt; Candida
qiib^ue fequuturanimalia,'AnfpfjCygsusStruthiocamelus,Cuniculus albus, Situi-
«i* i»v 4 iaqud,qu»humi{lisifrigidiSqifeexcremehti«plenafunt. Niger e contra,feu adut*
fimtit. -i - :.. IA grum
obfcura planta fuligine , cui adftipulatur Abenfina, q W ait ex adui
nigricantem vaporem confurger^v^itatelesquoque: Color agens in humidum
colorem nigrum caufatur; vndeomnVqudd oritur, nigrum efficitur; quas tamen
. nos ftri^ius in.prac^^ntibus^n^us^dicimusf.mmnigrum^duftaquidernrno-
tare,atpnuata caliditate >Sf humiditate calor emm bumidiyatem-ponfumB q#* ^
rcman'enryrgo;#j:gi%ni: v : :itaffiiqintbip coloris ad .pigrcdin.em ver^en ; ti?fngi-
dus,&‘ficciis eft. Cyanus flos, Viola lublutea, omnia vti frigida funt, & ficca,
ita inter refrigerantia & adftripgu^^mftujgraptufla Medicis. Rubeum colorem in *** “t>
plantis Abenrois caliditatem dicit notare ob ignem in eo elucefcentem. Nos di-
4imtKchu^.«al9r^^on.fta*ft<g^iSSblucida:ii|et«eK3 nuritafiibfflcsantefifa^, i- »** *
iaipofe^effiatwfej^E.aquas^gef^ffl^ wfe^ra poiwertitiilikii^lt^ira ; ; y- ; “
quicoIorrubeus !S itij|gfcy!i!broft)fifj)pnimr;j:obue«es$i):quj^us icoriflat^panes:
Hinc omnes colores rubri fiiptici nmt, vtin rubro vino experientia docet: fru-
Gus quoque,quos vltima maturitasn^raAsE^ui&olore, maturefcentes rubefcunt,
& acerbi funt, vltimam vero perfeftionem, concodlionemq; confecuti nigrefcunt,
•vt in-.-<3eia®sv>!Cloris9Ranicis!i'(JlefS j^uisvMyrtRi^pSaocrfque^vlifere efii Rig-
^teiicoiasi^Clhariophilliifloreshegfcdtij vefiriartdis Ibcis ficcitafcJTUbefcurit,
incultis RumefoairesJnigrefennt v ■Rbfofubesyi^eJiHli ,-"NeriutS?‘Afpatet1ius,
ifwei SantaIuiH : rttbrum , ?Bapauerf Rjhjsass . -•
rCitrfsusJ feu.'droceusm61driin.plantts-9 vti mediS^eftiiltfetalbQin ,'&-rBbHimsita
'qiroqaeiintepdiiasssaDiores mediamtempjriem maiiciicitur^obferuattdd femper
iiaeuraiHdoer^ quogaudenti^clitieiamiflosJflaiius^R^nunculfaqtiis giudeBsppM-
taogradu icalidusdfrjflaHypericonisi-flomoittifiB^iauiiens tbrtfcigraiSe calidUs
-isfti&iflauior Raiumculo; babeateiiiitt&flores fubsiih cok>ribusgraduS‘intenfio-
'ttis>,'i&(temiflionis4 i-quos >obfferuaiie«tebi3bit,*Ui-Pliyt<SftibBtam agere ariimUs eil:
t&hidenimColbreS Ineidralbus js&iftaanSad vmbrofos jfnbrumi’<Seruleiia atrum-
quefeiabent^ta temlperanifihtumiqubquBqilatitaaMfli quSdcoloresSaeti tanti *i
<tetiSperamentUJlfe C'um?ennn3:em^)ei2inentuiri'omne fit vel 'ex balidby frigidb,
fiuffliiiOj&ficoojrfisBveroqualitates brigibaliter flutis variannifturapfbueiiiant:
€e«efecileirtn0tiaainiplantariiuijiaicparallela comparatione venfcsryqttSmbiaij
rltb combinanejtuwit i-iSediamiliiiciedaitetpralibaeis.tegiilas aliquas firmemuss
qoatuUj,beneficii)?indifi!ernendapkntarumnatuiifaciiiusadiuuemur;" '
c <-USrq ■ 3-oiQOOuiulc.Ii. ?U13 s'j1 ... ' 1 >D ‘ .’C.I “
§• I t l. RegUi2e;GliToftiodritic r es Lapidum,
•r P4antarum, & Animalium.
[uam deaB3itis,2befpecifici?plantaruni
' qualitatibus' ejnarient, loqui ihftitutnnr .
ij?^^ atisr ^ t ®^®^^ J ® t ^^otasa<‘)ftefticon6fl:rbliorf : opiarit'iuiiVrex'comi
ornatione cdlofu^^ccbfum/fiqffiiijytffliauumyfBlicitUhi y in veram notitiaiitj
quatitarum deiieBi#em f ; vnde niiitturii^genduni i Siil£ 4 s i t 2 iius : hciii i ifi& ipfa !: expe-i
rientia certiorem fecerit. ' . n i
Notandum fecundo triplicem virtutemin plantis confiderari pofle: vel mani- Va,u m
feftam ex primis qualitatibus emanantem i vel fpecificam, ieu occultam a forma * Unta -
rei prqfluentemjvd mediam ex vttaquere<antem;qua: iterum vel plantam apta
- ' M 2 e fui,
^ ^ 1 ,;. .
11 , -\' 1 o
vittntts ntif- *
' totoTuruprifflis qujtjitatibifs com meVcift hijBeWtiSjjd liaJcifitlft tibi peifuad^j,
£ «t . .abii Regula Jtcundi , n
«, /fiVMhesMi^iiierhapi qu»'fl<3ribu« j vd^coiv^m^qtFatudfbumoribttSiiV»-
„.,, -0«:793ob‘EbBoiiaqswronty _— - ... ... - .. ...
.^iiijJbduifeirisibiuJsi^siblbaS^^^r^R-"t: jmni; 2orjp c ^pr.p iuS j
.&qui&Itw^iaursoque&cc-o turgeat, bt
c ffl^pfeJBb^^P 9 iK&.Xto|!Ms:wnC'ab§jnent 9 fc;i'.;cB.Bii«sipritoi&qua!it 8 fi|s^
<*** ( p.rlgHieiB) <iia“iB : hajt>?nt., HBigsgpnexisiuui.AtripfeKjqas Pytbagoraitefte morbum
j 3l ^ 4! ^j^ ftE ^^5 S | # ^ X)oesail aa.i yj( , C qcB8, irapidfiilniklladica^-
sjjs^flfi^^pqines^fitteqB^rste)- cdbremddcilfaporeiinburie fiimrsi>Hiejn
^gajngBBfmiD mAasffiiSHgent.,-Qusda[itctiani-tionin3Bdo£ata,Idteriefflseffir
fiunt ,,-yt4e> Sanaflausitefet^biJes^Um fet enlius fe afpioigntqs Wtericoxdate
„perfi]pd®,, j|effl^f Steilioneicrpceo refeiiintTAuiSores; •HqtbsiKCtbjoocef <yd
8°?&^el/0gfPjq««.ujX6cednk«.& de^enas/cusrenenofasjjaediain nawtatii.&cr
; fi{3piuptj ex.utriRjue^participantesj bik®vebementerattrahant^ attrafttimqijf
jfey BffflJMJliSliSgeBeBS fiiefcAlftgs aCentauria? j.TitbpmdK^Coiocyittbyjfe
£ue C.upui(ie(iis,lyJju£ftEis ruc^s«hceiw,jC?flutu4fbfyxab’alanfls»E.inpettQiri;€!af
flaflaua ,fl^iiarn biJem.atfiradtaro fubducunr.v Ertexatferis verb admirandatiattpi
CMideni* hejfwfu.eeusdft., obius jadig.ytnoaibb: impofito. fa croceum riilfiiBS
folor,?ffl*qftqd potu® a&bSsricos ikwodqdo&MdjUemedmiwefetiiteicdnip^f
fUfS.-e/lii^ibarbgri iquequefuccMsxroceusfliiaatnm ad Bilem purgandannfaJfeij
nemini noq ; g^ifeftiij|i'fift.JiWaa«r6 ctoce&iqnkixxmltabfcctbmltt^ifarffr
ua bileoffufos fanare dicuntur, funtl&erus feuGalgalusfuluocoloreconfpicuus,-
tumens, Cb«y(antteMUM^gbitfee6liis ^Cheffie^fiisV oniitia Genift*, Abfyn-
tbij, & 0 findis genera, velfucco, vel flore flauentia, «Sericis, biliofifque mirum in
fS»|«ffiW^feW®5qK0‘TOr«ipnetqi^fbS
19 4ffaquqg^UtgjdiPtein-fifiMffc
Videremlir, ~ .jroasVraoioi- -.odiam?
.\\\ cvtns . ry.tV W
aMBE
B»ebafpJ»i#m1fl9 ni «fimistdBi•os5»r»q»?i »m>isfflih*5lum •/■:; '-.iiubxgta
Ar«kgpjflrefquajeht^.«fe bifo^moaste ipfojugifc. ££ **"»
V / b d8#%toeutfr «n08S»Jbwfe *ifi&W£>afc fioufi««lme;tf&*JaBfc jBoWSjUl*
@^^l«tm^»:hli«ie*^W?l3ft?tedA?BWbaflgm.entabaDt3.noni>J)ll*i!etP-«iaJ9
awftumeiafiHabwJt,, .QutecjtfqHeiigiujrJwA^troi colorieifcrifteS^autJiaeo,, fw
Jebfufeo^^ylofe^iiTO^^e^wc^s^Mjients-eas cma/caas ittEtens; patur*
?&ntar&w^4fe*fei«attra}HV#.^e« , -JR^tb3;go«E,ph2cepta.) i qui:atrriis}or
Verbis Ponti^g^ihBSjs^iffasitbej-estipfelifiifcnfeljfie&Eibas^eSftjJrBOHnefeii#;
vndetuteteinferoruni Nummum committebantur, dequibusvidenos fufeiti-.
Oedipo noftro HierogIyphicotKSft3t^s£;C!rjrqi3ant* quoque, vt eftapud Arte¬
midorum per atra fomnia bilis atrte commotione , omniaque infauftafignifkant. vil
Arri^aDiri^teiqoe cpltt|js- 3 Tfii^aIiiWrayumSe)i3iae^teb^imtHyofa|ffiiiJ|, wa*.' :■■,
cuiosfpiffiijadeiiQfsjanonrjjojnines-tiumaxatj&d&binniaanmialkovettiginttper.
ciilfa aJemepMfc^ cSflsite ^-Mandisgotair. Aptii sjSofant s&Papauerisrpiuta geaera
paaatBqt&oifg&toi Iuteis.jcjnej«i%tte.3 aatiuacbioiispaUoteinterfufo floribus
c®fiaqfi^h^^/Qmpi.3 i ttetra.&foiaBida"3ajiin6Miftarr5'augmefltp 3 feotamtan&
vertiginem , epilepfiam npjt feJurafxmtent/edetiaJijd^b^ctdtibiadfthQmtBfcs
conficiunt. Napellusquanfformidandusfit.ipfo flore mortui hominis cranium
experimen te fatis demonftrat.,'2-ETUiba qBs^ejpaliidae indolis herba Pythagoras P "°
non fine ratione fuos difcipulos abftinere voluit, quod Tumentibus frequenter
erroremf*i';flBpDtOTqueain.imi c«mi^i^mpeiiturbaripneraferaP5 fhtoleriiB <t'0 *->»«*>*»*«.
vapwishaiitHbifatyticifqi}h!e£edfib«sniiisi*aeimdem;conu£llatpvtlapieffltiK.M- m '-~' .. ^rf
di®&S;ifl«ai5pces»tddat:ad.'imentistafit®nesxam:digmt:ate!jdl>euadas fidqufcabtfir
tbqBbtf^flStatfiraipfiiitaprisffo^araiaE^niffifatisdemoftrat.vfiquidemaharers-
taio;aqua,pfiftriduum'ap er , Ia jn,j u i uan jrjiiaiiiffiJo:demdftrEt;Jnimar:auKmipfe i j.,
qtWJiia««{^3lfBi6i>?iajiiqua<fetn€uligcn!e'tiiii2atSjq,mdttn4uhiore.vitali3naithHi6-
tuotteiuriifiK^iTSRffljiatafcitfedaia &tai8k apdd AEgyiptios-ij^cFianunssiDialK
» wtB»aAinin«BMttstdE5«^ tam
hifce atra: bilis alumnis omnia quoque ea animalia nigra accenferi folent, quorum nam*.
carnes frequenti vfu melanchp4^«iah«'t)c*ft»i!8W ere > quaranas inducere, car¬
cinomata caufare plerique Medici ieniiunt, Pranc ob caulam bubalus nigra cute,
&pitoeew|tK:alpate fiawfiidabifisiniabtBvefaturtjitdes jquoquei%rilc oloris,
enmoveDeQaiarguadaitiS&Jethifera qitalitatS c«adljri:meaEtisad8fiaiant:,repJ^^® '*» s g55
alioratnqBejfympbmatiundeihiferQaiffligiBla^iinfcPiJi piurderiCphthafe-efiiiortt. **£££
Han&eande dfflfe±aufam-jjnotoe ,rrj^Jaaiiilis3U^eae»iiriiafan«qBC<BO^ni^ia«ttnub
autuime& afefitnehattmssh&htij^&CifliHnellahsufeamfibnsiexipiicaii.i.nsdiirsi
'«• p £ti -ini.i ^tbn:i^ph^w&diwfot^$mimajE&a^r-ob\hr t rort3ztt
,o.uUoehT ali: N<:fo.Tnajjsr_MQibur.vMr.ejrJxfptr^tvj6fcMt\v -;ihspib wris '
cilicii! ujisa^i^vetmt.^kralr^ <a®d®tara^?hi£inua^-:tdqiiT r ;,s5Jsct5 «W« s»*,t
lt«er,Th^r«nienqttodqitisairinatnrain;f6aica&nit^.- yiexjfimibwditeiqi^daBi^ X«’t£-
totq/i^flacdaqt^Bianfflidimrosbdishnmotesjtointadtuaitip^ueanCjrfediitiotas .“15
^reatttahaittijattrados^ualdaciporta&bdpciiTt :;hu^|etteiM;|mfiEetafcnnn}
Elleborus, Mandragora; nil dicam hic de carnium nigrarum efu: Lupina, Bubale
na, Pauonina, Anatina, aliorumque animantium, cum peflimi fucci fint, a
Medicis damnantur. Atque ex hifce pauculis fatis, ni fallor, atri coloris in rebus
naturalibus indoles apparet, & quid portendat, confiat. Sed obijeiet forfan hoc
loco aliquis. Piper, Bezoar, Baliamum > Iunipen Baccar, aliaque innumera fimi-
w
Artismagn<e Liber I. Pars III.
cur arematiea jj a n ig ra quoque funt; qua: tamen tantum abeft, ytobfint, vt potius aromatica f aj
vi cor» fpirituique vltaJes quantm^xjitie Tobbreht. Refpondeo .illarum rerun^,
»««*. nigredinem ex multo differenti temperameto efle: conflant enim ignea quadam
- tSjgMafivirrutejtempieratiienaqQecalidiiSdiiccijfduftiyCuiusdiifla nigredo fgte
■" ' quida index eft.Pmer ha:cfpecifica quada. dote, qua ficuti Scomma fet£arqgy.
tafcor--vitx£6ntemrobofaht,a natumdonahtur. Illa verb,qua?dixiferatisalpea os
plantat&afiimaliavciim exfrigidoiiiiflrldojvel&igidaficcbtemperametitavcrafe
foquei&fuliginofofuccoconftait', m : alignam prsetereainMem ipfe-grauisies;
riindcm odoiVj-cuqPnelEjoquiri virhleOfuin oleant ,' manifefiet; certe in hildisfjf
limitibus nbnocaloruiifdontaxat; fed^&odoris^iioqueiudieio ftatidumfefifeea-.
rflitaem; SedihiToeCt-breuirer inditatis 1 , iamad reliqu?properemuS, ; 'noq
Regula. Quinta ■ .e..Wotj«EsO~ i
jihutbUimt, .i^X.MnesiHae.plantaeklbis Horibusv velfucco’,orafliOre praeditaei quaef&ina.
tftfr KiJ- mles,fucis:M:vliginofis focis plerumque habent: fimilitudmeii&propor.
tione quadam ; ,quam‘ad phlegma;,. feu. pituitaro--babent,4umorem9quein.refc
nmty augent^-Aliae-vero ficciorisTemperamenti eundem emendant,-&putganu
Ladese vero planta? yvtTity mallus:, Polygalay-Sonchus ,'Beitalzar' AEgyptica
Planta,iacinnutiricibtismuitiplicahcs&!fiedereiiquis. 'i j , maniguw^,
... ...Regula Sexta,..
j-j V ^ £ ° C ° I ° t * S nonnUlla! plantae^fanguinem augenir, &ex^'fijttflitudiHeni?
_ _ ^turaefacileco&mt,:vtRapumrttbrum>VinamrubmmyMorifuc«ustbtircin
tfmmtugmt. fanguinemabirececditur; Nonnullae eundemviriatumemiindantypnrgancqua
•vtSofejCentaufeum: minus, &hilce:fimilia^n5usda metiam’hem<5rriM>idftutSj'&
diffenrericisatfedibusprofunt-ex-fimiluudmeifoforisritaiPapauerRhaaspBalan*
flia^Rofe ficcati Mala PumcayRbus ,-P*onk ,A.maranrhtfS i CorailuSyeatbetba-
rum ianguinea ibbolei^x mineralibus Mmiu, Cinnabaris pulvis-: ,ex4riitbaiibiis
... fanguis-hircinus,maximam cumadfiftendum6ngmnemrqnalemcuaqtie9't&®s£3
. vulnerum confoRdationem vim fuo^'quem prieferunt diaraiaerifmoYobrinja«i-
Regula Septima. o*.fo' -
/JMfti plantarum eoiores, citer«rdiuerio conflant temperamentOsdhierfcS
_L quoque effedusfortiuntirp j liquidem «olortex diuerfis gradibus eonco-
mST” vm dion&rrfuitat ii picoitaque plantas Jlx©o/»atfeu bicbfoses, bina viconflarei-ita
•flores^bir^roeerque pituitam fimuls&bilem purganti vtAnthemis est :Galenol
Parthenium j.SqmbucdSj E buluslex AElid^ParirationeaadicesLeacoimelan*
ex atro candidoquepituitam,&melancholiam purgate compertae funt. Hac ra¬
tione diuerfi solores diuerfos curant in humano Corpore humores: ita Tripolium,
*f**" *"** Panacsea,Triphera, eundis humoribus profunt.Serpentequoq; multis
s ‘Xaii pi- &varijs diftfodummhculfc,totifocendf fpecieshabereiquod diftindosadolores
imt. Atnaldus afleriti&prouerbio, Salamandra morfus tot Medicis habetxjphsv: quot
maculis- diflipguftur; ©palum quoquetot virf utes-habere, quot coloresj - vulgo
dicitur. J i. ^ i . . .euioddH
rouifrtsrnins oupmfn..
Ars Chromocritica i ff
§. IV. Chromocritice circa complexiones,& varios
hominum mores inftituenda.
N Vnc ad hominum mores coloris beneficio pericrutandos progredimur: ne¬
gotium prorsus difficile &forfan temerarium.-Cum enim maxima humanae
coplexionis fit varietas,vtpotequai ex infinita caufaru c6carenatione,ytplunmum
oritur; certe demens babSdus foret, qui nonnihil 'apodi&ice fe aflerturum i nhego-
tioita vario polliceretur. Sicut enim vix vllus homo eft, qui cum alteroiij omni-
hiisaprorsus quo ad vuItum,inceffum,vocem,cateraque corporis lineamenta con-
iieniat ;ita&incIinationenaturaliquoque diffidet vnusab alteroiquj tamen omnes
aliquo ptaedominante humore ex quatuor tantum humoribus conflant; iique ma¬
xime in,colore elucefcat i de colorum indicijs aliquid, probabiliter. & non nifi
fecundumrvninerfilesquafdamtationes differemus. Quoddum facimhs;;prim6
quid color; "uplexfitin homine ,&vndeoriginem fuam adipifeatur,quo¬
modo alij virorum;;ali)mulierum..Quinam deniquefint vniufcuiufque Regionis
peculiares l-Coldr itaque nihil aliud in corpore humano eft, quam extrema cor-
porisdiaphani a<fluexiftentis in corpore determinato fuperficies; & coloratadici-
tur;in qua reperitdr terminatum perlpicuum ,& videtur, cum ab externo lumine
receperit a<3Um; vnumquodque enim compofitum veldiaphanum eftivelex dia-
phano conflatum, fiquidem ex quatuor elementis conflat, quorum tria funt dia-
phanar cum ergoin fiiperficieaifluaturalumineexternoad diaphanum, quod ibi
adeft; talis dicitur color, & fuperficies huiufmodi colorata appellatur . Gum ergo
colores flat extremitatesxompofici corporis, & corpus firvario modo compofi-
-tum, inde varij etlamoriuntur colores. Cum autem nos de coloribus hominum
agamusyquiexqmtuorhumoribus conflant varijs coloribus pratditis, neceffe eft
pro eorum miftura varios etiam incute hominis k caufa iriternacoloresreperici,
Qualisigitur eft quatuor humorum miftio a principio formante in vtero-matris fa-
fta; talem etiam effehominis colorem exiftimamus. Qui in homine fecundum_.
naturam fimpIiciterrreperiuRtur colores, tres funt, duo extremi, albus., & ater ,
hic proprie A Ethiopibus, & Zona torrida; alter frigida intermedia .Zona;
populis conueniuntjeftque miftus ex albo & rubro, quorum quifque fuam iterum
latitudinem habet; ad album pallidus, flauus, & fqualidus ;ad atrum fufeus, & lu¬
ridus:; ad rofeum vero & puniceus, & ruber, & purpureus. In regionibus,in qui-
bus;hominesnaturaiiterfuntalbi, velrofei,candidior vtplurimum eft femina^
.viro i vhiatriy lucidior eft nigredo mulieris, quam viri: naturaliter enim plus hu¬
moris aquei, & minus melancholici in famina, quam in viro folet reperiri; quare
vir fatnina quoquerobuftiof, & ad agendum promptior eft. Sub diuerfis itaque nimrj* dim*.
climatibus diuerfi. producuntur coloris homines. Sub Zona torrida vti terum om-
jiium maxima eft varietas,ita & infignis quoque, cum ob Solis perpetuo ei incum- ruat .
hentis efficaciam ;, rumob telluris naturalem conftitutioncm, montium, marium-
,quedifpofitioneni>plantarumj animantium', hominumqueeft; Quorum plerique
ita efiam exiguo coeli trafiu diffident morum, inclinationumque diuerfitate, vt
cos,plane toto coelo'diuerfo climate natos putes. Et ficuti temperamentum eo-
sruBtyarittmeftjita&hiftoriaeos pr» csteris gentibus vitiofes.tradunt. Omni-
rbus tamen color ineft fere aut ater, cuiufmodi Aethiopibus, aut eum proxime ac-
cedens fubfufcus caftaneus, ex nigro fubflauefcens ? cuiufmodi Abyffinis, Aegy-
ptijs,,Iodis, &Noua Hifpania, Granata, Peruuiapopulis. Quorum,tamen mo-
sex colore difficillimeconijiciaSjciim.coslum, virtus terra, naturalifq. conftitu-
4jo ;:parentu'aiindreS:, viuendique coufiietudo potiffimiim in indole barbararum..
-,c: '■ ■ ■ ■ gen-
$ 6 Artis magna Liber i. Pars III.
gentium indaganda coijfiderandafunt.De his igitur toto coelo diditis,cum vix no- ■
bis quicquam reftet,ad motes hominum Zgb* temperat* fiibiacerltium difquirctN
gtMttmttru» dos lias accingam us i potiffimum eorum, quia 30.gradu latitudinis ad 55.gradum
‘lifiiml, extenduntur. Sub hac enim terrarum Zon&ob eximiam temperiem aeris in cor¬
pora quoque redundantem, omnia Imperia initium fuum habuiffe comperimus:
fub hac Omnes tum Iroperij & Dominatus fplendore infigeres etiamnum, tunC
fcientia & cognitione variatum rerum incentione admirabiles, & totius mun^t
z«r«p» meret, maximos homines prouenire videmus. In Europa itaque diuerfx admodum funt
hominum figurae, diuerfaque corpora s.qttidara colorem habent candidum ,&io,
feuro, pilos fiiluos, aut rutilos, proceracorpora, carnofa, &robufla,animosfero?
ces, fufpiciofos, frigoris, & laborum patientes. Alij eodem colore plerunquo
prxditi, fedcapilio fubfuluo , membris mobilibus; hifque videtur animus inquie¬
tus , vehemens, litibus deditus, iracundus; irrifor, ludibundus. Nonnulli alij cum
magis ad atrae bilis temperamentum accedant; funt coloretfitfci, pilo nigro >cor-
pone mediocri, animo robufto,conftanti,audaci,fuperbo; Iri fortuna profpera
toleratu difficiles,in aduerfa humiles. Non defunt,qiii nigrosrcapillos habearit, fa¬
ciem aduftarmvti vultus colore diuerfus, ita diuerfiquoque mores indicantur. Vn*
de vtplurimumfalfum illud principium phyfiognomicum, &nulla ratione admit;
tendum eft: Omni.illi homini; cui infunt fecundum corpusqualitares,qu*IrrcoN
porrbus hominum talis & talis regionis plerumque exiftunt; illi infunt etiam moi
res, & habitus, ac inclinationes animae illatum.regionum propri*. Hinc enim fer
quererur omnibus Italis iuxtaClimatis, rationem eandem, Germanis, Gallis ,Hi-
fpanis vnicuiqueiuxtaclimafuum eandem,& a meris diuerfam complexionem
efle,quDdfalfumefleipfaexp£rientiadocet. Inueniuntur enim in fingulis hifee
regionibushomines dodi, prudentes, fandi, ac fapientiam amantes; inueniuntur
& omnifausiftis vifiofi, luxuriofi, hajretici, peruerii, difcoli,deprauatis moribus
omnis netis pr*diti. Protulit Italia homines fubtilitateconfpicuos ,illuftriuraque' Ordinanti
Fundatores,Sandum Benedictum ,& Francifcum. Protulit & Hifpania Sandum^,
* Dominicum , & Ignatium; Gallia quoque fuos habet Bemardum, Guilielmum^i
Norbertum, Brunonera Germania; Affrica Auguftinum; Antonium AEgyptusj '
Graecia denique omnium Patrum,&Magiftrum Bafilium, ex quibus veluti quibuf-
dam Ordinum Semiijarijs nullo noc tempore, homines fanditareilluftres prodiei
runt. Habet Italia infignes Theologos,-habet & Hifpania: iadat & Francialiios
Hilarios, Ireosos; triumphat & Germania Albertofuo ingeniorum vertiee,ficuri
gelidailla Scotia fuo fubtiliffimo Scoto,-Cypriano Affrica, AEgyptus Athanafio;
Juis denique Gregorijs Graecia. Idem fentiendum eftdereliquisgrati*,& natur*
talentis vnicuique nationi conceffis; devitijs quoque vnicuique genti proprijs'.
Stolidus igitur,& infanus omnium opinione foret, qui ita argumentaretur: Germar
nus efl^rrgoebrius: Italus eft, ergo libidinofus: Gallus, ergo ieuis, vanus,& prs-
cipitati animi: Hifpanus, ergofuperbus, crudelis. Inueniuntur in Germania vitia
Italorum, Hifpanorum, & Gallorum; In Gallia Italia, Hifpania, Germanorum^ .
In omnibus & lingulis omniumvitia, & virtutes proraifcue. Quod nonnull* vero
nationes ad hoc , vel illud vitium procliuiores videantur, illud non tam natur* ,
quam confuetudini patri*dandum eft, qu* confuetudonefeioquid naturalem^
fuos obtineat. Induunt Germani vitia Iralorum,&Itaii Germanorum,vtriqueGal¬
lorum & Germanorum,!! hi ih Germania, illi in Italia, & hi in Gallia, aut Hifpania
vitiofam gentis confuetudinem laxatis habenis fequantur. Sed vt ad inftitutum
nodrum redeamus; ‘ .
Vari* itaque colorum in humano corpore elucefcentium caufaefunt, remotiffi-
m*omnes a luce & tenebris. Prima, & principalis eft humorum varia temperies
potiffimumalbio&atri, puta pituit*, & melancholi*: cum enim colores taulen-
.111 '1 Ars Chromocriticd:. Iv 97
tnrobdmituam primarumquaIrtafum:habitutliHe-m:; Tai eorpbruin, quoniam in
jbac habitudine ficcfc&humidi in tetfe,tatio coioram-pafitaeftrfunt enim h» qMa^
!itatesintrbdua^:per;paffidhemvhbc-eff, arecqBrocapaffione,quam interJe fac te-
bant prima qualitates ;adebvt colorhihiialiud 'diei poffit, qu&raiqualitascorpo-
iis mixti ex mutna Habitudine priraarum-qualitatum cum-lude.diaphano corpori
exoriensSed:& experientia nos hic docet ;fi-enim tela ficcahumcSetjir yiolb»
•rem mutat? fi pannuspurpureuxaquadiluatur jcolorem- perdit;idem.exficcetur,
hutreuertitur, aut alium acquiritcolorem . Quod in hominibus ac citeris; viuen-
tibus quoque patet; vt fecundum quodmagisinioufq.ficcefcunt, aiit humefcunt;
varias colorum differentksfufctpianri:Diximusex habitudine,quam habent inter
fciprincipia pafliua; a luce fiquidenrigfiisyrquiin rebus e fi, duas rationes fuflinet»
.vel vt principium caloris,vel lucis; fecundum quodeft caloris principium;& fons,
-lacit odorcs, & faporessat fecuridtim quod eft aptum ex fe producere lumen,caufat
colores; Hanc humorum variam, affebtionem plurimum promouet lumen,& calor
•Solis , fecundum,dmerfa climata; Vbienim vehemens calor eft, radijqueSolares cthrfi&tmi-
-terram continuo normaliterferiunt, vtfubZona torrida, humores adufti colorem
hominum conflituunt nigrum, capillos crifpos, corpora.macie. confeQa, quam hu¬
morum conftitutionem neceflariofequuntur affe&us mentis, vt paulo poft videbi¬
tur. Quivero Solis calorem, radiofqiie minus participant, vtpote obliqua inci¬
dentia terram ferientes ; illorum humores, minus quoque ab iftu Solis aduruntur:
hinS.cx ficco&humidojcalidb&frigidohumores temperati meliorem in corpo-
ribus-Comp]exione'm.conftiruunt;:vnden.flauedine,.fufcedinequefemper tantd zmtuafrm
ad album-,rofeiimque magis accedunt, quanto s torrida Zona fuerint, remotiores:
complexionem autem meliorem' melius, ingenium, meiiorque indoles fequit&r:
talesfunt, qui Zonamtemperatam inhabitant Europei; & magna pars Afri. Qui
verblobliqiiiffime Solis radios excipiunt;yriZonifrigidi fiibie&i populiperpe-
tuogelu damnati,contrariam-dbfe<ftu calbrisfortiuntur torridi Zons fubie&isna- Zn* frigit
tiiram; fiquidem humore tumentesnimiisringenijquoqnevis,ipiim:caloremo-
derato confiftit; itaiohtunditutyvt viVrationis compoteseife videanturryndeco-
lorequbque perpetuo pallidojplumbebuefqualent, ad ftudia,& magnaperpetran-
daineptivVtquibusanima,vtiIledicebat ; ipro fale data videatur. Hancvniuer-'
falem Salaris influxus rationem fequitur annuus influxus .• Quemadmodum enim
Sol pro luminisfui in terramabundantia vel-penuria, in corporibus diuerforum'
populorumficcam, aut humidam conftituircomp!exionem;.ita Sol annuo fuo-
motu priftat idem in locis particularibus; dum iftatenltior calore, radijfquejiu-
morem ficcitate indubia extenuatrvnde color quoque variationem fubire cogitur;
hyeme vero defeblu caloriscorporahumore replentur: vnde & color vegetior >
& ad album magisaccedensi Corpusigitur, fecundum quodamaiori,vel minori,
■calore &Juce patitur,&humor:aficcbfeparatur,& aduritur,, magis humidum,
ficcumque, calidum ,&frigidum euadit . Porro regionum quoque natura & qua-
litas porifliinumaddiuerfasiDclinationescaufandasconfert:nam yna rcgioabale a inm mnit.
tera diuerfitate habitudinis, quam Sol, ftellarque cum terra obtinent, diuerfifica-
tur 5 quarum vnacathbhcaydequa (fiximus, altera particularis exnaturaterri.,,-
& loci nata: nam fub eodem parallelo contingit quofdam habitare loca campeftria
vndiqueaperta; alios fummamontium cacumina, faxofa, fterilia, humoredefti-
tuta; alios autem incolere lacus, paludes, arboribus confitas,&a ventis penitus
immunes'terras: vnde & his vti varij colores,ita variaquoquetemperamentafunr,
variique inclinationes.. Qui omnia notiorafunt,quam vt dici debeant . Cum igi¬
tur .varialoca varium aerem pariant, varius aer infpiratus cum euad3t, feu pars
materialis ad generationem, fpirituum, fit, vt is in cor peuetrans eiufdem tem¬
periem remittat, intendat, & variet. Quoniam etiam varialoca varios frudus
N pro-
gS Artis magna :Lihef 7 . Pars III.
producunt,varias aquas haT>ent,quibus popnlivri folentsvarios autem cibrisfan;
guinem variare, & aiterarejcertumeft, patet,quod cibus fpotufquecUtriaere^,
maxime poffint corpus noftrum afficere. Patet igitur diuHfitas incIinarian um. Eft
igitur Sol principium adliuum eoiorum;paffiuum,bumdres;formale,lux Solis ca-
l"efoftinaprodraerfitate,difpofitionis;terrae eam recipientis, bumores diuerfimode
afficiens ;cx qua diuerfimodaaffe&ione varium temperamentum populorum, va.
riufquexokm nafeitur. Hinc diuerfi populi diuerfa nancifeuntur colorum difcrl-
minav Hinc alias habet inclinationes, qui temperamentum..biliofum naSuseft
cum-fubdominio fanguinis; alias, qui pituitofutnxum fubdominio melancholiae?
. * hicad parendum humilis, ille ad imperandumTuperbusexiftit. Altera caufa di-
uerfitatis morum in populis adferibi poteft educationi, cohfuerudini,& inftitutios
ni: adeo enim atenerisadfuefeere multumeft,yttemperamentum temperamenti*
que inclinationes corrigere, fuperare; mutare, &in oppofitum trahere poffit con-
fuetudo^e educatio,muItumq.roboris praefertim in homine nafium efl: nam homo
potiffimum ad temperamentum perferum accedit, quod ciimin atquihbriofit,fa¬
cile in oppofitas partes vertitur; Et nihc patet quomodo etiam ab hominis tero-
peramento deduci poffit, hominem in manu fui confilij politum efie, fuarumque
operationum elle dominum, vt facere, & non facere poffit »quaea temperamento,
3ut abaffeftu, aut ab alia caufa ipfi fuppeditantur. Tertia caufa ad focietatema,
ficut haec ad educationem referenda eft.-Nam certum eft tales nos e(fe,quales funt
illi, quibufeum familiariter confuefcimnSjfeu.quibufenm -magna nobis necelfitu-
do intercedit. Quarta ratio aetas eft, varijs enim affedlibus varias aetates teneri.»
perientia docet: statera fequuntur ftudia,quae tantum poffimt, vt iuxta vulgare
didliim, omnia tandem in mores abeantStudium vocamus vita: genus, exerci¬
tium, & operationem,quam quifque exercetfua eledlione, flue cafu, liuefuorura
placito fufeeperit, Miliriae > Dodtrina?, Medicinae, aut.Theologis .Hinc militaris
vitaegeniis feftantes , mores militaresinduunt,religionem amplexantes continua
meditatione, carnifquemacerationeita temperamentum vtplurimum mutare&
Jent, vt pene alios dixeris *-. Hinc certae, regiones certo do&rinae genere occupat*
vfu& confuetudine alios ad fimilia trarianda'qlficiunt. Hinc quidam populi lmpe-
rijs alfueti^mbitione dignitatum, dominandique appetitu vt plurimum tenentur:
quo & alis Nationes tentarentur yfioccafione eo pertingendi non deftituefentef.
Verbo,ratitum poteft vfus,& confuetudo, animique moderatio, vt nihil vna nf -1
tio poffit, quod altera, fi efficaciter velit, non poffit,neque vllura fit vitium vaius
nationis,quod ad idem alias gentes,vfu & confuetudine trahere non poffit--i’■/
• i, ■ Poffcditpraepofterus quidam affieaua ita, quorumdam Scriptorum animos, vt
Au ~ fine vlloiudicio,autrationein eamtantumhationem, inquam eosaffedio pro¬
pria, amorque particularis incitat, nunquam fatisiaudandam ferantur; de caereris -
vero ex inconfulto quodam, praecipitanti, & praepoftero iiidicio omnia alia $ quam
quod ad laude dignas adtiones fpedlatjtetnere effutiant. Peffimum Scriptorum ge¬
nus, 6 c odiofum omnibus ijs,qui iuxtaprudentia: & difererionis amuffim exaftius
fingula fcrutarifolent.fed h*c m^yt. Sed ad inftitutum noftrum reuertamur,ar-
temq. noftramad prima principia refoluamus. Dicimus igitur omne corpus mix¬
tum , fiue diaphanum fit, fiue adiaphanum, hoc eft, ex vtrilque participans', ex
quatuor conflare elementis. Elementafecundumfe corpora fimpliciafuntifim-
plicium corporum alia diaphana, aha achafam, feu terminantia diaphanum. Haec
Terra dicitur, illa Aqua, AH, Ignis: horum quatuor duo principia paffiua, &duo
aiaiua: terraficca eft, quare terminata; aquahumida , ergo terminabilis,/fecun¬
dum fe autem interroinata,& haecduopaffiuafunt. Quare & fecundum molem-,
in rebusdominantur; in perfe&iorjbus terra, in imperfectioribus aquat amplius,
ariiua dud Aer & Ignis»quorum hic cali^ior, ille min iis ,.vtraque iucida; fed ma-
, ‘ :y: V rl gis
AI* Ars Chromocritica.: $$
■diapfeesa&T J teMos:aagfs-3gnis,vtraqil^elemma fecondum' vfrttP
&S.animalibUS<i6iBioaiitut ;3lbumigitura:ficcbjalbsigituf:viel fubflaua«r : rael&
jj u icfi mifcatur adaa^ orituf-n^er color, veiij^gjebis madefacis patety&fbjpe
bftepfum eft duntde colore'elementorum difletulmus «'omnis bnibfi'liigi-orisma-
tbrialfs cauffiaqua eft, ficutffrigiis efl caufa efficiens ‘. iS!^®dicusa£r-accedat;&-
tantum calqrisj.vt-prbbebjEciuo-bietnenta inifeeantar.limul.^et viroriftquidens
m vegetabilibus prima humoris cdiciftiaviroreftiefficitiqui fi amplioriadri ne&a-i .
tiir ignis; efficitutiolof rubeus, quoniam in hoc-maior eft lux quam-ta-viridi-rfi ..IT
plurimum ignis ifirmiftionem venerit, purpureusnafcetar : at affator-ignis magis ...
«xficcansdd quod cx ficco;& humido confiat; obfcurat luccn^ vr'vidcmus in li¬
gnis , qusr viuritur. Succedit igitiir color cau-uleus, hunc feqUitar nigef
qui foboiesKeft rerrei aquofi rrmulto-calore exufti : hi igitilr funtofimplices
coloties ;qui ex mrftione elementarium qualitatum , ;elernentorumqoe.nafcuhtur:
Hinc ficcuinr&humidum videntur afficere materiatus fecundtoqubdinelemens
tispalfiuis ficcumi&humidum-reperiuntur; calidum,& frigidum fecundum quod
adijua exiftunti, dant formam : vtautem paffiua formentcolores , vel ad eos conf
ftitqendos veniant; non quatenusfuntficca, velhumida,fed quatenus-diaphahi
firnt, velnon diaphana; ita adiitia non fecundum quod calida, fedfecundumquod
lucida, vel non lucida exiftunt. Quod 13 quifpiam non lucentem diceret aerem, &
terram non albam, fciendum eft eleinenta, & principia elfe talia nonaCtu; namfi
adhi talia forent, iamin elfe perfeCto, &nonin principio, & principiaeffent, fed
principiata forentj,&. compofita: funt igitur talia in eirojnchoato, & potentia-,,
non autem adii, ^in elfe cbmpidd , &petfedp:-P'6rr6‘humores ,"ex quibus ani¬
mal perfedum coftitutum eft, licet quatuor eleinentis mundi refpondeant, hi ta¬
men omnes ad rubedinem,& eoiorem purpureum accedunt,cum fecundum natu¬
ram -difpofiti fint s-hunc enimr perfeftorum animalium colorem diximus- effty
eorum humorum, qui in vafis exiftunt, licutivirprem,-plantarum: nam ex omni
fere planta qua?ex terra educitur fuum virorem -habet,viridia folia; viridefqjramijs ut
Stquamuisaliquarplanta: ladeu,flauum, rubeum fucctunprima ruptura emittant, - ' ■ ">
vlriraustamemhumor femper in viridem definit. Cum omni fimilirer animali per- ofcnk ‘inwi{
fedo,&excoitunato,nonfoloviuiparojfedctiam ouiparo, firefpiret, atque_a
pulmonem habeat, eduSus naturalis fuccus purpureus eft,& ad colorem rubeum » /mimnu'
accedens , qui tamen fimpiexnon eft. Nam diluta purpura pituitam docet, pu
rafanguinem,fplendida,&rutilans flauam bilem;& faturata ad puniceum acce¬
dens colorem ,&fufior effeiSamelancholiamnaturalem-nobis exprimite:.Quodfi
pratter naturam ynus aut alter :figillatim difponatur acalore, aut frigore; nigre¬
dinem ,'Iiuorem, pallorem, -flauedinem, albedinem producent; & quamplures
alios colores, quos vide apud.Medicos. In humani vero 'corporis:f»p.erficie in_U
yniuerfum plures duobus, vtplurimum fecundum naturam non reperiuntur co¬
lores , nempe albus, &ater , fub quibus tanquam generibus quodammodo alij.
poffunt teneri;, qui in hominis facie, ac cute folentupparere. Sed ad particula-
ria Chromocritices noftrar pracepta veniamus.
Regula I.
*De Atri, } feu Juhfufci coloris in facie hominis fignis.
IVi itaque valde nigri funt, quales funt AEthippes, timidi funt, imbecilles;
Q'
riot euocetiir, internafrigent naturali calore deftituta ,& accidentali fubindein-
N a -calefcunt
%t>Q Jrtis magna Liberi, Pars 11 /.
calefcunts'exte,rnovera euocaeo humore ad cutem", eoque adufto nigre/cutih- ia,
4e fafiumell i jvt nigri fiantrc.uHgitur exteriorahigrafuntsrillis-eubcatuseftbii.
mpr cura calore ad partes : exteribres, ibiqueab exerno ambiente aduritur : cui-
cumque igitufbae accidit, :illunteriora frigent; cui autem frigent interiorayrilii
contingit metus, Gui igitur faciei nigra, fiue fufca efr, oculi parui, & capillicrifr
pi«oigriqbe:,.cbnfqguentertimiduisieft,malitiofus,dolofus,&cuinunqam fidere_,
poffi?; maxima* etiam & veheraentiflima? ir*,dfquandiu latenter feriiet, loc um &
&Z'- fetnpusnocendi.expefens: quia cum omnia tuta timeant huiuCm odi homines, &
omnia fufpefta habeant, ex timore nafciturdiffidentia, ex diffidentia dolofa ma¬
chinatio:, exhac denique immania facinora, qualia funt eorum ,qu* Leo Affrica,
nus defcribithligritarum,qui Numidiam> Libyam, & Guineam incolunt. Verum
hic color cum Europaris minime, conueniat, parum quoque (de eo differendum.,
exiflimauimus - Si vero quifpiam huius conftitutionjs in Europa nafcetur, id vi.
tio vel matris imaginantis, vel feminis paterni, vel vteri materni,, qui cum iufto
calidior fit, euocet ad partes exteriores naturalem humorem, & calorem embiyo-
nis, eoque m lofo, qui circa cutem eft, humorem adurat,&fic fcetum tingat,
fufcumque efficjat; vnde poftea interioribus frigidis,illa ad metum feruilem pro.
penfiofuboriatur,
Regula II.
Ve albi fuhflaui, feu cinerei coloris 'in humana
facie Jignis.
C -Vm color albus iuxta prsecedentia,mulierum proprius fit, mulieres autent,
maxime timida; fint, eoquddparum circa cor, multum circa vterum fan-
guinis habeant; fequitur omnes albos natura quoque timidos effeob maximam
c ‘f r " pituitae redundantiam, qua? pituita ciim humida, & frigida fit, timor eam neceffa-
ffisd, . r io confequitur, fiquidem omnia humida, & frigida timida funt, vtin pifcibus,&
in infettis maxime apparet. Sedcontrahocobijcerequifpiam poffet; Angli, Gal-
- Ji, Germani candidi, & albifunt ; ergo timidae natura. At hafce Nationes nulli al-
" ‘ teri audacia, & magnanimitate cedere, heroica bellis gefta fatis declarant : audacia
autem, fortitudo, &magnanimitas'nafci non poteft, nifiex multo calore cordis,'
quibus abundant , quo albos naturaliter deftitui dicimos t falfa'igitur eft regula>'
Kefpondeoqudd ficut multa nigredonon eft caufa tiraoris*, fecundum quod ex^
eeffus eft njgredinis, fed eft figmim difpofitionis naturalis, qua virum poffet con,
flituere; ita multa albedoeftfignum alterius extremi ; omnia aurem extrema, fe-
eundum quod talia, vitiofafunt; quate qui nomen viri tueri vult, neque albus, vt
fsmina , neque ater vtAEthiopseffedebet. Cumigiturde albedineloquamur,
non nifi de intenfaalbedine loquimur,euiufmodi Zon* frigida; incola: imbuti funt.
‘‘flrfZT, Germani autem, Galli, Angli, yt plurimum noncandoremfolum, fed&rofeo
quodam colore, aut ftauo, & mellino cum purpura mixto prarditi funt; quico-
lor cum multi fanguinis, cajorifqne argumentum fit, inter timidos quoque adnu-
merari non debent,
Quotiefcunqueigitur color apparet, qualis eft, cineris, cum hic effeaus fit me-
lanchohae cum pituita; fhbdorcrinib, & melancholia cum calida non fit,poteft ta¬
men mediocriter incalefcere ; hunc non dicesfortem, fed humanum quidem, &
remperattimyneque aliena appetentem: qui vero proprie mellinus eft, coiorenL,
mellis refert, nimium bilis flaua: in fe habet;qui Cydonitem colorem comparauif,
feadfufcum magis accedit,leoninum fcilicet, fqualoremqueprte fe fert, cum frtf 1
lufiHsk? c aus
Xil .Ars Chramocriticfr; &•> lOt
dns.fitaniuitaihefaiit^pIiaincsle&^efeiilenwteflatiaibileconipituiKCs&ffflii udmcMmc
gtiinis^parribsis «qualibus* Homiuesifto colore itnbuthiVtplurimum fortes funt>&
magoaiiirm, quoniataeifatM»&'flatiabUe,confiantj quarnift altera cuta’terra rti
ferat conflattiam, ac robnts feu folidirate» ,alceracum igni &fimilis,vehemen-
tiam, celeritatemque, atque in aifitonibus pronJptitudinein raiaiftrar.
Regula III.
De colore ritjby jeu 'oulpino in homine ,■ & fignificatione
eiustnfilis&facie corporis humani. " •
D Vplex-rubor eft^sltopiplendore carens faturatus ,& ad nigrum cum pallore
pauco incjiBgn.%quaiemfere ia «t rubrodeprehendirhijs; alterautem eft
fplendidfcs , purpureufque, aot rpfeus,oculos maxime^xhilarians. Rubicundus
autern,feu rqbor fplendcfcens duplexeft, vnus incarnatus, alter coccineus, quem
in Cinnabati fpedamus : hic autem cum homini naturalis non fit i de prir
{no , nobis iermo eft; Hic itaque color rubeus fubflauefcens, cum ex mttb
ta bile atr? adufta, cum fiaua coniunda conftetjfitrvthiduo humores, ficalore.co.r-
rupto adurantur, ad nihil nobile, nihil magno animo, & pedore dignum homi¬
nem inclinent, fed partim propter qualitatem terream qua: frigida eft, continuo ti-
more,&fufpicionibus illum agitabft-.qudadfocabierd, difficile ipfum alijs cohas- J^/im nimis
rere faciet, vnde iumt^^ 7 na ,; quod fufeepit, diu retinet, quod reiecir, non fa-”*
cile recipit. At bilis calorem ignis refereniinquietam, agitationem, inquifitionem-
que molitur, vnde fit aftutia; multo autem maior eft portio nigrae, quam flau« bi¬
lis, vndp c & c dpqunatur timor, qui ni£idominaretur,iam audax, non autem timi¬
dum elfet animal, vt, yulpes.Xumigitufaffuforum temperiesffit ex multa bile_a,
atraiunda cum flaua blre,iliique naturali qui^eprytraqu^at taiefiiSa mediqcrifer
conflent; ex quaruminifiura qualitatem imis, vti&^irupforum deueniyit colo-:
ris vulpini. Cretenfes dicuntur plerique hpius efle coloris, vnde aftutr,.&,iuxta_,
vulgare Graecorum prouerbiumTe/» ^star^a Vitia autem,qnae ex ailiitia^
oriuntur facilequiuiscolliget. - ,
Sig/pi fubjiaUi. coloris .
S Vbflauus color , qualis in Meile fpedatur, cum"ex pituita, & flaua bifecon.
.te, :qui rnulto. pbfcgmate &„biieflauacura.melahcholi«temperMa > .abunT
d^nf, i 1 '* iudicio etiam Ariftotelis tepidi, pigri, tardi,& cobfequejjterad magnas
adiones irrefoluti,i&ineptiobdiminutam concodiionem euadunt; &'quoniam_i
frigidi eft appetere plus quam concoquere poffit, tales etiam voracitatis, intein-
perantfeque figna prsftabunt.: flaua vero bile excitati ad iracundiam eos quor
qne mo uebit, q uara tamep pimor ob admixtum frigus r , inefficacem reddet: ,iik_,
abfentes tamen bla(phemijs 5 minifquefe conuettent ; vnde&murmutationibus.
& detradionibus dediti. .
Regula IV.
De (tgnis rubri /eu purpurei coloris in facie hominis,
V Ocamus hoc loco rubrum colorem,qui conftatex multofanguine fobtiS
lundo cum flaua bile naturali, & tenui phlegmate, quem referunt adolefcert-
i02
Artis Magna -Liber L Pars HI.
tes vehementi motuc4ie'&®^acifwoplie purpijreus^ft 1 . Qui enim eo imbuti fufit <
temperamento biliofiii&fanguineinaturalicaloteabundanti&confequenterfpiti- *
tibus fubtilibus turgebunt j fpifittmtttfuhrilium abundantia tumentibus; j Scumen
ingenijdeeflenon.poteftr*acutf igiturfuntr-acumen autem ingenij ad ffudialibe¬
ralia tradianda habiles quidem redditietiarofi choleraeiiatiguinifque-nimius fetor;
eos plus atquo mobiles, atque adeo inflabiles reddat. Qua hanc complexionenu
vitia fequantur, ledlori examitfaiidum^relinquo .iElammeus vero color, cum ne- 't
*" fcio quam inflammationem internam arguat, ad maniam , & phrenefin hoc colo¬
re indutos inclinabitspaturaru omnium&peflima,& periculofilflmai.Yidebfsncu-
Ios eorum flammeos,&igntm qqafi perpetuo exfu?flantes,femper ad nocendum,
lasdendumque pifab^ttuliataiibusdrfv^Bis^Sod^afio^hiBla in oculis humani¬
tas j nulla in moribus comitas; nulla in tradlandis negotijs gratia; rixis,& conten¬
tionibus viuuntj fibi &alijs intblerabiles,ad quaeuis enim'verba in choleram exar r
defcunr, & dum libi ipfis foliS placent, fibi folisapplaudunt, fe folos prz omnibus
sftimant, ab alijspletifquetanquam ihfoientibus defpiciuntur,aquibus fibi viiuf-
quifque caueatjnemo cnmhifcedifpStefjatit qfiScunque etiam leui de caufa con¬
tendat, Quoniam fi in cbntenticfrie paulo plus fpititus incaluerit, facileinma-
niam,& phrenefin aai-itaefferantur;vtfpumahtiszftusvehtmentia,nonf6lum ia '
conuicia erumpant,fedmanus etiam fubinde inferre violentas non verecudentur.
Regula V.
De (ignis colorum in oculis. .
C Olorem oculorum fubinde corpora fequuntur; hmp videmus cbrpora alba
vtplunmum c-efios dculos habere, nigra]nigros ;de quibus vide Simonem
Portiuni decolorebciilo^um .Hoc'tantumIbc^dlffefendute eft,curfolushomo
" tantam varietatem btulbrufi) habeat. hfam vt rtifte Ariflo‘teles profefliis eft, vna-
“ qusequefipecies animalium habet proprium quendam ociilorum colorem , : vtBb-
uesyvnum habent r<Eaprzj& AnriFviSitrf^fic ddcatterisfpectebusiqubcfihho.-'
mine non reperitur; quia inter homines alij oculis czfijs, alij nigris , alij ftibtiirt-
fcentibus,alij alio colore oculorum prattfirifqnt .Huius igitur varietatis caufa que¬
ritur. Qpidam lumini, &ldci: J nohn^iDpaucitMy&multitndini humorisaquei: '
Aftrologiearn diuerfis afpefiibus planetarum folita temeritateadfcribunt, alij
aliam commihilcuntur. Nos dicimus i quod qui caufam nduerit, cur homines in¬
ter feadeo diuerjffiht, vrvix vllus repefifipbfllt, qui pon ab altero varietate vub
tus diflideat, is certe varietatis oculorum caufam quoque aflignaturus fit, que yti
in-humotum mifturam cadefenonpotefi.itaaitioris confiderationisefi,&folipia-
ftic? feminis vi adfcribenduin . Nos igitur eam varietatem contingere afferimus,
quod vir, & mulier dum fe cognofcunt, vago fint animo, & prout phantafmata_»
vtriufque varia Srdiuerfa funt, ita qubqueconceptUs'fub illis imaginationibus va-
rij&diuerfi figurantur : Etfi enim fubinde ex miftura humorum contingat , vt-
plurimum tamen ab imaginatione parentum tempore coitus, & ex plafiica vi ori¬
ginem fuam habet: de quo fufius tractatum reperies in arte noftra Magnetica,capt¬
ate de Magnetifmo imaginationis. -Accedit, quod nullum membrum ita placeat
* amantibus, vt oculi -.nullum cognofcere volentibus perfonam aliquam ita obuiara
fe przbeat,ac diftioculi ex variaimaginatione cum copiugiim, tum maxime pre¬
gnantium, cum illi oculos vifos varie voluunt,animoque coquunt, variam quoque
temperiem ijs induci hac fixa, & intenta imaginatione nemo dubitabit. Plaftiea
autem virtute colores..oculis induci iiixta naturalis humoris conftitutionem, vel
\\\.v ';Arf£fejpniom**?* a-k\ *°3
mulipi^ ^«ga@as]B^8‘!>a«i9»W ^MlfflRiPaiWtfifqaeocuto-
fym cpjpresbBoqexfqla jiomowm.temgerie; fedadJaa.tij (^ramdrculorumde»
ierminaBdamopBf-/ityistute chromatica pIaftic;e(iibardjnata*qua,ytioeulum_»
femat, ita «feip voa com dfHt^gfl«,;detMraf iU js colorpjun^it, ^Ynde ;dt®ca- : ®^ e ra "^“
jimaiirde acularum cojore in ^uinaucmiSrnegptio.datiiWudiGiura *.cum pterjinr. m.
q«enpBcxfpIoqnatuorhumqwjntea||)era£aentp.naic^tar,fedvt:di4l«in«fl, J
pfppri^Ptigimsfu£,cauJasfqttfaatur;, ; _j
; Regula VI.
De colore Capillorum .
®>,i;Vbricum;item negotium eft decolorum in pjIiS'riueefcentiutri.v3rietare; ol*
X i vm-jasiquas. habent,caufasdudicium ferte i (jqaidemilhfubu)de ob copiamf
'veidt&ftum alimentis vt in pueris; yel.ob cd&ioaerai, vei cruditatem aBmenti
quo riutriuntut: itacilor nati.u.us;Concodionis:primariits artifex, vd per morbum*
,v.id per aetatem immutatus, pilos.yatiat; alius eninveft pRorumcoImiminfantia-.,'
aliusin adolefeentij;, alius in fen£aute:.qUod & ia pIa.Btis;.videmuEcantingerti*c
jPili quoquefubinde;p(dorem.afFumuntab humoribusjfuperfltiis pet modum tin-
dturoe ; hoc eft,halitus iiumorum!biliofi,pituitofi,melancholici cum pilorum mate¬
riapermitti futim colorem pilis impertiunt * hoc pa<2o,.niger pilus ex faeculento
atras bilis excremento; ex bile flaua flauits, albus ex.pituita, rufus experraiftione
bilis,& pituita yatque&raccepta figna ede poffunHnt'eriorisincHnationis,& rem-
perameriti cerebri. Externusquoqueaef plurimam adimprimendumpilisCoio-; ithurfi ngk-
rem.poteft; nam certum eft indiuerCs^egipniBus.mutari capillos* non tam pro
■diuetfaderebrj tempetje, quam, pro aeris ambientis conditione::fiquidem color fi c “ k nL"‘\-~
externus in regiouibus torridis albuatcorpfts fubiens,pilorum alimentum aduren-
do.confequenter pigrum colorem ipfis inducit;contrp yer®eorum*quifub Aqui¬
lone degunt,molles * lafciuique fundunt urpili; quia his (anguis* dutcifque (apor &
gratiam concilianr*fortitudineroque; vnde color quoque hilarior eft.Hoc item in
animalium piUspaK&qua&prodiuerfacreycpDditiopecolorumexperirimu.
eatipnes frequens docet experientig;. c.Referti Scaligerin Wozkam Sarmatia re¬
gione quacunque animalia vel comm.igrantia,velaiiundetranslataaIbefcere. Iu
.Caoadaquoquej.fiueNouaFmnciaianjmaliasfingulisanhis bis mutant colorem.*
qaa.igne magnam, inpilisimmQtandis vim aeris dempfltent. Ea quoque aqua-
rum quarundam proprietas : eft*vt animalia yarijs.tingant; eoloribus.-alibi enim can-
didafunt, alibi nigra*,fola aqua pota virtute; de quibusivideMundum-noftrum.,
fub.terra_neumdeyarianaturaaqparum;vtproindeexhifce&fimtlibusdifficile_> -
de interiori indole iudiciura conditui pollit.
§. V. Regulae
. Decolore V/rtn^ t emfqmfignis.
R Efte, & fapienter. Hippo crates, nihilin morbis acutis adeo Satum agri de.
clarare*qoam colores Vrina*qua cum innumera quadam varietate conEent*
gtauiffima oritur inter Medicos quaeftio,quanatn huius in Vrina diuerfitatis chro-
uuatica caufa fit. Quidam arbitratifunt Vrinam,cum ex humido, quodfumitur,
generetur, ai: gure aqueum v tenuilque prima cotjcd&ionis excrementum fit ’.
i g/f ArtisPars III.
fuinaturanuiium habet colorem'jfed euWex^ebus abextrinfecoaduenientibiis
feu tingentibus acquirft, r ita &'vrina coIores'ex'fubftantiaralicuiu$'eaai tingentis
uw”t-' - perthittiohecaufari . Alif volunt re3Hi cplbratamyeo quod inxta dhierfam flaus
selttta virxde. bilis mifturam diuerfos recipiat colores-. Neutra lententia fubfiffiere poteft; non
ckremuijrm G ftni'in’ homine latio- huiQs miffurae -veftigfa apparere deberent, quod tat
men experientia non docet: neque pofteriobrcum ni multis morbis vrina "fit ait -
gta j vel intense rubea, quae tindtura a bile flaua fieri nulla ratione poteft. Dici-
mus igitur vrina non reddi coloriftffiefc miftura.alictpus humoris j fed a naturali ca-
lore per folam alterationem ,&'c'oncoifti6heini 'nbh fec.us ac aqua feruore incalef. .
cens a naturali fuo coloris temperamento recedit, ita vrina a Calore calefafta, Sc
adufta. Nam ignis, feu calSris pfeprmw eft dirftatn- varias coloris fpecies tranf-
mutate, vtin mineralibus experimentis docuimus. Habet enim fele vrina ea¬
dem rationead calorem naturalem, ficuti aquauituralis adlucenvefed aqua a [utTf,
& calore varie alteratur; ftagnantem errim aquam fubinde ex naturali ftatu in yi-
ridem, dehinc in luteam, denique in nigram degenerare' experimur: Ita & calor
naturalis, dum in ftatu temperatiffimo eft, VCrnaM reddit atrinam y vel Coloro
pale®, quod aptinra:.;&perfe&iffim* vrinsfignum eftfat calor natiuiis in teqfior
praternaturam; colorem quoque intendit vrini : hinc injfe-bribus tertianis inten.
ctifitvmt.- ftffimerubram yidemustvrinamsGalore veth'naturali debilitato nimium, vrina
obconcodiohisdefedumapparebit vefctjba, vtl'cinerea;&vbi maxima indigei :
ftionisvis eft,-vtin lientericis,' vrina clara, limpida, &- prorfosraquea reddetur.
In maniacis.vero , & phreneticis effeiftibus vriha r ob vehementem:calorisexcefi
fumaduftanigraredditur; Eftltaque'caIornatuFaiis remJtacaufa coloris vrin*, r
bilis tauaep miftura prosifhacaufa eft. Calor enim ■immediateiuMem , :hoc de r
' mummediante in vrinamagft. Experientia reMdocer.Si-eHiffiiquamctmquectp-
x*pe»K'„” : loratafnaquamignifuperpofitaft) ebullire facias rpfoducecea pro diuerfitate^grar -
dus caloris: diuerfos colores': 'vt . aqua croco-tindh y -'qtise -ex-ftm6' in in-
tenfe rubrum, & deinde in purpureum'y tandem iu nigrum degeneisbitrcoloreni'.
Idem in omnibus coloratis kqUisividere eft.: Non riego tamen aiiasquoquecaul
fas efle pofifc vrina: colbfatiifaSiqaemadmodute paulb poft videbitur, Potefteiiinj
verbi gratia albus calor-iw Vrina cau ;ari yefexnatiui-calorik defeci avcrud idatisto
tentis vitio, vel niala qualitateifaftgumis,Videlicet'aquofi . ferofi, parum colorati,
vel obftrudHone, vel oppilatione partium; vitalium per humores craffos,.& me>
lancholicos fadta; vel etiam obpptus abundantiam-,' vt fit in e&fifs ; vel deiiiquO
per admiftionem alicuius fabftanti* eam tingentis in album, quemadmodum ini
pituitofis purulentis,acgonorrhokis palfionibus patet. ItUdicoi vrinarubeali
varias tinctura: fu* caufas habere poteft ; prinfo ex- vi & efficacia caloris':fi enira
-ymu mira. ca j or f uer j t j n ; ftatu fuonaturali,vrina citrina reddetur; fi intendatur, reddetur ru- ,
bea; fi intenfiffimus fuerit,nigra ob nimiam fartguinis aduftioncm euadet: fi fuerit
calor intenfiffimus c u humore virulento, viridis reddetur:fi extindiioni proximus,
csrulea euadet. Qua tamen peraccidensfubinde in;rjubru,& fanguineu colore tin¬
gi poteft nullo exceffu aut defedtu-ealoiis natiui, vrfit in renum, & vefic* exul¬
ceratione , vel pro ratione_co!oris, qui vripaepccidep taliter affunditur, vel etiam
exrebusvrinamefu, veLpotb fingentibus. Innumera: igitur caufa: effepoffunt
coloris vrina: non in agris tantum, fed in fanitate prapollentibus . Eft vrini co¬
lor aliusante,alius poft fumptumcibum; alius.veiperi,aliusemane;alius In pue¬
ris , alius in adolefcentibus, alius Jnfenibus, alius in cholericis, alius in phlegma¬
ticis, infanguineis alius, alius'denique in Melancholicis. Jn lanis tamen cuiuf»
cunque «tatis hominibus, ac.quocunque tempore vrina: femper ad flauedinenu,
inclinantatque intenfione,. velremiffione 'duntaxat flauedinis differentia facile
indicant,
,1 r Ars Chromocntica: v.v? : /«.j
iidicatilpptiflde faa6rumicdIorein'viinaeluisefcente;;:in;mocbid!s vero, vtplu-
rimum omnes colores vrina: funtprsternaturales. Qqarqujd fignificent, iam_.
■teoipusie/fest bretoeridedarcmusviEcquoniani. nbmita pridem iri Arabum'Me¬
dicorum monumenta incidens,fubtile de coloribus vrina: indicium inuenifem, vi-
fum fait id hic in gratiam Medicina ftudioibruex Arabico tranflata adiungere, ne
quidqua,quod ad hanc artem noflram quouis tpodo pertinere videtur,omittamus.
§. VI. Regulae Chromocriticae.
De Jlatu agri ex coloribus *uriHa> ex Arabum monumentis
[deprompta, atque in Latinum ab AuHore tranjlata.
'■ ■ Signa coloris albi inurina.
C .-Vm'eoior albus in vrina fit, vel ex obftru£U6ne ,vtin fenibus, vel ob ca¬
loris natiuidebilitatem,defedtumquevirium, velob humiditatis diffolu-
tionem; has inde fexregalassfefflhbis."*''- 1 *^
I. Limpidilfima vrina fignificatobftru&ionem lienis, pallorem vultus, gra-
ucm : totiusCorporis conftitutionem. . » r ,. • •• .n bmV
■ II; •• AJba vriua cum plumbeoeirculoopillationem cereBriy&comitialis mor¬
bi principia denotat. ■ - -• '-a-' n •
III. Alba &fa:culeflta,cfafl&8MUdigefli'hrimoris abundantiam. i
IV. Cinerea purulenta, vlcuslrenum 1 l&-vfeterum.
V. Albaex pIumbeq^mixtacalcUliimi , enum,& velicK.’
- VI.r ; Alba, craffa,^pinguis,'phtifimfigniicat. •
.-i.elo ,ihantv acsrwsq • mSBOiJqurspi aopmojonad - ,-4i Ilud»
Signa coloris- -nigri.
C Vm niger eolotfiftivrina: oriatur^fSrel-propterhatiuircaloris cdmbuftio-’
nem, velob atra: materis mifluram,vel denique ob caloris totalemextin-
&ionem;hafce regulasformabis. .ii; s ,
I. _ Nigra vrina vna cum fedimento materiae eiufdem coloris in febri, dolores
Capitis, mentifque turbationem notat.
II. Nigra graueolens, peripneumoniam, feu vehementem pulmonis inflam¬
mationem notat, & plerumque mortem vic inam.
- P r * m ° viridis, deinde nigra, mortem denotat, quia monftrat exceii
fum frigoris calorem natiuum fuffocgtibsi
ptimum diem* f e S efl ? fortem denotat 5 fi tamen permanferit ad fe-
V. Nigra in febri quaiirana/fanjtatis lignum efl.
VI. Nigra vrina cum febri-ardenti, &fndore frontis, morte vicinam defignat.
7 'allidi, coloris tn eurina figna.
I. Vrina plumbei coloris, mortis lignum efl:.
ni ^> r | ina F alI ' da i , n - r “P eriore parte,peflimam capitis conftitutionem oftendit.
tenaSfitfoc^
IV. Pal-
'7/W Artis Magnas - Libera 1L Pars /.
-uiIrV< fialHdiiSj- feuplumbeus eolorisum grariulis } :& bullulis in fundo,vicus puf,
Ojonisj&phtifimfignificat . ■ ^' .
-• /VtK.PJumbeusxolortemiis cum qringuedineinflarolei,deftitmionem naturalis
jiumiditaus portendit. . -
viVJ, plumbeus color wphfenetic&jiiortem notati' ■.■■■>
Virtus coloris Cigna.
-r-rpoomoiiO xj r r 2o J?T . i *'/ .
(~>Vm vironn vrina' vtplnrimiimvinis"61« in humorum corruptela abfcdn-
Vj .ditum,hasioder^nlasfortnabisa ,
X'’ Viridiscolormmagnafe(>ridenuntiatjriottem. '
II, • Viridis eoiof iri -puero fpaftnurii; frigidorri m<qt l»u morum in riferdis abun¬
dantiam defignat,
III. Viridis. cofeESPS' i? &ndq^v^<3im dolore ftomachi, veneni
fumpti indicium eft,
•IV,; Viridis color cum citculoVtiridBri phrebeticis, mortem denuntiat.'
Rubri coloris jigna.
/'""N Vm denique rubedo vrina: oriatur, vel exoppilatione in ter ciftam fellis, &
V_> 'lobjftioorum&<9a> yelex. inflammationepr* ter naturam, vtio omnibus
febribus; ex tindura has regulas feruabis, " . V, ;; - j
I. Vrina rub.f*stplttritaum caltd^eiK^Reptcefliim. ; ■.:
II. Rubra in nephriti.cis.Iatenris yjecris,indicium cd. • '
III. Rubra& turbida vicus hepatis nqtat. r » - . d x. A
IV. Oleacei coloris vrina .paiiSucumrfeflre^mprte^dcnuPtiabi.quia.fetor
ebullitionem, bumorumque corruptionem , paucitas virtutis debilitatem , olea-
ceum partium fignificat ditMi^aneiand»
V. Color rubeus in plumbeum degenerans, vlcera pedoris & phtifim notat.
• ^UroRubra.inigrbjftrifta heparislinflammationem notat-^i-■ ,-gir. r "X.
V-U.-: Rul^afiucignei coloris,febrim.epfcimeram» -r ,. . . n •. /
Vili. Vrinaignei colorisdenfacroceo miftarideritiam notat. : ■ ;.j
ATH AN ASII KIIV^HERt
E SOC IESV PRESBYTERI '
ARTIS MAGNAE
LVCIS ET VMBRAE
Liber Secundus 1 :
DE A G TIN O B O LIS MI SI
RA DI AT IO N I BV S
ParsPfima, a “ 8 ‘
ACTINOBOLISMVS LVCIS»
. w-r. iY s 1'^ Y iG
DE RADIATIONE LVMINIS,
ad quam ceu principalemIdeam,totius naturas ;
operationes inftituuntur.
C A P V T I.
Omnes naturalium rerum -virtutes dtffufs lucis
orbitam esmulantur.
V M::Natura rerum Deum Conditorem, quantum quaeque
'fux effemi® c6dirionepotuit,reprcefentare debuerit, Coa- .
ditotque nihil feipfo melius, ornatius, prieftantiufque re- (
pererits/afium eft, vtdum corporeum hunc .mundum agi r
-taret animo, formam eiideflinau^Eit^bijipfiquamiimiUl.
TnanivHinc ortum;totufflquantitatum genus, &*nep cur,-
ui, relique diferimirta,pr*ftantiflimaque omnium fphsr
v .:Eica.fuperficies .In ea fiquidemlufit Conditor SapicntiCSt-
snusfaciTiiii Triadis imaginem. Hinc centripun^tim eft fphsticiquaedam quali
Artis magnte Liber 11. Pars I.
ijjnagol fijpjerfc&s «H&go, S via ad idihuepi^dum, tpj* qfagmfirti- '
tfc pijrfeiegrdrifejne ipfoVqueacrquarftiatfi omnmrft egrelfuiM «qualittftemgi.
gni intdligituf, ppi^tDJein^aocaippjifudinem^inniujtiicantei fit, vt punttum
& fupcrficiesdefffititi4crfrtiyfflp^ttfdinte cdmfflBBieara^rbportioHcfint aqualia.
Hinc eft vndique punctum inter & fuperficiemabfolutiffima arqualitas, arfliflima.,
vuS ptikherriraacorflpiktio, £onnefps^FeIatio,’3op6Kio,xdpn'me5['is. Citfh-
queStuhfiot pfefnfiLcenkum, fujjiificiis v &.interuailtim s ;ita tafeen vjtujh funjf^t
nullum,ne cogitatu quidem abefle poflit, quin totum dellruatur.
H*c igj^f 1 glnuijja af>]ifl|xn4 : cbrpbreraiundi imQoifetiatJ ^fffim^iciter, vel
cumrefpe&hquedlm foftipirquicquid acffu m fbanpperfedtkin em' in tepcorporeas
creaturas adfpirat.Ideo corpora ipfa cum per fefe fuarfi fuperficierum finibus con¬
tinerentur, neque fe ipfamulf^c^te, f«5flShtin_o^!r|vari)s fuere praedita virtu-
• tibus, qua niduiantes quidem*m it>fyori£>bi,ff i^ffsvrfo paulo liberiores & mate¬
ria carentes corporea, fed fua quadam conftantes materia,quapdimenfiones fufci-.
piat <^o*eftJ^s,^r^ere&tili-,c»:bf5i^ue»dfq$a^nt|Qfiid;mifum igiSirjGTrin-
cipiutfrlllnd Wnisdn-fcdndoOrfiattfc ,1rt£, inquam, t%s fn-rotocorporeo mwdq
praftantiflima,facultatum omnium mater, corporei fpiritaliique mundi vinculum
in eaifdem leges, quibus mundus erat4x«n&idus, tranfierit; videlicet, radijs vir¬
tutum in fphxr^qt diffu^.mundu j [n jptfum^tquead^domnps alias naturalium re¬
rum aftiones addSu fithilttudinem';vt^ehrsitur, agiftiiiefit -JEfe quibus fingulis
ordine fic prafcribente, in huius libri decurfu traflare vifum eft, vt ingeniofa na¬
tur» induftria,ratioq.finguIorum in finglplfuum optantium luculenter patefiant.
« 6 ii> YU £ A¥' : V-T
De radiatione lucis biliumJj>ecierum.
B VmT IdWllngtt&s tofpbrfjus comttinfca^'debderif^ eiu’^fS3*
buit.fp^teK^fonKn^^umjMle^mGeot^t^rum^
fircipd^jcomrtntrfelmjrlla-hFuttqiiaTn^ne dimenfionum con-
junftione fieri potuit. Communicabitur igitur vel per accelfum
fontis fui sd res;.quod-^)fqtdum\eft,tum nulla fubftantia efle_j
poflit,Phifofophdteflejimtwediittbmfnarum operationum prin¬
cipium , nifi asionem in diftans, & fine medio admittere velimus,quod «que ab-
furdumjneCipefsafiatffay itam.vifnj! ejgQpetnihiliJiudyquim ptrraBiofam hanc
luminis prsfluentiam Sl qua: eft vglgti^effio quadam localis, effluxufque a cor¬
pore fuo,mundaois corporiburcommumdtri debuit '. Atque h*c eft eUrutfittd»,
feu radiatio, de quadicere praftentis inftituti pft ; cuius vera Geometrica genefis -
tu m in -aequalitate intercapedinum jfptajuas puutSiim hiediu m in fuperficiem dU
' di'fut,tbnfilbf; certfcfph*r*ieu61orio:fieri non potuit, nifi lineis feflisiidStapr#
punctatum tertium pswetedentistSi enim curuis vteteturlm eis in fe ipfas recurreti-
^Us,«et in^idendotfieretsequaiitaS'; ilht in virtutispropagationddilFuiib J Qu*
vbmeliii^intelliganfursiNotandbiffnatafamjdum in tfperibus fuis affedfetau't vni-
-fateffliparrium,;vej fepatationem «arundetn, vtranque fieri per mdtumfubJingt
-re&r.-nam qoo-bfeuiusqu K qu&diftanti hoc magis vnirn intelliguntur^ke#*
•fiuntoiitniumilinearam inter eadera^uriiftabreuiflim* tergo omnis motuS reriin)
-vnitiuusvtpondeiumad tertie motus, chalybis ad magnetem,in lineare& fiea
' necef.
DA tffliwfoHJwf rirmf&PM&vM.
neceflumeft; fecus enim fi fieret, natura contra Pronunciatum fextum nullo com¬
pendio Auderet; fiquidfm |onfomneTparres rrfgtus&j cuftjem finem tenderent,
fed in medio itinere aliciibCquod erafvniendum alteri, ajbhac vnionisaffeiftatio-
ne defletofit ? 4M^ n ^ aIi . bu *
vioientufdicitfirjhtelligendarfinh reaus autem motus ifoft mfrreiSS contrarius.
Inter omnia v ero mundani £o^ri>tl j>rsmuin'Sfel e'ft,;ita ab aaione fua, feu aai T
nobblifmo caneris omnibus praeiucet. Atque ha;c mirifica lucis propago ifon- i,a,Kra !uci ’ ■
teduoqwdem oritur,ab;eo tamen, ndndiueliituriandjeqliidefrfdiffuia, nufiqu3f$g
'tamen/effufa: radicinamqiiefuawac matri femperadbarret ,g«tmnSJ lambftjog^
fciadiceqSropa gatv qui abea&ortumbabent, & propagmtur-,Nutriuntur ^au¬
gentur? cOnferaaomT rprrraa illaluxvnu»«ft>&vna&fo orbemafb^fe^
Jaec inultipiexin rames qjjafi,'&iineasinnumerablles diiflttas, & iflaslquidem ribri-;
IbnoastantuBniifed&latiiifciakiss&inacutum abeuxttes.&in tonunfedefiheiifesii .
e6fipe!MOTi:nifi:<Htu hm&is,iin progfeflii veiointernallo diftan«fes ; * tninore;: qui? r;
dem primoideindemaiore.Atiquehsc cauli Siit, cur:Optkibadturnd.tjfi.niuje«nt;rj).jfm«,«^.
lineam.iuitiinbiam ,vel ilWmmationemperlineamTeSarajTadios namquetatint:
inuenedantiiiiuosGraci dixerunt *i»7basi,'.&aSdiatiohem linearunttalium exten-j:
fionemi&froreaionem ajsrrio/Suiiaf. Vride & mos ; diftingniiiius-Jumen a radio,
tanquamllumen-tertiumjaiecundo.rjfiquidemTradiuseft lusfeetiadqaptima^xtrr
liensdnvre&mij&aciitumifieqBein^lineamtantumjfed;&!inc ; CHanm.prominestLus - ■ ‘ • -
minis autem propagatio non c6cipitilcfieriliaeiS^reaisicirc!utarii@sific|uidem cirri ; *-
cumuoluitur,& inter, radios fempet plus diftantes omnem.impIetIaeum,dc lumen,
quidemiefle poteftflne radijsaflu prjefentamssvtin aiir&arf afttjihimtamentadij;
fineluminevvtpoteaquibus emanat. idirrmonrj&honr»
■ Sila igitur profluentiai, ! iamquDmodo pr6fiuats mum.-a ; fi^ijIisdnbidicorporifc J t.i»r„/«».
pun<ftis,nuiri k tota Solis fuperficie vrdeamxisiQuod vt fiac/eiSdiimprimo nos luA bmm> '
eidas hafceiin eas nulla ratione vel vtiMatitematieas.fed vti Phyficas,&latitBdine
prteditas.confiderare,&-confequenter inferre radiofamlurnitirs prisfluentiaab omr
nibus &imgulis phy fitis.punfiis, & eriateatota-^olisiaritudine contingere, noa
fuccefluiaquidem lucis, fed perpetua duranreenianatione, quarfoium opacorum
cdrporu.obftacolis inrerrutopatursquibus fiibiatisradij fpacia momento penetiaritj
nullam in partem magis,quaminaliaminclinantiii nullam torquentur, fed reiftife
fimarum adinflat linearumredaa foote fuorper imraenla codorumfpacra& eles
mentarem iathmofphaeram; in iplain .vfquer terram, vniformiter: quidem diffom
qiielBuxUj^atperpetfloeodemlocoimmcibilieiacuhuituEi a^quolqco nuJla,vel
propria jveialiena vi depelluntur, ;nec foco opushabent vHor,a>equeipfirei:indc
pellunt,aurlocodimouenturs.mota yeroluce,ipfi veleam liquuntur., vehabea
trahuntur,; ebeuhteluce,abeuht&ipfi: matodiaphano, quodipermeauerant, non,
fequuntur.pmorrietiam.ofiaii6illBm!nat.oinioc6:perftaBt.liiquodculique'diapb3-
num inciderinitifiue tenuesyta#r„13ue fluidumivtaqua, fiuefoiidiimvr-criflallusi
momento ebdein id penetr2Bt,illuminant,impleriradquevarijsincdtSifiina&cmj '
&in3ttherem%re6apenetraeiri:fiindiapliahumdenfiusj:vtiaquam, & vapores,
fraifla.,;reflexbquetantoi fiwirvmbrofiDres;quariSa:medium fuerit denfiusj ita vt
iofceradios luminofosfflmniscolorisinnubibus,aquisiaftrisapparentis caulas
efe dfoerepoflimus, quemadmodum. in prscedcntilibrodiftum-eft,r& in fefluerb
tibus fufius dicetut. > .
; ' Jrtis magna Liherl. Pars 11
CAPVT III.
De em itate radiorum ,-vtrum accidentia fim, num
\„ . fubttantiajeu corpdra? [
■ IRIFICAE radiorum paulo ante enarratorum vires «deo oml
■ omnibus Pbilofophis hucufque .obfcura>{ vifif. funt i: vt vix
• fueritqui ali quid circa tam abditam naturam certo afferere au.
•fus fit: fubftantiaene igitur erunt, an fpecies tantum, &imagines >
f primaelucis, refque, vr vocantdntentionales? Certecum radij per
■ ffe luceant:, lumen emittant, & calefaciant, in realium entium ai.
bum potius i quimi intentionalium confcribendi funt, neque videntur «fle poffe
iUjitaqUofdam accidentia,cum-accidentium pnoprmm fitfubie&O addfe, yel abef-
fe ;fineeiufdent: corruptione ;• &radij nulli alienirer videntur accidere, neque.*
fentt-abefleiaut er iterumadefie;-iSoleiiquidem,& luce nunquam difcedunt,fed
eidem r, fempdradliint: ergo relpeauiSofisaccidgntiadici non poliunt. Cum ve-:
rdijdem radij,£Ethereofiue cadeftimundo illum perpetuo iilultrando adfint, neq;
a&eb,vnqu3m.abeflepoffint;ergo-neque.eiacciderepo<funt,&confequenueranliei
risaccidaitii nulla rationedicideberit:lediforfan aeri accidere-poffimtr notutu
orflmrefraSKmfine-radijs-obfcurum; jjsaccedentibusluminofuni fieri:: ergo radi)
a&i-pofibntarfeffe &abcfle.fine eiufdem 'corruptione; ergo illi:Orunt accidentiis
quod & in omnibus diaphanis hyteis contingere-videmus. At explicare quamam
iiladqitaccidchmiiacTRho.dus,Jiicfakusiforfan vt quhlitates ?iktcalores ? Itaj
; AriftotelesiSedmeque fic 'libi hare conciliari pofliint: Colores enim mixtorum, vti
&nqualitateS .^JtopriS i ita:infwfo:fubieiSis,'.vt fine fubieCti corruptione, auferri no
poffint; at iam? virum eftradios nunc abeflei nunc adefieaerijfubieSb.inanente inr
noxip&incorruprbietgoradijfion tabent in entitatefuacolorum>& qualitatum
iebusprppriarunrrariqnem.Radijquoque!abagre;aqua, cseterilqu£diaphanisniS •
niaepauuMiu*autfCorrumpuntar.ab:ijs abfentesprasfentesue j rieqtre ipfos aqua;
'&a£rem corrampecevideinus ■; coamonfint propria radiorumfubiegia; ergo nes
que diaptaqornm corporum quaiitassaiit colbiddicip pflunt. At nequefun t eoruni
qua-liras; nequp reiatiosmequeaCHo? neque pafifo,ineque tempus, nsquefocusm®
4ue fitus, aeqte eatabentiplassteque ab eisbabentnbi-nullo ergO:dc;generekadij
fimtdiaphanisaccidentia. Loquimur vero tic:non:dequolibetaccidentium genes
te,&d~de eosiqirod alicui-Obieftp proprium, fcnaturale eft, vtriim jvidelicet radius
aAfijrexiftenriam jfubflentaealo&fulcimento-indigeatoquo lublato &;ipfepe»
reit3>;CerteiiEespemtiuS! cbnfideremas,'radiosnidio:huiufmodi adexiftendum
fulcimento indi gere videtur. :namifi:vJIoafgerent;eognato libi-potius, quam aite
no ferent. -Et fidiOqegerentagrdi^aqueoqne non egerent. Cur ergi>-& in agremi
defceffldunt, c «SciB aquam jirtndnliulicet propria fubie<Sa,liin.2therefolanonlu*
ftinentur,"& in tis; famenquotidie.lunt, nulla^prumiope in eislunt;fed.-per fe funt
ia;eis:s &fifis aqqbusit.eis eonfiftuht' i - Ergo aer, aqua aquea radiorum non funt
obiegtai ergodubieaoiCarentsiieigorperfe proculaSoie&luce exiHunt: ergoins
fubftantia. Certe ratiocinium noftrum certo id demon lirare victeturS; at cuius ge¬
neris fnbftantia,materiane, an forma? an exvtrifque compofita?non prius,cum in¬
ferius radios immateriales dixerimus; neq;forma,cum radij vrpote longi, lati, pro¬
fundi, & femper conicum quid affedantes, trinam dimenfionemfufcipiant, fra¬
ctionis cmoque flexionifque capaces fint, potius corpora, qu4m forma videantur,
non guidentqualia qualia, vti eIementaria;non antitypa, quale fpatium eft; fed eo
' ■ ■ • den*
^ XV; ^ttb@bolifinus Lwis. iu
pm^l^quein.n^w rergmjfvbtiliffimis fusiliora. At
quooiod&jtoipqri^oran^^fwni duriflima crijgdjjpa .cqrpora petieerantycum.,
corporumpenetratippcm hucufquedari negatumJt?. Ajdice.s/forfaiv.corpqyeos
cfle,in quantum tripae dimenfiqnis fouteap.acerS&iHrpfporeos ijn-quanfuwdcma^
quaeuii in nipmiento penetranti npnqw'demforma:,quaI<3S phjfica afftjtiftf ndu*
materia iadigeotcsmequequaiesdiulna^abqnwij corporis contagiorieiembt*;fcd
njediasinteiytraique. Sedfihoc iam.tprtiumquQddam'entiumgenushucufgfie
©mnibus.Philofopbisignotum aflignabitur,radipfamq; ; Iuminispcofluem:iatri-no:tt_,
iamin qualitajtum.fed prima eathfgpri^.aJfeum,5eArentes radio? ipfosa^&in
lefubfiflentess& feipfis fubfiflente.s,a fontetameo nunquam fepafotas formas fim-
plices,&fubftantias fine corpore corporeas.dicere cogemur.''Qupdtjuiairerer^j
voluerit, permflicet,;egqf?pe ylfeiiniois rapfus cnntinuaJratiqciqatiqnis jipp^-
tu bucufque.deu‘olutus ! qu|diQ tamrRerpiejKPinegQt» dicidebearuefcjo ynd£&
in re adeo..ardea egq.nifoi &ci}eq,ui.dquadeterminaucriary ne non 5 ^Hilofo|htam
. mnndqp.^udetes,mp,rforilforoaffertis59paadt«re yideamur.Ab obfcurilfima
igitur hmus Imninis caligine recedente?,ad ea nos.cpnferamus, quae ¬iora no¬
bis, & maius nqbis.ad fecutUM iun>eneQnfca:e.ppffxnt. \!
CAPVT IV.
Omnia obtefia 'vtfibiliarad lucfs 'ixim^lar radiatum orbem."
ftVI C propofitioniipfam experimentum fidemia£ir*Cum.ertiin__,
50 vhum & idem vjfibile, vno & eodem tempore fimui a pluribus
®Arideatur,confequens effivn^quoiiietyjfibrlkpuniftoiqiioiiffiieS
51 medippudumsinter qusereda dficitpoflTtiirradjfetur.Eicqua.efli*.
|f ; ,-,dtur, vtomni;rvrfibili*punda^ tataque eius.fpedes in quolibet
^ .;pdndtt nredfo,quas redis cohnedi poflwt,crwfluat;<&quPtetmis
netur,totumque medium fpeciebus vifibiHb«5>repictnm&ico87
fertumque.Tot igitur vifusin medio,quot_medij pu<fta,& quilibet, certa,& propria
vifibiiis radiatione vnameande.mq;fpeci0S^iiid>it-iVnde fit vtad lucis normam
vifibileradijs tum parallelis,tum concurrentibusjmultifariamquefefeintefecanti-
pundi vinbiiKTpeciem,eiu(qu'e luperiicicm complere,3tquepccupare,& in quofP
bet puitiSaTiJ^erfieiei VifiuSosw» vifibiiis li¬
bet piindum fpeculi radiare, totamq, vifibiiis fpecierojn quolibet effe pundo fpe-
<i<i^S'lpe6ldA'*efi^d^lid^Qd<k , yii!b9fe^tSei1^edi)EftipjdSci’ql|ntiititi^il^,
yifibileih medio aere conflitfi'tSrii tkdiat*i)3fti ; ifliegra' : fpfe¥ramieiidlUerfetur,tui.
iufmodi omnia^ere fidera efliciuntiin opacis vero corporibus,fiue fuperficiebus,in
hemifphsriunr'; rtequetamen ab eodem vifibiiis pondo in quodlibet obiedi pun-
dum reda cenne Si poteftyetjamfi intermedium opacum aliud nullum intercedat;
neque idcirfo qupdlibft vifibilisptu}duiu radiare poteft. Sit enim.vifibilis Sphaera
AB, cuius puudq A, ohieda fit caua furp^rte peripheria H C F L D, dico apun-
dp A, non bofle ducipedas ad quodliWef ppfrdum peripheria; L D H, reda enim
- L H, tangeqs pejripheriatn Sphasrae ^B jmpundShAifecat obiedam peripheria
in Pundis E-Patet igitur a pundip Anullam redamdud Dofle ad punda pe¬
ripheria: HDL',qtqueidciHioeandemjo lycaufam pundu m A.ih-nnllftn didarum
arcus partium raqiarc, fed in foia parte arcus HCEL :qu® cEre qBoque pacent in
itz \Artis niagnx Liber 11: Pars I.
jj figuris Sphaerica A,& pIarta : B', & iri‘Sph*ra quidem es.
@ C,pnn(Tto lucidum punSum vltrataogentem Sphaera-
diare non poteft , vti nepue vltra planum B.
'i Si veripumftum Aiiucauaaliqua vitrea Sphsrffi fuiii
. doponereturjVti infigura;B,pri6ris figur? patetjradiareid
pollet in tPtam eircumferiam ! : VerbOjOmne punCium,fiue
lucidu,fiue yifibile,ad omnia ilia med ijpunCta radiant, ad
quae linea rcfta dtfci poteft. QuUn radiationem elegantet
\ i / / fanemotefuodefcribitLucretius, dum canit.
\ \ \ I \ l //' Hanc agere incipiam tibiqua vehementer adbasres'-
x\WI \l ZXy / '> Attinet,ejfe ex qua rerum/Imulachra vocamus: •
Que: qua/imembranafummo de corpore rerum
— Decerpta •volitant •ultro citroque per auras.
" Et alibi > Nunc ea,qua dico rerum ftmulachraferunlur
£ l» Vndique, & in ctinRat iaciuntur diditapartes
t|, -A. jlJ Vfque «deo omnibus a rebus resquoquefluenter"";
Fertur, &■ in cunBasdimittitur-undique partes. ’?■<
Fieri autem hanc radiationem fecundum opticam figura»
. i | r vulgo notum eft. Cum enim quodlibet punCtum vihbilis
\ \ 1 / / radiet,cofequenter latitudototavifibilis in quolibet vifi-
V \ \ I / / / .bilis medij pfiCiopyranjide efficit totlateru 5 quotbafisfue
\A\\ ///,— ritangulou. Si itaque radias vifibile fuerit circulusj&pu-
fiumedij fueritip rapioexc^ntro circpji nQrraaliterpto-
^ t fluetefeoffituettetaradiatio’ebriu perfe&ujfi verbpuri&u’
i W | fuerit in linea cetrali obliqua»conum obliquum formabit:
‘l- .. ~ v-i '-I ’ fi vero-vifibile fuerirquadraturadiatiocolfituet pyramt-
• dS tetraedram: fi pehtagonum; pyramidSpehfaddram, &
fic iri infinitum. Nam vt retteiVitellio demonftrat, optica figurae» fiue pyramides
ilihiminatis- mutuis bafibusP-&f verticibus innnumerabiles - figurantur ^intpr
radians, & radiatum. Verum »' ycffalidiusefri vhaermareria ■ progrediamur^ qiiS
cbcaeiMii^ruWiue radiationenxdi&afuntJii^aeadem'breuibusfaciilimifq;prp■■
polItionibus confirmahdaduximus.
Propofitio. I.
^uandocunque Sol foranien circulare ingrejjum in parallelum
foraminiplapum incidit,in eo lucem fr ofoit circularem. -
.1 v.-,„ 113
onicis #g:air,conu&pJano bafi parallelo fecetur, fedlio fit
circulus: ergo cum circulus fitBe,efiahi ip$in ©iKfedionem ipfi CB.parallelam
circulum efle neceffe eft. Idem de vmbra dicendum: li enim BC, circulus folidus
foret,.proiediowbr«in planum DE, circulusfocet. K ,
^
,.. c . . rv „.. m ..^ ___
quidem ,fedfigura foraminis prorjusfir.
■kas&yctA ivwiroi inVtibiViKvaxa V.i$. t vifcs.5l
.. - . CmJeBarium h.-Y -..-fh
H inc patet fieri pbffe, pSr fbWtneijiBgredlens non asquilaterum, aqui-
lateram tamen in oppofito pariete lucem effigiet. Sit pyramis, radiofa_,
ABGDjin prrecedete figura, cuius bafis fit BCD, feceturqueipfa pyramis plano-ad
bafim obliquor quod fit EFGreritqiie iam trangulum noii arquilaterum ; fi ergoln-
telligatur per triangulum EFG,lucidum corpus A, radiare, erit adinobolifmi bafis
BCD, triangulum-videlicet aqpilaterum. Idem de vmbra dicendum,
| I j i \^^^nfi£tadmm~ll .—__.jjy
T T Inc pateteproque fieri pofe, per quamlibet aliam non aequifateram figuram
XjL lucemproijcipoffeaquilateram.
ConfeHarium III.
H inc patet.qpoque quqi^q^atoforamineeliipticocirculus in plano oppo¬
fito proijci, vel dato opaco elliptico vmbra circularis proijci poffit.
Ufy Jrtts magnae liberi LParsl l L
Propofitio. I II.
Quo duorum circulorum figurarumquefimilium fimiliterquepo~:
fitarumperipherice imenfi mjnus pempuentur, eo magis ad,
■vnius circuli •vnmjquefigufeefimilitudinem coeunt .
olnt duo circulf §'BCEj& AFGAjVefe m pungis ACsinterfecahtes: dicbjqurtf
^quohfl^uspenp^Kefi^A^feyS^APCjjJnterfexliffiterinrje^ntagisipsa-ABCA,
,»s>\«5sVi»\t(n<S ex.peripheriay.triufque circuli compa.
«:—85 figuraad circuli vniusfimilirudine
acceffqr&ydjii quodjdem detriagulu
. : DEF 3 &FBC,aiijTqu£quibuslibetpj
1 Iyg(»^;dix:efldumqft: : qp3ntqpnimj^
, tpra diapnuiq triangulorum
g ^j^ntjtaiwgjuJ
fimilitudinem vnius trianguliinagisac-
cedent: at duorum circulorum fimi-
lium, fimiliterque politarum periphe-
rix ita fibi appropinquare poffunt, vt
differentia vix fit perceptibilis, adeoq.
vterquevnus circulus, & vtraquevna
reputeturieffe figbra: quod cum ad oculumpateat vlteriori demonftratione noru,
indiget, pgo,quo^gorura circulorum = &^„qlrederat oftendendum, .
Propofi tto TV*
Radfiqui ab extremitatibus corporis lucidi per oppofitas extremi¬
tates foraminisproeidmtiinteffbramen corpufque
; , :■- lucidum fi.mtitupficant, ■ , . T j
It luminoftjm ABiexpofitumjomminiiG-Bijiper cuius oppofita extremaC,
, *.-©? qb-mreinjratibus imninofi corporis uAy&B, decuflart procidant «dij
nunem interfejftionem E,inter foramen, corpufque
i ■ • fi Q^B^DjeUmvtfaquedimetienteforaminisfci-
ivfnoow’ M, cen , t *”l ue corporis A B, duo triangula conflituunt mutuo fefeaduer-
ximcdmentmecefTeeft ipfcs vertices iSferirtmniquemedfesexiftereiEfiporrp ra.
diorum ACjStBD, interfeaio E,communis vtriufque trianguli vertexiiHaigitur
inter foramen corpufque luminofum cadir,quod erat demonftrandum,
CoroU
Ai v v: C^iMmlolifmmLucis CloCm "« is.,
•oqw»
■ f “ . _ . ' '
udmsWa
aiofifij.mpb
5 ibioal zii
; • X^OYOll&VlUITl b*V o
ignuibeoSs]
,-r r ~ v :':;'. -- -'-it - ;
E 'xquopatet 5 'qu6dficorpotis:Inminofi^tqBefofamin'is:dimetientes;a«v
&C;B,csquales:fuermt*;ericEj:vertextrianguloiunririter vtrunque exad&
ajedius .:;Sfigitnr Solares radipper foramenitraieffi in raritumibirent ip acromii *
r ,..„ r , . r „,, r . ■^......■^.Srvltjafoi-amenlMxproieaagqnalitatfemexeefe
ferit, maiorem :Sr infra medieiatenutaniffl femper^minoreinjqaantofqraminiEro^
pius:acccncriti£utUiaui.‘. -* .
Corollariam Secundum. --
TjAtetquqqnejfijuminofumrcorpus-aequalejfueritfeffamini^lucein. inopiarum:
X oppofitumtraieftam corpori Jucidoaqual em fore: ^^romaius fuerit,lucem
traieflam minorem: C minus,maiorem. Qui omnia in figufa clare patent,in tribus
circulus ST, CD, CN, vbi lucidum CD, squaleforamini B, circulum lucidum_.
proijcit EF, squalem OD, lucidum corpus S3Y_maiusforamine3:,proqcit HO,
lucidum circulum minorem lucido corpore CNjvero lucidum corpus minus fora¬
mine B, proijcit lucidum circulum IK, maiorem lucido corpore CN. \
Corollarium ertiumi \
P Atet quoque formas per foramen trabfgarentesinuerfas videri,&rebus lubin-
desquales alias maioresv&~mi nttresexifterel' _2 >_■—Vti
Propofitio ^
Solper ntultilatera profluens non redis lineis figurcmlefcrihii',
j fedcirculum propius cernulatur.
itl angulos radi| Solis-in obie^um parietem prolapfi circulum verius, quam_»
triangulum defcribunt. Res iam olimabipfo Philofopho eiufque afledis agitata^.,
a Neotericis quoque plurimum ventilata; feda paucispenetrata. Philofophus in
conum radioium lumihis^orbicularem Solis figuram caufam conijcitiin quo qui-
r vi 6 ArtU^i^h-.-l^^'M^Pars 1.
dem tangit caufam huius phaenomeni; fed non totalem; cum radij a pundo corpo.-
ris lucidi quaqua verfus um/ed ad cuiuslibet fig u .
rscorpus fefeadiungant . Non itaque quocunqueradij incurrerint,in orbem fe-
l^cdlltgBnt;fed;hun'c4ttideiin.:eaiBQBb^aiifls aliociftumVerba ta*o lu,miiK>fo cog.
porein vnutatpwdpiamiiptmdiimiincidit lumen, nec £c quoqumtutbinis figula
perpetudiumieniaiifinfcirifed ^nijquamluminofuibiCQrpussvariaraiftggerit-iNe
queini {«Acriori peoh&maris, parte rationem affignatrbion enita fatis-eft Solisfig®
t-imieircuJareis efe, himenquei redklifieisefferri,’,rnifietiamioftehdstun,-quop»
dager quadrafnguhriafbraminaprqlaplkmlumettliebeteturjadque.abaEguloruni
proceflibus fefe fubtrahat, ficque corporis potius luminofi, quamforaminrsfchq.
ma affedet cratium figura repugnante. Verum vt tam infigne phanomenon fufius
explicaretur; raritas efferus, vldoti.iufefiht sensfibnevjdebatur.
Sit igitur Solare corpus AB, foramen vero qualifcunque figura veluti rimula.,
CD : ,-perquam. Solisfplendor dlapfiisoppofitmruplanum FE, colluftrat, iam ex
. : s. infinitis pGdis rimula CD, fatis est
duo C, & D, confiderare. Perpun-
dum gitur D, ducantur radi) ADE,
BDK-per. pundum vero C,ducantur
alij ACHjBCF, qui cu,m ab extremi-
tatiburSoIis profluantyreliquosom-
nes radios intra fe contiriebunt.Cuoi
igitur? vtinpracedemibusdemon-
firaturrTeftJiimen Solis per foramen
inflatptmdi tranfmiffi figuram Solis
rotundam, quamuis cpnuerfam refe¬
rat ;per pundum autem C,rima di-
da aurite fit hia caufetur,erit eius dia¬
meter KE,&pariter ex omnibus alijs
rimul^ pundis rotundi fplendoresin
lpperfidem,,vbiFE,tfanfmittentPq
Iamdicimus basdua? illuminationes
iuxta Propofitionem tertiam; quan-
10 longius planum FE;,a foramine^j
diftit^fjtp- vtfieffetin EM, ad vnius
rotunditatem circuli magis accede-
rei.vqapparet in LM, vbi maiores
fada funt illuminationes,& ideoma-
gisad(fnamcirculationem accedfit'.
Jb&Wri&WKtrifm longiuspadij Cg,
~ CH,produdifuerint, eo maiorem-. ;
• " , Q^P| 0 r^N iametrum illuminationisFH,
euadet enim MN: & fimiliter ex prodii Sione'rkdiofum DK, DE,diameter alterius
illuminationis. KE, augebitur,- &fiet LD t&.confeqpenter du® ipCoruin periple»®
fimiil maiores funt, ac proinde ad vnius Circuli fintilitiiduieni prbpf&s iuxta Pro¬
pofitionem tertiam aKedent.Etqoamuisex radiohim produdione augeantur,non
folum pradida diametri illuminationum, fed etiam earum differentiae FK,& HE,
eae tamen differentia refpedu iilamm,rmUe> fenfibiji incremento, augentur; quod •
inde oritur.quiaangulus^FGH, maioreffangMlo FBJfcper.id. i.£lem.atqueadeg
cruraECjHC,magisdiuaricantur,quain.cr.Ura FB,KB, & ideo fi producantur mul¬
to magis crefcit FH,dumeuadiriVlN,qu?m:FK;dum euadit MQ: eodem modo ma¬
gis crefcit KE,dum fit OL, quam HE,dum fit.NL. Vnde&.earum peripheria ad
A • A&iiftbollfmus Lucis ;
t*7
vnius orbis figuram tandetq.concurrere videbuntur; multo autem euidentius ad
rotunditatem euadent, fi ei alijs'pr&terquam B,pundtis per foramina CD,
alij circuli proijcerentur,& confequenter cum circuli lucidi ambitusfit ex infinitis
punftis luerdisy&omnia fuos circulos defcribant,exinfinitiscirculis actinobofif-
macaii&tisamuraitandem vifomiriducujenter patet». - -
-sb i ano ab i-U . Corollarium Primum. .• imnr-
H inc fequiturjSpleper quodeunque foramen radiante^nolongius a foramjn£
.recelferit,£o rnagisin-planum eirrruLosqui terminus eft radian tisfiiperficiei-
patailehim j proiediamlueetn ad eitildem circpKformam propjus®cedere 3 acrtaa-'
de m ftn fildeeepto, perfode circularem apparereeiim omne forameh,quad:So-J
lariij^diotrah^^Sn prsberp folefatSin refpedii Solaris magnitudinis,quam cHftan-i
tf^ infenfibilis fit quantitatis. . .
Ii, Corollarium Secundum. ....
T*7Ides ddnique quomodo illuminationum pyramides, feu coni) qua: a fiflgua
i V - lis-fum&sScilafis corporis perquadrilatera, aut quamispolygona foramina
procidant,;inorfeeHi'djfponantur;namearufB3xe5iuxtaforaniinadecuflatibkiC:
vertices, illinc centra bafium attingunt; quapropter circulum ex vtraque parte_>
complent,'quarum alter orbem Solarem,alter eum plani locum occupat,ad quem
fpMrSxesipyramidam pertingunt . Hgne : porto circulum extantes circumcirca ba-
fijim gottionesambiuot; ex quo nimirHmfit, virorum lumen, quodplanoexci-
pitur, :cireutum»tnulari videatur»Verumbasc omnja tandem, y t yexitas manifer
•fiiusfppare« 5 expeoaientiscomprobemus» :•
- - Corollarium Tertium.
S I denique lucidum corpus fue¬
rit cuiufuis polygonae figura: per
quoduis foramen multilaterB traie-
<ftum,id eam figuram exprim/t.caisis
eft ipfum lucidu corpus ,
vtinfiae appofita figura apparet, &
paulo poft melius deducetur.
Experimentum I.
E lant igitur in foneftra quapiam dtto, vel tria minima foramina inuicem proxi-
ma,perqu¥ tptidem iUuminationesadobieaam.chartam-transfeanrur i hx$
admota foramini charta, paru*,ac fibi mutuo parum incumbentes apparebunt ,&
proinde ynicum circuhimmoriprae fe&rent.QuQ autem .longius charta«moneM,
tur )Seo maiores lentb^efibimutubmagis incumbentes,ac idcircoinariiumdere
circulum coalefcentmunquam.tamemadtSeometricamrotnnditatemperuenienri ;
quamuisdlam fottfiiiiobijeiaflt Cuius rei ratio eft, quod yt fuprarJidumeftradii -
lineE mathetnatic*, fedaliqualatitudine.pradira:, & confequenter,-j>«n->
eia ex qmbus confiant, non mathematica;, fed phyfica fint, quorum etiam infinfe
ta, nunquam circulum mathematicum, feu geometricum efficiunt; ' r. 3 *
i:jS Artis Magnd Liber 11. Pars I.
Experimentum II.
\ Lteram huic ex Kepleroadforibemus. Siienim loeo ifjcidt corporis accipias^
verbi gratia tabulam quadratam *feu librum-, foramenautemfuerit-tmngifc
irtpgrus exfc- lare; deinde lingulis angulorum pumSis tabulae quadrangula filum annexum in_,
appolitam poft foramen tabuianr^ra vt latera foraminis radat, filum duxeris,& de¬
inde incidetiae puda creta notauerisjpon line admiratione videbis,ex multis trian¬
gularibus figuris foraminis in pariete expreffis vnum quadrangulum delinearfe v£
deli-cetlimile tabutejfeu quadrangulati libro.Si v.erblignum,foirtabulam tri^gf;
larem fiatueris, &foramen'quadrangulare, & deinde dida ratione proceffefis ;da=
bit tibi fili lingulis angulorum pun- '••••=— - A ' v ” 1
dis admoti & per foramen tradudi
dudus in pariete oppolito plura_.
quadrangula ita libi inferta, vt tan¬
dem in figuram quandam.triangnia- .
rem ligno limilem delinant, vt ex
figflrisclare-patet'-; : ' - -"m siipj mi ...
'-' Atque ex hoc-experimento-luculenter'patet i’ cur Sol per feneftras polygonas
ibgr-edicns in remotiori difiantia-in parallelis fibrparietibuscirculum efficiauCunj
enim ex lingulis Solaris-difci pUndiSpyramiseffigiatur, cuius&afis fiffiilis Iit fo-
t ramini-triangulo, quadrangulo y pentagotio-jiut alterius irregularis figurarYinfi-
**""• nitalilatriangulorum proiedorum feries itadifponetur, vt cu^jidibusfilis,liuda
angulis xiwAixatdifpofitis tadem-circulumcoriftituantiquartriangulafemper per-
fediuscirculum imitabuntur, quaritoSforaminefoerint remotiora ; tantbimper?
fedius,quanto eidem foramini viciniora; Cuiusexperientifidem dabit,li,vt prius,
loco lucidi corporis orbem acceperis, & liloex compluribus circumferentiae pun-
dis per foramen in fubiedum parietem'duxeriS; ex multis enim figuris foraminis
proiedis tandem circulum effici deprehendes.
i- Cor ollarium. •
j' Inc patent omnia obferuationum fere phaenomena in loco obfcuro: quod'
enim de.Sole, de alro quoquelticido corpore dici poteft; Ita Sol' eclipfa-'
&, Lun| pariter efficiuntwomirrationetneclipfataminuerfamque
H
XxfnimMhn- tUSivifc&. L- r ----- _
tuz militas. et i an i-fp Ce ie S / reru m ea ratione, vt forinfecus apparent, intus exhibeantur; de qui-.
bus omnibus in fequentibus tradabimus. Docuit enim hoc vnicum experimen¬
tum Aftronomos Solarium Ccligfcgnygnanqtates , diametrorum Solis, & Lunas
proportiones,& circulum per centra Iuminarium rraiedi ad verticalem inclinatio¬
nes citraoculorum damnum, 'CitraqueerrOrem, qua: folet nudae aSftimationi com¬
mitti, circino dimetiri . At hic omittere non poflumus , quin inlignem..
quandam fallaciam hoc loco detegamus ; atque haec efl : ,'quod omnes eclipfes
habarteadetedabmulto-maiores in coelo euenerint, quam upparuerint in radio»
TaUada i* *. omnes diametrum Lun* in'coelo multo maiorem exhibentes,quam in radio.Quara
TyctiZ^Brabe rs&^ninonprseuidit Tycho Brahe non fine admiratione,eo dedudus fuit,vt diau
fastis. tnetrumLunaequintafemper parce mirioremeffe pronunciarit in coniundiOnibus»
quam-apparcrctin oppolitionibus, quamuis vtrunque aique anobis abiitSunt
& ali£ huius diminutionis caulae, quas alibi, fiNumini placuerit, aperiemus. Ve¬
rum hasc omnia feqiienti experimento melius addifeentur.
,a i - Experimentum III. -
r
-Luxremoiaporpus Iwidm angulare injfharicum comerth.
: ......i:h mi' rir . : " ;~n r •,<
ffTvQntiftgit .MpJ:arimwma lucido carpam c.uiufcunque-
t i fiaur^iiiuditamen rotundumivideataus.jltaialiic ap_pgfitofchemateqculu,:y
• i&Jub »dps AB) & AC. intuerurVcoemiru.
••BG*ipfe»g«fl« qu^weft r p,^g¥3;F9rp.UFa
effinilar Lunae, vtiisyncese Acadetni^Jii/cc ' ’
> yJiimfefcjgfmriljus jnnotuiciita a%n4ent.i^
Vffl 3 it^iotu;ud%appKfiivt-|ipnni®5uaui^p-,
L^ft^jl^^xortssfufpicionemmou^ritimpe-
Luna iirabum.^^'"
[IGfVi.njbrQi* emineotiprem indicat. Ld^rp-di-
ccndM 1 » eft-de flamnutT>quam ful> pyramidis
figura pjafentes iorucajtiris remoti rotunda.,
figura praeditam arbitramur, Ita lampades co¬
nicas figura flaojmas in vicino illis locis refe -
rentes,internotis locis, vtilongisambulacris
rnaiotea (o,%. cplpiciun-
' tur; quae omnia nihitaifud furrt vifutm ludi¬
bria dgifforutn : neque enim quicquam veiin
ipfis lucidis corporibus, vel in diaphano me-
.. .TTteT-diftsguqdbunceflredttfn.caufarepoffitjCon-
pipi pptpil ;, ergo ia fp^culo «?iftunr.fod ande.quaque;patetfi eiiijn cprnu
Lpn^wj^upd^nqu^qofRH^lwinjp/fen^flgujofunipsipnucontegaSyrempereaT. ...
dem rotunda i peci.es manebit.
Patet ex his ftejlas fcintillafirejs reuera tiplKatngrandes effe, quam eas vulgus s ' r,, ‘ <»«»>
Aftronomorum putat, cum luce ambiente; difatetur diameter earum& confe. 4^ r ’J“" my
q“ e ffi9?d^wM«FM.4?ft§gn«tidingftfll^um definiri poffit. , ,
Experimentum IV.
■Qe/cintillationeJyderum.
F Requens experimentum eft ffcintillatjo fwkntru,, etfi pauci ejjij genuinam_.
canfam attigerint: Experimurenim omnes ffeHas fcintiliargquidem, fed di-
uerfimode, magiaM* fixae fcinnilant,'ujiauj effaijtesTfltSfhori.zonti vicinae,
minus,eleuatioreslupraeundem7plus:arate^iufi5-ar®iaic2:pluypluuio,quam
ccelo fereno; plus hodie, quamLerj; jJns^d^SSU. minus wt^iftrlumine praeditas,
Saturnus minus Ioue; Venus apegaia, &perigaea minus Mercurio.y.Quorum qui¬
dem omnium caufam, aflignamus non propriam ftellarum conuolutionem; non fe¬
brilem paroxyfmum,vt quidam.ridicule afferuerunt; non radiorum folarium, quos
in praecedentibus immotosdSamjis,nan e motibus primis, &fecundis tremulam
euibrationem; non radiorum e ftellis inquietam eiaculaeionem; non vifus tre¬
morem ; non potentiae ob niftim videndi effe&am trepidationem: fed afferimus ■
tellarumfciptiffatioBem nihil aliud cffe.quam vnicam&folamfpecittutriaSrpfig%M/t/e//<-
Ijo drtisMdin<* • P&$ &
inoculum delapfarumintercifionem faflam ab irrequieta vaporum vari£affefto-
rfi intercurfatione.Hi enim partimftraidtercurfuiexceptlfpecie refraflionelueu-
letiore reddut;&fic folito efficacius lumen quoda mometo trafitus fuiofferut,p a r-
tiro djfaeta fila intmxu£ffl»,qti^s.M faWS p^|M^ue s ^Mqte|qafeme«
re dia^bana liljerum cono optico iter ad ■dculum citaSs vicibus perdunt. Vapori-
bus enim turbulentis diuifis, atque temere alius alio dilapfis, & diuerfimode confi-
gurMstadijsialifiiuideirtbmbindoirfeufcaHturjdebilitantmaiijV^lifiijfrinlurftiSl
vndeftjvt vna ; aliafydefi5 pits fcs8,alia deorrumicouelld&in-diQerratorqueri vg
deafur;qu£ quidem inquieta vaporum agitatio-potiffimuin fteliis iuxta horizon*
tem,&in yapdrbfaAuftri regione fitis comperituh Experimenti veritate id quod
* fequitur docet : nam 'ii in' campo 7 libero inamatum alicuius turris globum vaj-
potibus pacatis a Sole illuftratam conlpicias, finaagitatione illum intueberis; ai
Vbi vapores folaribus radijs eleuatitetereefferint in omnem {pariem globi' ipecieni
in oculum delatam-differre videkisivfcjueadeo v t globu* in omnem partem fabatfc '
videatur; Quod igitur in globum, hoc idem faciunt,& poffunt vapores in aftrii
' Quicunque verno tempore Sole feruentiore agijorurr) ‘fulcuj intqitus fu,Crit, diflai*
vaporum agitatibnrmVaeriique mirificum quendam tremorem infigni fane «4
perimentb comperieti-vaporum autem agitatio aliundeoriginejnfuam rionducaj
nifi i condenfatione, & rarefaflione,&continua dteratibne aquae &'aerfs.,< - ~|
Propofitio VI.
*]{adij Solis, ^fquorumcunque lucidorum cordorum non
permifeentur.
E St triira quaedam '& h*c radiorunvnatura; Spropriefas^uoain aflinobolifmo
radij radijs mulla ratione permifeeantur, neque frangantur, neque in diuerfa
abeant,fed vnufquifque reflo fibitramitefundatur ; cuius hoc : cape expaimentuini ;
.. Experimentum!.
ri jnt tria Iuminofa corpora A,B,C-quae lumen perforamen DyinOppofitam t^
minisD, ita tamen,vt,ficutiexperientia comprobatura eft } ea nequaquam per-
mifcean-
.j AtUnoboU/musLucis, ' izi
mifeaMur;Ts$15ng.dlalprbptiiOtrafflit£;adicmkredapergant,exA,quideitt,in£j- ;
F,exrBs in Gj&'exJC, denique in Hj-noa fecus^mc Angelici fpiritus,dum in com- 1
munem aliquem locirm conueniunt: quare fnblatoJnmihari A , ceffat lumen F
obdudo B.tollitiirspfius lumen Gj prohibito vero.C,id quodin H:, fueratiumerv
abfquevlla refiquomm luminum nbxaac diminutione extinguitur, Siah&m. Joco,
^piditumrfuerit.cbi-pus opacumjrerir.®, vmbra luminaris A ,.&G, vmbradumi-:
«aris;B,&;Hia>mferacorporis C;Igitur*ria lumina, cum in DjCoriueniunr,,. neque
tiimltuarie>.ac fitremrdine confunduntu rsTed vnumqubdque-propria-integritate
. •fouata,fuamxanpit viam,acredo pergittramite,- quod ficonfiifa,per reflas lineas
hon rransfujiderentur; ergo vel radius corporisiuminofiA,ferretur inBjvelinG»
Sedhoc eftrabfurdum in opticis , oumimpbffibiie-.fit luminofum corpus radio .fuo
drmSoafiquidillnminare; nifi,perlineam redam, vtfusleAiazehlib.r^Optitori
•cum&jtellione lemohftrat* veltres/radij in vnico pundp Gic.onuenient;.quod;eft
•contra experientiam,:& opticaaxidmata, Accedunt porro huic > experimento vili
diffimse rationes; Ac primo quidein rcumreais lineis ferantur luminadmpoffibile
eft ei cdmifeerhham vt c6mifceantur,necefle efl;vr fe mutuo inuadat; idaute fieri
.nequit, nifi i redo tramite defledant ;alias:emhr vnumquodque fuo: loco remaner
■reti nec poflgt alterius fedem occupare;; quare nec; permifeeri. JDein.de radij qui a
lingulis partibus luminofi corporis circumcirca profiliunt,neutiquam permifcenr
«ur,'&ddiftihfliquifquefuumreaum:teneticer,vti.ex.przcedentibusexperimen.
t is colligi poteJl .• ergo nec lumina, qua: adidindisluminibusprpceduntjnterfe
eommifcentur; fed vnumquodque propria pergir viaeo,qudyisiummans.impel-
lit. Nec.obfiat^quod eodem in medio piura Jumina conueniant, yt aliqui obijCijHit;
siitenim plutaiuminkin eodeJocbiveriiigratiain G, earjuafiratione,quadi)o.Aar
geiife penetrantes;,', srel ficiitcolor:, .&.calor,cdumineodemfubied:ofunt, conue-
miunt.iNecobllatiiterum, non;poire,vfi alqui obijciunt,in eodem medio lumina_o •
■fekynum aflignafi, jllicaiterum: hoc enim verum eft in ijs luminibus ,quaenon_.
per idem, medium feruntur; inluminumverdpluriumconcurfufaifum eft,
Confettaria parabratica ex dittis re/ultantia.
B .X. his fequiturjquarationequisomniaea,quse in-pratcedentibus experimen,
- Jfeficripo(fe.dixim us, hic facilius ,& d iflindius,ac quod«nagis eftifecun-
dura. redam fpeciem,nodu folocandelarum vfir in obfcuro reprzfentarequeat, eo
N
quifequiturmodo. Imaginemquamcunque, autquocunque.colorefubtiiiter inj
CL charta
122
/frtismagn* Liber 1L Pars /,
” ehamteriurdcpiiSamitnraergasoIeoitanc ficcacam includes lateribus feneftbs
m ' •J "• MONL. Dico,quod,fr candelas quotlibet pofueris in locis L, O, ante imaginem^
per foramen S, quod fieri debet in pariete interjacenteinter cubiculum illumina*
tum 8i obfcurum,fpeciysimaginis , quam oftendere volueris in parietibus ,autin
papyracSdida ei obieflaiefi omni adubritione fua reprafentabutur; inuerfasjquikfe
fi imaginem M,N;L, ©, reflam pofueris :re«ftas fi inuerfam. Nam cum quodlibet
panflumamagimsfuaffi fpedem tranfmittat in oppofitum obfcuri cuBicuIirpdrW
tenriu?ta ea, qusein praeedentibtisdiflafunt; cumque iuxta.lineai redas luminis
radios difiundimonfirauerimus: firprimbi vt ea qus inferiora fune imaginisdept
fuperiorafianr in imagimsfinurlacro,&c6nrral Secundo,vtimagoperfeflea
candelis ante eam politis illuminaravnifarmiter fuam fpeciem , & cum omnibus
vmbris inbppofitamobfcuri cubiculi partem traijciat.vt in exemplo pofito patet.
Ex hocfequitur etiam, qua ratione quifpiam occultos animi fili conceptus alte.
«in obfcuro loco degenti manifeftare pofiit , & omnia quscunque voluerit:incp».
o uuimnM tiete deferibere folofpecierum tranfiniflarumfubfidio.Simulacrum etiam eo vide,
bitfirimbutum colore,quoimagodepiaa; fiflauoflauUm; fi viridi viride, &ficfie
fiftau mttcH t2teiis! Jametimaterisaficuicommixtum,eumaflumit colorem,quoipfaii
materia fueritimbuta, vtfuse in antecedentibus demonftratum efl, quod & fubfe.
quenti experimento manifeftius fiet. ..
zxpmmmitm Sit vitrea lampas pe!Iucida,& viridis.cmus oleum vna cum ely chnio viridiqu®
tM ' queimbiiatur colore; hasc fiaccenfafoerir>omne viride,& intuentium vultus oftes
tatifi riigra omnia videre defidereSjid perficies immilfo e fiepijs atra meto; na lucer*
nis admotum,(i accendaturatram defe proijcietflamma. Sic Anaxilaus,tefte phfi
loflrato,Infide fertur,dum exfepiseatramentoadftahtes,AEtluopesreddebat.Po«
roflaua videbis omnia;liauripigmentum, crocum,lupinorum corrices &oleo per,
tnifcebis, & accendes ineo flauufuniculu flaualapade.Simeon quoq; Sethi tradi^
quod fi quis Tbryallida,id eft lucem* flupain faspi* atramento * & seris eruginek-
tinxeritibominescircuftantes partimcereos; partimnigrosobmixtarum reririn-
fperfiong videri.QuodveroIo.Bapt. de Porta prarfumit facere,yt adftantium capita
equina, vel afinina vid^ntu#ridpIikia<a3iit&,quanSV:eritafia.haljeft Oxiftimo: ef-
cereautem vt condaue plenum videatur vuis, id verum efie veluti oculatus teftis
affirmare aufim.Verfimde hifceyidefufiustradtatumin Magia iucis & vftbfieO'
Atque hadtenus de cfireifta:fpec!eruta-proieii&me.R«liat,vteriain aliquid deAr
hmdera reflexa proiegtione dkamus.Quemadmodiim igitur corporum politortitu
fuperficies a quolibet fuorum punitorum luces,esores, & formas fuas radio dire-
do in oppofito obfcuro locoimraifias, vti,diflum cft, deferibunt: ficlumen vna_.
j Zxm Wm rt * cum colore in muro receptum, fecundum linearUm reflitudinem reflefli peteft;
]U *“ m nam per i. huius forma lucis a corpore Itfrnincfo femper fecundum lineam refla
deffunditurin oifine corpus ei oppofitum 3 &'EmiIifefformac616rara fiabensaflum
luminis. Cum itaque.hsc fpeculo ineidurit, vej-aiteri tertiacorpori, ob huiufino-
di corporis opacitatem fempef fit ruminis, & coloris, & formarum reflexio, quod
probatur fequenti experimento^.-'' 'j
Experimentum. II.
§j)uomodo/j>ecies rerum intra domum aliquam reprafentanda.
D Efcendatintra domum aliquatiLper foramen in. obieilum coloratum radius
Solis, & in oppolitione contra ipfum ponatur fpeculum, & iterum contra..
fpeiult«npon3ttir;vaMqncai»upadi»odum:ScypbiinteijBi'filbifin>quodlraif!t»
y-3'3
«ttjsrt lak-yeR^Sifiipetiilad cofpbbalbum inbidat fappflrebit-iMqaeifupwfaciem:
albieorpbris cdltfr illius corporisjiti quod prifEtoiit defcenfuslucis; iGoIopiraqrie' ' “
mtetim Cumlucetefleflitur r ergo etiam mixtTnh cuinlutflirid inclditiicfcjjrorifpislfci
tOjqnodfid^enTumfoeritj&dnra^olwcmnlnceJOtditecabipfoTefleaitmtitamt-
t®ldretcbrpiK'poliTunjiSivferbcGr^uspolitiim-&eritraiDiB&JOcidum:aftdi.vd
fantaqua^ vitrum *&£milki ■Hinc refleflenturabipfo holores’ luces penetrant
illudiquod patet per hoc, quod forma reflexionis ab hi&corporibus • eftdebiiiorts
Jucis & coloris, quam ab alijs corporibus denfioribus. Supereft iam, vt doceamus,
qua rationefpecies illa;,qua; In obfeurohiio «UPrfa» videntur, refla: appareant:
quod duabus modis fieri poteft,vel inuerfione rerum externarum,fiquidem earum fftm
^dffiaidTeqp&at: v'e}vitii!ler8cfe'uMtrs^"aUtfjfecuirfabfidio':alItfdfinfi difli^t a>,»^na»
ikeSeri r pote^fe)'c eaquofeqmformod6.' In iloco!robfc«fbbregiode&^min^ '£*Z£ tU '
fpeCulum apponito, non quod diJ>regando diffipet j- fedqoodicolligeadovvmiat;} ' 9 "
tedado., tfertoUendoqueqnoadivique ■fiuaHr.iterje; imagmis quafitaatSm rdfi»
bita«ehtrbappropinqu'attene'Jrogtioris:&-fcatteritius':perpenderisi'VeftKS ho4
minum coloratas, vultus, nutus, motus hominum:* coflunsdaibibusrdtfperfiinij
cyaneo colore & volantes volucres,& quod mirum eft, ea,,qua: centro fpeculi vi¬
cina fueriat, omnia obuerfy, fiverq e»tr 4 £.flHWB,doo^u«is, maiora, erefla, vti
funt alpicies. Sed de hifce rumis ‘frt Magica'hoflra (CatBptrica.
WA^etSnc.-MoiophKT&^edfcisi^wrnfhJcwfiatimiocbifszviB^eiietMrni^
hlt if uf efiiin;itfelBiir pe» popilteni-fengflf ^Miatj virettRjs 'obtiseb^reflili pi-
Wfl^nie^te^|Mibmm^i 5 ri?><saahp^jg.i 5 qu; mtiiainiatbionixureinimsidi
-ros erir ;3 rr.fhm ovnr.i snannldo cWKhuMtqw muir.usb modie auqroo buibni
-ul wEnsdsiqabair-fl aitf .■ -M ;»»> "« ta»t ,bwp»laaiioq
•es xap c cUr-cisipihapb oiiurn m&ftiinsqs*msnthoqol- 2 noq. 1 t» hsusb iit msr w«i\v*w*av
^fcnemifiti^fclaei^asttfdebiliorem^videanmsjqoa.tit^^jrf^ffiafiie-
*a6eredebrlitafian«mrqoafitir^pBnabiItefaericmigis:8&flowlKJcem.b8erfct6.
€exa M ! f>tdpt«4a>pquaiiiabet'aiaeoa-effe3rionisii-etitbai>.
niW-fiim proptei (fifgt8gstiaBBBt,&%fem;fieiriqBe reflexam;: Ctelbre«>«&a,
rint,d elabi,& femper confpici debiliores,&infenfibiliores,vt itipratcedetibuj ex¬
perimentis periculum facienti luculenter apparebit, & ex fequenti experimento
conflat.
Experimentum III.
De Lfaiiye.ftx%jlebilitate.
S I in radio incidentis ipfius fpeculi corpus aliquod coloratum diaphanum po¬
natur, perquodtranfiensradiusinfpeculumincidat,deprehendesIucein_» njtilmnpxu.
fpeculum incidente,& ab hoc in parietem album reflexa luce,hanc illo multo debi- ! em >" d ’ rc ‘?‘
“°E , .,% teodem m°do color reflexus eftdebiliorcolore.aquo fit reflexio. Patet
^ “ ' <i_ 2 ita-
•tfsKf 'dftis Pars I.
itaqueomnem reflexibhjB.mjIuceit&iCoLotes.deWJitatejifed colores ihagisj qu 5 m
M Iucesiquia iUi debiliori modo iridduntj quam lueeisaqv,odcfdila»ittt reflexione^,
facilius debilitanturi Golor enim debilis, cum sdipccujumperusnerit, cojbri ; fp e ,
■ culr mifcetur, '& propter illius commixtionem veluti fattmutatPrnu&fbedatutj
que tdecrcolor.reflexus.jppatct de&Iis jfubobffurus j & tenebrofus saceeditdiftaa.
tiareflexs formata toeateflexioriia; quas oraniaeius augmentapt debilitatent-Pat
ter ergo quod eft propofitum, 1 ■
»e« TyAteC,quodlux>&:color reflexi fintdebiIiores.Iuce& colore primis 4 fortio,
J^^dBtfimi^cu&diatccumqttibus ab-eodemortu:squa!iter diflanu Poffet ilei
' !j t ‘ ’ forfen/quUpiam obijcerei&fmaEujfi in reflexione.idebilit3tem nonreffe-, nifie^ ea.
ruiit aruaorigine elot^aone jfe‘d'ioC;faIfum^Bee*requenti.pateb)texpefimet!r
to 4 eain, etit luxaliredta;& reflexa aequaliter ab ortu fuo remoneantur, reflexa ta;
«en:£ettiperaiej!rehendcturdebilior, -u: ... , , , lf ; m
919 m, r Experimentum IV. ""® I
De lucistf-efexue-debilitate,
f l^eidat radjusSiolisan obfcurmn coaclaueper foramen' 5 foramini,«Sero fpefuj»
jumehalybeum;(quadtamenforamineiitminus)opponatur:;:ita ytrefidui,
foraminislux incidat in terram ruperjmundum^apyhim.5;&i-eflexai lux
in aliud corpus album eleuatum repercutiatur, obferuata tamen eadem cum cor- '
poriseleuatj, tura in terraiacenfisafocirainetdiflaitia. His faftis deprehendeslu-
TiHt-?* cem i? eleuati corporis fuperficiera repercutiam multo debiliorem illa, quasap-
<umt,x ^«WswAiimi «cernis alba cbrpoiSs foperficieiHiiius artemminofitatis.ratibelt-
«M** -Ja^dEgnad potefljiuiftfdIareflexib.:j)<im vjrrapraEcedente.CoNllario diifljjm'e^,
lux dtfeffta colorifpejeid» miftafbdatu&a primifiiapetfeaiQne4jefe^os.\qua.i}tft-
-ind.e.f<!ed«atejrabuta*kferair;3idiUud.:fiautem;fpecuIum,al^nqd r daet^qfl"»
<wrdeBr.C:amfoce^j^tatis3reflexara.lncerar,htttpote!fine.cQlorK;jQbfcurimiSj&-
neisiufdem mtlonis $flet haud dnbie&tnraann' 3 n«;dite<aai Sic-etiam dicetiffidf
4ncetefleKa,difoc«mlaria,lrem:deict)Ibribni-eei:ijA-;i8tewio»alil»M3 fenied^tf-
daiijs. tltKe enMreflexaeadeatgupceirpns eiu^emiah origtefoa: diftantii e*tt?
jefleskmislocuta .pofltuta, luceraihanc, fccundawam multo, deprehendesdebi-
libnanJiice,teflexa4jati6eadem'eft,qB«.pt*cedentium; eigo,patet id quod abiui"
eiopidpofitnmfuit. .v., , „ T. - d ■> lliifob oigft: b.Mhr
ojiiamhsqx', nnsupo, -zo % stiuSifiqqapjnsiuaifliinsiisi mttliiaiuq ebflsmiwqi -
.nhaoy
■ III moJn^mhaqsH
-oqmunisciqiiib rmmnoloo boupfljsauqioa iluaecl aotkqi xhmbiptii oibst ni -IO
* * ru^:>nla-Jbnsflsiqsb^bn.-iimoluisqifli*i»ibs< iaii&itsa boap-ba ,-iijrn fj'
\ -* dsS otium oiU-3^,5as:at3R«raodiemo5'.h6q oifortdc ■y.f.imbh' ■ wd!**®
«fcq .oix-Gam Odp i «stoiojwiltdsfc«u»naoiwobom rasko j3 $*»"
-65i S P tS3 r Expe»
Artis migri* Liber II. Pars L
Corollarium Primum.
spiciis firmatu TTJ X quo luculenter patet reru imagines non virtuales,ledformales effe.Si enim
[wu.nmmtM p , v i rtU ales eflent,poft vnitionem in omnem «eque partem fefc .diffunderent.
. Corollarium Secundum. B
TJAtetigitur,exhpc, ficutiobieiSum, ita&ibnbsradioros «Kuifibiles efl£,i
£ cum rqdiusquiuisiqqpuiSr, : fienti-&con,u| ; acpno ; reipfa differat. Noncoie
rtrxrptciufint «flerim tamen facile qqnuerfam prpjqfitionis^partem, ficuti fpecies ,ita & bbie;
AUiifibiUs. Qumfliuifibileeffeinam quod obijGitur in conciirfu omnium radiorum alicuius c<£
niiripn/peeieirijfe.div.erticem fpeeierumeireafferimus. Sunt enim fpecies vifibii
JpS;quant*pnon indiuifibiles, ytfuntjcumitrvnuifpumftum confluunt ,qubdeft
yertex radioli coni.. Quod fi quifpiam in punflo concurfus fpecies effe pertinaciffs
- affereretjeireipondegnusiJji.ciuideraeflejppngmenvtaptieiVifilnimouer^-jiaipj
fubpiinflp nibitmqueatur;; virtute igitur ibi iatenieifepbtentia,vt arbor in feminei
quae.per,#*TiM/8oAwpiiitandem inanium ducaturcGfin enimiliud pundtum ad taj
.dios fparfos, & ad ferCGlledos fe,habeat, vt centrurn in circulo ad radios; cumque
omnes illos radi os fundet; erit non a<9:u>fed vjutfftetantum diujfibileyeritque non
jn fe quidem, fed in radijs fuis"diuitSE>iIe: 'vel etiaiffSici pofleFiflittdgraduiffonii
quantitatediuidi . Quanta porro ex huiufraodi experimentis admiranda refultent,
patebit in'Magia'likis,& vmbra :, vbivfam horum experimentorum latius deferi-
bemus.
CAP V T : V.
De radiatione coloris .
% V^jEM colores ilJuftrantem vadeguaquerepercnri.r&cotores
wiiiHuflrdtbSradiare in 6fbqm, hdjifecus ac ipia! uif^etfialiq'd^tu-
^•^ulumdebiliiis;corporumquoque cijiufcunqUe-fignr® fuperficies
-aquolibet fuorum.punfiorum lucesj colores, & formas rerum op-
jjg&npafitanim fecundumlinearuii refi^dinem iniobfturum. locum
.rtraijcereiexpefientid pjenevalgarefeik. Yfirumi,yt propolitio
i -Iaretur: ~ '
Nota: primo duplicem effehuiusfadtepropofitiotiis partem . pi|ma confiderat
ihiftHrUm luciip& colorumalteramodum reflexiontsfqrmarum iuxtafuas lineas.
^ A^prfttrumtqdbdattfiietrnNotafeeunidSeamluminSrel^natii^m; vfqnlmcun-
-que-colorem attigerit., moxillo:tin(ftum,noo'iam puduin,fed affectam per medium
dfaphpibnnlengfejaiequediffufum: propagetur: nanfchm omi|e corpusjquod vel
^epricmiteefuigores vebquod colore aliquo imbutum eftjopdtomTieceflario fit,
-Vcdb&e demonftratur abjAquilowiolibiiibpticor. prop.31. neque vllum. ipSub-
4uftar9susextet:petfeae diaphaoffmjnec vllutn aiitjfov adiaphanum, feu opacum,
^q0odnofflnee > velicohjrexonfpkjuum:fit.J lucidi, coloratiqueejjm opaco quadam
Welutirecipf^atioffrfiiaa; fitjyt.e6l6rlnmini pehjdifceatui-jclm quadameius af-
•feiSit^xeaproiademiftufCpfurimislunrttinmejferientibus dlfferentijsmifienim
• yntimquodqueltimencolorealiquoaffeiaumlitcnfffuperefli qunvniirn abalKfl»
-Vcwd ~ diftifc' m
ABihoboltfmmLucis i 127
«itftingu! poffir, euhvlumeniqiialitis-fit, praeterquam: nihil in rebus alpeflabile fici
neceffum igitur:eftjquod propofitum erar 5 demonftrare, natiiium eoioris colorem
eum lumine in Vftam fpeci&n vninnqueafpeaumcQalefcerejcxquaquidem eon* f“'_
cretiones acioritetriperatiohe pi-p-eolorum diuerfitate,; diuerfa quoque luminis
precreaturdiffeferitiahraeSedisiuxaurea ,Lunae argentea sMartis rubicundae,,
fulphnreae flammas cirule®^3ceenfe aeruginis viridis paffim obreruatur^ Nec
<A>ftat 3 :qu6d lib.de Coibrikrapii.-Ariftotjinquiti Lux ignis color eft,nulluseni ni
alius; pr«terhuhcignis color inuenitur ,& obiibfolus hievifibilis exiftit ,cumj
cstefavifibifiahbiuseuadantbeneficioinuliiqueakeripoffuroiisignisa^jeauth 1
ferreacceptum^mfiluci. Harcvenimre&eabAriftotieledicunturjCumhec,color
igni# fine lumines nec lumen nifi colore affe&um;videiipaflir.VndeMarfilitts
Picinus in liter. Eimead.r.Ploririi.6mnemcolorum varietatem, quam 'io diueffi?
luminibus certiimos, in materiaeT3ritatem,& denfitatetri reponit.. Scimus, (airei,
tatolbcq) lumen, quo puriufeft, roeffenitidh8Sicontrairer6 rubet inmateria_.
CfaCa,pMlet-in-mcdia, fedin tenotffiraa nitet i atque hanc eodeftibus quoque aliris • •"
aocbminbdauie,:qa»proinde dixit eadem decaufa varieiu^ere, qfia croci cblor
congregatos quidem rubet vdiffufus vetopallet, di&fiffimus denique unet; Ve¬
rum materire maior , minGtue didu<Siitt r hbe fotan prasftare poteft, vtcolordilu-
tiorfit,nonv , erb:,'vrfpeeienrimmBtet;quarenunquamfier J vt:crocicoiorc®ru-
leus euadat,quaritumuis materiadeducatur;:autconftipetnr..'Vride igitur quarun-
dam rerum flammae aure® saKarum tubicundae,-aliarum purpure®,aliarum.c*rui-
lea: ,aIiarumdeniquev»rides>?Saneex prbpTmmateTrsihflammabiliscolote»qui cmftmuii
lumini permiftns-vna fuIgetsnitetque.Luxiraquerqus primoineft corpori lucido, ucr ^“° r "-
eiufdemcaloreimbuifurjefuaeveedacorporeliKMoemaftatjetfiJongedebiliorlit!,
Tenuiorifquecfienti®,' ipfua tamen colorem^qnetn afonteaceepit, perpetuo re*
tineis nifisqaddhicquoque-atteriuetur, S pari gradu, vti luraen paulatim langue-
fcm,e6 feiHper : magiss quo longius,ab origine recedit; & fanenifi ita colore lumen
a< hci dicamus, milia extabir probabilis ratio, qua lumen, iiumine, vti diffum eft,
difcrepareoftendamns,cum tahren cett&conftet; vnuroalbum,aliud flanura,aliud
rubkundDfflvnutitio colare affeflum effr. Vti igif iit per lumenyquod-a corpore
deciditur, jpium corpusducidumi ita per colorem luminis, color proprius corpo-
ris lucidi-per propriam imaginem conlpichur-i Praiterea non a propria folummo-
do materia; Vhde"profluitslflinen coloreSmSBtuatnr; fed etiam ab ipfis corporibus,
in qu® impingit s aquocunque enim repulfum fuerit, eius eoiore foedatur: fic vt
decifus color per medium diaphanum cum lumine deportetur, eodemque perua-
dat,quo ipfum lumen; funtqqehK.coiomm.eiiUui® mnlto tenuioris effentiayquam
colores ipfi, nec minus differunt a yerisquam lumen direaum a reflexo, hoc eft
primum a iecundo.Verum huius rei luculentifljmum experimentum lubet adferi*
bere,ex quo effimrpeaat&tnonmediocremeapiet volufJtatem.
. EXperimentutn I. - -.
REPR XESENSATIONE.
experimentum etp vulgare fitjoic: tamen addiBorum confir¬
mationem rncUoremque explicationem ajjurnffimus.
ita occludesj.vt pmerfbratnen exiguum,
ommno admittat lumen; foramini vitrum
mluIum'protuberetcdnuexum,qua{erfunt
vul-
j^^Onclaoe/arCameramquampiarn
'P* %eftraperaifeefl, nullum
ienticulaceadaptetur, quod in medio p;
is8 ArtisMagms Liher IPPars 1.
vulgarbsidioptrae j quiad res augendas cpnferanaipjrqaalia item vitra ,• quite
ignis excitari folct radiorunj Solarium tranfmiffione. His ita rite pratparatischar-
; ' tacandidaintus vittoobijciaturveadiftanriayquavradijSoIarcsmarifuntinvnura
Ibcumeoire. Hic enimquaecunqueforisfuntJproprijsveluti coloribus depidHia-
ehareaeonfpicientrir non fine afpefiusflIeceb«,ianirnique.oblefi3tione,nihilqije ;
a reSpfa imago diforepabit, nifi foH magnitudine & fitu.. Hi c enim ex necelfiftte
inuerfuserit; iliaverbieq femperminor, quo res avitto fuerit remotior. Sedqufo
rerhkquifpiam j ; qui firit coloresiifti ,& cur non profundantur rfine-itiminis pffc.
curcthra mn fidiby&xur denique non nifi in.tenebris repraricnteritur. Ad ipriinum refpaft.
^ficiOfiuhtn, deo hos colores-.alios non dTe,quantillos-, qui a-verisrefefii vhaeum lumine pe?
mediumdiaphanum deferuntur rhiknim vitriipfiusdenfitate refrafii, tanquanj
per anguftum foramen in obiediamch artam dilabutitur, in qua proinde confpicui
apparent,qui alias inmedio peruibnuljo modo perfpici poterantproptet dfentig
celare* mtw tenuitatem; funt enim hicolores tantum intentionales:, non corporei, eiufdents ’
tian&ie *. omnino, natura: jcumijs, qui a rebus coloratis' cum lumine in vicinos parietes jfe..
flefiHhtur. Cum verio colores;himequaquam diffundantur fine luminis fubfidios
■caufaJeft’? quialumen>-eft veluti colorumformai &anima,fine-qua&bobfcurapo7
reflate iliidelitefcuntj ea v.ero accedente, ad-afium ,afpefiumqueieducuntur : ,ae
•veluti animati vhras rernm ; a quibus emanarunt, imagines repraslenfant. Cur por,
•rb^mifrin tenebris repi*fententun,-caufahaec efti'quia-,Iumenj<juopreIuti hypQ4
4afiMeatantur.,xtj eftpertenue, ita atnaiorelnmine facile denincith&quo fep*
■ rato i|&colbrum intentionespariter delitefcunttrion enim eadem:vis:ineil coloi
ribus,qua;Solari.aftro;hoc etenimluminis affanmexffefuoditjitaXtemrn fecua-1
dum, &.tertium,:&quartum ad ciendumafpeftum noftfum efficax fit; at colores
adebJnntimbeciUeS). vt prima intentio, hoc eft-ea, qux proxime a primo colore *
praeciditur, minirao.lumine obruatur, nec aliud lumen maius pariat,ur,quim illud,
quodrepnifum a carporibusveam ad afpefium noftrum mittunt: y trentm fe habet
fecundaria 'lux ,/eii radius reflexus io obfcuro adprimam lucem effentis fuie origi,
nemyita colores fecundari j, feu intentionales ad proximos, verofquecolotes» ,
aquibusiprofluxerunt teft enim color quali Si mia quaedam lucisj quarin omnibus -
lucemaffefiat, quamnrieius perfedrionem attingere nunquam poffit;2tquehinc
eft,qubd hunquam, ; nifi:fecundariptaDtumluminejidq ; ueiri obfcuro,cominixKS .
fpeciesrepraefentare: valeat, vti difium efl:. Cur denique Ipecies.videantur inuer-
feyoftcndeturinfefiusi j
Corollarium Primum .
De paraHa/i,Jtue refrafentatione rerum. -i
E X (nsnMis collipiturjquo.attificjoii? .quouispb&ro loeo ludicra repraefen-
tationes, vti funt venationes, certarhinaJtetriBflium quoque formarumap»
paritionesdepaooflrafjqueant . Egofanenemini me 5 ea methodo Chriffi Domini
noflri crucifixionem fefeflem bbfcurtflb-corepriferitatam aliqtfando vidifle. Hac
■Reprifiumia methodoRudoIphoIi. Imperatori ab infigni Matbematico, omnes pradeceffo"
' RbmanosCsiaresnittllbt^lafbhdMauritium vique reftafpecie feprafthw*
' rt ' tos effe, ita ad viuumvt quotquot prxfentes fuerint , id magica arte , autnecro-
mantica adiuratione fieri putauerint,a magni nominis viro huic Ipefiaculo praefen-
*e : accepi <]t» plebemimperitam vani quidem prasftigiatores, Aquilonio tefiei>;»
Cii:cumHeBitefblent',,qtii.,vtfe'Is , ecrQmanticatum,coniutationum peritos oftea-
dant jjadtentque fe Dtemorium fgefirSiab.inferjs reuotata_oculisfpefiantiump.br -
- fytffabolifrauflMisv-:
(e fiilere;Introdq.3is enim fecretiorqmrerum curiofis in obfcurum concIaue,fiIen-
tioque feqerc-indi^O, f!mulS«f^etei«m.i,&v^Wnvmyfterijs J atque adeo ex*
pefiatione ipfa, damonem mox affuturum ea, qua ipfi forma defiderarint,denun-
' iiitit, cfafld\ilum deieoftwfqdajibus ynusdarmoms.perfonarainduiMjua ■
!Svujgo:pirtg?fofet ! ,vnltiihi>ilridOj&:monftrucif<ajCormbux:efrQnteiur'gentibu>i "
lupinUpeJJgrtM^Sridajiriianims^calceifqueyagulatis; tum is foris tneditabunduS -
eoobambriaf Joe<>,ex quofuus & color, & figura per vitreqm orbem iri conejate
fransforidi pbWft.Rebusita callidecomparatis^fiientium feqerilKandicitqr,quali.
gH -- «c xumiuxa. juut. vxtjue «tuunopouiniQ oicta_a
Jtkj 4qnt 5 dexrnterum quoqueradiationefint inteliigenda;' Sicwiehim Jn iuc®.
pofunqne nidifin obfcurum locum irapermitoraijciuntur,ita & Colorumfpcciesy
ibitmenireuriquam confundantur } fedquodIiberpun<auVfu%TfideiradiansW
oWcurummurutnfine vlla miftura.autfpederum corifqfiosein pumSoconcurfus?
tacta i reito tramite propagatur, •
•' : "> R . Corel*
Artu magna Lihrll. Pars 1.
Corollarium T ertium.
f* 1 'Inc patet quoque diapbanum quoduis plenum efle infinitis fpedebus rerum:
f | vifibilium, coloratarumquc, fe tamen fine vlla confufione penetrantibus.
Hinc turrium, domorum ) fepeftrarum, hominum, animaliumque fpecies in orbent
radiantia,infinitam fpeciertim multitudinem producunt, quas tamen illefolus vi-
dere-poteritjqui/illas arguteintraobfcurum conduferit. Sit, verbi gratia,crux quas-
dam, vtinfigura praefente apparer, cuius fpecies per medium radiet, per foramen
intra obfcurum receptalia, & corifequenter pyramidalem radiatione fua figuram.,
’ per aeremefformet vfqueadforamen Gjdeinde inuerfa pyramide priori ficutiin.
uerfam radiantem crucisfpeciem adimurum'ex hibeatidicodidam crucis fperieni
infiniti es iritra.pyramidem CB„multipIicari,itavrrotfpecfescrucisintra C,&B>
vel CA, concipi poflint, quot fe&iones pyramides diStx admittuntfedilte
poflimt infinitre: ergo & fpedes crucis infinita.
P Aeetbiffctbtumaerem.efreplenumiihfinirisdiuerfiflitnarum-reruraSoliSjDfr
nal,ifydetam : , omnimodarumque rerum fub afpednm cadentium fpeciebjis»
quartatrrenita funt ineonfufe, vt vnaquatque fuas fpecies fine commiftione cum
altera per medium in quemlibet obicurum locum: transferatTiQuam admirabilem
luds.naturam;jifpecierumqueproprietatem',‘ qui altius peoetraqerit, is non multa
tantumnarurafarcana, fed&coujpluraefirca metaphyfica principia abdita facta*
menta fe penetraturum nouerit. Verum de hifce pluribusin Magia lucis & vmbrs.
.1 vu& AHmobolifnms Som,- vfx
GAP V T VI.
' <&e Jftmololifmo, (iue radiatione foni, eiufque ad lucem
•' „.am$<irMwief4raUcU: itw ds natura, medto, &
»>jn ' ' ' fubtetto fom.
IMVS in Dracedenribusomnialucis naturam in radiat ion e_>
affe&are; vifoigiturAftinoboliffno ineis, & coloris,obiero vide-
W licet vifuJ; nunequa radiatione dbie&Um auditus fuas operatio^
.S-^E/ir-ncspercipiat, videamusCsertumfefliffl eft, experientia quoti-
AYWeP-J aL diana docente,fanum: virtutis fphapram , intra quam folam is . .. .
percipiMUr, efficere, extra vero eant neutiquam: fed tecfphaera
.fieri non poteftinifi perrejftasIineaSa.fubieaofondtdiper medium veluti,ex centro m
vndique diffulas,. conftituatur : radiatio igitur foni luminofam profluentiam pro»
xime amulatur, neque axnroiSolJas alia differentia eft, nifi quod illa inftanta-
neo,h*c fucceffiuo motu per aerem propagetur.
' Cetje eandem quodammodo rem effpjuijien , & /onum ipfe. .Yirgilius videtur
'innuere, diim dicit
.'1. :■.' ; 1 • Tum clamor ignis auditur.
Sicuti& lib. d. Vtfteque cancslatr.are pcr.vmbram. ; <««' «-
Siquidem nihil oculis occurrere poteft; quodfub eadem ratione auribus fefe flfte-
renon poHit, Sicuri igitur Juminis proprium, eft jeprasfentate differentes.colores
corporum inxtadifferentes radiorum nuncmcidentium, nnne reflexoru dire&to- r„M.Ucm-
nes.in fuperfiaes, & hincad.oculos faflasjjta fenorum proprium eft reprarienta-
re defferentes corporum qualitates opqinpti aeris eorum fuperficies' impingentis
feriennlqfeftaly t faaiidincongrue diccrepoflimus colores nihil aliud effe,quam_, -
differen.tem-imraerfionem j & reflexionctnradiorum in medio; quemadmodum-,
foninihilaliud/iint, quam differentes aeris motiones: fi enimquifpiam fubtiJifli-
masaeriifimotlones ,diini aliquod inftrumehtura muficum refonat, cerneret; certe
is nihilaiiud,quam pi(5uFam aliquamInffesnii.cbloium varietate adumbratam vi-
derct.,.qua oculis fefediuerfxfenahtium/orporurh qualitates,vtididtum eft,fi T
ftereritV Prsterea, vti lumen per fe cdhiideratunr indifibllc eft ita & fenus: neque
pnim iff hoc mundo quicquam.nifi fuperficies coloratas repraifentantes quantum . . • ::
poffunt Solem,ca:tcraque corporaluminofa,fpe<ffare poffumus: lumen autem inui- MCad ^ t
fibileeffefarisfttperqueiQftendUntfpecutaconcauaiquainuliamtadidtuSiveftb- .
gium relinquunt^ nifi iti pundo coBcurfus radiorum: adhibito opaco-reftefiento
corp.orejJmbjcyt firiiSfes fequamur, dic6 rinllum accidens per fe fetifibije efle, m-
fi percQrpara;a:quibus fuflinetur,fiueper:quantitatem,qii£ipfis dat extenlionem, • '
fine quainpUnaum imihilum abiret Vti: igitur lumeniinuifibile eft , ita & fenus,
qui dum aetem reddit fenfibilem nobis ^qnamplures corporum qualitates, quas
nifiopefonoram^ogrtofeere nefcimus, mamfeftat:et fi;quis paulo penitius natm-
lamfliiminisintrofpexerit, isinueniet idnibil aliudeffe,: quam quendam veluri
aSrisinotumyquifecumimaginemdeaehatptimimotoris, corporis fcilicct lumii-
- nofiad‘eamocuMsfiftendamfubnominey&itpparenriacoloris’j'- vehluminis. Ita_.
fenusiiihiL'aluid.efti:qifemeiufdem aeris riiofus,qui ; fecum portat differentes cau-
fas-fiiatqualirates, videlicet corporum eum monentium • ynde hic nobis imaginem
/ubhominej&apparentiafoniobijcit tformaenimfenfibilis, verbigratiacampa-
riKalicainsfonantis/ubeadem prorfasmriont oculisfurdiaiicuius tefe fiftit, fub
quacademautibuiiilieuiuaciBcieadein accidit.-Pdrro ficuti lumen fine-corporia,
R z hquo
'T31 Artis Parf I-
'; m a qug prqflui^aftuali inJu^:onfei0arftjibn g>teft,j ta&fonus fine motione aeris,
Ridedi igiturfuntquotquotfonum canali' inclufum multotemporeconferuari p 0 f.
ptioned^uaWVaktfius M ^ irif^m-otlt^r^Wijs'V^aWm, fen-
tentiarumque figuris, velpti colqiibps qpibuljdam adumbratam audimus, quam fi
oculis aipiceremus. Sicut praeterea opie&aruni rerum fpecies occulta quadam ra¬
bone ff<:u(um!&i^r»umiOpti{iumMprpdi^enSa!rt bjfe. fpijiruum fimi.
Jemimagidcm&ita^f foqeriiciypgrisim&g&aenS deufcftajaffiat aerenbimpantatri
acpftic<».net:!}oqueaufi6u.!3ri'ftd imaginem-fcmori corporis. repraXegtapdiua. ^
quibtisjiifellof,aperte pftendifur, ingens,.opticorum acuftjcprumqqSt corpotunil
in^eBjdQs.awneprQducendPfinhomtnibus^um.vifumvtuJnauditumifimifiiudifc'
;Wl ;,-..I)eaiqqe fieutiio medio deofiofi teftit^iturxifiJS, ita&ilbnus; ftrpSlea iitfj
pftendetuf: gjuk} : enim aliud e£ fonus in cOKpqre;vdld!erpflrftfoj& nptoHI receptui
njfi^vmbmjquftdutnfomobi^mfrncylteriusiprptfndanBjjpbijciensA:.::: bav
mia! ; : ■ . .. • . i*
Confa&arium.. ^ m w 1
H lnt^qliiturmethodtfs quadam‘determinandi’^ qu3nf6 fonus intraaquini,
ad eiufdem corporis fonum rata aqua m fadus fit graui6r^& 2 'cor(ffcr ..
quenter, quantcj afir aquS rarior'fif^'qxperientia^mm ab .jnfigpj .Matfiema-
tico non ita pridem compertum eft iYon^bitrlicuiusdampanseifubrimi^tSdiium.,
'<*• verljigtatia extra aquam, intra aquam quingue graduum fuiiIe,&. ; conlequentq
vna harmonica decima minoregrauiorenifuiflejcuiusqaidem reicauTaiifanoneft
nifitarifas,' & denfitas diuerforunrmcdiorum. AqUaVnrmfonori cotpoffs fpecrei
iniri aquaid plus refiftrt , quim extra aquam j ex qua jefiftentia nalcitqr tarditas
ViiOtus medjjvquam tarditatem fonus fequrtnr grautor?ficuti dnim fefe^obet ttitf
dium ad. medium ; ita' vibrationes m vno medio faiftae ad vibrationes foftas
in altero; & iicuti vib 3 , ta ibia s „d fonum-,. Si
igitur, vt in propofito exemplo fuerit, vt 5. ad 2Y”& v motus‘aerisad moi
tum aqu*; in eadem fe proportione habebunt : Vh<?e E kfns' rarirkrad dbnfi-
tatemaqdiefe i habcbit,\Tri5H(dS:V.ei%i : .dehnfce'edhfiJ?d ! Muficam iibljiatticO-
riofcfvbi de hifce,'& fimilibusbx profefio+radamus. His' igitur ira cahfideratis 'ml
ad viteriord fbiiiinquifitibiid pf ogrediatqiir, Veru vt eo ynde difgrefli redeSmiiV.-’^
m - ..Sonus igitu- , qug auditu percipipoteftj
. neque-.eftmotasj ytquidam spinastufecSrporuoafeoollidentiumKbdfequfea :
«men motHBicorporum fe coilidentium.fonus, nonquidemimmediate ,fed mfii
diaptefmfti,Qne aeris tntermedi jivndeiQjf ppja, quatp>iu« habueriutaepssi&kuo;
fis, maidmllfDiftadiyimfortiunti, quiaaerimagjsfejatoibus, s&jaeflscttfporibuJ
|ragitur^Him;iAndafriSj&cra(fisivnd.e,non«eperqttoq;8dfonunece©rimsurdub
'Zs. corporaJblidaie cpjMentiajfed aeris,, $.aq»as impuifUsUfono producendo> mai
*imeaptus/, vtrfiftulfe,&fremitUS.«igris,toriirrusque.Iucuienreredocentsfra(ao
igitur e*collifione qubrpihcsnque cOrpory m aere, fonus /fit, qui a punfioccolii*
jiomsnon-fecus,accolpmm/pecies..mfphgramradi3Bs.didu nd;tin> firnrin 1 ;ni ; rfl}
Jbres fpecies fuas 5 ,ceu vicariasobiedti,per cadiationem*nrittuht-vndique,) ira :&
s<,s*^V n ^?*P g ^® 1 ^ uai h‘f orr es |C diumfcoi ? qHo.eiusXpecies ad. auditum deferuntnp
.«®8 wSSduM^uniiibnorum j:fe4 c airj.4taqtBs&deaere-quidemmuIlum:dubiom
eft>%aqmexperiemiaquoque no;S,certiores redditfiqnidem pifccsIceBoJbnii
•tu congtegap liblitpj Plinius refert, ifii&hs quoque nomine tenus vocati.folitos
cdrnpttuil&^dem Rji.oiiys.iefertiqui^jScitoaitruavehementej fonnidanttqubdnS,
aiBdkenti .Viioasotes quoque fub aquis vebementiores /onp.
:':ps •* n fue-
tur, hebetaturque , ita radius fonorus in medio denfiori quoque refringitur, Hebe- >» «« c» le¬
tantur igitur, obtundunturquefofc^^SW^uajcraffitudinejVtfpecies vifibi- ?“■
Ies medio denfiore, Hinc tempore pluuio, & aere vaporofo minus,quam eo defje- Cur ^
jmo-toAv&ulp «?«*» »»>«-
pe«apiiu^q»imHJraudar(^r«iietibvs^fi,Kii«'qWirWirbeir^uc!»^cqfijft »•/«»» «»»«
pie.w> ^iiibHslQcon®fiealaog»e^a^BHa^p© i0yahu®afl W 4 S ari?P»» /w ' ‘
catia ora vim pafd«.irrtu^8d3nfeKelipal?istF4®siMi^mi<iif;6in«ffteffi «43 pe&5
cipiatur. Pe quibus pluribus in fequergiii.ua, 7 msopisq Jio eronoi ssnij .II
yprij^fiddcarbflstieiplig^ig ^tefarwefeau^Kr.OB^iitpjapag^vtrliper fim ,
eire^aJejao!p».efe'i«s?iqpaieA<rfpeS«ai3ea.t*5)er:^8«e6Teij,p ra pagjri rappni f „ m,4iSf, e .
«^^^3nett^cfet?r : jeM^'@g»jfe8%agat.feMi^jecics;yti4yte?ffeifcIiJ@:ie5Ti fi -?^^«? !:? ’’
biles nulla alia de caufa a natura inflituta: sut,nifi,vt obieftu materjale^eSiKajiW
isy>^|«^onatu4).et-fb^f^g99Hlp?FrHii:sftilf>bie<Si/jflat.aery3^;rdtipneft^us
transfert obiefiumfonarum ad.potentiam auditiuani pereife intentionale.ftjpfpjft
fi^bi^fagnri.Yis^B^ifi^silP^bifest^litpioivfqma&jWnrqfioque.lecpn-.
dum effe fuum realiter, &phyfice propagari, cum fonus ex congfeua : 3|r!%ag^
**«!negj^in-
tentionalepropagarivllatenus poflit. Neque vlla ratiodari potefoqus conuincat ” ,Z,
bWHfe^itqatfftte^onorare ^gifff J^aHwfeerasrem paffias^
ad^awslipsrfi^iciqelfuf&f^^ifa^ifj^ftci^adTenfutiai^fficmasin&if^k
fiafefltttafepS*»#fane*^ /. .'‘Mhfjt
v.-uS5«J«gtt@ fiftiif m-fes kcu4mfik reak fediffuoditin .rpedifcergo $Tom^ mf
mdMim
radijimtqW
fimUfejrc^eft-ejutpjfeni^^e^indeppp^er^erra-fiibieaSia^jHpiHiri.pei-aejre^cOT^!;.^.
pr4p^i*..Kl!«b£st^4^3m^(i;#.%K?i«a§is>iijsggeeexjgere pesefejflqb ‘‘‘."T
cisftewe^Wtif^^iq^arigiinem yefflrfefldusB-de-fpeejqj^rjyH i«m.
l8»»qMtrytp«€l«fl|inj £»&*«<&
4i«|je«-qiWPf rdifewt »«»i60»i 'Wd«ffl8<y»-J*d»8
na^apfflHseffEuJqAin^itqses^^prtiAnaRiYadarjustoifipi^jsa^arurvska^
formspfitRafiflir^^isiprppqtiionaUter.^iraiwirgulos ipropagatur ••aam -fituj,
4ps»fet.»j«» 8i»r&fe»li# •* «Bid^SS
a^i.al^de i^iqninalfe^Mv.flflSWglik&q-wd^Bm eireuliuliEesntra .
«Pi^BMSx^ifsim^arfCuBe.jps^tjvag^iesii.nifijJoawterppIarlr-^guiaiaj
W®®e®4feHW?:3quo4 ffla^acircqlii^Bafplsafeie-iftfetum.mo.ueotur, Wft
I^afflinifig^^®«ffigtaiitsrj^4nr^i t q ! e« ( gra4a?ii®tfe^tStK J ?fe«5i®s^ii!|
motum, quem obieffum
luti fyftema quodda coelorum in orbes maiores femper & maiores protuberas. Sed
his ita obiter perluftratis nunc quid vox refjexa, feu Echo fit, & quomodo fiat,
Yideamus.
. sfgaa
CAPVT
Artis magna Liber. M. i Pars I.
C A P V T V II
■ Ars : Phonoca mj>, tica.Jiue Echologia .
nihil aliud eft quam reflexio vocis, quam vulgo Echo vo.
eintrvnae Arcem^hOnoeamjrticam fiue Echologiam eam vocamus facultatem,
qa*mtiltiformis Echo conftruendae rationes edocet. De qua arte in hoc capi.
tukipiOtngehfyaoftrqmoduload lucisamulSmfraitare vilumeft. w .
II. Lineafonora eft, perquam vox-it&redit.
IIL Lineafonotire&a efteadineaqua: eade via,qua iuitreditad fonorum.
■ . IV. .Lineafonoraofeliqua eft;qusobliqueitfoppofitam partem refle&it. -i,
n V. Medium Phoncampticum dicimus aerem vel aquam, per quat propagati-
xih turfoni fpecies. * ■' ’ ‘ _ - - ”• ■'■ ■■'■' ■>: -
:i V'I.' ObieSumPhoncampticurn-dicimusilludjin quod vox impingendo^
fleflitur. » ' , ' - ! >r«t
! Apionis linea dicitur j totafonora-line* longitudo, intra qua ih'fonte
perceptibilis eft;' • - • - . - •' rruib-'
4>«»oxXas». -hipIIL" Phonodafticum corpus dicimus illud, intra quod fonus refringitur.^
m. -■■■-. - ' . ;; •' ■■■■ :
, H^^^^^yemadmodum igitur lucis in corpus Isue&^politum incident»
j^^^^^^>S-: : fpeciesvifibiliS in fpeculoduB eodem anguldifribiquovidetur^er
I, £f uetberatur ad potendam vifiU^; ita fonorafpeCies fub eGdemi?
j? angulo,fubquoionusflHitiadauditiuampotentiam repercutitur:
<5 uod ex mirificailla vocis in ! duriora corpora illapfa repercuffio-
ne, quamEcho vocant,patefitiadeoquidem^VtEcho nihil aliafl
Ssidfti zcb. lit, mfi'voxarticulat3j3utmodulatusTOnusreflexus,motH;aerisqtiaquaverfnm‘f^
diaiis,obiefto direfte corpori plano, cauoque, at fatis lamig-Sto occurrens, indept
a\ia: lafinftaradfoBorum,& vocale reuertitur;-Linea vero rectam? fe£undUm-quai&svO$
hidlfe&um propagatur, fonoramdicimiis|ficutieam, quae a luce propagatur? ia-
minptfam' : fecundum hanc enim^liheam in aere aperto ?&libero, reCiaqiia-
quauerfum diffunditur iion fecuis ac lumen ; natura fempet Compendio, quod per
Bnei&rMiffimasi-fir, ftudente.Dixi,-in aere libdro,^ aperto pfiquidem vox obftai
culum repeneaa.iuxf^idie propagat:«fi aidificium&eritcohcauum&c-irculatei
ibxtahanc fuperficiem quoque fluxu circulari feratur, quemadmodum in fornici- .
busV&^atiubusfiqvtrinfequentibus aperietur, vbi caufas fingulOrum enodabimus;
Sicut! pOrroItilucisradiatiotie aKus3hdiUsre£l0s, ; alius obliquus datur, itain fon^
rtmi etiam propagatione, quorum anguU incidehtii fempef, quemadmodum &in
hicbaquales funtJaugulis refiexiqnisi-vti in Arte Anacamptica demonflramus;
Veruni'hate omnia paucispr®politionibus expediamus;
Pro-
.1 v idiifimboltfmui Som. uvsV. tjji
propofitiol.
Vox radians in orbem , vbi cwrpm *™*™™*" ijitte eorf&s
durum reflettens repererit, qua/i inamoeno occurju
perterrita reflexa radiat in orbem.
S it vox radians A, cuius fpecies deferantur in obieSa feu faxofa loca BCEpI,
normaliter. Dico reflexam vocem in' pun&is B,C,E, im6putei,E,recurfurarri
ini A, pundium per lineas IAsBAsGA,EA,DA» Quoniam enim ex hy pothefi vox
in diSa pim&afolidorum corporum incidens refleiftitad angulos redos,radius au¬
tem re&usin feipfum refledtatur, certum eli omnes radios fonorosin A, tardius,
aut citius iuxta proportionem diftan tia corporis fonorijSc corporis vocem refic¬
ientis fiue Phoncamprici reuerberatum iri.
E X^quibuspatet-j&apSrteconftat,curfubinde flantibus in montibus vox ex
imovallisreuerbereturadnos:quia videlicet radius fonorus adrupemG,
normalis reuertitur. in A.-Cur in fontibus quoq;& in puteis, profundioribus Echo
fubinde quoque percipiatur, caufa eft, quod vox A, in fuperficie aqua D, reflexa
vnde profeiSa erat, reme*. Patet quoque cur Echo in angulis praruptarura val¬
lium noti.reddatur, quia vox:radiansexFjinG,illincfurfum repercutitur in A.Si
aiiquis igitur in oppolito loco A, exifteret, is hauddubie vocem reflexam per-
eiperer. . ....
Propofitio II.
VOx oblique in murum incidens oblique reuerberatur .
S it vero murus A, voxB,lacidatineUm oblique in punfto C, in qua reuerbe-
rabiturin D*. -Gud enimranguIus BCE-incidentis aqualis angulo FCD,
Artis 1.
reflexionis, in C, igitur illaefa vox redi-
\bit ia ftrergq fi ibiconftituatur auris
‘ybdcm e$ B,radiantem in D,percipiet:
reuertatpr^utem vox np in Difedin S>
' j&S impOSifiife i^iioflia* igittifiasgu-
jusEgfl j^otHirfet.nngnlnm , erit
y A tigue {IkBgjPf i ergo & maior angulo
inpHeVitia; E'CB,quern «qualem angu¬
lo ECD, reflexionisfupponimus. Erit '
ergo angulus incidentia:, Qualis angu-
lo reflexionis’, & non eritjvox quosfue
audigturinS,&tron audietur.quasfunt
abfurdasnon igitur reuerberabitur in Si
fed in D, leb eodem angulo, fub quo
profluxerat ex B, quod erat demoa-
ftranaum.
P Atet ex hoc yaefm radiantem oblique non reflexi ad radiantem , fed aiior,
fum diuertii Quja eodem modofehabetfonus obliquus ad reflexas fuasfpe-
cjes, fient? obiedtmn.yifibile ad fpecies-exfpeculo oblique infpefto reflexas; fed
haec non videntur, Mfifubangdjo, iub quo inciderunt, videlicet obliquo: ergo &
fonus. Sonusigitu/ex B, ip C, reflexuspudietur in D. Ex hoc patet , qua ratione
fenus aliquis ita conftitjui pofiit, yt vndeprouenjat, nulla ratione cogtipfcatur
quibus fallacijs pofiea.- , '
Propofifio III.
C Vm fonorc linere non fint Mathematica:, fed Phyfics, & latitudine aliqua
praedita:, fieri non poteft ,'yt-itaex*3:(l-diterminetur diftantia reflexionis
tnonofyjlaba:, Blancanu? in fua Ecbometria ponit hanc diftaritiam 24. pedes;ergo
fubinde.40, nonnpnqnam jd.aiit eham^oririuenieademehjtenfione vbcisiqW
■diuerfitatdm adfcribo prima corpori phonpcamptiwr; inuebienim quod quo dfc
rius eft cbrpUs phonocampticum, eo celerius,&longiusdeferri fpecies; ficutipi^
ia plano duriifimo illifa:, Secundo medtoiafquod fubinde cfaffiiis, fubmde tenuius
eff^ qusepmnia multUm retardant yeaiQnemyocisfvndedifferentibusqaaqUo
temporibus differentesvires Echo bbKfiet-.aNaiif agrenebuiofoiittpUro,ac varijs
motibus agitato debilius:refppndet,cjuam eopurojdefiEcatoac quietoviypdeaffti-
- mo arftiua tempora hybernis meliora, vtj noCtes ferenx , ac quieta diurno fempd-
re phonocampfi aptiores funt; diligenti tamen obferuatione monofyll.tba reflexio
contingit intra 24. & 40. pagus ab o^ietSp,p A honc^mptico; infra enim 24. paf-
fum vix quicquam a prima ycdediuerMn^rjipias'; a 40. vero paffu clare ,& dii
gutifc imt t ftinfie redditur yocis prima fyllaba. Maximamdiftantiam vero dicimus tantam^
*'*' dfe,qupntaefl dimidia a&iOTislin es? Socamusautem.a3i£Wisdiheam;tnrta quam
-fonus perceptibilis eft, cuiufmodi eft linea BV. Dico lineam fcs, efle maximam
diftantiatpoinpra quamfpOHS eX/Qd^^Ps^udiripoffit}^ hacdiftantiasqudis
fft B&^idiggyj^atiqeftjquiaifOTi^garp.unaqCaiA jreflexion^coqti;
X c*^3inobdfinusfilom;i:-'~- '' %fy
i 2BiihcBfitaw& tKM : mod «cbSAj fflS£ltas^«§inWflfiarfl*^rop3gatU»>^tafie
t. Bjfeyt-.-iiit b: ; cBlfl^bflW^aiaiCjitpfeirto-in-S^lefteftitlirj;
;'J : ,. . : rjhap^SIiXi-'-!>-’emu3i3s ii; qiiia r V0jtiiihBSbrSfesSeticiUM&taefeSlW--■,,
,2i:3fcqo.is'sii£ij;trs:babol .ii ssx ya&eodeMpiieiffas ffieWartay&*&&**£,
iyaabisaudireturinduierfis5®crssVi&!Sf©«tepiinat3l|itHf-d;iftaatia:miHimitJ.
.&Aa^uja^eitwheftinter-eaaj-t6ram£eibpetjl^llabaHi3e6pfefiiSHreftitt’m'a3£r-
®atJiMtia%ncrriabobie(feiph<^camptipo^;paftM«i«hdffl;aiv«6"4e.a4i i paf-
-fiuim, expetienfia-docuipnion&f^febam EdKodiftafifiaijii.tfyfyllabam^.tgtra-
^Uabahiifyapaauuinidxftantiafr^ddivSjitaHdeMdnibiMItJtjj^ablfetJtjSsdijuideBLi.
jnteaigtndqttotiiquaridd^ciuiffinter-^^^ij&V&ifcfnaTUftiCoiplfseftffiie-
^'amiihe^^oBis.PoKflxmapaJascpiitlttgdtgivHmeSFeflexa.vo&totfgibr^fj
quam linea fonorareda^GiMiVrdeircetlob3i^j#&'pk}f ! feftta'u'roalittudi&'^6x iu-
aeijfior> tunc emnutetto dcmijfemirPperiofla VOS- auditur* d&qiiibusdiafee regblas
rdamus';.Vetoim'anacampricuin:'a3rpus:dte3dio'ra^Mineia@OHi's^Hnft?Iihea *«
Jirediaj^'ifcfieMfunt*qua.les!V£ldifleaifeSasfoflqra nHA'oreft'dimidiqliaeiea*|i(> **
■tfep&ilcmaipreritiinearellexibnis aveldenique IrneaVefia Maior eritidinildrdb
.&&l^exM^indixriti4n4?“joiJ5bo j ieJ«3 ddaft «SOS etfrfus-fqeritredus; fiuedoblr-
quus. Vides igitur ,quod,quemadmodum datur linea adioniS-1 licis, fempdmsdas
& reflexas fimul fumptas aqualis,ita & in fono: vt proinde naturam foni,vel ex ipfa
natura lucis cognofcere facite 3
E X his patet, qua ratione, quis Echo polyphonam conllruere poflit: fi vide- sdx t‘bP imi
licet fecundum datam:pi»i>brtionem diftantias cotpof^SIuerla.jwM^fijSnet
^dHpopantur : ita Rpmas ad Hippodromum Echao&ies fyllaSam repetit; eandem
memini ad muros Auenionenfis vrbis vocem ex fuftentacujis mtironrmVqoaS
Alas quidam vocant,proportionaliter reflexam odies reddi: figuram hic appofui-
mus. Verum de Echo artificiofavvide Magiam lucis & vmbrse,
Experimenta varia circa reflexa vocis natur am 3
& mirificas operationes.
S
I quis offenderit oblongas trabes iigneas, etiamfi longitudinis i oo. pedunt,
-fuerintypoterit is cum alio in altero trabis extremo-conftituto fubmifla voce
S quas-
Artis.toagp* Liber It, Pars 1.
.^U¥P,tjpgBe voluetir-gantmBnkafiE ,.non; obftante hominum circumflantium^
2* jjat&xti» it tumultu; fi loquens videlicet os ad hoc^d. jJJud verombis aamSk
X;C 4Mft«U.fe5r@ppiicflJ.eiit,5 nam per corpus ligni agreum,& po>fumvocales fpecies
f>. itac|aredrferuntura4efi;uicina;aBribusfifterentur. Idem experimenthm-^ucce-
dit.iflircubus poutiuffliSp.pIiearP.Ordaureque in locis diametralirer oppbfitis»
lnepfiblej5quoque&^lii«busapplicLata,aurehafic0Jumn*:cochles, : &«refupei
£»rkxttemonloquensieni»caol3micoabrentequ*ctinquevoluerir^.etiamfuk.
jni^sQPe,&«antb,qui4<w^lfe's quanto Jignafuednt poroliora, SclatUioraji
atcus.wr&vfcuttices-j 8t.ffBpuS:®chlea poIitioresiicExpertiis ego fum M in Git.
.priaSa«i)!y;P«trijiu£iiiHscoronide duo diametraliteroppoliti ioo.fei«cubifis;t[f.
-flantes quacunque vo!uerint45bimu£B©>non ohftateMuficorum ftrepiru loquem
#u?i Cuius rei rationftm m, Arte noftra.Magn eticai. j. cap.d e Magnetifmo Mufice,
-vbi,&aiiahumsgenfris : repeiiesiueundiffimafiinui& vtiliffima. -
i I|ine quidatU; AroJjjtqfdi occultis canalibus ita Principum palatia inftruuat,w,
«*»a firitteepRnullo.negotio.ftrmneioatjooesinlocisJimhjnum.multitudini.deputaas
■ - -cbgnofcete poflit^c^ffefousmQneri:dandeflinis:dequibusonmibusfuflusinno-
l flraMagiaCatoptric.a..Vtrum autem quis canali vocem includere poflit, vt reali-
-ter ibi permaneat; quemadmodum IoannesBaptifla Porta tradidit; in Magia liids
;&.vmbtae: decidetur. r ..-uap.-i
Experimentum I.
De Speculo AcuJlico ,J?u Auditorio.
S i- quisfpec u lu m parabolicum.fa-
buerit, poterit quifpiam cum alio
yj\\\ \ / /p^X U buerit, poterit quifpiam cum alio
/ s < S 'v\// / A/ sf iv fubfidio huius fpeculi quacunque vo-
' _ X luerit fubmifla voce conferre. Sit fpe-
' ~ ^ i ||fg \ culum parabolicum AB, focus parabo¬
li---''' E ~T- _\ lx E, vbi videlicet commune omnium
p radiorum concurfus punftum cft. Sit
fonansjfeuvocale Qaurisamiciaggli-
catain pun<3o E.Dicoyoces qu3ntum-
uisfubmifle prolata? ex C, in reda
I fibioppofitum fpeculum translatas, in-
I de omnes reuerberatum iri inE, vnde
I & confqquenter fpecies vocis mirifice
ibfinfeDfe_voluntatem loquentis in &
I I manifeftabunt. Speculum autem opor- '
; cc c C C C C tetefleamplum,&fpacibfum. VidenOjS
jsrfpeculiroyftetiofufiussradlantes citato loco. . . -r..ar * i
H inc patet rupem ingentem parabolice excauatam ad 50. pa{Tus-fubmiiEin Lj
vocem reddere poflir,' quflem P.Ioannes Pies fri fua Abyflmorum Hiftoria
defcribit in montibus Goyam»reperiri fefthjfcWn montibus rupes ingens ea na*
« ™‘ h tura induftriaexcauata, vt fpeculum k remote afpicientibus appareat"'. Huicait
Zfuli: aliam tupemroppofitam-j incuiascacumine nihil adeofubmifle aquaatumuis^
* • W°tis dici poflit,quod non audiatur» Clamantibus vero ia diiflo loco ioam
intendi j vt vpx exercitus alicuius videatur ;, norunt^occultam refonantis naturae
vim facrifiOTlxiiiaHdti^quivt fe diurnos dMoWrent; hoMitifein cacumine_j
montis politos occultis huiufmodi vocibus de rebus futuris admonent, ij vero fe
Numiijmtpce afflatos arbitratbrronrafo in maximas-calamitates dei}oittutur,dum
iufla eifeiiifineenftltlus properant. Que fi vera funt, id aliaratiope iion fieri cre-
dideri&nffiger QiuMwvtfiiui obiea.um parahQlicaig“« * natura pratum, quo
in vnume regione pofit* rupis'pundum fotiora: fpecies confluant. Hinc multa.,
foluuntur ab Hiftoricis relata, quasa-plerifque pro fabulis, & fuperftitionibus paf- _.
£m habeantur. Narrat Herberfleinius in Prouincia Candora vltima Septemtrio-
nis terra fluuium efle, quem ob fpeflra frequentia ibidem comparere, & voces ni „. !
hominum animaliumqr ibidem inpppofita ripa exatidirifolitas, nemo adhuc tran-
fierit; ait quoque vix^diem, autfeptimanam labi, a:ifHuo'przfertim tempore, qua
huiufmodi prodigiofa: vocesjnon audiantur. Certo ego arbitror nulla alia hzc
portenta effe,qjtam hominujh, animaliumque voces verysin citerioribus fluminis
campis exortay&ssx cauis tranftimaru rupium fpeculis reflexas,qus in ripis con-
liitutos fimplrcjK|& inexpertos homines vano hoc metu,&pahico quodam timore
percutiant, cum nihil hominibus facilius imponere poflit quam ludibunda huiuf-
nsodi natura loquacitas. Cardanuslib. 18.de fubtiiitate fimilem narrat de quodam extruue-
fibi familiari deceptionem .Quidam, ait, amicus nofitr,/:iim iter ageret iuxta flu- s ‘ m '
men,nec vadumfcirefjexclamare^co^git,OhicuiiatensEchorefpondit,Oh? ille
exiftimans hominem eirejinte^rpgat IraBce-O»,* Mfopaffarlpajjal refpondetur:
tum ille quii quii replicatur: At ibiprofundqgufgite aqua: admodum praftrepe-
bant j vnde ille territus iterum interrogat,' t)euopaffar qui l Echo refpondet,pa^2s
quii Cuifspius idem interroganti, idemrefpondcbat. Quare cum amicus inter
snetumr&neceffitatem natandi'efler, noxque-qbfcura, & inrempefla vigeret, De-
moaemaliquemfibtperfuadere.velle,vtfeintorrentemillum praecipitaret exifti-
•tnauit r quire inde renerfus rem totam natrauitGardano; qui non Daemonis infi-
dias-,:nonrphantafmkrisillufi6nem-;=fediacanKsmatura:lufumfuiireipfofa&ade-
monftrauit. Huipfinedt natorte portentum fentiasiquoqueSyracufisinirtideribus
PalatipDionyfiatii , Vbi in quodam reeeptacqfanatiira fonos ita apte refle&it,. vt
nihil admirabilius in fimili materia meaudiuiffe recordari poifiiru Multa igitut per
fpecula forma parabolica conftrudta effici poliunt omne mcapacitatem excedetia.
.111 ,r>
Experimentum III.
De Speculo Elliptico AcujUco)
S I 'g uis vera ellipticum organum extruere^ita vt punfla excomparatiotfe.f;£
da duos fodos referrent, erit hoc inftrumentum optimum ad fermocinandum
cum furdaftris :iex nimia enim fpecierum vocalium multi plicatione ita vox-in&n .
ditur , vtfpiritusauditiuos tynSpani pene ftupefadosfacilefufcitet. Verhm de__,
hifee vide eruditiffittu Patris noftri Bettinij Apiaria de Mufica, vbi-hanc machi¬
nam ,fuse sque acdocte defcriplit . Et nosJnJVlagia_CatQptrica curiose circa'id
verfamur. Alexandrum quoque Magnum certum cornu habuiffe tam intenfi foS
ai, vt illo totum exercitum quantumuis difpcrfumgonuocatutrnita przfehtemiiid
tentae fi lingulis prafens loqueretur.Formara-eomtiifranriquiffimp Codice Va-
ticanolibri deSecretisAriftPtelis ad Alexandrum tradantem cum reperiflem^,
ntc publici illam iuris facere vplui; cornu diameter fuit quinque cubitorum, eiiif-
quelonusad centum ftadia percipiebatur.Quomodoautem cornutam vehemen-:
tiiono animari.potuem , dicetur alibi .- figurafequitur. ----- 1
‘ ‘' S a Figura
hirtis Magn* L ib&r- I h; Pars I.
Figura Cornu Alexandri Magni quo exercitum cogere/olebat .
- Ha»c porro dumpenitius inueftigo, ccrt£ .videtur natur* prouidentia flmjfe
organa auditiuaconccffiffe omnibus animalibus timidioribus, Vtauditu fimutpe-
dumqueveloatate.fiofiiuminfidiaseuitatenr.-vnde teporum,CuniculorumiCer-
uornmq. aures prorfus in paraboliforraemjfeu eut
formem figuram adaptat* luntsquas & fonoira accommodare poflurt, vt reea.
ptu.s ceuintraconcaua e|Iiptica,auiparabolica:,multipIici reflexione tandem tynfc
pano maxima intenfione ie fiftat. .-.i. i . - ? -
9 o>mxdois iffu&de fraBione vocis in medio denftori .
Q Vemadmodum lux in medio denfiori incidens refringitur ad perpendicula^
remjita &Simialucis jonustquodita oftendimus. Sitfonus vehemens in'$;
\ . EB fliperficies marina ;B, punftum
AN. quod radiusfonorusincidit: DF, rnaris
• ' Ns. . : funduStSonus igitur ex A,radiansiffBj
_ N. eumiibi inueniat.obftansfibimediumi
~ ' __ : _ denfius ,nQn rcAe ex A perBinF;fed .
- r ' s e ff ft c.Qnftitutain F> fundo maris; di-
"q Co eam non percepturam vocem, fed
. - .V.'.- • - 'aurem pofitam imC.Eft enim eadem ra-
qo proiunonisipectetum fonj, ac lumwisjfed.oculus in F^b.refraAibnemnonif-
dfret obtcftup fed in C, conftit.utus.; ergoeademefl ratio-defono. VertimdS
talce&fimtltbus videfufiffi®e:tr3#atum in Aitenoflra Anaedaftica. .. c-sbi*-
c . * Corfe-
X v ‘Phonocritice. i/pt
Conjettarium.
E XWs iequitur, quod quo deniius fa.erit medium, tanto vocem debiliorem 'fo¬
re. Quanto vero clarius, & fubtilius, tanto fortiorem Integrioremque; vti de.
iucequoque di<ftum eft, vnde aere-vaporofo, pubilofo.craflbque.tninus fentimus
quam in Jympidd, terenoj & tenui.ln paludofis quoque locis minus quam in mo-
tanis, &.pra:altis regionibus: minus iterum in pratis & herbofis locis ,quam in al-
peftfibusiqSSiriiifce vox vatieirafta non abforbetur, vtibi. In Ecclefijs quo¬
que plenis hominibus minus, quani .vacuis.5 f0b aqua denique fpecies foni valde
dibiiiter percipimus,& tanto quidem debilius, quanto profundius audierimus,
fc^rrair .Geqigius Buchanan.usin Hiftoria fua Scotica, in Prouincia,quam Eifam_,
appeliant,laxu<p_reperiri. ingens,Surdum ab incolis,paflim di&um,eo quod ex ad- s ‘ xum fivdwn
uerfa faxij parte;.quolibet ftrepitu excitato, imo.tormento bellico explofo, fub ea n S ““ A '
amenJatpBrss-itiiobfurdefcant, vt ne foni quidem veftigiiim percipiant. Quod fi
verum efe^ptfee.huius rei caiifa efle poteft, primo foliditas maxima lapidis, quam
nullus radius ionoruspenetret .-fecundo fitus ,&difpofitiofaxi, qu* nullum fo-
nora fpeciei.radium.ad aurespermrttat;quibus datis ad quemuis etiam veheme-
tiflimum fonitummepeJTario fubeo latentes obfurdefeant. Atquehoc funt,quo de
radiationefpnorumbreuirerdicendaexiftimauimus. Quivero plura circa natura
foni,& de.effeSibus in animis hominum.cocitandis plura voluerit , is adeat
Mundum.noftrum magneticumcap.deMagoeiifmoMufic*, Magiam Catoptri-
cam, & Muficam. noftram CjUriofams vbi omnia exafte ad hoc negotium fpegiantia
traiftata reperiet. Sequituriamvt dePhonocritca fiue de Phonognomia aliquid
dicamus.-;-.:;
C APVT VIII.
P H 0 N O G NO MIA.
- ... " . . Siue .
De diuihdtione circa cuiufuis corporis propofiti temperamentum
exfono, & voce eiufdemperficienda.
K Vcmadmodum iri procedentibus ex colorum vnicuique rei Indi¬
torum infpedione,Chromocriticam artem, iriftituimus, ita hoc
loco parallela quadam ratione Phonocriticam , feu Phonogno-
.miamin (liniendam duximus,ytLeSori curiofoimmenfae lucis,
&vmbrodiuitio clarius paterent, .
Notandum igitut dgplicem hoc loco nos cofiderarepofie fo-
pife.animatu,& inanimatu:AniiWatus iteru vel rationajis, vel irrationalis eH.Sonus Duflix lim, ‘
rationalis nihil aliud eft,qua vox ope afpero.arterio Iaringis,& epiglottidis ab ani.-
pteliproIata,cu intetione aliquid figoificadi: qua vltima.partjcula diftirguimus vo-
cg humanam a brurotum, & inanimatis fpnjs,ijfque,qua' prober intentionem fiunt,.
Animatus fonus irrationalis eft vox brutorum ad pafliones animo fignificandas in-
ftituta. Inanimatus vero fonus corporum quotumcunque non animatorum.collifio
eft,cuiufmodi/unt tonitrua, tormentorum explofionesjignorum,metallorum,alio-
•iqz Artis Magna Liber'11. Pars 1)
rumque corporum compIofiones.Ciimitague fonus vnius corporis fuerit acutior
alterius corporis fibi «qualis fono, lUm-neceilario Concludetur, acutioris foni cor¬
pus rariori fubftantia conflare,prardominiumque aereum, vel igneum portendere.'
Vcriun, vt in arte fecurius prodeas, hoc cape experimentum. • ■' X i jf- e.
Experimentum Phonocriticum. _ :
De natura diuerfi generis lignorum , ofsium
per fonum indaganda. ■
F lant ex omni lignorum prius rite exficccatorum genere parallelopipeda, vel
cylindri omnes «quales magnitudine, eaque filofufpenfa pleftro percute, &
fenties difparatifSmas fonorum fpecies; alia enim femitonum, alia tonum, dito-'
num,aut tritonum, alia diateflaron, diapente,aut etiam diapafon, ad aliafonarerei
peries; habitifque confonantiarum proportionibus, facile de corporum naturali
conftruftione, quanto nimirum vnum altero fit compaiSius:,'quantutnuerarius;-ffi
potofius akerbjiudicabis. Cum enim denfitasalicuius corporis ex maxima terrei
flrium,aquearumque partium conftipatione oriatur, tanti vnum altero- eritdenJ
fius,quanto partes habuerit conftipatiores: & quanto corpus fuerit conftipatif
ustanto erit grauius; quanto grauius,tant6tardiusmouebiturj quanto denique
« tardius mouebitur,tato grauius fonabit.Eft autem grauitas foni corporum dupleki
quasdam enim fonum grauemhabent vehementem talia grauera ,"&bbtufum
ne- le terreftris^ & ficcitemperamentiindicia prkbet hic aquei , &hunS/di, & male
compafii. Raritas vero cum ex maxime porofa fubftantia originem habeat, muli
tique aeris capax fit, tanto corpora erunt rariora, quanto porofiora, & quanto
lsuiora, tanto celerius monebuntur, & confeqnenteraitius,acutiufque(onabunt.
Nota tamen hic nos non loqui de corporibus mollibus, & liquidis, cuiufmodi funt
lana, pluma, liquores, fimjliaque non compafla, neque folida fubftantia conflan¬
tia, de quibus poftea; fed de corporibus folidis, d urifque"; quorum alia fonum quo¬
que habebunt acutum,,vehementem, & penetrantem; aliaacutum_quidem, fed ob-
tufum,& debilem: vti ille porofitatislsuitatifque; ita hic porofiratis quidem,at flac-
-cidioris iubftantia: argumentum pratbet. Idem de oflibus metallicifque corporibus
aureis,argenteis,cupreis,ferreis, plumbeis dicedu. Qua; omnia in noftra Mufurgia
aoua & curiola fufiflime_explicata reperies. Vnde ex hifceita rite confideratisfor,
mamusfequentes Canones Phonocrmcos. • ■ --
Canon i. phonocriticus corporum /olidorum.
eognofei
pojftni pradomi-
in corporibus
- r ----erit grauem quidem, .—
hementem, tunc certo de terreftris,l«uis,ac bene compaCti corporis temperamen¬
to pronunciabis, vtin ferro,chalybe videre eft. Si porro fonus alicuius corporis fo-,
lidi acutus fuerit, & tenuis,aereis is temperamenti inditia dabit,& porofs quidem!
at flaccidioris fubftantia;, vt in ftanno videre eft. Si denique fuerit fonus acutus, &
vehemens, & penetratiuus, tunc certe concludes corpus efle ignei temperamenti
fiue tenuis, &maxime leuis fubftantia;, vt in aereis videre eft. ? ’
.1 v pbonocritice. 143
Experimentum Phonocriticum II.
cDe temperamento liquorum.
A Ccipetrcs, quatuor , aut quinque calices vitreos, omnes forma, & magnitu-
jp\ <jjne *qaaies,quosomnes diueriis liquoribus', aqua, vino, alijfque ftillaticijs d; .
-replebis, ita tamen, vt omnes aqualem habeant plenitudinis fuas terminum: Hoc *««/•»/>
per-a&olimbum, feu oram calicis digito madc-fa<3o tam diu perfricabis, donecfo- »»'>*">'•
aium perceperis j qui quidem ibnus pro diuerlitate liquorum, diucrfusquoque erit.
<3jio eaim fuWiiiorfuerit liqudraliqtiis, tanto acutiusfonabit & quanto icraflior,
-tiSfograuiiisi Hiticoleum ycuro compadlius fit 5 & lentius, tanto grauihsquoquC
Ibnabit; aqua grauius fonabit aqua vitat>& ;h*c grauiusfpiritibus; fiue quintis ef-
fentijs.Notandointerim,quddoieaginei liquores, etfiaqua elementari iint quoad
dubftantia multo fubtiliores,vtpote aere* natur*,lentorem tame,& vifcidam fub-
iiantiam aliquantulumaiorem foni grauitatem caufare. In reliquis vero liquoribus
hoc- kntorocafentibus,de pr-adominioelemeneui facite indicabis , cuius h* firit
regul* " : - ' - .
Canona. Phonocriticusliquorum.
S I fonuscalicis fueritgrauis,&obtufus;.aqueum temperamentum Iiquojisin-
•fafi inde cpticludes,yt.in aqua&qtana,qu'* tamen 3<Jaqjjampaludo(am,vt S&mptrA-
pote terrei, feculentique temperamenti acutius fonat. Sifonus meritacutus, &te-
muisfa&eitemperamentiindicrombabebisitrtihomnibusaquiaftillaticijs, qu« (‘f’-
femper acutiorem fonutn habent aqua elementari quacunque.' Si denique fonus
■foerit acutiffimus, & fubtilis penetrans , ignei tem peramen ti id tibi argumentum
pr*bebit,vtiiri fpiritibus;& quintis efletijs apparet, qu* eadequantitate in vitreis
calicibus squalibus acuttoreqj fonnmcaalat reliquis liquoribus. Qnarb vero quit- -
Cjue-rKquorum alter&fubriferfit, ipfe fonus iridicabit. Si enimquifpiaih iliorum ad
-alterum fomrerit-diapafon,-certum eft illum duploaltero fubtiliorem effe. Verum
rde'hifcc confoleMufurgiam riofiram curiofcmfufiffime omnia pertraftantem.
. Canon 3. Phonocriticus vocis animalium.
V Ox animalibus brutis hoc fine i natura indita eft, vt peream palliones fuas
fignificent,authominibus,autfirifimilibns.Experienriaenimconftataues, •
canes,feles, boues aliam formare vocem dum cholera mouenmr, aliam dumme-
-lanchoJia,autpfalegmate,aliamdumamanr,&blandiuntur, aliam dum coitum^,
appetunt&timent^iut aliquid,vehementer appetunt; Dum enim cholera moueni-
«ursicettuiifCftacutioremfonum eaedere, quam dum feme ftimulantur; cholera ZmZ*
igitur rara,fubtilis,&tenmsvocemacuit, illamquam meiancholia,&phlegmati “■
ob tarditatem humoris remittit; fanguinis vero ebullitio reddit temperatam. Si
igitur paflio fuerit cholerica, vox concitatiore!!, & acutior, vt in canibus, & feli¬
bus rabie agitatis videre eft: dum coitum appetunt,vocem emittunt acutam,& ge-
(anguinis (eruentis indicium: aliq igitur-,. & alio .humqrp.Sgit.arax aliam
reaKamvqcC®'edant; ex qua notitiifcibntiifofniati poftetiqua vocem &Iihguam
animalium quis intelligcre pofeyquemadmodam de Apollonio Thyaneo legitur;
& nos horum animalium linguam fufiflime explicamus in opere noftro,quod Tur- uh, r 4;g„,
-nm-Baberinforibimus, vbifao temporemuitarara J &nouaintcvfqociniBfaO’- TmU bm.
soarciiaouB«p erict ^nL-<q ff p ts,,.:; semtw.-u.r.f- to-Osaj ■& e ;,obsu3 «HI
oryi Canon
XJff -Artis ma i nce Liber ll. Pars I.
Canon 4. Phonocriticusyocishumana. ,
Q Vamuis in hominibus vocum varietas, & multitudo non fit minor varietate
humanorum vultuum' j^ffefius tatifeifihteribrk hominis facilius forfan_,,
& certius per vocem , quam coforem indagari poffunt. Hinc Platonem indoleau
ujicuius cognieutftrajd.icereiplitUm legimus; Loqpere, vt videam te:quoqjuid£ m
fetjinnuete,videbatu^ifaacum;quoque non taiftu ,fed ypcediffereotjam
cognouiffe facra pagina teflatifur . Cognouit^Galenusj capackatem tljD^a^
per vocem,cum -dixit', eos quf vocem fortem habent
ne poflint continuare,magnum habere thoracem «Mfitum hic Galenus tantyi^fe
fluipurdevoceToiti, cuius caufaeft thorax amplus j & ; vaflus cum pulmone.gqu^.
di,& amplo, & paufc-ulis validis laryngis, & epiglottidis. Sunqtamen aiiayocuii
differenti*, qu$ ; noji tam acthorace, piilmone, epiglottide J .quama,temp,era(ne^
to originem fuamfortiuritur: Cuiufmodi eft vox tarda,& veloor, dulcis, afpera,di-
ilindta,confufa,flridula,acuta,grauis,&;ba<&,mediocris,.&;tetnp£.rataj ridicpij;
■qoteomnesyocnmdiJferenti^diuerforumtempetajijentorum.indiciafuntt&^cif-
le cum coloribus componi poffunt, vtfequitur '. -iiat-r.
De -voce intenfa , (sfgraui, qua cor recondet colori nigro
Q Vi ioitur voce magna vociferantur grauiter,,.tefte Ariftotele, referuntur ad
Annos,& confequenteriimt iniuriofi; contumeliofi, & petulantes.conui-
ciatores,: afinos autem conuiciatoreseifc ,& contumeliofos, natura eorum petii-
* lans3 iniuriofa, & cOritumeliofa,dum benepafcimt,fatis docet ; Vnde Ariftote-
les ita concludit: Afinus admodum magnam vocem'habet,& graiiem,& afinusth»
difcretus eft, petulans, & contumeliofus: ergo;,quorum magna, &grauis vdx.eft,
:illrfunt petulantes, iridifcretijicpntumeliofi .Sed rationes hiiiuslvevideamnsjte-
ftat.Vocem magnam ijs anim alibusmeffe videmus,qua magnam habent.afperatn
arteriam, multumque inde aeris emittunt: grauem habent, qua tarde aerem mul¬
tum extra arteriam pellunt. Magnamigitur vssejij %abent j qua magna funt ani¬
malia, quoniam & his magna adfunt inflrumenta. Sunt igitur neceffario etiam ho¬
mines tales. Q^i.magnam habeiit vocemr& amplo pedore funt-,& magnaarteiS,
•«dt coilo craflb; id docetin ijsdomiiiari rerram fecundum molem. Si autem dum
-magna voce iunftam grauitatem,quam tarditasirigoris fobolesiibricat, percipi*
musiremperamentum idfrigidum", & fictum, hocieft terreftre indicat; cuio;-
letemperamentum, ille auatus, ac timidus quidem-eif^catetumindifcretuss vi¬
lis; qui in profperk infoientia funt intolerabiles,in adliierfis lepufculis timidiores:
quam naturam in Caligula notauitiCornelius Tacitus . •■rvsqi
De 'voce grmiinprincifm & in acutum defciente, qua cariiUo
colort reftondet . ' : : ■
E Ojn qui initi>aittvpce incipientes in acutumdelinunt, nos querulos,ira*
eundos, & maftos adnumeramus Bobus, quorum hac natura eft : Nos
PhonocriticeV
14 S
vero rifioriem hiiius rei paucis ej'pirciwns^ertuM"eft 1 m*lHs&dolorefuppre&
fis calorem a circumferentia ad centrum circa cor vni cute ipiriatius coliigiifu pe-
rioribus confeguenter membris calore deftitutis in frigore relidtis; propter frigus
igitur eo in loco prtedominans tarda vpx eff, grauifque 3 vt copiofus circa cor ca¬
lor copiofo eget aerea: vnde malli multum attrahunt aeris.qui rediens tarde,mul¬
tum aeris externi monet: vnde confequenter initio crafla, grauifque vox emergit;
&quoniamloquendb,conquerenddque,'Vteum'Pdetadicamy. - ’ •' • -
Egeritur lachrymis , e geritur que dolor ;
fit"; vt ex querula garrulitate calor circacor motus folutufqiie egrediensmagnaj
celeritate moueat aerem, quem motum neceflario acutus.quoquefonus fequetur.
§ III.
De 'ooce acuta,)
> Vicunque; dum loquuntur, vocem quandam acutam’, mollem ,' & fraftam
^ em ittunt, illos dicimus homines efle molles,'&cffominatos. -Vocamus
autem hic vocem mollem,qumtumtardaeft,tumremifla,paucumque
aerem mouet, qualem audimus in mulieribus ; & pueris blandientibus, dum lo-
quentes in medio verborum deficIunt,'quod magna: circa cor exiftentis motionis,
figmina efle.teftatur Poeta hoc.verfu: . .'
Incipiteffdri,mediaquein : upcere/isiit'.- - • • - :
Caufam huius rei crederem caloris efle defectum,humorifque excrementi excef-
fiim: quando'enini calor.deficit ;‘ita'mollitery&interrnpte mouet.; deficit autem,
fi comparetur cum nimio humore , a quo pene obruitur. Ita ergo ratiocinemur;
Vox acuta,mollis-.&interruptadocet humidifupra calorem dominium; at tempe¬
ries , in qua hoc accidit* effeminata eft; ac mollis ,& propenfiones ad mollitiem;
&adabie&ionemanimidocet:Ergovoxhuiufmodinonfacit,fed indicat animi
mollitiem i & naturam muliebrem;
§. I V.
De 'uocegraui, & perplexa , qua & rubro ,Jeu igneo
colori re frondet .
Q Vicunque, dum loquuntur,vocem habent,grauem magnam,& perplexam,"
jlli, Philofophotefte, audaces funt, fortes, & manu prompti. Dicimus au¬
tem perplexam vocem; quando videlicet didtiones prte nimia loquentis
celeritate inter fe confufe funt, & inarticulata, & adeo ex ore loquentis eduntur
raptim,vt altera alteram fuperuenienslyllaba audientem confundat; quomodo lo¬
qui folent, vt plurimum, qui curcfnafuralifer audaces fint, magna animi commo¬
tione percufli fonare potius,quam loqui videntur . Caufam huius rei hanc damus;
Cum enimfiortis temperamentum habeat vehementer calidum, & ficcum; terre-
flre,& ficcum grauemfundat vocem; calidum plurimu mouet aerisjvnde vox ma¬
gna, & perplexa: dum enim calor vehemens mouet,quoniam eius potentia,& vi-
gon quodammodo improportionaturn eft mobile, vehementius, quam deceat, ii-
ludimpeJ.it, vehementer propulfa pofterior vox priori fuperuenit;&cumilla paf
ne,&: quodammodomifcetur,&fic ve" ~ -
: perplexa redditur. Quicunque igitur ha,
T buerit
146 Artts magna Liber i l. Pars I.
bueritfauiafcaodi vownijillum audacenj,, prjp$ifiteni3 & vehemcnteB^corporcj
Kjboiis non parum confecutum dicemus.
§. V.
De voce molli, & fine contentione, qua colori fubflatto recondet .
H I qui voce polient molli,& fine contegtione.oppofiti limt prjeeedc»iJw^
manfueti enim fwt ,& referuntur ad oues, tefte Phiiofopho; hanciqpger
ris,& virginibus dum hilares funt fine perturbatione, & fecundum naturam diipo-
>1 fiti, percipies: vnde hoc formamus ratiocinium. Quicunque dum loquuntur na¬
turaliter , & fine affeftu, habent votem paruam, mollem, & remiflam, manfueti
funt, & timidiufcujz naturae ,ficuti oues,quae huiufmodi vocem habent,eadem-
que-fune manfuetae,& timida: fed qui naturaliter patiunturrniurias > medib{riter
irafcuntur, neque ad vindidtam infurgunt j huiufmodi vtplurimum ouina voce_j
gaudent: ergo .Sunt enim temperamenti humidi, & frigidhad quodfe,& habitus
animi vn4 cura voce accommodat.
f. VL
De •voce acuta, %) intenta, qua colori intense rubro recondet ’
Q Vicunque, dum vocem emittunt acutam, & intenfam, iracundi funt petu¬
lantes, libidinoft,& Typhoni, Gaprifque comparantur. Efl enim Caprai,
- " animal temperamenti calidi ad ficcitatem vergentis,melancholiamquo
* pituita mixtam habet; quae cum non bene concordent, nefcio quid corruptionis
humidi in ficco indicant, & graueolens, quem exfpirant, odor, id latis declarat,
Vnde quicunque hanc habuerint naturam; & vocem habebunt capris fimilem,&
inclinationis impetus eofdem. Verum nemo nos hoc loco inclinationem ita.,
violentam accipere putet, vt non oppofitis virtutum afiibus domari poffit; cum
nemo adeo malitiofus,& peruerfus fit, qui virtutis capax efle non poffit. Conclu¬
do igitur cum Poeta:
Jnuiduf, iracundus, intrt : ,<tiinofus,amator.
Nemo adeo ferus eB, qui non mit effere poffit.
Si modo culturepatientem accommodat aurem.
Sed nos hifce relidiis ad reliquarum rerum a&inobolifmos difquircndos,calamum
eonuertamus.
CAPVT
AHinobolifmus Ofmetieus. 'i 47
C A P V T I X.
£)e aUmfaist* reliquorum fenjuum odoratus, ta&us, guflujque’
De radiatione Ofmeiicajiue odoratiua.
odor fit qualitas ex primarum commiftione qualitatum reful-
tans dominante ficco & calido, ObfaSus motiua; certe illa nulla
W ratione fenforio fifti poteft, nifi per axlwjSoTiloytjv ofmeticurn; ^
jl VaSgL feu radiationem a fubieftoffpharricg per mediii diffufamdi enim; oinfihaur
^^^^«ravtremexperimeto doceamus, globus" ex mufcho cdnfeAusfilo
argenteo e laqueari fufpendatur, experietia docet ex omni par¬
te medij odoremmufchi percipi; quod non fieretimifi ad imitationem lucis fefe a ' Ex t‘ rmmtum -
corpore odorato transfuRderefperxmedium; differt tamen a radiatione lucis,quod
odoris translatio per medium'Iit fucceffiuai-lucisfit inftantanea, odoris Sphara_.
virtutis Immaterialis, lucis vero ab omni materis feiun&a confortio.pubiu tande t j- mu
hic exoritur,quomodo hscradiatioofmeticaper medium deferatur: num per effe tica pumit
fuumreale, vtrum per effe intcntionale. Priorem' qusftionis partem omnes ij tu manmft.
tuentur, quihalitum fumofum,feufumidam euaporationem,&confequenterfub- nar '
ftantiam, non qualitatem'odorem exiftimant. Alteram multi in dubio relinquunt;
de vtroquequidfenriamus,iam aperiendum eft. Nos-dicimus odorem ,quem.ipTse
tes per medium emittunt:,-non effe halitum formaliter, fed fubie&iue; id eft
odor ille, quem percipimus, nequaquam exiftimandus eft effe fumida illa exhala- oivrmfumiu
tio ex corpore odorifero euaporatiue in medium'diffufa,fed in halitu illo ineft fub- exbaUmnt itu
ieffiue, & ab eo per medium veluti.vehicudo quodam defertur; &fic intelligimus
ebs,quifumofam exhalationem odorem vocant: qulquidem, vt difium eft, in “.
miliis corporibus es primarum quaiitarumboncretione refultat,ficto dominante, Vliie ° itr ' ..
calore vero humidum decoquente, & excitante/ Quodautem ficcum, &calidum
■prsdominenturin odore atgumisntoeft, quod res odorifera: plus iequus macerata»
odore perdantrdeinde res odorifera: non proireniut,nifi in regionibus feruentiffimo
Solifubiedis; ftatione quoque organi ofmetici fieri conuincifur iri odore prsdo»
minatioficcisquod humore, & phegmate oppietnm organum vimolfatftiuam per¬
dit; vt in nobis catharro frigido fuffufis experimur: calorem quoque in - odore re¬
quiri faltem temperatum; experientia docet: plantas enim r , florelquelocis palu :
dolis, & vliginofis prouenientes nullum, vel faltem admodum obtufom fpirant -
non alia:de:caufa nili: defedu caloris nitniahmriiditatefuppreffi. Aqusquoque
■odoriferas, Baliamumqueexficeatum , mtenfiffirimm odorem ; exhibent- Dixi
laltem;temperatum , quia odorifera fi igneiiiritinerero redigantur, non .tan:-i
.tum non olent,fed & omnemvirij perdunt. Fit igitur, vt ad inftitutum noftrum .re¬
deamus, radiat topper medium aliquovfquequidempereffefuum reale, per effeta-,
men intcntionale etiam inloearemotibramonfecus aede fpecjerum foni tranfmif» fi“'ut ofmttu*
.•fione docuimusiPridris,ratio:jeft; cumenimmedium patiaturafbno; &odbre te*
fte Philofopho; medium autem pati ab odore nihil aliud fit, quam aerem ita patia
te odorata, vt redoleat: at cum redolere nlbil.poffitnifi odore fecundum efle reale
effefto ,vti neceffe candidum, nili earidbrernhabeat; rede dicimus in aere_,
odorem realem recipi, & confequenter peragrem deferri fecundum effe fuum_
•reale vnifornai'terdiffbfmiter:Ndn tamen exiffimandumeftfpargibdOretrifecuf-
fi J ^fi ai, tiam,in qua percipitmyciimnonfitverifimileiari.-
-tamftiHneflevim^ttoti fphTerafeperfeftecommunicarepoilit:ergb indiget vi-
iq8 Artis .Magna Liber Ili, Pars I.
cario obie&i.qua; nihil aliud quam odoris fpecis eft: non igitur fecundum effe tam
tum reale aliquoufque,, fedetiaro ad remotiora Iqca,-facundum efle intentionale
fertur odor. Expolito campis cadaiere,'ftetim tetrp odore eius excitatas Aquilas,
& Coruos e remotiflimis etiam locis aduolantes videbis; at verifimileeft pon ex.
' «tiths'ib'odoferedi<hpfiticinriGiilhe^t)cipitidt) ^Sffit,«jUi&cffidiis iife Editus afl
plurium etiam milliarium diflantiam radiare poflit; ergo abintentionali odorefin.
gulari prouidentia animalibus,, nt? iut oeceflarijs defigerent, amatura ordinato. Aer
igitur, & aqua fubieClumfuntficuti luminis,&foni,ita& odoris. Et de aere q u i.
^»x{”/S«S3 d«n nullumdubium efl. De aqua multi dubitant* at ego raultipbd experientia^
tf»'Pti' > eqrajfcri etiam in,aquis odorifera radiare. Pifces enim rebus grauiori odoreidlju.
tis allici hullum.dubium efle debet. Obijcient tamen hoc loco.nonnulli,pifces rei
n vafe obiedojaut bcclilta qualitate excitatos ad elcara currere. Perperantrili etjim
folares vifa mouet pifces; ergo nofiu nullus pifcis capietur: at,experientia'docet
nullum tempus pifcibus capiendis aptiiismodurao'; odore igitur excitantur efca«
; rumi quod hoc experimento didich
Experimentum.
^De radiatione odoris in medio aqu<£. ;
A Ccipelumbricosterreftresignetoftosjhamoqueinfixos,ingurgitemdimif.
XTbr.tes,& flatim toftoru vermiij odore excitatipifcesagminatrm cum maximo
pjfcatoris lucro.accurrent. Atii eandem vermium:maflam. fucco;Afe fani-,
dat infecerisnon tantum noriallicies pjfces,fed&omaes tetro iruius herbm odo,
refugabis.Siiniid experimentum Gentumceilis fumpiianno *<S ^.C^mTnim nam
rasilloiremporein portu ingetemfaxoacuidamaflixunrPolypum deprehenderAj
imnlum necmodus effetcum tot cirris implexum inde audiendi; confuluii vt Pulicaria
fuceo eum perfricarent, cuius odorentherbm eidem efler.quara. maxime xontra*
t<m. riamxogaoueram.Di<aum.fadunyyix,enimdiiaaiherbaPblypuinTetigerant,ciini
eccediflolutis cirris jfuga ob inimicum odor.emfibrconfulenS,tandenrintial&sir!,
cidens captiuumfepcmbuit. Addftpifcesmliosfibipifees fiue amicosgifiueiniriib
cos non aliunde, quamper.odflremet^mofceieoAd.-fobolrs quoajueptopagahdS
ftudium, libidinemque,-jnon nili Qdote^Eri&rterreftriaanimaliajexri tari iadeocer»
taiaeft, vt qui id neger, experfentiarirrefragabili viritfaCere^ideatrrreC^iis nefeit
Liicium odOreiatririamraaximeaUiciimufcoanamaricoBalenasjalgacApaiasjiefl,
• te paluftri Barljiones,et fic de.cmteris,qus inngumxfle recitare. Quatmiis doni ine-
garimjodoratnm.obtufioremelTeaquatilibussquaraterfeftribus animahbusyfeqBe
babereradiationeminaquis.adfadiatioriemrodorisihxtra.aquam,ficut radiatiore,
fadaad,dite&am.r:vri enim luminis radiusiu medio denfiori frangirar,iobrundfc
tutqne , ita deradius odoris.. Sedih@c 7 ;deodore fiffficianfc Reliqui fenfus Guftosi
, cum non jnoueanturniuobiedto prmfenteiillis-cofequeBterradiationeni
quoque non ita,propriani.^.vjcodoriferm res libi venditant :habenttarrien>aliqnam
iniplofenforio. Qu®tamen, curifab analogialucis-maximerecedent, omittenda
duximus. ... . . rr.-r. ;; : ,‘t
E X hac rerum odoriferarum ««W/SoAiVcIare patet: nullum Iapidem , plantam,
jarbotemsianimal .efle^quodmon matcirialifuoeffluuio odoris velutfvehico-
lo qodam io orbem radiet * cimi nullum corpus mixtum affignari poffiti quodont-
ABinobolifmus nnrtutis?Plajlicx. 149
„J prorfus"odore careat:fr igitu<x>innia odore aliquo polleant: ergo radiabunt; cum
Veroradient irniformiteri ergo neceflario terminus adiuitatis radiationis eam da-
bitfimirafflvcuius fuerit radians corpus, vt fi inufchum.fuerit rotundum, fph*ra_.
virtutis profufeterminus erit circulus: fi quadratum erit,erit terminus quadratus,
& ficdealijs ratiocinaberislAtque hsc defenfibili radiatione fufficiant; de alia_,
porro radiatione virtutis fympathica: rebus indit* in fequentibus dicendum eft.
C A P V T X.
^De a%mfahwj*$,feU'rad(,4nonewrtutt£filafUca,feu
formatricis infirmate.
■ fi’M diffifcileiiij &: plenum ale* «piisaggrediraur, dum totius
natur* nucleum rimamur; eft feec virtusiliaplafticayqus ex fe-
nunoeuiuMi tteplant^ytto. animalis corpus fabricatrdiei
vixipdffeft quantum h*cplerqrijmq;;Medicbrum j ,PhilofophOr
ru*qiieexercueriringenk,^uamindefperationemmultos,in
admirationem omnes adegerit4'Latet,enimin;fadiuinus ©pi>
fex^qui;}fl ’imouorporis:pecefli5ioperatur3ab^ireoinnimftmi Mra/mim.
mento,&.fitte;tunwltiiid;pafijue prtRiotitadmiiqtione dlgnnm 3 taara'reriim^iifii
milium varist^te,& e!egiintia;refertBm5idqueeKiudi, & informimateri£,drnqes
n'ulladiflim.ilitudo r nulla;varietaS,n'u3fe. , de6tque partium diftinftiojfenfibusciccur-
rit. Videmus enim ifl ftmineifinevflo tameurveftigioi totamdatero axborenr:cuni
radice,truseo, ramis^firli;jsi : Fruaibus:E*gtaHohordeipk»:e3it<'radix,ouhnusj
fpicapgmnariln oubfemiuevolucriuttriatetivoludriscum omnibus, & fingulis
membris,«mtrtomniburcoioiumdifferersijsi in iSmineanimalnim^rpnScumvnia
uerifsruembris-v cordei, cetebtq, pulmone,; tepar«;dplehejVeftmvftomachb^rei
nibuSinerut^;venis,tendiftiE»US,'mii (culis,-•quoramfingula:cet'ta!fuafigirra',':celo :i
re, & ptoprietatibusrpr*diEi&Uc,- Quisporroeesadoce vatiasv&difparatas iuiiocs
mogeneo corpore lateraerfegregatiquis ipateaamivnifijrmemuuncjn oflaibiidat}
liuncrinliquorem ipargitldsunedn mollem carnem protfUdifSdiKidoiflneriia£&
'carjilaginesextendit ?:(2erreinullaaliainifip!ji(lica illa virtus, formaque opifex
omttipofentisDeivirmrofinguliffrebusJqusg^Kjationepropagatur,indita. H*c
vmcuiquemenibrcrdebitumfeuntcQloremJigiitarnTptqportionem, qualitatem^,
affignacriuiu&tpifieiofaaemirificdcorpuyn^t^ftulasTewles^eatuss^eflSu-
i0fquecaUatur;^a-ratianeiaKfaciat,nemolffijodfdamrrS^tf^xdir.bfdspr6
mbdtdoniijgenipnoftri aliquid conabimur. YtjgjturbfSulter fiugula pfsftriUga-
*aus';:Supponimushanc;;pkftLaamnsun fe-*qualiter diffundere in totam feminis
maffam,ideft effe totamtn toto, aero tam in qualibet feminis parte: cuius ratioeft, e» "■?■>*■
qsqdaarbnoqnteitdutrcfingtdijHitefduinpIueesfoetus cooriantur,r&ftoq minusr.es ««?««•
Vnaaliqud pMte-,quam:eauQto£cetusautegr^pet£ciatUr: & demum ,qspdiUuiIaji
partium^onfBfioqiBllapeiturfiatiojnifiraEiffiiinfijeom^at; quod tamen jeri opofi
teret^ficiiffatiajtertfehaberetadfiibiedlumjjparfceieriimfeminisideei^inecefiarid
deperiret portio foetus fubie&siHhvirtuthqH®ncttm&niipisqjcjttiQne^ieficit,^c fis
confufio' figuras ex partium tranfpofitione'introduceretur. Etfi autem femen inor-
dine ad fenfum non habeat partes heterogcneas, in .fe tamen confideratum habet,
cum non fit omnino fimplex,fed compofitum ex multisifiquidem illa virtutis por-
tio, quas cerebrum conformabit, nequaquam cor,aut hepar eft effedtura; & qu* of-
-2qx3 fibus
■rjr»
Jriis maghai. Libe? Ili Pars I. .
. fibus dedit figuram,nequaquam membranas extendet,aut inteflinorurt fpifas-con-
uoluet > vt doSiffime infignis ille ac ro^irepts Doflor Marcus Marci in ingeniolo
opere Idearum operatricum demonfirat.Difficnltas folummodo,qui virtusin tan¬
tum confufa, confule tamen non agat,fed maxime *vrir*ras, Sc. ordinate: quod vt
explicetur,experimentum prius cap.primo huiusallatum hic repetendum eft.
*»• . Depingatur in obieifto quopiam Solis radijs expolito figura horainis cum,omni¬
bus, & fingulis membris. Hoc perafto in oblcuratoconclaui, iuxta experimentum
huius libride Photifmo Chroraatico-exhibitum>perminuriffimum & p unftuale
foramen fpecies imaginis hominis pauio ante effigiata intromittatur in chartanu.
in obfcurata camera expofitara.atqueexperientia difces fpecies imaginis vna cum
colore cuiufuis membri intus'reprtefentari. Sivero chartam foramini applicaueris,
totafpecierum diffufio conturbabitur,, nihilque, nili circulus lucidus apparebit:
quanto vero. plusi fcramine femoueris tabulam,tanto fpecies imaginis eudluentut
amplius, vfque dum naturalem,fuam perfe&ipnentna^a:fuerint. Hic certum efl
radios ex lingulis purnSis membrorum imaginis per medium radiare & in forami-
ne puflualiinconfiife vniri vbi etliad fenfum fimplex lucis radiatio videatur; euo-
Iuta tamen aliquantulum, non fimplicemfpeciem, fed infinita quadam varietate
colorum infignitam diffindis lingulis partibus•& fine vlla corifulione ivmxTas dif-
partitls reperies; videbis cum admiratione fmgHkme.mbta in lingula eorradiatejj,
atque vna cum fpeciebus colores Angulorum quoque differre membfbruTniSi ylla
res in rerum natura incoprxhenfihilem illam pJafticje. virtutis fimplice varietate
explicet, hac fane.explicat. Dico igitur-eadem prorfusratjone in fpermate conti¬
neri pIafticarayirn,rliueforma: opificem, licutj fpecies colorum in aHe.Semenj
enim ab omnibus, & Ungulis partibus aphrodifioinotu; & aawojS^ivpgf.-iperrfla-
tico deciduum in vteruih mulieris, .ceu iofcujteradiatidni.proljficar naturalem pro-
fufum, ibi materia-quidem fimplex ac homogenea fecundum fenfum inuolurum,
naturali tamen vafiscal0re;promouenteradi»tiane.fua paulatim incipieeuolui; at,
que per huiufmodildeas, & rationes fperihaticas,parte* mdpiuntdifette , mox;&
membra diftingui,&a fe diftare.Sicutiigituriniyjioforaminispundoomnes fpe¬
cies vifibiles virtute cominentuiyeuoluta: tamen figuram, litum, colores Angulo;
rum membrorum diftinguunt ;itaprorfusfe habet plafticain fpermwejvirtu&rfa-
dij enim alij ,,q,Bialongiores,'.&-extimam;&'pexficiempeitinguntv; aljj&bitoxb.
Cxortufiniunt,alijfuperficiefpb2riisa,abj plaoa,alij aliter-ter m inanrnrvexquo om¬
nis varietas inffeRim redundat; vtin figura; patetc'¥bi-. vides fpecies ex- omni,
: butemembris hominis B C, .ad; lingula
feminis in A,Iocum v.terl proiefli.pun&l
coHeftasjConuolutaquea-punfioAdnj
quo in determinatae funr,& nonmli potet
tia&. virtute, hinc paulatim calore vteri
excitatas, primum in mebra principalia,
deinde telinqua membra inrequalr&tfe
pore& motu difcriminari .. . Ordinis aur
tem ratio poltulare videtur, nobiliores, & i quibus reliqua: quafi dependent; par¬
tes radiatione priuseuoluLItaque videmus cor ante aliorum exortum faoguineis
fibris etiam tum manifelle ceu iuftrumentum vitale, fpiritus pullare: deinde-r
cerebrum, poft hociecur ,deindepulmo ,&ftomachusfua paulatim lineamenti
oftendunt, cuius rei accipias fequens experimentum. ■
£xpe-
Jliinobolijbiusvirtutis,flafiica . ift
Experimentum mirabile.
A Ccif e ornim tertio abincubatu die.pertufuirj ? & ea qua pareft induftria aper¬
tum; fmicrofcopio diligent ef jnfpice vitellum,&comparebir in eo manifefta
cordis effigies ad inftar gutta fangiiinis concreta viua, & mirifica quadam ratione
fe a°itans fibris eruentis,ex eo vndique tanquam i luce radijs,«tque & fonte riuis,
ded°u<ftis: & quarauis ftatim poft triduum appareat vitalis motus cordis, & arteria¬
rum,nihil tamen reliquorum membrorum adhuc ceroparere reperies,nifi poft qua-
tuor alios dies fpinadorfalis a cerebro deduftae veluti quoddam rudimentum, ac
nebulofafubftantia comparet . Deindefucceffiue reliqua membra iuxta perfe^io,
nem cuiufuis in quibus lingula organa operibus congrua fculpuntur, colorefque
cuique proprij in lingulis pinguntur, fapore, odoreque vnicuique natura fua pro-
prio dotatur,donec in perfeflam fabrica molem excrefcant.Quod fi quifpiam fin-
giilis diebus vnum ex ouis a primo incubitu ruptum obferuaret, is haud dubie di-
ita ratione membrorum ordinem, proctflumque in generatione cuiufuis facile
cognofcere poffet; vti & in homine, cum eadem fit ratio membrorum in anima¬
li, qua in homine. Patet igitur ex his fpecierum euolutionem ad fingula membra ^“tliaiatarjis
minime effc-(Tn'>j;e5V«,flue fimuItaneam;fediuxta partium perfediorem euolutio-
nem, nunc tardius, nunc ferius contingere: qua omnia patent quoque ex fpecie-
tum coloratarum exhibitione, quam, nifipracifa a foramine diftantia exhibeasj
vitra citraque, nihil aliud, nifi fpecierum rudem effigiationem deprehendes.
Quemadmodum etiam fpecies ex centro in orbem radiant fingula radijs fuis in¬
confuse , ita, & fpecies plafiica virtutis ex centro in circumferentiam; non fecus
ac mens mundani opificis ex centro terra euoluitvniuerfas mundana» machina *..y r —-
fpecies in difparatiffima membra, in elementa, & globos celeftes: primo quidem *»«»»
Solem veluti in cor quoddam,megacofmi coglobauit: Firmamentum in cerebrum,
Saturnum in lyenem mundi, Martem in hepar, in pulmonem Mercurium, in fpi-
ritus, & fanguiriem Iouem, V enerem in femen coeli, in Hypochondria denique
Lunam, omnia in magnum hominem foedere bono effinxit; ita& in partio homi¬
ne fpecierum vna cum colore fapore,caterarumque proprietatum euolutione fie¬
ri nullum dubium efle debet.
Sola difficultas.hinc oritur,fi plaftica vis euolueretfpecies membrorum in fper»
mate latentes, infallibili proportione, fequeretur omnes homines in delineatio¬
ne corporum, carterifque affefiionibus fimilesfore: quod tamen tantum abeft, vt
lintjvt ne inter millena millia inueniantur duo per omnia fimiles . In homine quis vultum h> i„.
non miratur vultuum varietatem, quisinceffiium, geftuumque difcrimina in fin- ««ft-
gulis, cum tanta inclinationum naturalium diuerfitate, non obfiupefcati Dico igi- *** ‘
turjnonin foiam piafticamivim hanc tantam rerum varietatem conijciendaeflejfed
imaginationes, &affeftus, ac veriatilisingeni/ humani perpetuum motum in pa¬
tentibus dumifecognofcurit, vigentem,quae veluti radiatione fua difpofitam attin¬
gentes materiam,eidem imprimunt eam,quam diximus varietatem; qui vagusani-
Hii morus cum in animantibus ceflet,mirum non eft, adeo fimilia vtpiurimum in-
diuidua reperiri,vt vix dignofci poffint,& noii nifi maculis colorum diftrngui.Mo-
dum autem, quo parentes filijsimprimant rerum vehementeranim&agitatarmn-*
fpecies, fuse diximus in Arte Magnetica cap.de Maguetifmo imaginationis, aft •
•quod Leftorem remittimus
Confe»
tfi Artis magna Liber 11 . Pars l.
Gonfedariura.
De radiatione Imaginationis^
O Mnia in inundo mutua corradiatione fieri, fatis.fuperque imaginationis po-.
tefias declarat, cuius radij tantam vim habent j vt hominem in eamrem_,,
vi; mirifica q uam animo.vehementer agitat, conuertere videanturQuid magis ridicuiunt-, s
quam homines radiantis imaginationis vi illufos eo depenire, vt alius quidemjnui „
ftii vifi,dctU. ,teftamYyitrumquec6nuerfus 3 ne coilidereturbbuijs ceffifle; alius gallorum cantu i :
excitatus in eum conuerfus, brachiorum agitatione ,voceque ridicula, alarunu
adharc fuccuffioneconcurritum, aliaque Gallis propria iemulatuslegatur. Non.,,
nemo capite fepriuatumputauit. Quofdam in diuerfaanimalia, vti Lupos, Vrfos,
Canes, Ceruos ramofis cornibus confpicuos conuerfoslege apudSchenchium jm ;
dbferuationibusMedicis. Vnde vero mirahxc vis? Refpondedcaufam efficien,
tem effe radiationem phantafia: materialem res extrinfecas. vehementi imagina,.
auratum mi- tioneapprehendentem :formalem,& exemplarem cfle humorem mekhcholicmn* ..
«T&ra”’#- cellulis cerebri receptum,qui propter. difpofitionemprauam,& praternaturalem, ,
sium. ' tenacitatemque.immobilis, fpeciesextrinfeceapprehenfas, mediante phantafia,
ceu agenteiprindpali, veftbre fpiritu inldifpofito humore veluti fpeculo quodam .
imprimit,qus deinde reflexa mouent phantafiann,&ad id determinant,quod ipfas
referunt, non fecus ac.colorum fpecies per medium radiantes, tuneprimumcom* •
parent, cum in obfcuro loco, ceu fpeculo quodam recollecfe fuerint. Sicunigimr ;
. colores extrinfeci,per punftuale veroforamenin obfcurum tranfmiffi; non nifiefi
fe intentiorialeacquiruntjita&extrinfeca: res perfortem,& vehementem apprey~
‘ henfionem per phantafiam , ceu fenforium quoddam in nebulofutn , vaporofum‘
que cerebri mediumtranfmif&,illife reflexis radijs phatafiara ad id mouent, quod
somniantium, referunt. Idemfenriendumeft defomniantium ipeciebus: neque' enim vlladiffe-
' tor^Ztdim rentiainterfomniantes,&melancholicos, nifiqu6d illisin naturalivapbrisfpecu- -
cxufa. Io dormientibus, his in pmernaturali. vigilantibus fpecies.rerum phanttffe ope -
exhibeantur ,qui quidem humor fubinde ex flomachi vaporibus, vtmfomniatitk-
bus, interdum ex hepate,nonnunquam ex hypochondrijs & fplene,vti hypoChon-
driacis» vti &.ex fumofis exhalationibus in feminis menftruatis originem trahit.: t
&huncdiximusadreprsfentationesfpecierum aptiflimum efle: qui humor .vehes,--
■ mentiffimi alicuiusobiediapprehenfione, aut ex violenta aliqua animi paffionej>
; ir*,amoris, vindibfe, timoris, diuturnaferuentisanimi meditatione codta excita- > _
-tus, ac inicerebrum fubleuatus, ibi pertinaciter hterens, ceu fpeculo quodamres -
deueCtas ad phantafiam (intellebtu, rationifqeedominio interim fpirituum turbu¬
lentia, &.craflitie.Iigato) veluti reflexo quodam.radioreuerberat. Hoc autemnta-/f
experientia docetmam mutata phantafia ceffat infaniay Sicceruinihcor- -
«ibus, quae fibi nonnemo imaginabatur excreuiffe > quidam Medicus vera ceruini n
cornua in capite infani refedta, ac deinde ipfo fpe&ante, proieeta tantum potuere,- >
•vt ab infania ftatim libe,rarent hominem. TaIi.medio liberatus fuitalius.quidaimi -
x idicuia magi qui probbfcidisinftar nafumfegerere imaginabatur. Sedo enim farcimineioblon-
natimit cma . gp nafeinfanialligato, quem verum nafum fuum arbitrabatur, .vna cumphantafia
etiam infania illa euanuit. Sic ille,qui capite fe priuatum.arbitrabatur, pilei plum¬
bei impofitione, cuius pondere fe caput tandem recuperafle fibi perfuadebat, ab
infana imaginatione liberatus fuit. Liberantur autem folaapprehenfione,hac,quas
cura phanta. fequitur ratione. Cum enim hi vna omnes ingenti formidine afficiantur ex rei
ficorum. quam apprehendunt moleftiamaxima, certum eft hunc humorem melancholi¬
cum
A Xtfinolotijmttwirttifi&£hdnuijlic *.
««'•niafwi^ncafft^kirimum augeo ,«c proinde fctraliacfeerijlj/i filiigm^difli- ' •
-Cxitfmp ropediemttecHre:ar-haeffiftgomme-lanbto: 2!..
K?i?3fflipaFi non pdfeffnifi ingetrti gaudio, cuiufeodi foiet^fi hdcftam illis abO- _
iifibyndO ! obie0o'aiitotO3qu®dfdBmidant,libetaFentu’rv'Siigitur!M6die(isp(0rifuy; r ‘ '
ffi°lBrl¥tidyiirta^Jbafti Hii«S'SjrhBiiffl, vdrfiigrritia, feriiinWafflaapppeheiifioi
ngaM^i-aM^^OfjiirpAinti&^ereilfeampBftra^^etej^fiifeiftiJiaiid-dui
fi^ephfeWffldiifBgaudiOjeMdpmtuumfu^effofumojreJdiiatSiSMJ^pifiwf*
dfieffisRftudifiOibh^elati tikfcemes in cereirflm «-Vt
ffiiF^?8i4aritife®iduidfetfti farirate ifttrOdiafex^no fpKies&mte^iantar "‘ '' *£*
^4^^lfe'¥e»atfaiifei 0 ‘feJliM»i?r6 n t , iryittfttS<«^ l il<i^^Ia«a>ifSlrqttlf^ba* 1 Eampiim ti.
Iffijuid diapfiaafeaeoteriBusqiieft.i iffifaftsa
tffa^du£is,'&-^te'aiyepingerOt?ideindeindel66bfetifOS0liS?adio;s in d&ittA
fpecuiumimmietefetpGercumiefiinOppofiffimiyojipartenflbtgftiVafeaSssolt?-
ribus reflexam ibi figuram,quam in fpeculo depinxeramus,exhibituram;videbun-
tur igitur cornua pi&ura manferit in fpe-
culp. Si vero opacantem fpeculi marerietn abraferis 3 iam omnis vna ceflabit fpe-
eierpm:)sppareiitla.T<i prorfns 1 iri SaelahdhbiictS a®Sibus'?u&iwep utandpm £03
- ~. i , r ' * - - V "C .... r ! 1 'i II _l
hfBiis Uptiffi HiriS in derebiilt®dep®c«!is coife&yjqui-fi^ri-fpfraBftfgaibrjhomlne®
r >r r f! - f * ( I i 1- " _fl - ' \ i u S r ' ' H 1 U t. -
!a fsne,&aWiSiTfvamriimfpetietum in homine fimiilacffa sffinger f
tinorusfueriF-S^eflaSinrffieK^qSO^anqHamfihFpecuTo^quodlm^extrifirfettiHtS
obieciumforte imaginationi eidem imprefliim ad phantafiam refle&et, qua: quan-
diu reflexo^ hoc fimulachfSV'tenffih“lm©¥i:ia®fefcbni:ept* infania agitabitur;
difcu.ffa autem npbe ^eculivapam quoque cpncept* reiformitjinemejiaiigfce-
fppecPfle eftr. Sed rmrnm-& fioc aircm videri polTetsCurfnTeliqms fapiens-, ciSa cmquidicir-
vnnmtantfflyii|^Sd'dBre^um : deiirermelbfic®5liCus'f ; Refp'6ntleo hqcfiejTjSret “
pter'continuaril recex vapofrCmuiachn imnporom phantafiimftflexrorierrr,n6?i ',Zm/"pi‘mM.
nbter ac fl inTafoptricisimagorrei non nilHhbderermiriato' angulo’videatrir -infi¬
nitis ahjs obieflis yifibihSus cxtraradiumcorrftitutis vifumfugrentibus.VndeVe-
fo tnira hoc rerunf harmonia proueniat,paulofiifius explicandum cenfeo" -"
Nemo hucvlquePhilofophoriim fuit, qrilhumoresmultum;vriin corpus; itra summ mai-
& in animum poffe negauent,eipMetftiaqueK?^ mlgiiflfadJafeabcetlfequurf. «“*>«*»»»
tur enim Galeno tefte animi mores temperamentum corporis;cum enim fimul iun. M “ r ‘
da fin^adinuicem cornpatpij^efTiim eft; iqljjxautem ^sefuat ad aliquid feeun.
dum efle, fafia mutatione ini vnO‘,'rferefle eff,-S ; aIterfimirimari, vt dicitur 8.Phy-
ficor.Nam vt in procedentibus quoque diclum eft,phantafia,& melancholia men¬
tem aberrare faciunt; humore verpmelanchplicqdRffigSto, mens ferenitatirefti-
tmtur: amores quoque> timores, dolores, flue rfiftitia 3 & voluptas, feu laetitia,funt
paffiones animo ^fecundum animam enim timemus, & amamus tanquam princi- r«f ptfimz
{Sam; in-hisabtem corpus paH videmusvKntBfiutarij^iindhteserifmpallentrifr ‘ff‘ a “ s -
indi contabefiunt? zelotypr vanis ftfpidbriuiirirmbris deliraitfi'fufpit«ft^O F .
tes, anj ahjs paffionibus agitantur.qu» fubinde tantis muadunt-corpus fymptom - a-
tis vthifioppbrtuheijsIbcputiatur, in aptrtammrfisdrfenmink procipiteri.tUf:
Curiyenim maferia & forma,'corpus & animir/vt dixiihuS ,fint fecundum ; efls3
iuunycorrelatiuawnb muta^&alterum inntari neceffiim^ft;qiialdigiturcorpus, muuiumc».
tahs & antriia :• ridiculum corpus Simi*,fidiculam quoque animam fortitiim efP. P^smU. rUi-
aSentum e<i:P ^ mUm m '- ificarum 5 ^ u * in:animaconti "S unt V°P«a«ofiumfuh-}S^r
mm ‘ V Alte-
if+ . Artis Magna Liber IL Pars. I.
Alterum eft alimentorum qualitas, que tantum.fubinde poteft, yt hominenui
prorfus in alium COSuertat; itamanfueti in iracundos mutari pofiunt rebus jbileni
acuentibus ,-Vrf0rum> Leonum, Tygridum, fimiliumque preferotjium belluari%'
fpb.toianguineivt Albertus teftatur. Latet enimin iimguine dirorum animaiium
nefeio^quis fomes.ferdcie ,& crudelitatis, qui aflumptus ab hpminkeafdem; qua.
litares., eidem:impr4mit,.& in eofdem motus affedliohefque flimuIat.Cqnjta rrg,
cffiemi,feroces,inmanfuetQS,rebus,qua bilem extioguant,pituitam reroaugeajjt,
degenerariipoffo, Galenus docet lib.de Alimento; ita efusagqjcafli, acfn^ns
hJemipharis vfiusex luxuriofis efficit continentes,: e continentibus tero-Sa^tjpi.
rumi, Scincorumsfalaciumque animalium efitatio Salaces reddit , & ficde,cite,
ris; ita vt omnes phafitaftica operationes originem fuam trahere videantur I’ va¬
poribus, vapores a praua membrorum lienis, hepatis, cordis, cerebri djlpppjjgi
«ne sbec ab alimentorum qualitate; qualitas verofpecies in.vapore ceref>ty$
preflas ea qualitate, quaipfa vpa cum obiedis reprsfentatise,ft,afficit; qua: deni?
que reflexione fua phautafiam,phantafia vlterius totam animam alterat.
ConJeUarium Primum.
E X his omnibus dare patet, qua ratione in infirmis sque ac infanis fomniit,
. fiant,& quomodo quis de conilitutione corporum cx ijs diuinari poffit. Item;
qua ratione homofola illufionephanrafite in quamcunque rem vi naturali ab alia.,
«animutari poffit. Verum quicunque de hac Magia plura defiderat,is legat pedi-
pjnoftri Aegyptiaci tmftatum de Magia,& Sacrifitijs veterum Aegyptiorum ;vbi
®u|ta inaudita dehac materia ex hieroglyphica difciplina producimus.
S Equiturex his quoque,qua rationegrauidmfemin* ratbneJmaginationisdes
fideratarum rerum figna in foetibus imprimant. Verum cum de hifcefusc &
exa&e in Arte noftraMagnetica lib.j.cap.deMagnetifmo imaginationis traftaue,
rimus,eo Lefiorem remittimus.Sufficiat igitur hifce paucis omnia ad lucis & vm,-
bra rationem ef£fia,demonftrafle. Porro elucet maxima hmc imaginationis vis in
ipfis quoque animalibus. Certe.Gallinas tam fprtiphantafia vipollentes repefio,
vr vel adfolius chorda afpe&umitnmobiks, & veluti ftupore quodam pc-rctjfls
maneant. Cuius veritatem fequens te docebit experientia. : *
Experimentum mirabile.
De Imaginatione Gallina.
G Allinam pedibus vinfiam in pauimentum quodpiam deponetque primo qub
dem fe captiuam fentiens^iarum fuccuflationetotiufque corporis motu vim
cglaiibi inieAa excutere omnibus modis laborabit-; fed irrito tandem conatu, fle
euafione yeluridefperabunda ad quietem-fe componens, vidloris fe arbitrio hfet;
Quictaigitur fic manente Gallina,ab oculo eiufdem in ipfo pauimento lineam re»
Aam creta, vel alio quouis coloris genere, qua chorda figuram referat, duces;
deinde pam compedibus folutam relinques: dico quod Gallina quantumuis vinfUr
fisfolnra, minime tamen auolatura fit, etiamfi eam ad auolandum inftimulaueris.
Cuius quidem rei ratio alia non effinifi vchemSs animalis imaginatio, qua linea®,
ABinobolifmtis - 'ifJt
illam in pauimentoduflam vincula fua, quibus ligatur, apprehendat. Experimen¬
tum hoc faspiusnbn fine aftantium admiratione exibui; non dubito quin idemin_,
alijs-animalibus locum habeat. Verum de his videat Leflor curiofior.
C A P V T XI.
De radiatione anima ad extra i
B .VE-RVKT hifce vltimis temporibus quidam , qui damna¬
tam olim opinionem de radijs.animas extra corpus tranfmiffis,
abinferis reuocatam, publicis libris in lucem editis defenden¬
dam fufcipete conati funtt'Opinantur autem animam radios
quofdam ex fe in res intense defideratas vibrare, quibus amici,
& cognaticOnfimilis naturae in quauis etiam di flant ia affeci, ma¬
gnam fentiant alterationem; ita (aiunt) experientia docet mortem filiorum in re-
Triotiffimis regionibus conftitutorum praefentiri a parentibus;narrantque varias hi-
fl orias, feu potiusfabulas de egreffu animae extra corpus dormientis; quas omnia
fieri nequaquam poffe afferunt fine radiatione animas in loca diftantia. Nos vero
hanc opinionem tanquam aFide Orthodoxa abfonam damnamus; neque enim il¬
lam prasfenfionem parentum filijs in magnis calamitatibus,vitasque periculis con-
flitutis,fi quandoque contingat, ab anima parenttmf; fed & Genio bono, vel infpi-
ratione diuina immediate proficifci, cum omnibus Orthodoxis fen timus; neque
aflipulamur ijs> quiphantafiam in.extrinfecajQbiedtaagere,'iiia immutare,& quo-
«ismodo illa fuiiuris facere pofie autumant: qua: omnia hoc loco fufius oflende-
remur,nifi vtrunque partimin Mundo noftroMagnetico,capitibus de phantafis,
■amoris, & fafcini Magrietifmis, partim in noftra Theologia Hieroglyphica ex pro-
feffo ,&fuse tra&auiffemus; Vnde ne tradtata tra&emus, Ledorem curioTum eo
«.c
€ A P V T X X I.
jmu/pt/trtml
txfpirttw jfht-
De'Wmfctiruafeu radiatione elementorum , ($> mineralium,
ONloquimur hic 3p elementarium, feu manifeftarum.quaiifatum
radijs, fed.de fympathicis, fiue (gedficis ab efle cuiufuis rei ema¬
nantibus. Notandum igitur nullam rem in mundo effe, qu* cum
aliquo naturaliter non concordet, & cumaliquo alio difcordet: fi.
^TiiJitudo fubftantije paritconco^diam, ac vilitatem, diflimilitudo
'verondifcordiam: illa ad conferuationem fui aliud profequirur
tanquam bonudijfisecaliud ceu fibi malum omnibus modis vitat-.~€nm vero res
immedjatione fuppofiri,vtfchola:Ioquuntur,funm effe<3um praeftare nequeant:
prouidanatu^ jn neceffarijs benigna opitulatrix hanc ««foy/SoAfi*/ ideo infti-
tuit,vt fubftapfiai qu* felpfis iTrafljians agere non poffunt,finem Tuum virium lita¬
rum vicariaTranfmiflioneattingqretu-Hinc ommfeas, & lingulis rebus, qum mun¬
di machina continentur,buiufmodi adinoboijfmus conceflus eft.Quid aliud eft mi-
tifica hmc athmolpH*ratotiusgeherationis fubhmaris bafis , nifi radiofa
exfpjratio io ipheferam diffufa ? quam fi videre liceret fubialia ,quamoualinoa
videretur, e.6qBQdathmofphar3,.fiueiph*rare(2aob exfpirationisyaritateitm»
altior fub objiquiflima vero ob denfitatem exfpirationis vicinior fit. Quid grauium
vj _ & lenium-motusaliud, nifi perennjs^usdamtadiatio, dum exhalationes in altum
‘ diffufa:,illinc accenfie verfus nos perpetuo radiant? Dequibus lege in Arte noftra
Meteorologica Magnetica. Quid calorignjs,nifiradiatio abigneo corpore in adftaa-
tes fphmrice diffufiis ?in mineralibus quis a&inobolifmos magneticos, eorumque
mirificas vires, & prOprietJtes fijSciente.eloquio exprimacf de quibus cum inte¬
gro opere varie, & fusdin arte noftra'MagneticaTiiiaauenmus, fuperuacaneuni
effe ratus Ium de ijs hoc loco ampliorem mentionem facere. Inter metalla & hoc
admiratione minimecaret,eas nontatfiatione dutaxat virtutis fphatras ffidareded
& materialibus fuiseffluuijs,feu efflprefcentijs nefcio quid radiofum effingere: ita
vatia: vitriolorum, falium,flttrique efflorefcentia:, niuis quoqueflocci in quafdam
vduti ftellulas effbrmanrirr.qua? omnia experimentis comprobanda duximus^ y
Experimentum,.
T' 1 Xvrtica in cinerem redafiafisiuium conficias,-fixiuium hoc coelo iioftire.*»
f» i < ponas in tantum,donec glacialem cutim contrahat;&videbis, mirum duSft
in ipla glacie expreflam totam,&perfcdam vitiat figuram, eo fibrarii dudUjfoltd-
rumque lacinitdbrumTet ratura, quam in veris deprehenderes. . mi. an:a
. Si porro finicrpfcopium adhibueris, videbis i cfimadmiratione totam figuranti
i- vrtic<e,ex minimis,&quafi infinitis ftellulis concreuiffe. Ide inquacunq;aliapfalP
“■ vfit-euenire crediderim,vt vel hinc appareat in cineribus rem fime quoddaiatert
radiatione fua fimtle fpeciei affefias.Ita mana,nitru,vitriolu,alume
■ g fmicrofcrbpioinfpedtu nihil aliud Tunt,quaftellatadiuerliifima! fi*
' gure corpora.Cur autem njx prafiertim ftellatacorpufcufeexptir
mat, varij varicexplicari conari funt. Quidam Democritum fectlr
® 0-&C *• °mnia in atomos -conferunt; nonnulli iri plafticam niuis vW*
# # ^'idelperatione adi rei tam occulta: caufam minimd definiri pfifr
j* ^ ' " fecenfuere. Nos dicimus plafma hoc niuis fteilatum non aliunde
If fg ptouenire quam a fpiritu cajido intra niueos floccos cocentratOiqw
dum vndique frigidis corpufculis circundetur, tandem quadata
P orta ruen s corpus niueum terebrando in ftellatam feu radiofam
'i; ‘ c v effor-
AftinobbBJtiitis rerum naturalium, 157
ieflormant figuram, quod& manifefte demonftrat multitudo, & varietas radioru:
aliqui eniin jfigura habent vt in B,alij vt in C,ndnulii vt in D.Non defiunt qui figu¬
ram quoque habeant qualem »n E,pofuimus:qute laneaplaftica virtute niuismini-
mi funtjcuhse conflantem, & perpetud determinatam figuram det rebus. Ergo a
fpiritu calido concentrato intra floccos niueos, illos pro raritate aut codenfatione
materis in figuras.nunc alias& alias;omnestame ftellatas difpefcente.Qu* omnia
bacexpetietiadificeSjfi enim in fubtili folio glaciei,cuiu(modi,vrpIurim u lub initiu
hyemis maneiuper aquas cocreuifle reperimus, inhuiuimodi folij medio ponatur
carbo,acc£fius,veI globus ferreus cades,mox & videbis calore e cetro diffufo glacie
elfpimarjin cr.ufiam ilellatain. Idem igiturin molli niue fieri cenfendum efl.Quo.
inodo autem& criflailina,& h Iumjnofa corpora in prifmata ftellatadegenerent,di-
pjtur in Mundo.noftto fubterraneo.
C A P V T X I I I.
De ABinobolifmo Sympathico, & Anti^athico rerum
medicinalium.
N nulla rea&inobolrfmus rerum naturafirimita elucet, ac in rebus
: medicinalibus,; eft enim hic duplex-,_vel ad vitam,.vel-ad in¬
teritum tenderis.Qiod vtintelligas ;Notandum eft: Sicuri pro¬
pter hominem omnia creata fiunt, ita etiam fing'ulis particulares smuim* «#.
: vires, quibus hominem conferuare poflinr, conceflas efie; qui d “ m ‘
enim intendit finem,intendit etiam mediaad eundem confequen-
Sdum,quales fiunt virtutes rerum naturalium, Cum igitur nullum in corpore huma¬
no membrum lit, quod pon fuas infirmitates patiatur, benigniffimus Conditor lin¬
gulis de opportunis remedijs profipexit. Cum etiam membra in imo corporis re-
ceflii herbis, plantifique inaccefla conderentur, ijb virtutes quafdam ad exemplar
Ideis radiosin orbem fpargentis, qua: totum corpus permeantes membrum pro¬
portione fibicorrefpondehs adlinobolifiraopenetrarent, concreare voluit.Hinc fit,
vt-medicamentavirtutis fusradijs.expiicatisillud membrum, quod illi propor¬
tione quadam naturs correfpondet roborent,confortetque.Ita CardiacaOmnia_,
adinobolifmonon hepar,-nbn.xerebtuiri;nQmfplenem, fed cor petunt; hepatica
non cor, non renes , pulmonem, fed hepar adtinobolifmb confortant; SiediureE
tica non cor, hepar, cerebrum, fed renes & venas emulgentes, veficaq; appetunt.
Ita aftinobolifmus diaphoreticorum bilem toto corpore latentem, cogit in vi-
fcera, hinc ceu ndxjum fecernit.
Cotijefiarium.
H inc patet qua ratione compofira medicamenta diuerfis qualitatibus imbuta
in corpus «qualiter, nullpimperlienteajterum, non fecus acdiuerfe lucis
radij inconfufe agant. Cum enim lingula: fpecferum ingrediendum virtutes fpeci-
fies pereuntibus primis qualitatibus in compofito maneant, fit, vt huiufmodi fu-
fceptis intra ftomachum medicinis tanqUam in loco naturali,fingulse fpecies fine_>
vlla miftura, 5; confufione radiorum, quemadmodum de lucis radijs oftendimus;
lingulae in membra proportione quadam naturali libi correfipondentia corradient!
eaque hoc afitinobolifmo eflfeaa mirifice confortent j hinc omnibus membris con-
'c;;A c i for-
t sS -Artis magnd Liber I /. Pars
fortatisj>&calorem naturalem venam vita» confortiri necefleeftjqui qfiatitto prSeJ
ualebitj-tant-iim morbffica vis magis magifque deficiet:, adeo vt in medicina tot di-
uerfa virtutiscentraimagir>aHpoflimus,quotfpcciesfuntquat eam ingrediuntur;
&fi multa quidem cordiaea bmtiiaitfvfifim^oli^for^hHum radiabunt, pulmcS
Barii fpecies in vnum pulmonem, hepaticae iri vriurn hepar conferuandum radia-
bunt^ficcongeftisVeluti vlrtutibustotushoriio confortatus, mortiferae ^ualfe:
t-t vt-prsualeat necefie-ei&Antipathicus verbretum aeiinqbolifmusdeletoriorujfi.
WverierfqTorUm ita coritingit:quaruridam. rerum veiienrim moxivbi in ftomachli ,
penienerir,a£tinobolifmo fuo confefiim cor tanquam primariam arcem'fibi expu-
gnandaaggrCditur; ita venena mirieralrajArfenicujOchra, 1 Auripigmentum, verifr
nu morfu ierpetis inditu radiarione fanguinewinu fubtercutaneu inficit,hbcra¬
diatione fua peftifera seper vicinu & vicinusaguine,donecad viralia ad repferit,vbi
nifi antadinobolifmo reprimatur, vltimum tandem homini exitium machinatur.
Habent etiam fingula membra fua venetTavQmedam enim afliimptanon corim-
mediate, fed pulmonem petunt, vti pulmo marinus deuoratus, ex quo vlcerato,
corruptoque pulmone hqjniriem lenta tabe perire riecefle eff. Apium Sardonicum
vti & Tarantulae,morfus veneni fui radiatione fpirituum officinas, arterias, & muf-
culos inuadens in rifum;& faltus, vertit hominem. : ]Dypfadis morlusfimul ac ra¬
diare inceperit, hepar iri. putredinem ducit. Venenum cariis rabidi radiatione fua
in caninos mores efformat; hinc-perpetuo latrat, mordet, aquamque timet. Cere-
brfi Felis ceftro peciti felinos mores conciliat. Schenkius narrat de puella,qua ex.
efu cerebri Felis,' itatranfinutata fuit, : vt feliurri geftirs onrnes imitare rur ,_vocena
exadbexprimeret, muresdigitis in morem vnguium-filicatis infedaretur. Verni;
num Afpidisrietuis inimicum radiatione fda hominem fiupore omnibus membris
indudei fiderat. IraAdinoboliimus rofiuus Mercurij fublimati omnium vitalium
terebratione hominem tandem conficit. Vides igitur, diuerfa membra, partelqpe
‘ diuerfa venena habere,quse omnia indida membra non fubftantia pfopriajfed vm
tutis radiatis diffufiorieagfit.-cui tamS venenofaBradiatianioccurrerefn6poflut,nifi
cotrarixipfifubftatire radiofa qualitate,quibus venenoia qualitas obtuditur,atq;nq
fecus ac vmbr®, tenebratuq; radiatio lucis radiationedettruirur. Sedde hifce vide
fufius_ tradant? MundfiMagneticficap.de Magnetifcno venenorum. Atque ex his
omnibus breuiter addudis luculenter patet nihdin-rerum natura efle , quodflOtf
radipfa,quadam virtute ob certos & ab Authore natura: in hominis inftitutos fines
pra:ditun) fit, hancque radiationemad exemplar ducis in omnibus conftitutaau*
adeovtdfegax.Ledor vti ex magnetifmis,ita acretiimiiaturalium adinoboIifmis,§.
quibus iridinid.riis velutiduabus naturas alisfacilejimaltiffima rerumnaturaliunti
penetralia pertingere poffit. Sed iam hifce reBdis ad alia calamum conuertamuSi;:
PARS
1 -(V. . ; .--'A. *S9
PARS Sl-CVNDA
DE ACTINOBOLISMO
. O P T I G O*
Seu
DE RADIATIONE
VIS V A L I. QVAE TOTIYS
OPTI C.£ DISCIPLIN AE RADIX
: l|T,Ff ,Np AMt fcfT-VM ,E ST.
PRAEFATIO- •
<» procedentibus de lucis, 'vmbrt,aliarumque re¬
rum radiopt aBione: evires futis in diHans propagan¬
tium aclmoboltfmis fatis fuperqite dixerimus, nil reflat,
nifi, 'vt de Atlinobahfmo optico aliquid dicamus. Etfl
non ignorem,innumeros pene AuElores de hoc Lippis pene
^Tpnfornus.notiartekvoQinina integra tradidtffe, atque
adeo merito, me de temporis in arte tradenda omnium notifftma.perdttione in [i-
mulare me pojfmt eruditiores. Veruntameri obmurmurare definent , Jvbi no-
flrum in hifeetradendis fcopum, propofltumque finem rtte intellexerint, ~Non
enim hic opticam tradere intendimus * fei tantum illa., ,qua radio fam rerum
proieBionem concernunt, artem , illamque non prociseper fe, jed in ordine ad
Magiam nodram tucis (jp rvmbri' ,:tn qua hifee npelutifundamentis qui.
hufdam utentes exoticos. rerumejfeBusproducemtis. feltclis igitur ijs , qua
communiter tradi folent ab opticis, ea qua inflituti noHri propria junt, ^videli¬
cet aBinoboliam opticam pro fequemur.
DE F IN ITION E S,
A Ctifjcjbolia optica, fiueradiatio ; yifiua, ni hi] aljjud eft, qpjm fimula-
-, _XjLerorum, fpeci^rurpq.uepbie^unj.advifiusepeceBtiKprganum iub
formacooi,aut pyramidis^j)pu!/us_.. , .: r.-:‘*.bnsi
II, Radius ofiorifutet eft radius vifiuus refla inobieiftum tendens, idque
normaliter fecans: vocatur etiam fubindeaxis coni radioli refti.
X r.;A3 IU. Ra-
Artis magna Liber II. Pars II.
RagiusiSfffi!^eftfafiufvifiiiaf fiSfum tjprgeCsj, qjfcisQdum alti,
-tudffieftimontium', tumtfmj&c.imuenulK JX 1
jopcji^qp ex ako obij&t dj£
is eft oblique, feulateraffter in*dbie«a3
VI. Pyramis, vel cdnCyoptitus4 efllguSbftdl, quam radiatio vifiua ab
obiefioinorganum produfla effigiat, cuius bafisres vifa, vertex
ipfum organum oculi eft^J3<S
VII. Seflio pyramidis vocatur interpolatio corporis alicuius intermedij dia
VIII. .Planum vero mefophanum vocatur illud diaphanum inteuof^liim. &
2 Y I r^ven^erp^plfcnQnqnlffJaA V 61 Y
IX. Seflio oghTCHfS eft quando feflio ad axim eft ifogona, fiue quando axis
Slfs adafigpfosreScg fecSutln plaloEnelbphano.
X. Seflio >aHim Qft,flrtapdq feflip ad a^im .eft ohliquangula,feu quando
axis plS£lef$Iiat3> ad *^&l&t£ftsl^osfecatur.
XI. Obiectum ojGo^avor eft bafis pyramidis ad axem refla.
.XII. Obieflum ^o^o» 'ejfr ba£g py^mi^s^bliqua , Cfcein plano obliquo
XIII. Obiefltun iimpam eft bafis pyramidis radiofig in jtltiqris-lcci pbwp
-d$V»v;'pbiefl.uth «traljityjf.prorftffit C(&trilium.pr*cedeitfi|/‘gdfin in pi(E
.Via . utuV aiw\Uri-..uV»
.txwte-nl bui^.in owUioioatEK nb i-S' . V» ~ Vj 5
7& uMiS yni si> ivtt&uk wyuvtMv.aRr.t.ttjvtotrei «o« El-~-
H Y P O T' H E S E S>
%<fewtur,aquarum fp
EftcKdubnGpt.
y.Iornbt(^<%?^mmbrj,Ab|Dmqri^^a,r^^q3Ji,a 0 g^a9!^aliCcfl8i\
.• y.y, , ; mm parpnt,£pc:k& Perfft, GQmfouijjfcfc^Mfqpj^^q^u^jq gj&
.* ... . iori,repotqJub minoriangulq^mentur: remplprumque pauimetftt
s k? « «t ^^b^effdl^usYategiaKpjl^iiarHlRpffliFiJpnqtir^wciSfdiacerifiiim
-dws«vr-« ;«i:rem6tioVs'aVifu v partes'in3altpW rfeiiftVMetitiifiiaepfdindSffioIP
zon etiam editiori loco.quam r6Uosa:$t\<Iextrislmeisini’iiaiftram,&'
finiftris contra inclinantibus fpeflatur.'
.HI-PlanorunurejQ^qus fupxa .vifurti inc utnbunwemoriores partes adimi
perlabi'videntur.
IV. AEqyalipp i^gnitudinpm-, ; qu%fubyifum ereflancotvfylunt, remo-
tiofes.mltfGseueflK dpparenticofitra qua: fupravifnm propendentj
remotiores propinquiorum comparatione deprdfe videntur,
-jdyri.i; n-.fcfccz parafelamn ^taH&’feiinifet6Hi:prbrfflflje,‘i'ndpffiia6 lihea: hbri-
cni mani.-gi^ontalisjiquod punflirm primarium'," fitfe principale 'ab dpticis Sci-
tur, tandem concutriere : vi'tfe«fUft r a f'! s-- ' ' :
s yhi . .>• r ■ V .11
A i „• jitfimidUfrmf Opicus, i6i
ir C : A P f : :
De OculiJltuUura, ~p-
! ! CPV^V : M ftcundurH totam fuamvfubftaiitiam minime fphasri-
: cumAdre ir «y>erim<mtum anatomte oculi animalium , & ho-
minisyaperitifftmis Chirurgis fiftsdociiit i fedjikncfiguram_, ,
'qiiamliicdppiftam vides, intuere", vbi ABCB^pcHis duriufcu-
" laij&^nfqttnamiyafi^omnia reliquaittteriora cpiitinentis effifta_.
m effrtJE^yerqatiapelliseftinterionlubtiiidrqueextenfaintra-.
diS^ ^idtemi ZHvfisihiusppHtirs efl compofitus'-ex innumeris filimentis ex*
tenffs, inde propagatur in reliquum ambitum GHI. Vbi infinitis venulis, arterijf-
qbpmixtaetttum qtipddam gehuS/eomponitur' molliufculas earnis & oppido te*
ner® t^6tepellisVicfeHflftinenteav*'KLM, tres humorum diaphanorum fpecies
". - : ' funt,rotum fpaciumintra pelles contentum replentes,
- ■ eiusfigUTraf, cuius hic apparent, iuxta denfitatem, aut
■J < raiitatem Tpecies refringentes; medius: humor chri-
-Aallojjdiquiaquje aflimilantur: prior pellis inaquali
i gaudet ambitu, vtpote ex parte fupetiori ambitus
| ; i eminetitiotip Pellis EF interibffupesficies , qua fun-
«- dum'ocoli : fpedat,tota nigfa.eftj &‘o6fcura,forameai-
que habet'rcitundum EF, quod motu voluntario per
: mufculosi.& minimos quofdam tendones, & filamen-
ta BN, originem fuam a fecunda pelle ducentia nunc
ftringiy nunc dilatari poteft. Porro in hac mirifica fi-
bricamanifefte videtur cbriftallinum humorem non_»
circularem, fed lenticularem efle a natura ad res Cxafte
r prjyjifj; reprsfentandasinjQitutumj. PerhijiqfmSdii^tqrhu¬
mores fpecies rerum externarum tranfraiflk amm* fentienfi obijcmhtur, fitque_j
vifio eadem prorfulaKciSneiqiiafliprafpehiES fetum colofatatum perpupiliarru,
lenticularem in locum obfcurum immifl®, chartaque alba exceptas, infundofci-
licet oculi exhiberi vidimus; ita vtcubiculiim-,.in .quo fpecies exhibentur , ref|£
tat oculi interiorem flatum, foramen pupillam, vitrum lenticularechriffalloiderS, i
relrquofque adiacehteshumores: charta veto excipiendis fpeculis deftinatafuhi ***•
dum oeuli.Siciitiigiturper foramen & pupillam lenticularem’ ia ohfcuroconckui
in charta exhibentur omnes rerum externarum fpeeies vhacqmcoloribus,& fym*
metrijs fuis j ita radiatione rerum obiedarirm iii potentiam vifiuam-agente in furi4
do'Veiut'i charta:pet foramen FF, omnes rerum vifaram fpeciesprius, quaires
^phantafia apprehendantur, delineantur cum coioribus, &fymmema vniuerfa:
<^K>d nunquam ct"edidiflem,nifi experimetumh fagaciffimo quodaiinoptico Ano*
ntod'prius, deinde idem quoque per memetipfum fidum debocxertiorem fifi
ciffct. . , : r ■■- -
i 6% Artis Magna Liber 11. Pars IL
I. ExperimentumrOpticum.
A CcipeocuIpm tauri, aut alterius
cuiufdam-animalis grandioris,
vel etiam hominis, fi alicuius anato-
mise inflituend* pccafio fuerit. Hunc
oculum lotum ab inferiori parte tuni-;
ca craffiore, refeftis identidem parti¬
bus crafGoribus, eo vfque denudabis,
donec humor,perluceremcipiat.Hoc
perafio oculum foramini cuidam ita_,
imponito ,.y.t pars exterior, illumina,
ta te&k forinfecus vergat ; obfcu-
ratoque loco, mirum difiu, quaelibet
obiefta afiinobola, fiue rerum ofciegi;
rum fpecies per chriftallinos humo¬
res oculum penetrantia in fundo ocu-
li fpecies fuas vnacum coloribus, &fi-
gnis pro prijs, •riaturalibufqiie ita exa.
fie intus conflitutisexhiBebutJvt pe¬
nicillo depifia videantur, Inuerfa ta¬
men ratione; adeo vt .demonftfatio
fpecierum in obfcuro loco per .vi¬
tream pupillam reprafentatarum cum
fpeciebiis in fundo oculi per humores
intermedios reprarfentatis prorius ea¬
dem fit.
11 Experimentum nouum, & mirum obieda
quaelibet in tenebris exhibens.
I Ofephus Bonacurfius , nobilitate itixta ac vita: probitate dofirinaique fama ce-
leberrimus-vir,cum mecum non itapridem de lucis nafura,rcconditieribufque
effeftibus di(Teferet,ihteraliasobferuationes & hanc protulit: fieri nimirum polfe
vt quifpiam itvtenebris obiefia non fecus ac media:in luce.COhftitutus videret.
Quse res primo paradoxiinftar habita efi:at poftquam rationes adduxit fus.affer-
tionis, ftatim apparuit minime fallax efle, quod tam probabili fundamento nite¬
retur . Ingens igitur, in animo experiundi negotij exarfcdefiderium: pratfertimo
eum praecedentis experimenti confiderationem mirum quantum affertae.proppfii
tioni fauere viderem; praeterea in memetipfo haud infrequenter co mpererim,no-
fiu fiibiode e fonjno excitato omnia cubiculi obiefiaita clero & diflinfieiac fi can*
dela illuminarentur, reprasfentatafuffle. r-a
Hoc igitur bono occurfu eruditiflimi Bonacurfij animatus , experimentum ag-
greflus veritatem rei non tantum comperi, fed & multa ex hoc vnico ex perimen¬
te concludi poffe reperi, qua & ingens lumenOptica facultati, &infolubilium-i
quaftionum enodationemfint praeftitura.Experimentum igitur, curiofeLefior,
hac induflria aufpicator. In loco quodam,qui perfefiiffime claudi poflit,ifa vt nul¬
la ex parte aliquid lucis affulgeat, relinque feneftram chartaceam, in qua imagi¬
nes quaslibet, feu potius vmbras rerum depinges. Sit autem feneftra ita Soli ob-
- : uerfa,
Ai •. ABmobolifmusOptkus '. 'itj
Heria^taSoleillurmriaripoffitv-HOc peraiffofixis oculis chartaceamfeneftrarrv
intuere aliquaridiuVdqhec fundus oculi imagineni-eius p"erfe<fte imbiberit; dein¬
de dTauiafeneftra intertebroio loco pone ob oculoschartariicarididam;& eccej»
mifum diSu, in-ipfa ibarta primo'intueberis' yelriti aur&iam quandamconfur-. .
gentem croceo primo, deinde-rubro, mOx puniceeqomtirdemque (qu* in iride )
colorum genere depictum orbem-intueberis > <& poftea tandem figuram ferre (Iras
inuerfam >■ qu* tarideiwin c*rule'umcolorem pulcherrimum, rubro intenibmi-
flum degenerabit?.; Imago' vero, quas primo in lucido circulo nigra, modo flauay
firtunde re<aa BOrinunquam inuerfa comjateljiti rQuST.fimulacra tandem: ifiLni
vmbram denfiffimam vergent , & ficfpiritibusconfumptis, fpeciebufque euane-
ibeiltibusiimago Origini-fusejideateaeiSrisreciditaibculosfubterfugiet .-atque hbe
efl experimentum i quod Omnes-curiofcs natur* indagatores obferuarervelimai
Pdtro, quomodo fpecic.s rerum in-oculo maneant, & quomodo varietas illacolo-
TUm CaufeturYreftat inqmfeiSdbm .- Ad primum refpondeoyfjSecies lucis eoiorum?
que, vti&’ imaginumveademft(^¥-fefe : rationehaberead oculum,-ficuti fe habee
lux adlapidemphOfphorum iquemlib.i.eap.defcripfimus. Hicenim Soliexpo-
fituS Iuc : em imbibita in tenebris fuij fornia iarbonum fuccciifordm perfere oltent
dit; cuiustrei ratiotfes vide CitatoibeOMiatas. Ita dicp eueairein oculo'; qui imbi-
bitas caterarumimaginumdiice illuftratarum fpeciesrcumeas-aliquantulunrob
humores ocitio-connafurales & peHuftfeS,refirieat; fit vt iri tenebris lux recepta
eas in tenebris quoque exhibeat-. Neque quifquam hic nobis obijciat,hofce coio-
res<tantumpharitafticos ; eire’; hoc enimfalfUmoftendminuerfafpecierumiqrma. .
CiiSutem forma rerum iriuerfa videatur, fequeriti der Bmmfmm
monftrationeexplicandum duximus. Sit igitur oculus atummta.
OD,-fuhdus6euii£;6bieffum'Soleiiluftratum AB. Crux-
videlicet in lucida feneftra depiSa,- pupillao"cuii GH:
CentruWeiufdemfpBpili* I. Si quis igitur obiedum So¬
le iliuftratumUIiretortis ; ociilis aliquantulum irifpexerit;
fpecies abqbierio profufe, & per Ii'neas AT, BS, iri fun¬
dunt oculi lapfedbidem oWefium Juxta prxcedens ex¬
perimentum depingent; quod obierriumiuxta propof.4.
par.i.necefiarid infundo ST; inuerfum erit. Cum enim
pupilla ob vehementis obiefti lucidi-infpedrionem con¬
trahatur in minimum circellum, fit vt line* in I,fefe in-
terfecantes,iriueriasquoqueextrinfecarum rerum fpe¬
cies exhibeant . In tenebris vero cum pupilla paulatintui
dilatetur , verbi gratia in GH; inde fit vt fpecies ex fun¬
do oculi reuerberat* per pupillam GH,&lineas SGM,
THN, fine vlia fedlione faffa remrepr*fehtent in chartas
prout infundo oculi apparet.' Sed offendimus In prarce-
denti experimento, fpecies iri eo omnes iriuerias efle, er¬
go & in charta, MN, vt figura clare offendit. Iriuerf* igi-*
■tur ln-chaftaqpparebunt;. Solet tamen fubindecontingere,vt etiarffre&e cOm-
parearit in charta: quod tunc fit ycumpupilla voluntario motu ftringitur&cOar-
cfatur : tunc eriim ob iriterfefiionem-Iinearum fpecies deuchentiumin charta re-
dia quoque comparebit. Diuerfitas vero eoiorum contingit iuxta gradus in pr*-
•cedente libro declaratos: primo enim croceus coiorioccurret,qui fit ob lucis ocu¬
lo impreffe copiam; qua per gradus quofdam deficiente, color quoquetex croceo
lmrubrum.exrubro in puniceum, ex hoc in csruleum, & tandem in tenebras -ver-
^en?,vnieifmiiiceifpec-iebjifque«uancfcet; • • 1
- -Atque hanc genuinam-viuaciffimamque oculildeam perfe&iflime refert artifi-
id 4
\Ariis magn<e Liber II. Pars 11,
cio6 fpecierum vifibilium perynicum vitrujn;conuexum indoeum^bfcutimiii,,,',
tromiflio,atque in obieiftachartar«pr*fentatio. tnplto iucundiflimaiadeb yt.^
cierum memoratarura.per ynamlentem conuexam immiffio, nihil aliud fit qij3 m '
- ocUliinijfdera potentiae yifiu*repr*fentandisatdficiofa imitatio.Et ficut innatu-
r&li rerum,oculoobieaaruin perceptione plurima: interueniunt varietates,-itit,
& in earundem tranfmiflione artificiali. Opulus ; enin> fimul & femel immotus cpn,
fiftens orthodromo radio omnia inobic&o rebia oppofito cjarius difiinaiusqtia
ea-qu» ad latera fecedunt: idem in lente fit, per quam fpecies in chartam traqfmit
fse quo viciniores eo diftihftiores.sfitrfqqiobtufipres quo remotiores ab ead.5, Qfiia
tamin lente quam in humore cryftallino , peraxem&iuxta eum illapfefpecies
vixaliquidrefra&ionis patiuntur,vnde& exaSe pinguntur,qualis autemieft/pe-
cieruft in oculo piatura, talis etiam fequitur vifio clara claram, hebes habstem,
- Itertimficuriocul.usimmotusi&inuariatus obieflainaqualitenifedidita,
quali vifione percipit, alia clare& diflinSe, alia obfcure & confuse Ita & iens con.
uexa immota,in chartam immotam proijcjt rerum extra peditarum fpecies: effeidu
plane diuerfo. Ratio ytriufq; eft, quod obiedla vicina diftiniftamrproijciantiibecift
tura bafimj quar yi.fibilia ordinate, prafentet, a; lente aut humore cryftallino' lon¬
gius,remota autem breuius: igitur cum in tubo bafim illam excipiat charta, in ocii.
lofundusRetin*,.fierinon poteft.ytfimul.§Efemel, yel-eharta, yelxetinaennicad
excipiat vtramqne bafimdf viciniorem & ? remotiorem, Ruifusficut/0.b.iei3um.iiti
diftantia tandem aliqua remotifiima ab Qeqjpqnqcunque penitus momdifcernatur,
ita in fpecierum per lentem intromiffione datur tandem aliquisrantus receffusj vt
. fpecies in charta penitus euanefcat;datur tantusacceflus,vt nunquam difcernatun
Ratio quia bafis communis,in qua fpecies bene ordinata: reprafentantur,cadit ex¬
tra retinam in oculo, extra chartam tubp vel lenti obtenfam & ab obiedlis longin- -
quiscis, animis vicinis trans eandem.; —;
Ex quibus patet r. quam fpecierum per lentem conuexam infromiffio, in om- '
m< nibus naturale oculi organum imitando graphiceexprimat. Cuius ratio a priorem
vnicafere & potiflima eft fpecierum per humorem,cryftaiiinumd: lentem fimilis
& proportjonata refrafiio, Hxc enim; radios aliqqujn temere diffluxuros frangen-
v do in ordinem cogit,&itain vnam bafim.difpojiit, yypbie<ftis pidi imago venu-
*■ ftilfima refultet. In hoc vno aliqua difformitas repentur, quod charta lenti
praetenfa. fit plana, oculirunica retina fit epncanajSi quis igitur globum ,quemad- .
modum nofter Scheinerns dicit expertum efle Sereniflimu Arehiducem Auftria:
Maximilianum, ingeptemeonficeret, eumque ingreffus fpecies rerum extrude-
cas intus in concauo per lentem conuexam. colligeret,is certe reperiret fpecies itist-
ta exemplar oculi; multo diftinaius,ordinatius,& : ampIiorefpatio videri, quam in
fuperficie plana exhibita:, Vnde patet quoque, quam Deus natura oculi benigne'
prpuiderit,qui fpecierum pi&uram non in planam,fpd concauam tunicam ordina¬
ri voluerit, vt hac ratione vifp.i magis confule^ . .
Patet a. decuifationem radiorum in ipfo ocifto fieri, antequam ima°o obie<3i in
retina effigietur.-qusomni? pulchre figura oftendit; cuius & hoc experimentum.,
fumerepoteris;fiabrafain ; fiindooculi ichlerode,immiftum candelae Jnmen perpu*
pillamimmifetis, nam id radijs decuflatis iuxta propo.fit.8. pracedentis libri, in
tunicam retinam neceflatiro incidere deprehendes; vnde& infundo oculifpecie-
rnm-inuerfi.o refultat, .. , . V
%. . Parer,j, quod Miopes fine; illi qui vifu breui vtimtur, rem fibi femperxici-
na fluant, neeeftriaq; illis fi t lens caua ad bene videndum. Cum enim ipfigcftent
humorem cr yftallinum e paruas fphsra fegmentis conglobatum, quorum natuci
eft, radios acceptos refraftione intra brenefpatinm cogere, inde fit, vt imaginem*
diftioton quidem & accuratiflimam fejnper pingant, ar qua: formale vifus fenfo-
■*' ‘ di-
A ; dttinololifmusOpicm. ■ '■ 165
riura,tunicam videficetretinam/opiffimenonaflequatur, fed intra humorem vi.
treum abfoluatur, quo fit vt ocqhis obiediara rein vel omnino non, vel valde con-
fuse percipiat, quia bafisfeu feftio coni radiofi communis, non quafpecies in pi-
etlfram, comtraunemconcurrunt} velomninp, tpuicam..reEinam non : attingit, vel
bobfufisiamWeffe radfjsafilqmtur; oculiis autem mlfentit nifiquodafpeciebus
vifibilibus offertur, & eo modo prout bffertqF.® clara'clare', fi difiindta diftindi,
£ confua^^igttftsC^ufe,videt. In Miqpi^ igrturcum pbiefta refiiota per fe
radios citius in bafim communem colIigant,quam vicina, remota admodum caligi-
nofes quia illafpSSesfuas in bafim longinquiore configurant, haec in viciniori: &
fic illa tunicam retinam afiequitur,h£c vitreo in mediofiiffocantur.Quia igitur lens
paua hanc proprietatem habet,vt radios refraftione dilatet,& per hoc vna cum len.
te conuexalpeties vetfus retinam producat, accidit vt Miopes adfcito r tali fpecil-
ioegregie quidemad remota bene.videnda iuuentur • Sed tamen fub magnitudi- S2‘ t r “b u >
tteapparenf i minore, quia anguli ad dechflationem minores efficiuntur. In Presby-
tis v.erojfiue qui remote res intuentur, contrario modo procedunt. - jqim.
-rPatet igitur 4.qculum lente conuexipratmunitumnihil aliud eflequamtubum
pattim naturalem, partim attificiofum e kntibusrduabusconuexis adornatum,hu-
more videlicet crylUHino&.conUexo fpecillo; Tubo vero adhibito enim fpecil»
loclannexo,'Omnia & maiora& ditiindiora yidebutur. Experientia clara & omni-
busobuia &adpresbytasiuuandos vtiliffime adinuentai qui cum habeant humo-
rem cryftajlinum valdelatum,& ex maiorisfphara fegmenris compadlum, fit vt
obie&a profertim vicina fpeciem ieu.piifturam vifibilem vitra formale vifus
inftrtimentum^qud eft tuiticaoerina, tranfmittant , & fic videndi potentiam elu-
dantjquam-tamen.voti compotem efficit fuomdbentu lens conuexa, htec enim fpe-
cteimillaralib£im5igaganremr.euocat;atq; inter prarfcriptos termines coercet.Vi¬
de de hifce plura in Magia nofiraCatoptrica,
Patet denique oculum lente conuexa pr^mumtum, nihHaliud efle quam tubum
partim naturale,partim artificiofum e duobus tentibus cdnuexis adornatu,humore '
videlcct . cxyftallino & conuexo fpecilkn-Tubum vero duabus conuexis lentibus
inftruflum efleveluti oculum mere artificialem inanimatum.
Huiufmodi igitur experimenta, qua natura prius in fundo retina: mirifice pingit
rerum extrinfecarumfpecies,non fecus ac in obfcuri cubiculi parietibus,fane mul-
taru mihi fpeculationu anfam praebetia adirrauraerainPhilofophia naturalirejcodi-
tamyfteria& Sacraria naturae: porta aperuit ita-vt iam horiLexperimentoru ope vi-
•fum cuiufuis animalis ex ipfo fundo oculi, dignofcete me'pOfie confidam : fafcini
quoque naturam, infantiumquejn vteto materno notaruujcaufas quafdam propin¬
quiores luminis animalium concreati rationes, aliaque complurajquo omnia, ciun
non huius inftituti fmt, alibi tractanda referuauimus.
In aaum igiturvifioms-duplex concurrit pyramis ; prior extrinfeca, quobafi
jpfius obieQi innitensj&intrinfecainuerfa bafinj.in fundo oculi conftituens: prior
fjtecies reru^obie&arum potentiae vifiuafffftltj haec magis domefticas, &intrin-
fecas fibi faciens in fundo ocuIi,iuxta neruum opticum conftituit,vt ijsyicinis ani-
per fpiritus vifiiios excitatis ad perfe&atffifeofationem 5 Vifionemque efficien-
^am Vtereturs qualis autem efl bafis ey terioris,talis eifl: interioris pyramidis: cuius
obie&im extrinfecurn-, huius eft intrinfecum; ea protfus ratione, qua de
fpecieruminobfcura reprafentatione in procedentibus docuimus, comparet.
Quibusquidem ita conftitutis, aliquas hoc loco propofitiones a&inoboliam opti-
^jnconcernentea, quibus tanquam in epitome.quadam totius optico naturae, &
pfieaio contineatur, pfaemittere viliim ftnt, vt jn,tanta reruih dicendarum multi-
tudmeinnumera.pauciffimisjconfufa & «*sfe.cdarMme.digeftisrationibuscom¬
prehenderemus . Sir igitur ,
ca-i-f i “• .• Propo-
Artis magndMber I L Pars 11
Propofitio I.
Omnes linea direBa , qua inplanis dire^is & horizontalibus,
ijsque,qua in direBosparietes inclinantur } atque inplanopa- ; ' :
rallela funt: omnes,inquam adpunBumplani mefo-
ptici primarium contendunt,ex quo quidem om¬
nis proieBio originem'fitam trahit.
S icuri line* terra:, ita & cseter* dire&a: linea», qua: radio primario parallelis in*
teruallis afliftunt in immenfum produS*', cum ipfo tandem principali radio!
cum inter feparaliela», omnefque ab afpedu in diredlum abeant,rtecefle eft illarum
intercapedines fecundum afpefium paulatim minui; ac ipfas proinde , quas in dii
retium porriguntur lineas fenfim adduci.Ciim vero principalis ipfe radius ex ocu¬
lo emicat , ad ipfum castera: omnes linea*, veluti a circumferentia ad circuli cen-
trumtadij confluere videbuntur, per hypothefes 5. & inferiores quidem af-
furgere , atque in altum efferri; fuperiores autem tanquam ex editiori loco im>
iubiefium principalem radium dilabi;'qua: denique a dextris in finiftram,*
quae afiniftris in dextram , non nihil declinare, feque omnes ad principalem ra¬
dium, qui medium locum tenet,pari inclinatione adiungente;donec cum illo om¬
nes fecundum afpecftum conueniant, atprincipalis.radius in folitarium planurtu
-mcfoptici punttum incidit, quod primarium fupranominauimus.VeriimcunL,
hoc. to.tiusopticas vnicum fundamentum-fit, & omnia in fequentibus huic fubfi-
ftant, fufioreeademonftratione enodanda duxi. h»K
Oculus fit in A, planum melopticum HBE, lines diretta: oculo obiefl* BD,
EG, infinite produ<9§, planum vero mefopticum ad vtninque BD, & EGi refti
fit, in eaque primariumpunapm K, dico direflarum linearum BD, EG, proie&li*
rasab extremis pun&is B,& E;pr6deufttesin punfto primario Kj-fibimutuoeon-
currere; quf omnia membratim demonftrabimus. - ;
Fiant BD, & EG, squales, erunt ergo DX, & DG, ipfis BI, & BE, squales, &
parallela: per 31.1. Euclid. quare'per DG. extendi poterit planum mefopticum
BHE,- parallelum, hoc vero & tabula-cum fecetur radiofa fu perfide DA G, erunt
communes fediones DG, & RS, parallela: per 16.11. Euclid. Quare ob fimiUta-
■ v dinem
.l\ ABinobolifritiis Opticus. i&y
dirtemtrianguIbrlimDAX, & RAE, eft vtDA,adAR; ita DX,ad'Re. Eft autem
AD, qikm AR, maior 5 erjgp & DX, hoc eft BI, eadem Re vmaior.erits ideoque li¬
nes BRf&Ie, produSa; aliquando conuenient, nempe in E, quod ita oftenditur
denuo. Quoniam enim BI; & Re, ipfi DX,idcoque&inter fefunt parallela: per gif
11.Euclid. eritob triangulorum BKI, & RKe, fimilitudinem vt BK.adER, ita BI,
ad Re;: cumque fit DXripfi BI,iqualis;eandem proportionem habebit DX, ad Re,
quam Blyad Re, per 7.11 .Euclid. Vt vero DX, ad -Rei ita eft DA,<ad AR, & diuU.
dendo v t DR,ad RA,ita BR, ad RE, eftq. prior angulus ARK;anguIo DRB,sequat
lis per 15. i.Euclid. ergo per 6 .6. a:quiangulafunttriangula ARE, & DRB jan-
gulufqueEAR, angulo BDRj aequalis, ideoque AK; parallela eft ipfi BD, per 2%.
i.Euclid.Erit ergo AK,radius principalis,& K,vbiBR;& Ie^conueniunt, punflum
primarium. ES* quoquejq idem pundum cadere itademonftro. Quoniam enim
vt DA, ad AR, ita BE, ad KR, & vt D A, ad AR, ita GD, hoc eft BE, ad RS, erit
etiam vt BE, ad ER, ita BE, adRS .-.ES^igitur in E, incidet, quod erat demon-
ftrandum.
Hanc propofitionem nobis natura ob oculos propqfuit in inftrumento , quod
hic proponendum duxi. ■■■■■.. ■'
Fiat primo quadratumligneum ficutjiofjjmfens A,M,B,SS, ciiiulcunque ma¬
gnitudinis,quod infi^iiur cuidam tabulEqblongEjfiueparalieio^mmoMBKLjad
angulos redosun MB; qira> tabula iSngiin quotcuniqtiequadratadiuidaturficuti
figura docetjhabeat autem tigillum Gbi,eiufdem curo quadrato ligneo altitudinis,
qualibet i quadrato diredo diftantia,refertq.C locum oculi pundi principalisjqua-
dratufflJigqeumpl^nugiimefopticumiEjpuniftum.primarium.Hisitaqjrgparatis :
G I
applicato oculo ad putidam C, refpicern EE,&il«t'avifum trahatur filum tranf;
uerfum PQ^ita vt filum, & linea EL, in eodem plano fint. Pari ratione iuxta ra¬
dios in HI tendentes trahatur-filum^Sjin. feneftella AB, & iuxta radios ex C
comprehendentes lineam FG,trahaturfiidm tV i in feneftella AB, &fic inde tot
lineas tranfuerfas duces, quot in plano radijs vifualibus. comprehenderis quadra-
tSieritque hlE, feSib-communis pihietfiarum IiheaVutriinieneftellaiAB, & linea-
rum dudarum-jn ^bptetetizontalis;abhpcdeinde lenjpear deuenient minores &
minqres,vlque du in O^uhao primario doeant. Vides igitur,parallelas ME,& BL,
plani horizontalis lineas in Knefteitepurrftb O, feu ^undo primario, lines hori¬
zontalis,oculo C in eadem fcilicet horizontali linea conftituto tandem coituras, vt
proindelmhilexiellenthis natiirg operationem, achoc inftrumentum in videndo
oemonfttetjvtpotein:qua'tota fcenogiaphicai& optici radij proprietas explicatur.
- Colligss;prim6 ex: hifce radijs vifualibus ininfinitum produdisprifma quod¬
dam opticum confici MOBZKL, cuius terminus eft linea hori zonialis,. eiufque-»
medietas pyramls-vifualis ..Etitque quadratum JV1BSE,in feneftella MXYB opti-
t $S 4rtis magnae Lib&ylt Pars I /.
captoiifaiira sfroiefluraquoque reliquorfim (jtodratotumSGjFIiHlswfpmjdei
burrt quadratis inieneftdla optici proie<aisXy,TS,RC^
Colliges&cundo e’x:hooinftrumento,quomodofiat, vt Omnes dire<3£line&
■ tandem iri 0,pwnftum pcincipalejquod fetnpef ficuti,& Oculus in lineaiBorizoas
tali conftitui debet, comprehendantur.
{ s Colliges! certid jquomodo: ex hifce jadijsvifualibusin infinitum produais,prit
niaquodd&ritopticumconfiruatur, veiurihoe OMBZKL,cuius terminusfitlinea
GZsjfiofiirint&lis i & quomodo itemJiuiufnlodi prifmatis medietas fit femper py«
MmisyifUalfe^ficanspfifmahiforiain: qtif omniadiic fufius&' geometrice,&me.
cfcanice triafleitp dbioim'us,vt ili hac vnica propofitioneqfiicquid in tota opticafu.
se j & iparfiro traaatutj hic .aVoi«eaA«,«rutas colledum habeas, vbi tamen Co¬
quentibus breuiffimis propofitionibus rem melius dilucidiufque propofuerimus,
Propofitio II.
Obieflum radians in oculum , inflano mefopticofeuinter*
fofito diaphano, quod obietfoparallelum/it, caufatfettio- -
nempyramidis,minorem quidem obiefto , .
o. at fer omnia ftmilcm .
cObieffm ^Irobieaum' ifiofum ABC triangulum Ifcfceles; intermediunFdiaphaftdriU
cjfleifa m. tj DEF, oculus G, dico fefiionem DEF triangularem minorerp quidem fem-,
per,fed trianguloBCA,firoilem; proiefti s enim radi/s GE> A, & GEC, GFB,qno-''
niam latemrianguli ABCijtriangnii©^, Isteribnsfimt homologa, & feclio bafi
parallela, erunt confequenter per 16. iri. & 2. d.EUcJid.figur§fimiles,&propor-
tionata, laferaquidera lateribus, radijradi/s:, ObieSum igitur,&c. quidem »ik a s
Propofitio III.
S i obie ftumwdfeBiQ alterutrum faerithxotomum,figurafe{ii<h
nts m plano mefopicd],femper erit figura bajis, 'l
.. Jeu obieBo dtfsmtlis . .
Obiettum 'CJfcfyfamfc vifibilis pra2cedentisfigmaa-GABC v fe<3i®€>EF,.bafis'BGA teW*
olita,iiueabfcedat apdralldifmoTeOtionis. Dico figuras quoque inter fedif J
fimiles; quoniam enim fe&io eft bafi pyramidis pateresf agditrian-
gulos ptfoporrionatos effe minime pofle rergo neqUe fimiles; diflimiles ergp,quo8
erat probandum. Idem dici debet, fibafisretta, feftio vero Ioxotomaforet r -wo»’ 3
Propo-
V ABindbolifmufiOpicusl■ \
| *a“ j Propoft:io IV.
J7 obieBum fuerit circulus,me/opticum •vero coq
paraUelucoftituaturjin eoJimiliterfBiocircufti'exprimet.
S ItobiedumD£,ocuIusA,adinobdIia vifiuaADE,fedioBC.<^oniamigitur
radiatio conii redum cfScit/cdio autem coni redi bafi parallela circulos iuxta
ea,quae ApoIIon lib.i.demonftrauit,efficiat;erit& eade decaufa figura BC,in plano
•mefoptico circulus; quod erat probandum-Si vero obiedum fuerit Asgoxtuwv, pro
variaproiedioneconi, variamellipfim, parabolam,authyperbolemefficiet.
■ Propofitio V.
'Si obieBum fuerit aveant, Del n&fom* & planum mejopticum
obieBbparallelum;eritt$>fedio in diBoplanofimiUs obieBo ;
fi vero planum mefopticum non efjet parallela ,
figura quoque difsimiles forent.
ratiqhuius rei eadem fit cum ea in procedentibus propofitionibus de-
% i mdnftfata: eidem quoque declarando immorari noluimus.
.. ConfeBarium.
E X hifce patet,primo tot diuerforum laterum pyramides radioias etfe,fub quot
angulis obiedum videtur. Si igitur obiedum fuerit figura humana,extremi-
tas figuro radians in oculum pyramidem conftituet; cuius fediones quomodo-
cunquefedo in plano femper humanam figuram conftituent fiue regularem, fiue
irregularem, & transformatam . Ita extremitas pyramidis habentis pro bafi canis
figuram , in planis fermentorum;fingulbruiii' pro diuerfa fedione, canis figu-
ram diuerfimode effigiabit. Non fecusderqliquis vifibilibus obiedis quibufcun-
que argumentandum eft. Si enim radiatio rerum obiedarum in oculum fada re¬
linqueret in medio pyramidem vifibilem^i legmentis fingulis,rem,quam bafis ef¬
figiat pyramidis,relinqueret.Cum^gltuf pyramis infinitarum fedionum capax fit,
jpnumero quoque figuro eiuldcm rei nunc redo, nunc obliquo, modo vniformes,
modo difformes pro varia fedione, vt diximus, refultarent. Hanc opticam pro¬
prietatem compluribus in rebus ipfa natura imitari videtur. Nam in plantarum
2 ' Y thyr-
< 7*9
Artkmag&g) U^th iBm 11.
thyr(is,arborumq. medullis, fubjnde figuras c
Iis fegmentis thyrfi cooiparentfotf-v(Sff™ £
figura: in fin gu :
- - n duftum; cuiuf.
modi fequenseft experimentum. , ...
t • -V\ - .. ; V.. V.. '•
vExf.6nme.mut» PiBriim-
fjdindraceumSiliej^grofliOfisAeutTjque: circa radicem
'£%. 2 § 9 ,miplUr : es;particul 3 S refeces 4 fejnjfinguiis.fegionHin&flaruniplauis,
neceflario, vel circuli erunt, vel ellipfes, vt ex feflione cylindri patet i a natura^
depi&am Impa^lA Aquila: imaginem reperies; fibrae enim,per quas fuccum ter-
ra:, fuum fcdicet n^ttHnentum haurit planta, ita a natura difpofitae funt fecun-
■ dum longitudinem plantae, vteseperfe- —
: dle'cylindrum'Optimgn exprimant. Si-
j cutjenim pyramis ^u-cylindrus opti-
[ cuji, cuius bafis Aqpilh fbref, quacunque
parte fedus in quactinque parte^medij
..Aquilam efformaret';/ita fibrae didi '
plantae." Antrcomplures-annos^curru^^
huiufmodi fibras iif'varijs arborum fe- .
fiionifeusdnofiijneadimagnetifmosbo- k
ran icoifcru tareri,"ia Salicis quoqsfeftio- , |
nem, quae perfedlam/erpentisin fpiram: . "
torti imaginem referebar,incidi;quam &
in omnibus^reliquis fedlionibusi-reperi;
vti in figura ■appbfitrvicffetrefH: Cuius
quidem rei nulla alia ratio eft, nili ea_,
: • quam diximus, fibrarunv VidelrGerdtU
\ fi experimentum fumeretqrln alijsar-
' b'6'ninr pIantaramquefeftionfbus','innu- /
meraalia huiufmodi.ludibund^ natura ' __
piftricis opera inueniripoffe. ItainPi- * I|
... . nu,quadam.fe<aa,fingujis partibus cia :
. nium, ho.minis mortui j.perfidfs.adum- ,. _
bratum me reperiffe meihlriKQuthsec profundius paietiiaiieritimbuumfacilo i*H
uiet,quoquifpiam ex varia contortione conftriiSioneque thyrfi alicuius plauta da¬
tam imaginem in ea adumbrare-vafleatiSadrfdhSalibi.Vide quoque qute dehifce
partim in Arte Magnetica capade Magnetifmo plantarum, partim in Magia lucis
&vmbraetra&raius. / i,.;. : ~i
J7 l
ars s CIA graphica
Siue ....
De naturali rerum adumbratione.
CAPVT II.
De Organica rerum delineatione.
P ROBL EM AI.
Inftrumentum Mefopticum conBruere.
OM ignorodiuerfos Authoresdiuerfaorgana condidiffe, quibus
rerum quocunq; fitu politarum delineationes perficerent. Spor¬
tula Durerimultis placet, nondifplicet Marolofij menfaoptica;
habet fuosvfusparallelogrammum Scheinen,& Betfinr|Dantes
quoque & Barbarus varia huius farina: organa tradiderunt,
& fi nullum eorum fit, quod non difficultate fua careat. So-
Iufn hoc noftrum qdamuis fimpliclffimum omnium,famen nigo.
tio polygraphico expeditiffimUm,exafliffimUmque inueni; cum nullumfit,qUod
aftinobolifmum opticum melius referat.Huius igitur vfuiii prope infinitum pdu-
cis' declarare visu eft,ne quic-
quam in arte lucis & vmbras
omififle videamur.
Primo fiat paraHelOgram- cmfrusuin.
mum ABCD, quatuor tigillis
inuicem commiffis conclufu, '
cuius latera AB, & CD quin¬
que; AC vero,& BD quatuor
palmotu habeat longitudine;
huic velum fubtiliffimum , &
pror/usdiaphanum,cuiufrr,o-
di nobiles fpeminae ad conde-
. das facies paffim vti folent.
Obtendatur.
Secundo in pundto E, late¬
ris GD,tigillum tranfueffum,
mobile,|feu curfororgani,-ita
tranfigatur, vt pro machina¬
toris ’ afbitrionunc protrahi
nunc retrahi poffit. In Fave¬
ro pun&o curforis E F, aliud
tigillum Gfttranfuerfiim aga¬
tur, ita tigillo EF,infertum!,
vt pro rerum delineandarum
. loportimitaten nunc ueleuan,
nunc demitti poffit;habebifque infirumentum perfeSum, vt-figura docet. -
Y t Multi-
i/2 Artis Magna Liber IL Pars IL
ii. D gMultifkx^mfignishuiushflrumenti-vfus,
V Sus huius inftrumenti tam amplus e§, & vaftus, vt null um fere in tota opti-
ca,fiue the.prema, fliie prob}«na-oecuwat, quod; Jhi»h? infttfifienti theoria
non contineat Primo enimad bciiTum quafi demonftrat optici raaij naturam, Iu-
minofl 5c opaci, vti & vmbrarunv,?liarumgpe omnium proicSionum rationes, I
quemadmodum peritoid examinariti patebifaSeidodb*dato obie&o quocunque, I
flue id figura Iit,fiue corpus quodcunque 3 fiiie imago, fiue ftatua, fiue domus de- !
nique aut templumi vtbsicampus; fjjiaa sanoas* ea omnja nullo negotio huius in- ]
ftrumentiope iuxta naturalem, quo obijciuntur, litum delineari poffunt. Tertio,
huius inftrumeti opp mirificas rerum;qbieffcarujn metamorphofes,atque adeoom-
nes prodigioforum irorologiomnrdelirieatroneVperficies. Verhm vt in fequenti*
bus tanto fit expeditiopLedtor, quantum fiep poterit, breuilfim^ lingularum re-
tum propofitarumparadigmataafiquii trademus^' ' '■■■ • v
Tribusautem modisrerum delineatioinftituipoteft:velorthographice,velfce-
* mogcaphjiS.vellcjQgfaphice.Oi tbqgraphicapfdeferiptionem h&c inftrumetoq)^,
0 .ficiendam dicimus,cum obiedium, flueres. delt0.eanda.paral!elui3i‘ad parallelo-;
grammuj»s@efopticurn, fiue velum, litum obtinuerit; & fic fronfifpicia dom£
:rum,Wtiumtempiqrum,& quicquid reiais radiji^np.culos.Spllrqsrfeftur, del£
,neamvis;Adhancfpeciemteuocamusqupqi«ffiijies}llas figurasflue khnographic|
fiue fcenqgraphice delineatas,quibus fimilem in velo depingere praicijpimur.Scel
nographicarn delineationem dicimus,cum obie$ua>.lpxophanum;feudbliqubfe
j:em-delineaffius,cuiufmodi funt, iqua in obliquo horizontis fipa polita delineai^
-pt»5iiyiinfqr,auyn, verticali pjano lateribus.:abjfgedentibus. Sdqgtaphicam dici*
jjHiSiCjuai proieiSionem vmbre alicuius corporis iubemur delineare,& tunc interti- j
-gillum Gii& velum,corpus fciographice delineandum poni debet.ln omnibus ve¬
ro obiediis,:iq qjiibus cum maxima transformatione res depingere defideramus, .
primqortographia rei in obieSo transformanda* iaipfo velo depingenda elhHis
.jgituritaperadlis 5 nuncipfasdelineationes;ordiaipur;.; .. - "
Propofido I.
e ,Datam quamcunque figuram fiojygdfiam, trilateram quadra -
- - tam, (efc. fiue regularem, fiuejrregularemin .. ‘
, Hjekmejoptico, tumfcenogrfiphice ,tum~
. . . orthografihice delineare.
j/m^^arationellJ^cSnniageometrice jn^planum conijcien^ fint,paulo poli di-
Vjfij^etur.nuncjqpdtetiope vefmnoftrorpolygraphico perfici; polfint, -vidm-
tniis icEt primo quidem fiqsis obieStum quodaamorthographicedelmeare^S-
idetenis figuram-.vda parallelam ftatuet.; fi fcenographicei Horizonti,, yel plano •
vcrtlcaE abfcedentis.veljncJinanti exponet. Quo peraflo,protraffotigillo EF, pr°
Lmagnitudinje, vdparuttate jmaginis inftrumentum ita firmabis in Iocoiuo, vt nui* '
-la ratione 3b epdem dimbueri contingat.Deinde appjicatd oculo ad foramen ,fiue
t extremitatem QitigjHiGFymanuquequiefcente fupra jignum(quod duobusful-
. eris innixura a.hterjbus data opera annexis fuftine^ir) iuxta du&um vifus in-»
t figuram robiedlicdiriedlviin. ipfo velo, rubrica^.; creta i veialia quauis telam-,
colorante m«eri% : qu¥t8mejifacde.deMFP£G,t, figuram vitra velum obieitona ,
- '• tfcidgraphiib 03
inipfo velo nullo negotio defcribes.Hanc autem figuram in tela optice defcripta
ita oftendo. Cum enim penicilli extremuip^fiiwipin cum 'punflo G, oculi fituati,
& cum punitis obiefls figura?-in eademfemper fiiit'linea, neceflario in tela figura
optica proiefla delineabitur , cum tela nihil aliud reprefentet, quam feflionenu,
pyramidis reift£,-velobliquie'lp6pierptn-ex obieito radianriuman ocnlum: qua?
quidem feflio, fi fuerit refla in pyramide refla, figura pifla neceflario fimiliserit
rei obieflss; fi yerofe^ofijerit refla pyramidi jbafe oblique incidente; vel feflio
obliqua inpyraMde reflaiucidente,in velofiguraiiuxtaratio.nern.feflionis optic§
pyramidis jreprefeatabitnr. Sed: rem exemplo demonftremus. Sit obieflum qua¬
drangulum ABCD. delineandum velum t mefopticum. fiti FCGH, parallelum..
quadranguloABCD,oculus in G. Dico.FGGH,.quadrangulum adumbratum, at-
que in velo depiflum vna cum figura Aquila: eidem infcrjpta,fimi!e efleparallclo-
grammo ABCD,& Aquifam .aquilae & confequenter Jatera:BHjCG,parallela late¬
ribus AB,& CD. Ducatur enim refla ex G.conneflentes punflavtriufqueparal-
lelogrammi, ffatque pyramis GACBD. Patetiueulenteresrr4-.iib.aj. EucKd. Se-
flionein FCGH, efle fimilem bafi AECD pyramidis. FH vero &CG, parallelas
i efle ita demonflro. Cum pyramis GABDCJ, ingrleceturipiano veli pofygraphici
; HFCG,bafiABCD,parallelo,fefliodifiarbafi,ABCl>Fytdlflumeft,fimiliserit.
5: Itaque FHGC, fimijisjpfi ABCD, habpt|arera FH, CG, homologa lateribus AB, -
CD: & quia AB; & CD> parallela funt jateribuXFH ,-&-€G; erit FHCG quoque
| ifimiiis ABGB;^ latera latjfiibusparallela.£ Quod erat dejnoniarandum, Verum
:h2C quoque fusedfmonftr3tarepetreslib|2,cap.2.prop,jv
ConfeBarium,
H inc patet, fi prototypon eflypo nonfirerit parallefumb-diflimiles quoque^
figuras depiflum iri, yti iajfequentibus docebitur.
i/4
Artis magna Liber II. Pars II.
Proppfitio II.
Corpusfolidum quouisfitu fropofitum delineare .
; ■
A Pplicato oculo ad punftum A 3 corpus obiefluifi in velo mefopticoiuxtadu-
flum radi) vifiei ,qui in lineas cbrpus terminantes refla incidat defignato;
& habebis quarfitum. Sit ccirpusprorotypon Cubtis ACDS inftar putei; eflypon
in V, in velo feu tela delineandum; A, vero punftum oculi: dico'applicato oculo
in A 'extremo tigillbSr penicillo iuxta- duflum oculi progrediehte 3 in tela depiftum
iri figuram Cubi, figurae Cubi ACDS 3 prorfus fimilemxonnexis enim punflis Ca¬
bi CADSVIjCum" A punflo oculifiat pyramisTcuius feflio VBOT, cum parallela
fit bafi ejufdem 3 & latera lateribus quoque parallela erunt & homologa; ergoetiam
eflypon BOT, protypo prorfus fimile 3 quod erat demonftrandum. Hac induftria.
quamuis aliam figuram folidam,cuiufmodi hxc prasfens figura efl in modum Cru¬
cis efformata > vbi applicato ocuload punfluhii A, radijlque vifibilibus in BDCE>
punfla crucis direflis in velo iriefopticofiguramfimilem GFHl 3 delineatis.
ConfeBarium /•
E X his velutifundamentis patet, qua ratione omnis generis pi&ura»,ope huius •■«««o
inftrumenti delineari pofiint, etiam ab imperito pi&ura; fividelicet appli-
cato ocuio ad foramen A, penicillo iuxta vifus imaginem prototypam terminan- $»*/&« m*-
ris radium procefferit; relinquetur enim in telafeu velo mefoptico defignatio de-
fiderata. ‘"“**
? ConfeBarium II.
S I inftrumentum hoc in editiori quodam loco ita expofueris, vt ex eo fitus a’i-
cuiusvrbis vndequaque.appareat, eam in velo fcenpgraphico fecundum-. «n* «*»"«
oinne.s. turres , templa, palatia (applicato videlicet oculo ad A, extremum tigilli sZZtUivZ
GF , & penicillofequente radij vidui in prototypum incidentis procefium )perfe-
ctiifima fymmctria adumbratam defcribes.
ConfeBarium III.
H inc patet, qua ratione vrbium, camporum,&fyluarum fitus commodiflime r*&>«fi-
fecnndum naturalem politionem in velo exprimi poffit» ‘Iu
o Verum hocloco qusri poffet, qua ratione memorata: rerii defcriptiones in velo pfflt*. )
. peracta in chartam transferenda fint? Refpondetur hoc dupliciter fieri poffe.Pri.
rod punctationeacus: quod fiet, fi velum fupra chartam prteparatam applicaue-
ris, ac iuxta defignationem puncta charta: imprefferis. Secundo, fi delineatio fa-
#afuerit quadam.rubrica,qu2 fpuma:plumhi dicitur; habebis dicto citius peti¬
tum, ficharta prius:made&ctam velo fuperimpofitam comprefierisjomnem enini
colorent veio inhasrentem vnacum rebus delineatis attractum in fe deriuabit.
-i?6
Artis magna Liber II. Pars 11.
gnitas r . Chm enim A fit oculus ,• velum GFHI, aequidiftans obiecto menfurando
BCDE, erit fectio pyramidis ABCDE, feu quod idem eft, figura GFHI, in velo
delineata,fimilis & proportionata figurat BCDE,& latera homologa proportiona.
lia . Fiat igitur ,vt GH;ad GF, ita CB, ad BD, &commutando, vt GH, adCBiita
-GF, ad BD, & iterum ficut AH, ad GH, ita AC, ad CB, ergo confequenter ficuti
totafuperficies triangularis HIA, ad.fuperficiem HGFI, ita ACE- ad CBDE.Sunt
ergo omnia proportionalia; ergo cognito vno palfu in altitudine CB, cognitaetit
tota altitudo CB, in linea ectypa GH. SicutienimCB, ad GH, ita primus palTus
CI, ad HK. Sit autem CI, decima pars CB, erit ergo & HK, decima pars HG: er-
go altitudo HG, nota erit. Sicuti igitur hic inuenta altitudo menfura eft comtnu'.
nis partium totiusfuperficiei CBDE, ita & HK erit communis menfura partiuau
fuperficiei GFHI. Ergo cognito vno cognofcentur omnes confequenter'quantis
tates fuperficiei CBDE, fecundumlatitudinem,longitudinem,inclinationem, &c.
Confe&arium.
E X his patet, qua ratione vnica ftatione loco Immoti altitudinem, & latitudi¬
nem lingularum partium alicuius fabricae quantitates cognofcere poffinus,
dummodominimaparsaltitudinis, antlatitudinis, autinteruallum duarum, co¬
lumnatum infabtica cognitum fit. Hoc artificio altitudinem Cupulae S. Petri, co¬
gnita fola altitudine columna vnius ex i js, qus Coronide ambiunt ,600. fere pe¬
dum Geometricorum,a fundo Gollegij Romani incipiendo vnacu.m latitudine,al¬
titudine, diftantijs columnarum eiufdem frontifpicijinuenimus., - ~
-i Obferuandumrameo eft hanc dimenfionem licitam minime efie,nifiin maximi
diftantia inhacienim.vixfenfibilem en-orem committes .-at quo vicinioPteriS
. reimenfuxaodaid.tantoOTaiores.err-oresjnificumarte procederis,- committi i»
. ceffe eli. Cuius quidem rei alia ratio non eft nili proiedio optica, qua: cominus, &
e propinquo altitudinem aliquam tlntbfempcrmaiorem determinat, quanto ba-
fi fuerit vicinior, tanto minorem, quanto altiorf vnde confequenter nota menfuia
alicubiaflumpta,'.reliquis interruptis,partibus aequari minime poterit. Inrembtio-
ri vero diftantia, cum angulus vifiuus, fub quo tota altitudo , longitudoque men-
furanda yidetutj fit- adraodum^acutusSireliquE quoque partes yix .fenfibilefij.
irwquaiitatis differentiam habebunt. Quarationetamen dimenfio: etiam rerum^a
propinquo fpeifiatarum inueniri poffit, paucis aperiendum eft. Primo notum eft
ex fequentibus propofitionibus, quod ficuti figuraiquaehbet Geometrica in Opti¬
cam ,fic e co"ntra Optica in Geometricam redpcfpbreft;id eft, non eft linea optice
proieifta, cuius quantitas per redudtionenj.adlineam Geometricam non poffit in¬
ueniri ; quam quidem redudtionem fequChtes propbfitionesdocent. Atque hic eft
primus modus. Alter 'podus fit per Arithmeticap, quem aliquibus exemplis de¬
clarare vilum eft. Sit igitur alptu.do BC,duodecim IpalmoramTaTtitudo vero ED>
14. pedum fub eodem angulo coihprehenfa, diftantia AD, 60. palmorum. Qusti-
B 10 D
tur diftatk vuius ab alterEFiam CB,ad B A,ita ED,ad DA,& quotus dabit AD,
:t e %uum BI> ? palmorum: & fifiat vt AB , ad CB,
. <ABinololtjmus Sciagraphicus ; . 177 ^
Ita AD,ad ED,patetit ignota altitudo ED,i4.palmoru. Si verbifueritaltitudo ali¬
qua menfuranda per finus,ita fingularu partium dimehfionesjnuenies.Sint fingulae
qartes CD,&i?eliqu*bftopaImor.um :fiatigitu'riiviGAj .diftantia nota: iz. v.g.
tfafliium, ad finum.totum ita CD,o<ao paimbruniad tangentemanguli DAG,pro-
dibitque tangens,cuiUs gradus dabit anguli propofiti quantitatem. Iterum/fiat vt
-AC, i *. paffuum ad finum tetumjita CEs ribipaimorum ad tangentem, prodibit-
quetahgensEC,ottius.gradus dabit quantitaterttEACyAquofianguIuin DAG Aignmaric*,
fubducas,prouenietanguIusEAD,aliquanto minor priori,j&:Confequenter res «<»•
■minor quoque videbitur,& tanto quideminotj quanto res iub.mjnoriangulq,yide.
bitur-Nd feeus de exteris angulis inuefflgandis„procedes.Siverd velis' habere qua¬
litates fub didis angulis notis coprehefas,operatione conilitues. oppofita priornvt
1 ' ■ -- | ■ fivehs:quatkaie£D,ad©G<pparata:Eiatjit
JB AC,finus totus ad 12. paffusjita tangens DC,
" ad aliud,prodibit ftatuj.verbi gratiajnte/DC,
ponendx.fpatium:: Iteruin vt finus totus
H AGiiaditzppaffusitaitaUgens EC : adaliud,
" prodibit fpatium EQ aquoCD notafubdu-
b btadabitEDi llatuam notain. Idem iudiciu m
- fit.deloxffldrbma proiedura. Verum de hac
® mirifica reduAione quantifaffl opticarum ad
gepmetrjcam-quantitatem ,cum res fubrilifli- ,
- maifit & maxime in Architeftura, Pi&oriuq;
F' locumiiabeat, alibi £x- profeflb traSabimus.
: Qnarebic-tafitum leaindibaiTe. fufficiati Atque
haec deyfiihmus meibptici plani idiAariu.ffi-
g ciant.Cjui porro plures huius inlfrumenti vti-
. .litatesdefidemt ,is Gnomonica noftra, atque
Magiam'lucis /Se vmbrx adeat, vbi verum &
v, ■ r e^hlituHviimusVfe'id ndii-firie admiratione
Ptieperiec.yerameum^non.omnes huiufmodi
inftrumentum ad manus habeant ,qua ratione
^ di&as pragmUtix geometrica quoqueratiohe
' perfici poflintvbreuker docebimus. •
C A F%T III.
Deproie&ionibus Jcenogrdphicis geometrice expediendis.
T fufeepti muneris negotium aliquanto felicius cedat, nonnulla
hic praemittemus, tum notitix afferendx, tum ambiguitatis ^'11. ’
1 mt prxmicccmus, tum notitiae ium amDiguitacis
fcftendx-grattarfciendum-igirur, duoepraicipue in vifionis-ra-
I rione notatu digna exiftere.Vnum^ftJimuJachrorum appulfus
I ad organum, vnde varij adfpeSus obueniunt, partim.veri, par-
fWWar»» timphantaftici:devtrifqueinprxcedentib'us diiftumeft. Alte-
t|im efl phant^fix produSx concurfus,cum obiedo quodam planoiis enim locus,
in-quem-reiphaBtafia-profufaincidifcifigutauiqusijdam exhibet, quam^Pfoi edio-
nem vocamus; quod fit veluti res ipfa,vi efficaciaque-afpedus ad planum vfque_,
dprokda. Jiaaeiipidani.Se@ipnem qspque-Sflca^^eo quod fiteommunis jntecfe-
■* Z dio
ifS Artis Magn*'Liber Pars II.
plani feyifoum perrem fpeQatam incidentium;quo etialoquendtnjoid bia®>p§t
easfiguras,quas diffedfi coni,aut cylindri qftentant,de,quibu's in ^equenti libro aiji.
plior dabitur dicendi materia.ElWgituri 3 roieftio nihil aliud quam &perficja|is^
foiidaflgOia in planum trafcriprio;;Ad quodpraftandum triadunncam primipne.
cefiTaiia; res fcilicerproijcienda:.oculusjes quo radij optici ad-omnes reiprppofits
partes emicant:&planum, in qnod-resipfaperradiorum ptodudiionem.tranfcrb
bituf-His igitur rite notatis geometricam proijciendarum figurarum methodu®
paucisexpediamusvQupd yt optimefiat;; ■; - e O.- : -ki A :.--.owfeJF
Hota,in omni negbtiojopticoduofpacia plana, quatuorlihfca'Sjduopun&co^
fideranda.Planufrtprius vocatur naturaleJeu phyficum,eftque planum illudj.quod
optica proieiftipni Meniit. Alterum eft opticum planum, quod videlicet opfica
Occupat proie&ibLUlud figbauimus literis ABCD, hoc EDCF.
Quatuor linearum genera funt; linea terra, linea horizontalis, linea radialis, li,
nealdiametralis; j -,r ' ,j\
Linea terra eftlineai, qua eft bafis plani optici;, vfi eft linea CD.
'xEineahorizontaJis^ftdinea aquidiftanS'lmef ferra.CD,terminas planum opti»
CUm, cuiuftrlodieftlinea AB. w -1 : .
Linea radialis dicitur illa,qnaex certoquodam punflo figura optica delinean-
da ad lineam horizontalem, ad pundum, quod principale dicitur, trahitur, vd
funtline^NM, FM. . .b; .
Linea diametrales; fiue diagonia funt, qua ducuntur expertis punfiis figura
Optice delineanda in lineam horizontalem , in pundfum, quod punftum oculi di-
eituricuiufmodifunt linea NR>CR,DR:, Suntigiturduo pun<.fta>,potiflimainopti.
ca proieftura confideranda:pumSum pHncipale,quod eft lignatum litera M:& pun>
Aum oculi lignatum litera K,qua femper in linea horizontalkonftttuuntur.
Propofitio I. mt
Datopuntto inflano Geqinetm^punBo principali , &prnBo ■
ocultjmenire puri&ifm in plano optico.
S it quadratum GeqmetricurarNQPClrjnquo punSum datum fit Z, punitum
oculifi^pqnaumprjn'cipaieMj<>pott®P uenire ?P uniaum il0cin planOfljj'-
fico ABCD: ducantur ex NO,,pu«ais fiaea terra CD,inpimAum principale!*.
lines
Alv-sS^sllU-iV-
Ii^s3^jn@JAsdfede^&atdrat&'v^e!St};j«5io2Sfwwamisagiiitiptuidif>feS
puncto enim V, fiiineam duxeris in R punctum oculi, fecabit illa NM, in puncto
Crpungto quaefito,& confequentef>Rt^|am NZ3ro plano Geometrico referet liriea
NC,in pfejQ.optico: hac ratione omnia puncta, & lineas in plano aliquo Gec^ae-
:o datas aSigriabisjn plano optico, cuiufr ji l^sJmcurftratioex Propolit.^i/<^n-
firumenro meioptico clare patet.
S it datum quadratum NOPQjn prarcedeti figura dat0.pndium pculi R,& prin¬
cipale M,illud ita optice proijciefuriDucantdr ex pungtis KOiinteruallis NP,
& OQ>_arcus occulti PS,&QSl:quo peractbdtkanturex NO,line*radiales in M,
&diagonheex punctis SN , in R punctum^^i, & vbi SRjd^NRjieeati^NMi
&OM radiales, ibi lignato puncta E D,quae domimcta linea redta DE,dabunt qua¬
dratum opticum DENO, qusfitum: refpondebitautem ND,lateri NP,& EF,vei
EO^Ja^^^iatuStdeiii^tffeDBrifetetef^NO^rSIbAgilg-iqueconfnnaei
eft-Ra^f^dUSMgft-eS^felSfdntqtJoltepmelbpliano^inlquoifpaciumtJprieDtfP/iipaiijir^»:
AGBD^eluto^Ffctu^ipenpendieiulafifiajire&ret-NOP^qu^ittftnCGebrndE
twum iV^aim ifeuraaBfcdpfr^ipfenimj iR^izentalelreeriTfB-tPseuhisaB^emli^
cm&fflffitto dipp.rie GafiiiJlkGFitambi^aetoa vrfrplarsev^n^cehbaf fi&iii
ctum R,a puncto Miti^^aflque^rifudin^tfiiiabiarSDriftifpicaUiBae^Sg.^
Ium ex G, infpicientem per velum, leu quadratum Geometricum NOPQrin fpa-
cio optico quadratum DENO j^t^ejdgjdeaaSim., non fecus ac hic factum vi-
des: vide Propofitionem Lpnecedentem, vbt omnia fufius demonftrata reperies.
-.•nbsup iiT>sigoh! ; ncq idi a?< auiifemsib' mulugnciil anmo mdadsseq soj X £T
■ aaq^HI msviilobradr? :rr.lCofl/e0itriaf!S f: . c -^ ^ ll P ni «flDZY mtn t_X
; musasioiq aaisqo muisifaecip t Hi j?H,10..olbEisc mias aod : swsi sani! tnsbl
S minanriainquadratoopticoeademprorfusrarioneinuenirentur,quaia^dR '"v
politione dictum eft. Sed haec clarius in paradigmate apparent.
«sl“F» pm»** jn^e®£Mc«juaimmgB»ta*vadeirceMQpra!Eefc).i afterunuautstuu
W>pr?.pPA<3 a 29p!i<®§NnSxmd« , iSjfe5aiiBi^eap!lhnftao^ticam , topuircris^qu:ei
*5Cf|^?PiuBgqd^uqg@:Q^ifitkmts/cppumquaefitdc6.Fa?iprairepr«fefltantur.r
WEfcffl» i8ldjffli> t A3 i BSiriaq & .asicibci C -1 ni ,3; A 3 ripnuq xa ihshbjtn
-nos snnutik» ainaxaup ; iiaio montiuq t O m isa
-•lifltu.ilteqoiq.j itnhittnPoiJUftmmftsupeBfatH isiiiaqo ffljjijinosi jtrattiift/
Hlt verbi gratia datus triangulus ACD, optice proijciendus. Primo ducantur
3 ex ungulis punctis trianguli ACDB, lineae perpendiculares ad lineam terrae.
-oqoi5 Z z Et
Artis Mtga&.^ilmilv-MArs 11.
Etfint» verbi gratia* liae« occultarES, PA> Fh» <*&'• Secundd.tjrpiihfoSs-Epa;
•»jj : ■ L*o •.: wliii^b'-; - n^ot! i»nuq «irtdxMiibintewia.Y ftijnso:w.aq
inter-capedine ED,PA,PB,GC, arcus oceuitidefcribarmip, quas ia Bn« terra: teri
minentur impunctis.GHIK. Tertiae* punctisGP8* in'punctum'L, ducantur«.
diafes/Deiod.eiPx.pijncttsarcuuitniKIHGvdiKanrur-diagoaiainM. Vbienim
illa radialesfeoierin^.ibi puncta ieffionis lrKeis rtctis-donwncra dabunt rriangu-'
llMJ optice protectum, videlicet;M2SP,qucdqtiarebaturi quorum ohaniuiimtie?
«tpriusex inftriim.entomefoprico.patet ptopoiitil.prasced.
iJm.if’.', Cmfettarmm ‘ • i'“fl
. 23U3C‘jii.5i.if:i.oniab2ii'!iT .mmotdv iiq.1''- ■< .oqoiqnDivragl
E X hoc patet,cum omne triangulum dimidium fit lui parallelogrami quadra-
tum VSCD, in quadrato opftco ignarifolum trahendo lineam IH, paral¬
lelam lineas terras: hoc enim peracto, erit MNIH, quadratum optice proiectumj
qu^l querebatur. Per-fila quoque in punctis L, « M, alligata dem r .
^ItnhornlwadatujABGDjpnnctoiWprinqipalttjRifeputfdtumidOTHOlha^
e^ddineahisi.Diicantunprim&lihejetpergandiehlarePadflmeam terfSieSllflgHr
listrhombi.termims <DG> ABy ffi&s & e»aSjiiBtrrfcapedine'Ge artjifcfOM ix‘A$
verftiBte.rualloAB>^cusBl;es E» dcniqueinretaaftai^Eq^iEUSDrj^eferib^
tur, deinde ex punctis F,A,G,in F> radiales, & per puncta 1E A, di^o&asiprddtt 1 *
ces in O, punctum oculi; fecJ)UnIh^j|afquse rectis coniuncta coo-
fiituent rhombum opticum PGMA,c|uasfitum .-Satio innititur j.propofit. inftru-
Ars Sciagraphica. - tti
Propofitio V.
Circulum opticeprotjcere'.
S it eircuIuSlA,optice proijciendus. Primo eum in quotlibet partes diuides, &
per puncta perpendiculares ad lineam terras erigendae, vt in praecedentibus 6 -~
dumi eft. Deinde arcus-ducendi, intercapedino«ormalifeu«-eongrua,perquorum
fines ex linea terrae diagoniae trahenda: mpundum oculi T,& in pundis perpendi¬
cularium in linea terra radiales in V,notandasqjjeinterfe^ionum puncta.-per haec
enim figura X.delineaQTdaEiifquafitum : y vt-in-e£etnplp patet.
\ Propofitio_V^I> 1 j\
; '^ <s vu / 75 , CN.> •, L\
Corpus regulare optice proifcere . v
... ... . ^ ~r- , a. . *
P Rimo bafim corpori? dati,Videlicet cubi,optice prqijegy.UXta propof.j. Se¬
cundo, hoc perado; accipe perpendicularem altitodauftferporis, qusfupra
lineite^a: AD Ihtuatur,verbi gratia,in pundo D:Et rurfus qUtifibi^t./^acil6‘dfflitj
iM drtis l II.
alia squalis in A, ita vt linea AB/parjlkfaipHp^nc^maliter fit eredlafupra lineam
terrs. Tertio deinde ex punitis AB extremis m quodlibet puiSum lines horizon,
talis SC, vtcunque affumptum.ducaptqr Kn es iupundtynl, verbi gratia C,fintque
lines ACCB.Quarto^ifce^raakifeJi^jaais baifsfi|K-^ DEFG.optice proieflis
ducantur ad lineam terrs,qus finiantur in linea AC,paralIeIs EM, vel GM,& FO.
(Juintoimx hispundtis-MO, eriganturaormales ad-Ijneam-terrs AB,-qwstetnfe
nenarriin-lihea BG,-fintqne 5 ine®.MNiQP.. Sext6«x;p»naisi^Pi iterum ducah-
tur lines parallelsad lineam terrs, ad quas denique, fi ex punitis D,G,E,F,figurat”
bafis perpendiculares duxeris, fecabunt es lineas*NL, PK, in punitis ,qus redtis
coniiinita collituat corpus datum optice proieitumjcuiufmodi eft cubus prsfens,
Propofitio VII.
‘Tetraedron optice proipceH, ita vt plano yno puntto
...„..M/i/Ier£.vtdeatur. : .
P Rimo ponatur vnum ex tetraedri lateribus- pjopiano Geometrico infra li¬
neam terrs, vt in exemplo,infra lineamfiAfiatque triangulum squilatetum
ABCD,a linea diftans , vel non diftans. •/
7 Ex jnmdydMOsducaatuf peiyendinilaresadlmeamterr«>fiuepafallel2ad
HK,quarfecehriiaeam KL','w pundis NP,exquibus'ite.ruin &iex parallela: ducan¬
tur occulta: ad lineam terra:. Vbi enim has fecuerintlineiperpendiculares ex an¬
gulis A,C,D,dud«,ibi erunt punda,qu« redis coniunda affignabunt corpus,qnod
iuxtadatum fitumproijcereoJbrfcbat.jP-Qqo^^
. .vt&SR* :■;. v Propofitio IIX*: »*«*;: i
Dato quadrato,figura cuaixeMutisrfspmtagine intra illas colloca¬
ta, defcriberefiguram Aquilagrofofitam in aUo quadran-
gulo optico "-Qna cUmjigura 3 jquadtgnofci non fofsit,
mi: nift oculoJub certopmtto conftituto .
S it igitur quadratu geometricum ABCD,ini Aquila hic infcripta ita fit optice
proi;cienda,vt non nififiibi certo pudo dato-videri poflit,ita operare.In aliquo
muro plano,aut etiam fuperficiehOrizottaiyiatlinki IS; ad cuius terminum I, alia
ad angulos redos ducatur linea AB, «qualis vni ex lateribus quadrati dati, ita vt
extrema lineas ABi a mediadinealS steqiiidifient. Hseigitiir ABj fitjnrtotideiii
pait.es diuifa, in quotquadrati latusdiuiditurrdeinde expundis AHIKB, medi;f-
qtteifpatipiijieanturIinefiir:SiDeinde_fit.'Iongitudo , 0culi:IineaSOiAbi);verd
vfqjiemB, iitteasreda dueatittii&.vbi illaiineasrAS,HS, I&KSyBSj interfecueritj
exijfdem pundis lineas duces parallelas ad AB,habebifquequadratum optice di-
ipondennum quadrato geometrico, nguram Aquite quoqueinfcribes. Si enim
hanc figuram in plano verticali,fitfehHuiiSBSfbo delinees,deinde oculuinO, fty-
li SO, muro normaliter infixi applices, Aquila in naturali fua figura vti in quadra¬
to apparebit. Non fecus quasNbetaiias jiguMs teYeres optice, qua eminus con-
fped«, nil nifi confufum, at oculo pofito in O, figuram referent naturalem. Sed
feswl^tfeNqtartamfenhecJo/B^fiirepautoentoaiiquoididafiguradifiilJai^
dafordiBJ£®a^Badtal&giet8qetrico:ABGI>,rAquilaIta-'delmeandaia0fetevtcd^i
Artis nistgrix'MhtrJ..k Pars 11.
hanc:deli!reationeta Aquila in cratrcuktoitrigonbSBAjdelineatfda^otet ::Vide.
biturqueah plano horizontali figura AquilsdifijpataexCbpundoltyli SOjadfcb.;'
rizoittemperpendiculariter eredis • - ■! '.mrnidv f- j
Propofitio IX.
i'u A u :
uSA m«ha ^Vv Primusmodux. '•
S it ergo figura Aquilae transformanda in pjano^quodam mefopticoAB.
I Defeip^qliidfanguio epjiatrjrmefojjtftlifi' AB,cifta‘ fmagifiem Aqui*
te; diuifoque eo in-tSlno&eaangulaipkoducaturvtfuaque laterum extremorum
perpendicularium ad bafim, fiue radicem plani mefoptici, HD in I, & CX, in Y:
tumes & termino; lineaiormali in EeifiiflYdncantur &■} KY i ih infinitum pro*
dufiae.. Deinde per reliquarumliuearihdtima pnndaexiK,linea: in infinitnm pr^s
duSa: dabunt fpacium, intra quas lineas anamorphofis > fiue transformatio figurae
;faciendaieft. r -;r—r-'|A .
2 Deinde tota radiabo vifualis ex E, per mefopticum planum propagata in_.
planfim horizonris-baiatte proijcitur.Altitudinem EK transferes ex K in L,fitque
linea KL;*qualis Hrr^JSE ,& linea KI normaliter infiftat: lineam vero HI, ex
pjin&o I in M producerer lineam IM,linea KL,parallelam.
j~Eatus HD quadranguli imaginis vri cum diuifionibus ex M transferatur in
lineam,MN-j vti indicant punda MjO^jQJn', per qua: ex L pundo redg.dy5£
fecabuntdatus EIRj-hrptjndisjper qua ad bafim YI, plani m e(op t+erAB-parallela
dudardabuntquadrilaterum ZGFRjimaginisXXHgreSab in^^q rltorizonM
cum omnibus, & finguiis redangultsrvEappa retr^^rm at^gd£tra“quod ve-
luti craticulam quandam, fi imaginem A^uiiinani^^nagimsprorotypaeTp.
ticulata proportionenfdepinxeris,habebis transformationem imaginis qukfitapf
Cuius demonftratio vel ex ipfaftrudura patet. . -:
Eadem transformatio mechanice fer humen.
Secundus modus/:..
S I Jr imaginis SquHinaHineamentapmplano iridotlietico, acu fubtiliter perfora*
ueri&j &in Epundomculi lumen pbfueris ydefcribeciumen perfbraminsia
planUmijj.tojedum;mmginisaquilin*itransformati3ndnin'fpado.KR.G'Z,eadeBp
prorfuslratioheiqu^pautb ante eanpgeometriee defcripfimus ineodem fpacioyk
Eadem transformatio ferdemhram ofe inflrumentinojlri ^
mefoftici .
'£lb£Upni hv »*s :/.i ... >n 'yh t Ocii
•nqaaunium - „ „ ^-ertiitS modus. Wc\< v -oJ
Jw2 .
S ftyhmji melotheticum AB, fueritdiaphanurnCj vamoftrurii' inflrumentiita
.i^^tjcum, ita imaginis transfortndtionemper vmbram efficiesv Colori
e»ita vt lineamenta itu*
plano
mm
.11 iv 1 Ars Sciagraphica . 185
plano diaphano colore Illo craffiori aliquantulum opacentur. Quo perado,fi in lo¬
co E, lumen pofueris, vt prius,.defcribet vmbraJineamentorum colore craffiori
indudorum in plano didam imaginis transformationem qusfitam;vel fi proiedio'
in diuerfis, pjanis cqntingeret, dppidaein velo Aguil*JinamenMrum principali¬
bus pundis opacum quid applicandum foret, vt vmbra opaci corporis in remoto
fpacio imaginis rrahsformandaepurida Offenderet.' • -
: ConfeBarium Primum.
Ti x hifce patet vmbra,&iumine«mnes transformationesfieri pofle.Admiran-
J^j dos vero effedus ex hiice re<antesryideiin Magialucis'&‘vmbras. ■
Confettdrium Secundum.
P Atet quoqne,fi mefopticum planum fpeculare-foret oculo eminus conffitutoi
tan toi plano diftantia,& altitudine,quanta ab eodem EK,diftat lumen,trans¬
formatam imaginem naturalifitu in fpeculo apparituram. : — , >
Propofitio X.
Figuram quamuis in cono conuexo ita defcribsre/vt ea tamen nuU
la ratione 'videatur , nifi «smStedt fub determinato pmtto,
oculo 'videlicftm axe produBoconflituto .
P Rimo modum hic trademus , quem Niceronus in CuriqfafuaPerfpediua do¬
cet, eftquedvqui fequitur.-ExvjitfeefitrdyercribaiithwiabVrirculi requidi-
ftantes, quorum circumferentiam totidem partes, per radios odo difpefces,vt vi-
des in ST, figuram II. Iconilmi I. , ;
2ln hoc fchematequamlibetfiguramnaturali fitu delineabis.
3 Conum-huic.fimilem & squalem ita prsparabis. Intercepta ducatur diame-
terfchematis'ST,bis fumpta irt lineam CDi deinde ex Di intercapedine CD,vel
C A defcribatur femicirculus DBA, quem ifl duos quadrantes, per lineam CB,di-
fpefces. '■> " " ' -
4 Duces lineam ex A, in B, arcumque CX, dudum intercapedine AC, hi odo
.«quales partes diuides s per quasfi ex Abineasoccultas duxeris, fecabunt illaela-
tusCB,in pundis, per qua; odocirculiin quadrante GBDidUdi dabuhtconum
optice prbiedum; in-quo' iuxtafchema figura intra ST Aquilinae rededepidar.
Aquilam depinges deformem &diffipatam ,-qu»tamen e^ certo pundo archetjc-
ps fimillima videatur. Vide figuram IL . - ;
■ 5 Hoc perado quadrantemitacomplicabis, vtduolateraCD,& CB, coniun-
gantur inpundo B,& habebiseonumpraeparatum. Si igitur figuram videre’velis,
tantum oculus a cono diffiaredebet,quantum apex coni a plano,cui infiftit . Et fic
habebis intentum.
Nota hic: fi in cono concauo figura fimilisdeiineanda foret,contrariam proie-
dionis rationem tenendam.Spacia enim ftridiora fuperiorem coni aperti partem,
latiora inferiorem vfus apicem locum occupabunt. Qua: rati&his didameh 'me¬
lius, vnumquemque docebit,quamego vel multis verbis explicare. -
A a Alius
Artis rnagna Liber JL Pan IL
ntfi oculo extra coni latera conftttuto
I N cono papyraceo pii catiliplanoicuidaminfiftenti;, oculoque in certo l oco
fixo, in didi cylindri ABC turbinata fuperficie,‘imago quaslibet eo modoquo
protinus docebimus ,emendate depidia immoto oculo delineetur , Vt autem dej
lineatio exadiiorfiat, papyrum ligneo prius cono circumuoluito, petsufta verqfe
lineatione, eam a ligneo cono reuolutam in planum extendito, & acu, vel ftylo fe-
eundum lineamenta in conofadia papyrumperfqrato, y tifupra fieri praecepimus.
Hoc quoque peradlo, hac charta fic perforata rurfus conum circumdabis, vt coni
naturalis figuram recipiat, amotoque deinde cono lignea, refedfaque coni paitej
W**. «r. candelam, feujumen intus pones in loco Er & lumen per foramina chartacei
coniin planum proijciet transformatam imaginenvSi iterum exfolio.Selenitisjft
fpeculum opacato conu formes aqualem cono papyraceo,fpecies imaginis trans¬
formata in fpeculo vnita,in oculfi e regione conftitutu reflexa,imagine veram re-
prsfentabunt. Si porro in conopeIluflriGHI,AquiIam vmbrofam difta ratione
depinxeris, proijciet lumen retro pofitum inplano optico Aquilam vmbrofam.. ,
vu,h- deformatam; qu» in cono eiufdem quantitatis fpeciilanVoeuloeminuscQnftitutq
fuo naturali fitufpediabicur. .
•Prbpofitid XI; : ' ***■
: *CT -
F lat primo iilxta reguias Perfpedliua curiofa, quadratu geometricum ABCD»
vna cum imagine Aquila; Imperialis eiinfcijpta. Ex F,centroin plano aliquo
afsuptocirculusdueamr,cuiusdiameterfitcrafliciei cilyndri, huius femidiametrii ;
ENidfuides iuquatuor parte? aquales,&in tertia; parte P, pofito circino deferibes
circute* 14.tot nimirumjquot rraniuerfe line» quadrati funt. Primns circulus di-
ftet ea difianria a centro,quantam reflexio in fpeculum fufficiens poftulat ,reliqui
fequetites .ciceulicrelpaut proportione quam hab,enii2,p,ad aivvel.eofdftnlci^u-; .
los fine Jcrtipulo parallelos ducere poteris. leftiodiuidatur circumferentia prima
LS.TVXY, in i6. partes squales,per quas ex. centro F_, lines in circumferentiam
circuli yltimi dudt&esfiibebunt optica quadranda, quadratis geometricis refpom.
dentia.,teli< 3 is tamen, partibusSti&EY, vtpote fuperfluis. .Quatto,in h»c igi¬
tur fpacia optica iuxta leriem, & proportionem membrorum Aquila; quadratu!»
infcriptasveluti per ctariculam effigiabis Aquiiafiguram diifipatiffimam, cuius ta-
menfpecies in cylindrum fpecularem in F centro circuh' pofitum reflexa,Aquila?
Sgymminaturalem denW reflituebvt figura Yl.Icohifini Muc adiundta demoftrat.
j Confettarium . j: —
T]J X/diSis.quqque patet, quaratione.dictadelineaqdiratioipfiuscylindriop*
etiam multo melius, & facilius perfici poffit: fi.yjdelicet ia cylindro papyrii
ceo prius figuram, redite in plano depicta: fiinilem,' oculo in certo aflumpto pun¬
cto conftituto depinxeris, depictam iuxta lineamenta fua perforatam iuminiin-»
pro-
& ' t&7
’proportienaIidil}8jKkexpeftmris.-Lumen r enimp.er'foraniinatoginem-transfor-
matam difiipatiffinjamqueproij ciet, quas.deinde cylindro iirfpeculum efformato
atque in pnftinum nauiralemq.ftatum vnita,&zefexa,vera oculo apparebit.Quam
tr5sfbHnaci6flejn.geometriceqijaqjeadem-prorfns>ratione,qiiafupra:prop,id.pr2-
cepirnus>perficere pateris-.quae-omnia &se oftenderem,nifi res ex premiflis exem-'
piis inneteicerep. Qui vero Age fufius fcire defiderat, adeat Apiarium doetiflimi
Patris Bettini,Perfpectiuamcuriofaui Niceroniss qui omnem in hac parte defer,
ctum facile fupplebun t noftri enim in ftituti non eft, in traditis iam ab alijs immo¬
rari /ed ea in vlteriorem finem dirccta/uperficie tenns tantum attingere.
C A P V T I V.
sci2
De Arte Scemgraghica .,
RegulaferuandainScenarumd^rignpnejfil^sqtie pi&urts.
$1 HIL hic dicimus de triplici Scenarum genere,Tragica,Comica,
-njSaquicajVtpote notiffimisruulgb: fed tantum moduin aperiemus!
I ono caf facillime optico radiodelineari pofiint : fiquidem icena-'
i rcprrfentatio non minimam fufceptat contemplationis par-
: temfibtvendicar: a fcenis namque velutiapraicipua huius fcien-
tbe materia Scenographicesuomen acceptum eft. Cum vero li¬
neis,planirqtffifuperficiebus^cfolidis partibus, luminibus, vmbrifque varie com--
politis fcenkcffingi &leant,necel£mqnehaAfitomnihuspicioribus notitiaque-
dam coronidis loco hlciitmmatunadiungemus!.
a x Sciendum igitur, in-omai Aeriarum!repcgfcnratione data com muiii fedione.
plani mefoptid, mox primariumpundumelfeconftituendumfecundum datairu»
oculi altitudinem ; hac enim omnes line^dmSfin quibufcunque planis porrigun¬
tur . Quodinjjorticibus animaduertere Kcetecum easjjonex aduerlb i fedfecun-
dum longitudinem infpicimus r hac enim omnium columnarum fummitates j ca-
^tulorumiaebafiuminfpkimusinecndnepiiiyliorum&coronidnindiEefliones-
ad primarium.pundam ,quodoculilocoe(i,contendunt,:.hucetiamcommunes
iil^ line? pertinent ,quibuspanimenta,&:tabulara,&qu(jcunquedemum ad hori¬
zontis libramerirumconftitutafunt,direi5iis.parietibus committuntur.
— a- -Deinde , cuin glurimum.momentrirrodili altitudinepofitum fit, non parui
ifigenijerit opera,quo loco primarium pandum apte collocetur,alte ne,r,n demif- -
fe, an medio loco t Hinc vere omnem cernendi modunrih Opticam, Anopticam, r
&:<Satopticam dilltibutum legimus,antiquisetiam notum; Cum ergohiftoria;du§:
repi^fentariiin-planopoilulatur,ihillaeftfuperficie,qu5-peroculumv&korizon-;
temducitur, fcen^ orthopticoradioinftitueiidieft. Cum verhhiftorift fupra oculi
lineam eminerjanapticfffcatopticodeciquej: cum hiftoria-oculi linea inferior eft.
Ancpticij v&s-HBnijsrebusd<^nandis,que velinmpniitas.verinfnblimradreji-
yelin fuperioribus-domorum contignationibus exiftunt; has enim fufpedando ab
tmp intuemur,:: Catopticaveto, resexhibet illas, qu$ in vallibus, aut fubretra:
alijfque inferibriijus Ipcisiunt^cum easefuperioribus locis defpedamus, Qn^au-:
t g& Artis Magna.Liber l}. Paril i.
tem in medio loco conflituta funt, ad Orthopticnin pertinentquf iterum duplsgj,
autenimtoculi altitudo humanam flaturam ex^qiiati; autab ea iupiratuf: fi pritfeji
manifeftum eft omnium erectoruin hominum capitain eamrectadifleafa,- q u? ho-
rizontis proiectura eft,incidere oportere: fi pofterius^ltiores necefiario hominec
propinqui remotioribus videbuntur.: Verum hisita conftitutisjiam totiusfceno;
graphig rationem fecundum trinam Gptic?, Anoptic^j Catoptic? rationem, ape«
riamus v
ARS P I C T O R I A
Siue
Fundamenta Scenographiae-
P R O B L E M A I.
' DeartificiojapaMfrientorum delineatione. -
EMPLOR VM,ambulacrorumque,& quarumcunque retaro
intra panetesconcIufarumpauimenrafidelineareyelis:Prim|
i adlineam terrre QR, fiat quadratum^ ABpD ,cuiUvi3fus-AI) ii ;
qHotlibet partes requaJesdimdaturjnasthicbrauitapscaufaiiiM I
quatuor partes id diuifimus. Deindeducaturex ptnfils diuifiw
nunvAFLEDjiri puniSum quodais-in linea'fiorrzOnta|f
fumptum,puta m & 659od7<«6viquodpunaum;pniiicipalein:pS»;''l
cedentibus diximus, lineae radiales:exaffum.ptovei6?qriolibeciu eaidem lincfci *
horizontali punfio Mj.dncafur dia£onia MND s &Hd>iilla fecuerit radialeslinfas j
per illa pun&a ad lineam terriparalKEerdufts, dabnhtqiiadtatum ADMS,; vnaj
cumquadratulfs,circulis; alijfque; craamentis geometrico quadratO;prihs:(iiifi 3 i*
ptis, optice proieftumr.C^am eandemahirbebisj &diirgoniasiiifingulkpuncjaia
AFLED. exM, duxeris::datusenimNA,inpunABfecabitur,perquae!paralldje>
duftaedahttnt quadratumopticum ADNS, vt prias/Sivero huius quadrati optici
proieflionejii-verfiisGj.proportionaliterdecrelcentemcontinuareiveiis vita offis
rare. ExM punfio oculi aliam diagdniamdudtoiri.vltimumiateris quadrati optii?
ci puudum S; & vbi harcjdiagoriiafecahitradialesiineas AG, FG,LG; EG, per.e*.
pundtaadipriores parallete.duflEdabunt.ptoportionalem degradationem quadra¬
ti optici, ^idenique.alia diagoniararexrMjiaiKipunSum.vitimu.mhuius quadi^ri
ti duxerisy Urcabit illa radiales iineasdnpunftis, per quae paralfctaeduiftae dabunt
tertium quadratum; proportionali ter decrefcens, adeo; vtAKOD, totum proieAS
fpatium aequale fit geometrico quadrato: ABCD, ter.in iong um continuato. jHpfc
autem at^e, quadratorum degradationem proportionaliter in infinitutoxiecrefeefW |
<t r ‘ tem- vfcpte iiiG, proficere porerissquorum omnium rationes dependerit ex propl
i.c:x.quam ! confuleiSiu(etQ pundtum principale noninirefio/ecUobliquo fitu,
rit, vtimXjduclisiiBeistadialibus: vtpriusiex Xyn AD,.& reIiqua;punfia,duASqf
diagonia; ex:M:, iri C; feeabit radiSs:AXiFX, LX,:EX* DX,ih pnmftis, per qtt»
parallelas dudte dabunt prbiediionen) pauimentiirifitu.obliquoqiiffitain. > .V * 5
1 jlrsScenographiat. f&p
Confedarium. '
E X hac proledione patet,qua ratione templorum pauimenta,hortorum, Prin-
cipumque ambulacra,peridyliorS proieSipnesartificiofe depingi poffint^ Si
enim fupra alterna quadratuli‘Optice proiefitfcoiUmhas erexeris normaliter illis
infiftentes, habebisqusfitum-.de.quibusfufius infequentibus._ ^
P R O B L EM A II.
- Quadrangulum opticum conBruere.
P Rimo affirmatur pro bafiAB ltoea/upraqua defcribatur triangulum ACB.bafis
vero diuidatur in qootlibet partes atquales,fiatque pauimentum radiofum,fi-
fie degradatum,ficuti antea docuimus, du®is videlicet ex centrccG, per punfiaEdi-
uifionfi iineis>Seetindb, duftadiagpriiatjualibet AN,fitqipun(ftunii oculijdem per
puqfta communia interfeaionum‘diagoniK&rad[orump'aralIelis'ducant!ir,eritqj:
hoc fnndamentum totiusSeeHpgfaphi«sfc*ficSt pauimentumrheatrb-Terticyjroi;
ducantur AC,BC, in;E 3 fpacio AC, BG, aquali. Quarto, fupra parallela- -
rum extremitates erigantur iHt'eflineas s ftutadiosCO, CB,CA,CF, hotmalesj
quarum extrema; iterum coninngantur,‘vt fiatquadfangulum opticum, cuius pro-
ie&ura EO IH,anoptica; AEDB, catoptica; HOBD, eiufquemppofita EAiEiJoit
xoptica; Gjdeniqneorthoptica eriti SPigiffirintra roxoptiCara prbiectionem deo
pinxeris magnifickpalatia, erit fcena Tragica Vfipfiuatas domos GOmicaj fi arbo-.-
res, Seenam fatyricam reprorfentafcir.In atioptica Pubis, aftra, Solem, Lunam, vet
etiamtrabiumrranfuerfim procUEteriumproiectionemjCui illainpauimento pror-
fusfimiliseft. . r -oIr.-.-ij:; x'. -un ; v. r.t’
Confedarium I. - aa-nq
P Atet igitur huiufmodi quadrangulum opticum totius Scenographia rationes
continere. Si enim loco parallelorum 'normalium columna; ponantur, habe¬
bis perifiylium quoddam, fiue columnarum , proportionali, & Ioxodroma_,
degradatione fe vifui-.ad natune exemplar «bijcientium feriem puJcherrimarSj
quam fiiaquearr claudere velis, parallelqrum loco in anoptico fpacio, trabes obli¬
quos lingulis correfponderitibiis'cPlUUrats iiripbWOsdifces, qua? proportionali fi
militer degradatione referent ad natura: exemplar trabium inlaqueari aliquodif-
pofitionem. -Si vero feneftras alicubi optice delineare defidetessin centro qG ajlj
gata duo:fila; -extende 'Jn ; HK, intra enjm fila CH ;:CH,:qnocunque loco fgpe-_
pifte foarivopticam habebunt proieduram .-.non fecus inoppoffta parte;intt 37
duo filaGLGE Si vero intra lineas .GRs&GQjpoctas delmeauerts, habebunt &ilfi
hd luasproiectiones/V;idesigkut,Colafilo>runeopeex C centro'ductatumaoptioah
ItariiproiectiOnumOmneaiyinmetriaminuehiri.pofle.SidenSquedocaparaliela--
rumiqormaliumifarbores:, veL ambulacra hortenfia varijs arborutHi^ifrnti-)
cumque' fornicibus rcontexta fecundum parallelorum degradationem delineaue-'
ris-i^babebis dictoium operum' opticam ad naturarexempiar:eonformatarn pro-1
ietiionem. Quasotnnia exfiguramelius inteMigennrryquamegbiveL multis verbis,-
explicarepoffim.Tbtum igitur tocquadranguluirroptieumdependetitprima de--,
gradatione pauhnentt fuptaenius parallelas erecratnormalesilabunt parietum,re--
nimque erectarum qualiumcunq; proiectioneuirpeontiguationum; vero ,_portad
Artis magna Likr JJ? Pars 11.
rum ,feneftrarum ordine fitarum dabunt duo fila ex centro ductae
intrahsc enim feneftrae, porta, ims|'in:?s,,fiu^ftatu« depicta dabunt profecti»,
nesquaefitas. Vide figuram II. Iconifini II. 1
ConfeBarium II ^
E X hoc quoque patet,qua ratione homines, aliaque animalia in pauimen to ali. :
quo, fecundum opticq proiectionem fempet minor es r & ipinores delinean.
da funr. Si enim inttr lineas CS, AC vtfactUm <*iFe vides, depinxeris ftatuas, vel
homines, & fecundum hanc menfuram intra parallelas pauimenti, qua imaginis
altitudinem comprebendant.co.rrefpondenfesqubcunqueloco hijmines depinxe.
ris, habebis quatfitum. Hac arte difpones homines, animalia, &arbores, in plano
quopiamoptico iuxta eam diminutionis proportionem,quam optica requirit. Vb
de figuram HI. Iconifmi II. _ ... :
l:Exlbifce. omnibus. Sqenographicarura profectionum, modis, quamuis nullas
fuapteB3tttra.c*ter(5praeftantiorfit,fedperfecti omnes,fi ex : arris prafcriptoin-,
ilituantur: tamen pro locorum diuerfitate, inqqibus flatuuntur, &e quibus fpe*;
dantur,-fit ex accidenti, vt non aeque accidentium oculis placeant. Nam fiim,:
menfum lumen ex ea parte proueniat, qmdepidsfiint vmbrat; imago oculos ok
u ' ftnderetjCum necefle fit vmbras lumini aduerfas e (Te. Rurfus fi fadafecundaox-..
catoptricam, imago ex inferiori loco, videnda proponatur,. non: eam oftenditive*
nuftatem, quam fi e fuperiori loco confpiciatur, atque eodem modo,qua» fecim*
dum anopticam fada eft, fi ex alto defpiciatur, minus apparet.perferfa. Tunu:
veropiduraintuenriura oculis;facit fatis,cum eum fitumhabet,/ejcimdumquem;
eius defignatio eft inftituta. Similis fallacia contingit, cum ex obliquo afpicitur id,
quod ex diredo intuitu eft deforoiatu, vti in im aginibHS in:.pr?cedetibus propifc
transformatis luculenter apparet: quse ex aduerfo quidem fpedat*. nihil'repraW
fentant; at ex obliquo vifij radio per exile foramen tranfmiflo, ne extra regionem
prim® inftitutionis vagetur, rem propria, & na*uiali forma exhibent.
' §• ii. .
Regula, de miret fi&ura, qua oculos ad te feniper quocunijuete
•verteris conuerfos habet.
£perta eft quaedam ratio fene mirabilis, qua humanus vultus ita ad viuufc?
exprimitur,vtintuentem,quocunque Joco ftecerit,defixa femperaciecofe
tucatur, haudfecus;ac'fi mobilesimago habcret oculos, qnosnd omnem locunw*,
qubiefpedatorxonuertit,propria.virtute circUnfetat: quamremicum multithi*.
retur,nec tamen ratione eiusaffi|p 5 afe poffintpnoftrarii partium elfe rati fumusitli*
quajiidQribuscircafimiliuimaginudefignationeinftrudionedare. Scieduigitt#
eft,quodplana imagines,tam etSnunqua perfcdi iis: appareant* qua cumexprrffi*
tutaoculi difiatia, atqi altitudine, videnturi tame non quantum a pibprio loeooeu*
lis intuentis .dimouesur, tantumexprefla imagoa verifimilitudineaberratiHttptii
rum mu- nifiad perpendicularem mefopticLplanirefpedum prbximeaecedas,quocunqu^
«• tevertaseadeiafen|tperreipid£edifpofitio,ac partium refponfus fefeoffersllfei®
rus igitur imaginem quocunquerefpicieritem: ita operare., Siftattibife vir£d%
bitu,quo volueris pro prototypo,qui tuos oculos perpetuo coftanters&immobilft
\Ar\Sfpmgr 4 pkic 4 . 19 1
ter fixis ocuUs refpiciat: l«ji«sigiturJioOTin{iKdi 4 a>aticmrTefpicienti%\®!tJJmi,.
fiadviuu depinxeris, habebis petitusfemper ynirn quocunq; te verteris m tere-
^ieerevidebitur.Cuiusreitatiohasc eftiqpbdradiatioytrioi^ueociilir^fpieien-
tis horainis in pidiprisoculosfadiapyramidesfupdet.virijafes, quarum bafesdint
oculi imaginis; qua;cum adviuum a.principi^fint fundat#,.&iifdem perpetuo
pundtis infidam ,jta& quocunque te verteris oculis tuis infiftentes perpetuate—*
perfequentur; cum fitum, refpefluraque a principio acquifitum mira quadany vi,
& proprietate, perpetuo conferiient. quod nunquam tamen fieri videmus, fi opuli
temere delineentur; neque enim fide vnqua.m in ftatuae alicuius marmore# oculiaf
fijcceflum habet.Cuius rei rationem damus, quod cum ftatuarum oculi fph#ric«
vtplurimumfigur#fint,&,prominentes extrai planfli Tpefifc iem, fit, yt bafis pyra- c ,Zi“m7^-
midis vifuaiis perpetuam quoque mutationem fubeat Jatrque oculi in obliquo re- «««.
fpeflu totam oculi bafim comprehendant; vnde,& confequenter memorat# fta-
tuain omnem partem profpeflos_nu!Iusent. In folis igitur planis fuperficiebus
huiufmodi in omnem parte imaginis alicuius profpefliis didta ratione neti poteft.
Hinc: Morris^jmago cura arcu quidam ita artificiose depingunt, vt telum' arcui
impofitum qudqurtque te vertas non fine jiorrore in te explodere velle videatur.
Innumerahuiusgeaerisapidloribusy^tljsoccafionibusdepingipoiruntjitaadna- . - ,
tur#exemplar,'effdnu3ta ,,yt hihiiipfis pr#t er yiram deeire videatur. Non enim—
oculi tantum diiia ratione depua^ledjSqptico ragema inftrumenta verfus te di.
refla in omnem partem proleflidhem mentientur ? vtfigura yi.IconifmiII.cIaredo.
cet;fedh#c induftriofispifldribus relinquamus.
s m’
Regula de anoptica ratione quafcripiuras, /camillos, feneftrat
■■ ita dejcribere iubehur* vt ih maxima altitudine
appareant oculis inferioribus aquales.
M Ax ima.Piflprumindtiftriain hoc qupque confiflit,vt res in maxima altitu -
di ne.conftitutas fituriaturalireferptjprafertinh^polumn#, trabes, fene-
ftr® conftitueudatfint.Obferuauithanc rationem iamjiHaem Vitruuius lib. 6.
cap. a. his verbis isUia admqpumfpecieseffe videtur, alia in.excelfoynpneadem^,
ip cpnclufa , difiimilis in aperto, in quibus magni.iudicij. ejl opera, quid tandemfa,
ejendum fit ;non enim verds.-yideturbabere -vifuf effetius ijidfgllittirjfeplabieius _ ,,
indicio mens. Cum ergo, qua verd/unt fialfa.videantur , & nonnulla. aliier qum.j> r,!r -hp‘fft-
jM n .t,oculis probentur, non puta apartereeffedubiurp, quin ad locorum natyras,&ve, ■■■■■
fefiitates, detractiones, aut adie&ionesfieriMeant. Stylpbatam ita oportet adsequari,
jutbabfqtper medium «dieftipnem,perfiamillpsimpares.lii fnim adlibeflam.dmga-
m-alueolatusocula-videbitur. f^JaatajnteHigendafunt,fuptemx videlicet plani¬
tiei ftylobata cuujjfia h.orizopti #quiUbriscdfiruitur,init)edio.aijie^ioDe,fafcje^
efle^mpofito alio veluti plintho,cui ceu fcamiilo;fcanuioq; bafis plinthus infiftat,
ne coronidisobtetu abafpeflu fubducatur tanquain alueolu receptus, impaflufq;
Impares vero Vitruuij fcamilli, quantp^d;tiore loco funt ftylobata?, tanto fiant
& lublimiores : cuius rei licet pauca exempla in veterum ftrufluris habea-
mus; illud tamen pr#cipuumv^eridebet,.qudd Pantheon templorum omnium— „ .
pulcherrimum, ac vetuftiflimudtjxribus imparibus coronis in ambitu cinftum fit mmm.
tanquam fcamillis, quibus fingulbrum ordinum 6afes;fulciuntur, vt integra ex in¬
teriori loco ipefiari poffint. lnfimUs,feu qtjiTtfpra primum ordinem collocatus fe-
:... , cun-
Jrth toiag%£'%ib&I- fc-Pars II.
cunaum-e^eipitihumHIimuseftjpfoximuiSiijcivfea^niiiius elatiortertius bMi-
uium excelii.Timus: quorum tota ratio ab’opticis radtjs, & coronidum proieftutis 1
jmanife.de dependet. QUocirca & fn teftitudinibos non ftatim afiirama coronidis
pTaniiie' ai%uum flexus iricljoandiTuntVfey taSt^Vitjtts', quantoiadijdorutn;(jdp
eXirn 3 ’cdl?'parte inaltuin fufpiciunt, abafpeftu Tuffurantur. ScamtUillis quoque"
veteres fatpiflime vfi fuerunt in ijs-ftyibbatis, quarFajiiarijs columnis,- aut' flatui»
clariffimorffviroru fuppoiuere, vttariqua e fug^efto auguftiore ofteriderent flrite'
flatSjaie obid efianvvel maxime,ne quod alioquin Vitruuius Fore aitiSignoruimas 1
paries,cteab rmapdrtefpeaantiuyintra puteum depreffqvideamut.Exemplte
-__ iibins infignis artificij j pr? : ojteris prqbek
’ Columna Traiani,quq etiamnum Roni?'fiSir
' giilareVrbis monumentum, ornamentfost
1 qjieW^tat jin qba r helices'ifaartificiosea| 3 ia|
' furit,vtinrerirallaiHelicumfupewbra, etfi du-
: pio inferioribus' maiora i eqbalia tamen om-
niaex' imo' Cdrifpefta compareant.Smt igitur
in columna aliqua flatu? coIlocand?,&'c8fc;
tignationes itaordinandqi vt inferior fupe. :
ripn,.& omnes inter feqquales videantur#»
operare: Sit Columna AD, cuius contigna-'
' tiones lint A K, KI, I H,HG , GF,FE,
E D : ex E , veliiti 'piifi&cf 'oculi ducatui
F quadrans AC, diuifus in tot partes qquales,
I quot, contignationes in columna DA :ex
centroenim B, per partes in quadrante AC,
B Ane? dufte.feca.bunt columnam-AD,inpnn> -
T ^'fftis^nfraquq^feneflrO^iftureiifcriptur?^#;
L W ; gines,&-fltiSliiccillocata inferius conftitutis
in'B,pmnia.a.pparebunt ?quaiia. Quod hifce
oftendo: iilita difta enim hypothefim: Qn?-
cunq; fpb qquali angulo videtu r cquaiia vidfr ■
l tur ;atAK:KfilH,HG,GFyFE,ED, fub§q&
libus ariguiisexiiypofhafi videtur: ergo. Res
omnino facilis eft ,• & magnos in Architeftui'
ra vfus habet.Harumrationn peritiflimus Phidias de Aicamene ,vt eft apudTze-
tzem, viftoriam reportabit. Ambo enim flatuariam exafte callebant & Phidiasqui-
dem opric? peritusad afpeftus locique natdram figna facere erat folitiis: Alcanton
veto ad conftitutas tantum parietum fymmetrias,-Quare cum aliquando oporte¬
ret populum Athenieniem duas ftatuas Mineru? in excellis columnis ftatucre,
■ytriqueeommiflum eft opus. At Phidiashaud ignarusbreuiflim3apparere qs§
in iublimi funt,fecit ftatuam hiantibus labris, & nafo diftrafto ,& cqteris membris
ad eonditionem loci deformatis, qu? in excelfo collocata magnam pr? fe tulitare
tis dignitatem; Alemonis vero opus cunftis rifui fuit & ludibrio. ^
Jrs Sctigraphica» ?*S
■'rr:v'r-'•' ' ~ ; /
.... - V I. ■'
stohir-ddo :• 'd'- ; - .• m . • rsiViqropqfi.-.:uisd-d
■: ipw Unw rociuisnmabn^p»obhsiii*&iaiiumkzi,ide t«sup t s|b
Regula de lumine,^•umbra Scenarum,
. Siue ... .
cj)eArteTiftoria. '■■■'
pjjp f ‘Si fnyr.iiiiixnluv iup , ■ '•_$ iysifts Jf &'?'•<: 1> , nisis*ot
D E graphide diiftum eft mime de■lurt>tnf&Vihb'W;-,'^nwpfopVi6ad Piflofes-
pertinent, dicamus; hi enim faSisdefignatiamibus. lUrtieri, r vmbtfafquead“ :
hibent, ac (ubinde etiam proprios cuiufque rei colores. Cum vero ea omnia ,qus
infcenarum defcriptione vfuvenirefolent,,y|b(ea* (intlinea?, vel circuli, vel
obtorti finus nulla certalege curuatf; fmfqireiam horum omniumrationespro-
pofitre; patet nulla alia re opus efle, ad propofitas fcenashoc proie&ionis ge-
nercexplaha(idasqlgitur,;vriuini»a in proie'(fes;ia«’forfiMis apfe'ducatituf Spri&d
idadmbnerrfumc^eoyiflqao plurimos haiMeinariyideqjSalrtetfalucerms^alii. ^^.
teriSaledi&fosradios.iumihisa4mini?!hon'V'eia?y’a® ; ebdemqj''fao'doillu'ftrari jSr?
eaiquar.ift aperro fuhtae^ef &gus feneftrisobilciunfiiriifcofieluiqTiliadeniqni ««i*».
rationSepluriBus;Fuminaribusyaliaabvnbluinenirufeipii:n®ii-qitieiluceFnis,aut
fufcepttrpeffeneftraslumiheincOnciulbiHoraiffantiifj.lebiiffdnmfceriogriphiam
ita exprimi deberir, vt lumirterquidem paftiusivberius verd'vceB^;perfuhdanturj
Quiauteiri diredtos Sc4fs radidsiadmrttu«tmc(fthwa'phi'eefmt- , 4eHgn'a»da4ta-vt
parallelis radii}Sie*squolhmenjvmhrafflqaedel : *iptshgar.g''partrdpeiif;;pe.ni-
quequae in aperto funt :ere,pari vndiqueluminecircUnfufa exhiberidebetitjvfpoi
te,quae omni propemodu parte vmbra exaludutjHoc praeterea fedulo eft adnota-
dum, quod ad Opticum fpeCiatdf pianrliif^^ijra exhibenda (it, non fecundum
eunf intuitum, quo antea fa&a eft,illam defignari debere, fed vt in pr^fenti afpi-
eitur..,Qua iri te:!Piiftorcs/plurinii haucbvtt%ares); at rernnropticarumimpentt',
foede labuntur.
< e!Hisdgirtirhucrcita.:rite conftitutisjnihilttlfetsnifcvbdelpKjpdttionejlumine^r - i ■ '
vmbrisPhaoriHusiudiciofisialiguidproferannisqu^ietffiineKvpkifeffionfeneeifine ;
necinaaumjirafficum quioquam horum induxerim; quaeftameimrlhrcontibiiai]» -
fpeculatioriex^e®citaSura;n3tnraleiudicium circahuiiifraadtdifiauerit,hiclib2ns •*>**’ ‘ R -“
prbmatnimemotiMuftcorumiquKetfi prarftanti Simas harmoniasj&firmmfffiidicup
cbnftantEs.C£impdnanf, ipittaniep minimfcaieas .v-bce; promendas aptmdeans
tur :membrqubqug:4>(iusildratij:. ir-dd^muicfcdiXe-miircffdme!!;ailc,uur
—- Fungar vici.caticaditum 'heuui aoilx t anaVaifbg
Reddere,qu£ferrum •valetexors ipfafecandi.
Regula I.
-mubezciuptmunimosHaipSmjik,,;..; rami®aitpqibsinsinionorrvn 1 "nisaR /Hf
\Vieunque igituradalrqnem iq hacaobilifliins arte perfedionisgradu q?ei-.
2 «e aieedefidprafdsmaXimeifflw^artQaitemlucis^&^mbrg^pticaque.fiind
^^'damenta^pisfuifeiciittsigriphieesbafiiyn&ifundameiitnmyiaddifceni
da tflefciat; ftnehifceienhaoeqde rqidcquaw czurh iudicioqnequeexiprasfcriptq
attiiiSenatupBdeperfeiftiijm^ffenaueHeaffiferfceMbutusidilrgenteT-ceiebrimi
tum PiSorummonuiifent»hifpida£?orBii»"diligeHdais;&:iEiira;itnitationemieiusij
*ai<® Bb quod
M
Anis Pars II.
' quod melius eft, procurando,aflidua mente recolendo vmbrarumjuminumqu^
differentias j quibus proieftionibus IJm^i competat clarum, quibus vmbrofum^
habito femper refpeftu ipci, temporis, hiftori'2; qua vmbra obfcuriores,qua me ’
dia,qua tenebris fimiliores, quando fecundum naturam terminent oras, & limbos
imaginum',& q u OsnOciO ferdfin lUBiSte5ffttfofepttdat£r;te.bitotobmnibusrcfpe.
ntutmi diu loci, temporis, & hiftoria: alia enim fiiftoria meridie exhibita, alia fub auro-
r. t! &-vmbrite ram , alia nodle,- quas circumftantias temporis vmbrarum differentia neceflariofe--
q uuntur _ £ x his quoque fccnographic^sTundamentis difcent proicdtionem do¬
muum, templorum, turrium, rerunyntomentalimtt, fedium, lebtorum, campo¬
rum, fluminum, ipfarumque iBa3^Si&‘fVfpeiS8s,&4rtfndem fitnm proiedtionisna-
turalem. Contra artem enim grauiffime peccant, qui vel minimum in hifce, qua
djflaritiam'ali'quam frsfgrjret,Selpjtauejrintjvt|auti vicina sqtfotnihora,aut fiflafK
tia«quomaiora,efaie<aa delinoauerirtt^bzifi::' mino , •:.•••• f -. s -•>- •--T--
?.uPc sinmo ssorsv rotp .'o -.Ayj m oupimuo aohqo n im , -abcida!os ,!:n& d
1 zsz™. i : rii
ainoifioioiq oorf aanooi efmoqoiq bc , ii» auqo -ai:Uiuii i-w-n fitfimik
; ,p c vmbras imagifWm plpriaSuinieonfert,, fioj».(>fculos:fibi:pofherint tnfigaes^
.„ _ Jhjftatuas i fineietiamhominesbe&e proportionato?» atque ex ijatufalijrche,;
q&i&km ,flqxuras,.i.abitns£geflus,£t!is lingularum p3rti(im ciimvmbrisfBis,;
-t-I-^fc. u"&iamirtibas jQuapmnia-fiflgularicioptimogDelutcefliiperficientulioeulunMa-,
&3iqbiedtiuriafliquantij|MincfqnftituasrtiuiBibeabalbcb&,fijieripoflet^.-pIagaSe- f
pteirtr;io!Balj,non aMeiidi€,ob'Oiini&»fi*eiflam, &variabilem lucem, ^uaimagine*
qj),aii.pbt5RduDtt*»sA5wfelicet8'ibiWfltBtfuccefliim,tEaiefio, Similes errores no* ,
ftti;y5scademidi‘Bi(So*'e^ Romani-oommjttunt 5 qui;-ho(au ad tomen oandela.fimihi
atteroatefolerirtni6inaxiinft‘,& ; &gulariinduftriavmbrarumcrudit ; atenxetaen.
dftrefriant, ..c xss iibwiiom o 3 ' ' J|Vj »P 1
ff^.Qtpus humamini pra: reIiqBjs^bi.piropcnaiittfin^ilari4ndBflriaab®ruandi»>
V_^ proportiones partium adinuicem, fine quarum notitia, vtplUHmunidr^S
££* ZZrfZ aon<feicaiemii^cor<3)H£fthatias;pdiar,eirim:eftpi:0(p6rtibeorJ>orK.'HtBna*!iinpi!fi'?
fiium obthuji- toaaJiafin^irojiaiwiafeiierjafiiinilnfereialiainfaBminaiiqpjBiuifitirofiffinieiniopte
itum md*. nMBjttghomaxiiimfcfllmBiiaornntAlbernisiDurerusdefcribici^BifpioraeMpioqBe!
quer&ifingntep^teSjSotum^aeradparresfitum habeant: aliasMimieft proportio;
menabronqn hamioiahijmidaccncis^diaftamispfedBritqsalia, aiiaaiio-fiuieonjfo
tuti, alia membrorum extenforum, contradonumiitidinuatoruBl-difpafirioi-aliut!
geflas fenis, alius iuuenisr,sdras.piieriwiu’ sw W A--— J
Recula i y\
D IfcantPhyfionomiam corporis humani,qualitatefque hominum,quos adum-
itearg cogitant funario fludidladdifonsr r.yBtasjiiisffciitfii & vapdu^h®t|
difp.fi, ^^^^v.&d^ian^ialgfouiufiuilFoOf^gyjiishilSfctni diflinguerb tofefiU fjw.
fore *. eitateamtiriftitia: j; ir^na- afotidi fuctcdme a hnftu 3 rc®terafqu&feflni?Sm-i
pafijionwqittntibusrconttapofitas} peupffiBmntoeebtmihifliirihimh cieJyWSanh
tia,Jih£amemis:,vrnbrisjjkc3^eoe^tiiheBeftu'aeajits,MortucfHmqu«}««aV!iK
uisodormieotiuiaiyigiiOqtiljnj^tlpriiBftniQbfeiuandiinreftv.uom mmo&A rafl
boup da ' Regu- .
'' - Ars Scenographted' ■ tpf
Kegul* V.
S tatua* quoque obferuanda difpOlitio fitufq.funt,vt currentes, afcendentes,de-
fcendentes , furgentes, fedentes, ambulantes, fitu corporis fecundum datu¬
ri rationem ordinatodifponant; lineam diredtionis in omnibus feruando, & pro-
pendentiatnmembrorum.Ita Phaorafecndentis,autdefcendentis imaginis fitura
expreffurps ,.pi&uram ineptam faceret, fi-eam perpendicularem, & fecundiim_.
iineam dirediionis fituaret; afcendens igitur aliquantulum fit inclinata, reclinata
defcendens. Idem de portantibus Onera inteiligendum s alius enim dum iacet aut
fiat eft fitus porrigentis manum j alius manum eleuantis fitus; alius e terra, alius
,ex fublimi accepturi quippiam. Qua: non tantum in homine, fed &in animalibus
obferuanda funt. Vnde in Equo Caftoris, & Pollucis in Capitolio etiamrium pr$- tmr afitiut
fente fcediffime erratum eft a fculptore, dum equum expreffit duobus pedibus c “ f ‘'
non decuffatim oppofitis, fed vnius lateris infiftentem: quod cilm contra natu¬
ram fit, & motum progrefliuum animalium, dici vix poteft, quantum oculis pe¬
ritorum tormentum inijciat. Dico de flante Equo: Nam hifce temporibus non
defunt HippodidafcaIi,qui Equos fubinde vno latere incedere cogat; quem tamen
ineeffum continuare non multum valent.
Regula VI*
H is ita iudiciose' expenfis, non immerito fequitur iam id,quod in piftoria ar¬
te perfeaiffimutni'& totius artis Complementum vltimumeenfetur; colo¬
rum videlicet vnicuique;rei ad vinum exprimenda: adaptatorum temperamen¬
tum , fine quo nihil in hac arte dignum efficias: hi-enim-, fi nimis lucidi fuerint,
partes vicina veluti difgr'egata> moleftia oeulds ipfos afficiehttfi nimis obfcuri, vi¬
cinos obfcurando deturpabunt; fi vari},c6hfufionem caufabunt. Sint igitur ha re¬
gula . Nullus color reflectens hi fuperficiera alterius corporis refert in illa fuperfi-
cie tin&uram proprij calorfiy fed apparebit mixtus cumcoIOribus aliorum corpo- ctlmm .
rum reflexis. Si fuluum', & caruleumreftediant-in fuperficiem candidam,refulta-
bit miftura viridis, vti fuse fupralib-i. oftendimus .Ita ruber & caruleus caufant
purpureum: & quemadmodum contraria idxtk fe.pofita magis elucefcunt; ita co¬
lores , quo funt diftindtiores, iuxta fe pbfitiTmagis illuftres fefe exhibent:quas co¬
lorum differentias fequuntur reliqua defignatlones affeiftuum. Ita puer cum viro>
iuuenis cum fene, famina cum viro, demus cum forte, latus cum trifti compofi-
tijiexpreflique,magis ad naturam accedunt,& proinde gratiora vifui.
Regula VII.
M VItum quoque intereft,Pifiorem fummo ftudio affe&are naturam rerum.,
inanimatarum,vt arborum,plantatum,fluminum,marium,diftantiam in fin-
gulis, cum colore proportionato feruando; ita vt prafentia colore naturali; remo¬
ta omnia ex viridi in caruleum tandem proportionali decremento colorum deli¬
nant .Aquam quoque, qua tinfiura omnis coloris capax eft,eo colore tingat, quo
imbui poteft ab obiefiis prafentibus: ita nubes nigra & rubra, nigro & rubro; ar¬
boris viror viridi colore imbuitiqua omnia ad exemplar natura obferuanda funt.
Suus quoque nunc pacato, nuncirato mari color dandus eft: Ilius fluminum curfi-
bus, nunc faxis fpumantibus interruptis, nunc varie crifpatis aquis,
--A Bb 2 JUgu-
.
g Artis magna Liber i L Pars. IL
Regula V11L
I N habitibus quoque depingendis dffigenter obferuent fimbriarum flexuras
plicafque veftimentorum cum vmbris fuis: alis enim plicarum veftimeDtotdm
in hominB:ftante, .aliain ledente, aliaindiyerfis gefiibus, quos edunt,ratio eft.
quabcerfe nulla alia ratione adifci poterunt,quim ab ipfa napura/eu viuphominis
veftiti exemplari. Quae quicunque fetuaueritj haud-dubie omnes ingenioli p : ia 0 .
lis-pirtes explebit;
Multa hoc loco de exoticis quibufdam colorum mifturis, pidurifque dicenda^
erant: fedquiailla plerunquein lib. to. Magia lucis & vmbra: diftulimus, ideo fu.
peruacaneum efferatus fum ijs diutiushoc locoimmorari.
197
A T H A NA S 11 K I RCHERI
E SOO IESV PRESBYTERI
ARTIS MAGNAE
LVCIS ET VMBRAE
Liber Tertius.
GNOMONICAE CARIOSAE
A PPARATV M
CONTINENS.
PRAEFATIO*
S V.CJEM. in htoMugn* Artis.Operefub duplici ratione con-
fider#mus < Primo,prout-ipfa immobilis in omnibus mun¬
di corporibus exrilit; deinde, 'prout mobilis, motu fuo •va¬
rio ‘, •varias in hominum animis ffipnflqsparit. Poft-
quam igitur fl proprias duobus libris omnia mmou.tbcis
latibula dtfcufsimusg nihil modo reflat* hifl^vt in [ecquen-
tibus bmties'(flf flngulas lucis mote femitds f erfirutemury quod 'tribus ornnino
Ubris fiet‘. 'Inhis entmiitxomnes Calorum motus (ff.accidentia ita exhibet;
pvi immenfatlU Cpslppum •volumina non iam remote, Jed eorundem in terrena
.hec habitaculorum gurguflia traslatorum arcana.in campo lucido •veluti <vm-
brofb quodamdigitodemonflratacoram intueripofsimus. Qtia-niobrem ei haud
incongrue «cwewGrfomdmca; Cunolk indidimus Quuqmd enim tn gnomo¬
nica •vntuerfa nouum, rarum, eximium, curfpfltm efl, fiqucnttbus trtbusdtbris
Wihodgfl^vUriifaciluatewaxima,&}reumte,ni fallimurJucidifeima pan¬
dimus. Et hemorofa mathematicarum demonflratiortunitradiatio curiojbs Le-
nonnullis in clamo diflUcetfd&broflenderet,totius Gnbmnice
heoriam infficTibrb,que)^:^idea Apparatum'ad Gnomonicam timuimus,
remittere jfifum ^lyvti&S/k fine 2(emorqiaUt offendiculo flequeiitibus libris
rocedendo-Jdktcijsimis TVeorie fru^ibus^Snpen^fsffrueretur. Inuenient hic
'rdfllicijCflip,'{fument.: eru%t,(^T AdechanieisMbidSa,quibus applaudant: trado
^'mereperfOfiheoricis haud dubie nouam
niTumirSndm^fiulationttm Jobolem paritur&iJpfllJium 'varietatis amans fle
nfd tiabilis fc iebdi appetitus, mathemaikisibauAqmquam contentus anguftijs,
iistioO .XI fld
jpfc Liber III. Apparatus in Gnomon.
fed dpr'inamplifsimos Phj/ficie camposfubinde prorumpens, PhyfcamJlddthimt.
tic£ omnino coniungcre fludui: quo facium eu wt exfhoc phyjico-mathemdiice
coniugio noua quadam foboles emerferit, quam fi Gnomonicam phyfico-aftrom.
micam dixero, nomine eam proprio appellare <-videbor ..His igitur ita confiitutis,
nil refiat, nifi<vt (jnomonic* furiofi calamum applicemus.
AP PARATVS
IN GNOMONICAM CVRIOSAM
DEFINITIONES.
A Rs Gnomonicaeft certa,& demonftratiua motuum corieftium b
quolibet plano, aut fuperficie repratfentandorum facultas.
/1 quolibet plano, aut fuperficie repratfentandorum facultas.
II. Annus Gnomonicus eft vmbra gnomonisa punito meridiano tropici
cancri ad idem meridianum tropici punSum reuolutio, atque cum
tropico anno idem eft.
III. Menfis Gnomonicus eft fpaciuro, quod Vmbra gnomonis ab vno paral-
. lelo ligni'ad alterius Ubi fuccedcntis figni parallelum conficit.
IV. Dies Gnomonicus eft arcus, quem vmbragnomonis ab ortuSolisad
eiufdemocccafum in concauafuperffcie conficit, atque idem efl,ac
dies.artificialis, videlicetmora.Splisfuprahorizontem. Dixi,in_,
... ... concauafuperficie,quiain planisfuperficiebus vmbraob immenii-
tatem fuam, diem artificialem, fiue arcum diurnum non exade
menfurat.
V. - ; Hora Gnomonica eft fpacium', quod gnombnis vmbra Alinea horaria*
ad lineam conficit,
VI Aftrolabium Gnomonicum,fiue Sciathericum, eft iriftrumentprfi ,/me
organum, in quo totius primi mobilis.do&ina. gnomonis vmbBde*
. monftratur.
VIL Horologium fciathericumeftihftrumentnm, quo tariquamfermonci
Ioquentis horarum fpatia,gnomonis monftranturvmbraffiuefckw.
tica funt organa, in quibus omnis horarum notictaex vmbra Solis,
. aut Luna, alior.umiwe radiis yrobry. vim obturentibus.in daga B B
«■*,«, quod vmbram, & quod venari,&indagare figniiicat, .
VIII. Triangulum Gnomonicum eft portio analemmatis ? cir£'ui6^!n cccle-
ftium,locum;& altitudinem gnomonis vriacum angulis poliy&fqu?”
toris fupra datum planum manifeftans. .3 . • >
Conus. Parabola. . Hyperbola. ElUpfis. . o
IX. Conus
\\\
•Ifc*-iGoiJBsSefetfreficnsieft figurafolida?^uamj"SbIisTnofus'diurnus vmbrq
r : 79 . fcrpianu mquodpiam rproie&ionpdecirqnat; cuihsapexeft ipfe ver-
rJtusbv.c re^gr&monissbafis tzerffparaHeIus 3 quem SoIdefetibit.rt^AECco-
; ii-: ;.i nuseft/curus A vertex:gnomonis, BC parallelus Solis ab Vmbrade-
X. Parabola.fettOjftcmiea eft fefiiaconifciatliridLqudm effici|planum_,
aacoub m stjBodpiamdateriroonhparatfeldmfiV.tim cono., ABC.py-abolaJeft
**0 “»». ^dNPQjctnuiPims NOparallelusIaten ACj-contABC..
XI. Hyperbola Gnomonica eft fedtio coni fciatherici, quam efficit planum
• --quoddam p£tqaQdc.un.quepmdu<ftiJat£ris_vJtra vemcejrj^iuiCtum^
bafim porredium in lateri coni. In Conis.figura: appo-
A, f | y rr
Xil. . Ellipfis Gnomonica eft fedtio coni fciatherici,quaej du planum quodpia
n^fj^qbij^^ quoiibetextitPbafi&ifmaiftafecat/le^tfur, vtinL.
adiUftSa figura Coni ABC, ellipfrseft PR. t. • < J
-'XIIL^Pitoifrt^^^qmum voVaifffis iliafepft^erfeittnqjIanamvapia: contrm
JBS;;; : - ''da'ath'erid<ifii ; itfc«rrenS eumqaadjb 5 qoe 3 ratidheifci:atv £^JamreiSio-
nemipfe parabola, hyperbola:,&dlltpfexreferunt., i'
* ‘XlVi-f AxiBdoihifetefberici idgmdftpqasdiaxisraundifpmxenlrum bafisKI&
apicem coni tranftens ; axis alltdinifecftibnistft:lftteaisq)lano feiftio-
fijflkescapite^id^afiiriipMHsasfS-lftfea bifertattrfeeansjnlCuiufifiadi
"■ 00 '& casi /n .parabo&eft&lGi in :hyperidia-KM&v.iinea©EJyitrdlipfi defii-
que PR. .su-TKOib a qmoi Eirfm-? anoq
XV. ' Ctardaffe&&5&dar,adf0*s ilifofdfiiatim^applfcstasnappeilaht, fuhfli-
-- -«offl ji:r»^paraHdEe ai;emIe<ftioHisw(feTife«| 94 «itfetfecaiireSjih ambitum
; r -.buan aife^IflSpcfrtidtij; GuSuffiHddifekleiSioHutft-canscseBm bafes .
*' ! KV-£f - iSeikrrdinatftisiediaparsGfiordi dieUntutvVtinpaifaftbla linea EF.
XV&j--r->n r ;J5^4 : ' ; 'CentrUtft ; irefttSiS!fis dldmf’panftmtriHud, in quod
1 :i »iftnes feffieigm ft<ftiaaisdtns?dentbs radq"fe-
n J -i*fbefaffi doSflffiiiftseuiuffflbdsinieJirpfifiic appdfita
_p' j! flrnt'I«I©-:Etfi vero ApoHoriiua dignam huius men-
ri! tf6ttitByfege'i-lt,Tsft tameBmagsasetmderationis pun-
r.i au^atiPJ ctedx^OQmtfesprrs^srtkitiesl, & vtilitates
toyfiisismanciiemaiTenitiifGift Horo|raphia prodi-
... ni on*l6&ipfe®fedfteHd¥tutf 112 EUp ( sid/n 7 .X
<fisrus «SuhPfgAieets^iehittsKGRdtajnitiieftdi^^qhalis ordina-
, „ . tim applicata:, qua: per centum reflexiortiidiicmBsjuxta quam om-
tinsi halab' «felfliqt^ft554<»di»BeaadMt3o& <Janfii?a»>n&!pt6pomonen£4ia-
bent. HancinfiguraparaboterefertIinea©S.f!!bnon
«ivXKgjv -Easi^primaiiBiftdeiiMcftUK^iioAaKalsieftattcoffer.frcceli diamaet, a
quo fedtio principium ducit. .muici^oloiod auupildo °-
^Xf&HiiLswtt traafBatfoAinrftypeffcelagljomeniea^ftaSisiehiftfcEai hypKSo-
**“«. 2! myj»'t 3 &aird'd( 6 t^Cesi^«dBaavBumdateeiCOfifeiSpptdip 5 lfimiIiter pro-
^oiimufidujimcoinrafrrensipciiteemfediiwnpupaiuspvbeatprcentrumfeaio-
Kjaabhi mufjas.iqeiqiibd^sfagbft^iiatfaistranliiBS^vnarcom.duoiaddito ad fe-
miordinatas ita fe habeat,vt partes fedfi diEaa«ir£vfopoftea demon-
ftrabituf) aut circuli adfemidrdinatas, Latus tranfuerfum in hyper¬
bola: figura eft ED.
23 A 9 XXI. Af-
Liber III. Aft&raiutm Gnomon.
^AflyBptbtie-j 'feu-intaftsE : vocantut-Jne* ,;4.
• teri ; hyperboles, .femper.. vteipiores , nua.
j-.s.quSm tamen etiafn;in. infinitum produSs,
;.i cum es. concurrentes. Vtifunt in hac fi.
gura lin ea FG, quae femi-hyperbplst CA fem-
per quidem vicinior,nunquam tamen con.
ciJl currens q‘"' J ' ~
.'..Qppolitre fe&iones' hypertbbJ'» gnpmonic®«.o<;antBrj qpae in duobus
conis fimihbusvno vertice coniuiiais fedtiones...iirvjtHufq; coni ba.
fe terminatas habent.Vti in figura hyperbolae apparet.
isfomeu •' ^ '..IX
H YP OTH E§ES» feu PR. 6 N VN f IATA.
. r T“*Erra yvs/mnxasell vnum punftum fenili, non ratione imperce-
X ptibile, quod apex gnomonis in fciathericis refert.
■ uirV?: ; Itenditutjiiue, quodidem eft, ymbrofiis fadius cum luminofo vnam
lineam reflam conficit. .
s^Likd Vmbra finita partim-opacocprporejipartim luminofo ci
extrinfecotermino defimW.^ .........
ufK£u>; .Corpusopacam in aduerfam luminis partem.vmbramproijcit.
->V1‘ n-,i:Vtipun6tiYmbra fem per gft linearim lin eaf.Vmbrafupetfifcies, &cor-
poris vmbrafempereftcorpiis.
-HVJ& t r Moto, feulaminofo j feu,.qipaeor&-vmbrapajitet : mouetnr,D ■ ,'f%
mliEms dLumen. vmbraquecircaimmotuujj3pa.cum eOrpus pppojitis mouen.’
. -ilcd .. tutlationibus, hincjdextra fini/tej ftniftra dextraparte gaudenti
."a s;y cotpajSveroiuroinofunhquaaltiusj^antQbremorem.Sf^fuoijjfetius
/■■'ni ■ tantomiaioremagnomon? CredtonckmSiter vmbram proijcfs.YX’*
VpL. LumioofusijrnihrofufqM.e;ra4m%pJfi motus v£l^jjre\ientur.
rrlnepdemicirculi.plano.fempsr, e^nfcccn Vffn^SOlis X entrum ter-
-nsm sui ad .-tasail&t vmbrz extremumt'vndecoftfequcnfetdum Shl i <■ partes
-£ieq mnoba iperirohatet, totidem termigu£yjnkefcin dj^fitfpera^andumque
; . . : Solitiosl^defcribitciccUlum jternjinusinVppqfito plano squidi-
-iborq rdilqintontKiinmfemrfimilemsfdefcrifeetHi \b' *
X. Vmbrz,quas Aylifefiisquale^eidemplanoin centrb terra:, vel plani*
; bl ° ailtujm^^^lielis-in fuperficie t itpM>wmw ,Jm fcwrfc-*
-®° a ‘--P aquales Gtafu.. ^ammtntmrq aup e sj»ifoqt i. b
• ; iXL'i r r Planfdecfunon djfiaatj&radij foiafeliu ioppoijtais.partej delati fenfu
, . nonaiftSbS ::eail jieistfslodinr.c crugn rii y..: H . jrrad. ....ii, '
•* '*'* i { n:::l VertesignonjoniscuiHlqimfcolq.cjijiiCentroterj:5.congruitI,vti:dl®t**
tjt . obliquus horologiorum, .jjijb n .b .->
-esai^n Ge)Sfa>iqtoftientQtumcafeo!0ojju^orlimfcnittatetranon diftaWX&
"°JS :;' 3ibu ^npct^eieSeotumdehtrjijfculimbiieum.circBUs, cjjeftibusfunt fcrf'
H *W|* »&confiquqntetitota- tewgidiameteiivnumipujidtum; tota>
“ 5 ;cnj mt«rfa:eflduni3nmieHt:ergo. jjUQ4uisan,ea puhfhjm itideuu
...emmterra eftpnndtutn i
- c i? lieema»m.eft,v awiqiv c i
: i-Jl.sj.na» iujca ,2i;3£mbioj3noib£.i!i
.Q 3 ilj tiugS xlod*£
' ; ■ i .V .' T : .11 - ■ 1 '■ ' , '20 j t
PARS P RIM A
theorvmena-
Protheoria I.
; Dereqmfitu ad:Artem Gnomonicam ;Jiue Aftrommim ,
Sciathcrtcam,
‘"'t O fr v M nbfier in hac Arte GnOmonica fit,totius primi mobi-
lUdo&tittamih datum quodcunque planum proijcere,Vel quz-
W cunque afttolabijsV planifphierijfqUe psflim inueftigare folent
SRlfi Aft r ° I ' on ”* ea fiicfibe Iaborevlio-foliUs umbra: proie<ftione,ve-
Nnafigm lUti tadfofo quodam digito perpetuo demoftrareiadhoc-qUidem
praeftandum fex pOtiffimiini fcituneceffiria difeutienda-funt.
• Tertiio, circulorum coeleftiuro, horarUmquegnomonicdsdefcribendarumexa-
fia notitia r • ’ '
; Sedflnd6rplanorum,in : qu*pr0ie(aiognomonicafieridebeti : difcernehdornnu
exaiSum iudicium.
■ Terri6,gnomonis, feu indicis, aut fiyli omnium monftratoris qualitas , litus,
politio.
Quarto,proiedtionum, feaibrfiimqueinplanis caufatarumnatura,dteffeSus^
Quinto,pragmatica feffionum, proiediionumque dnftarum in tabulasredudtio.
Sexto, fuperficierum in planum proiefiio.
Atque hifce-fex,ciim totiusartis huius moies veluti bafibus quibufdamThcum-
bat, eaqufe ingentem rerum confiderandarum'materiem fecum trahant,deilngu-
lis feorfim tradandum opera: precium duximus.- ' --
CAPVT I.
De definitione circulorum cosleftium, eorumque in Horographia
officijs.
® TOLEMAEVS iuxta triplexhorologiorum(nempeho-
rizontalis, verticalis, ac meridiani) genus, tres quoque tan- ' -
tum circulos maximos in qualibet fphan* politione fefe ad
angulos tefios, vti horizontem, meridianum, & verticalem
proprie didtum interfecantei 'in analemmate fuo confide-
rat. Quilibet enim horum trium circulorum per ea, qua» a
Theodofio lib. t. propof. 15. demonftrantuf, redtus ellad
du.osreliquos,cumpereorumpolosducatur. Communes cmmmtsw.
■quoque eorundem circulorum iefliones in centro mundi mutuo inter fe reftos tuimmfiSu.
«onftituurit angulos,propterea qubd quilibet duo horum circulorum ad reliquum *' '
recti funt, vt diximus, & propterea communis quoque eorum fedtio ad eundem
perpendicularis. Communis autem fedtio horizontalis, & meridiani appellatur
Cc aPto-
jtArtis; magna Liber III. Prothtoria Pars I.
st Ptolemso linta meridiana? Se&ip ver'| communis hcg-izontis^yfrticalis dici,'
iur iinea aequiriddtiaflsVeo cfuodWcommunis etiam-feflio horizontis,& aqujno-
Hialis circuli, Cpmm.unis denique feftio meridiani,& verticaiis_Snpmonjocatnr,
Eccejjifunt(jjriuii j!q|orumP.foIemii^menfp)en^acit, vriicriiqqeeif ijs c&r-
tjmfakunrtribuensvSIos fefolatius aiuagatft&,!atius.quoqud eir&'c*um gb-
f bojamcpeli fuperficiem ambientium differentias explicandas affumpiimus; p| n ,'
refque, pro officiorum, qua: in gnomppicohq«iegpti 0 obnnent, multitudine, ac
diuerfitate ftatuimus. Procedentes vero fvttA&mt omnes circulos coeleftes in_,
r<mcu& triplicem diuifimus*jaffem. taprima claffelupt omne?
horarij circuli ,& iimiles . In fecundi
rs ij, qui ad horizon*
,.m furit paralleli,yeluti cfrculi altitudinum, quos Arabes Almucantaras vocant;
sufh^^00<^ip^l:par^.fe8siAfpl»*W$!^^a:4!« tWWcWfe-jSBs
ftituimus omncsijlosx^u* wmpi poifeutinter polupj muodi, & horizeritein^
terj^dij^uorum:icei» : m-magbgt4idi:fferentia ( ;aljjeffim,ad:a3£eminuridfiedii>ve5
luti omn.es Solis.citcuJi ad aquatorem paraUeli; alij.ycmad l>orizoi}tem redH|vfi
fimt Circulivprticaleso.quos; Arab.es Az.imutb nomijwntj.eon<)deraritur;4ijc[eH|
que,,qriinequead_. horizon tem,neque ad mundiaxemreiftiifed-obliquairiferle.
<aione, ; & ad huncy& ad riium fadla in coelo cpncjpiuBUijr,
cus,& omnes circuli,qui concipi poffunt, huic aquidiftantes; item circujjjpqfiticfe
nuffljdqmotumque co?ljeftium,ariot#mque-,dequibusommh*is ordine jgendufflf
.; definitiones.-
. n :l: Ti /f Emdianuggirculus eftille,qui per polos mundi ,& verticem .Iocidu,
: dVjL eitur, fugereminetque alijs maionbus jg iph^ra matpfiaTi^riius ajjg
eff lineameridiana;atquein hocfumjturaltizudO;poli.cuiufuisloci.,-. ;1 „.; r . . ,a
II. Aequino&ialis circulus in iphzra dicitur ille maior, qui ex mundi polis eft
defctiptus j.zqualiterque ab v troque polo mundifecundiim omnes fui partes re-
mouetur.
III. Zodiacus circulus eft oblique fecans in duas medietates aquinoflialetn-,,
cuius pol? tantum i polis mundi re*dunt, quIntiim-Zodiacus ab aquatore in Se¬
ptentrionem,.vei Auftrum remotus elongatur, ,
Bmum. Horizon effcirculus maximus ex veffie^MpuriAo Zenith^anquam r p 5 -
Io defcriptus,diffidit meridianum ad augulog reftos fphsralessdicitur a Larinis Fi¬
nitor, ebquod hemifphasrium vffum anon yno feparat; a Grarcis
frfuvos qtwr$itu>t i™ ™ 0/>*rie,. - ... ; 'i,;
ttralM’ soli, -n y. Paralleli S?JiS,feu circuli Signorum Zodiaci/untilli,qui asqffidiftatesa!q“>
Joriad motum S(^s,kunas,reliqHorumque aftrorum intra duodecim figniriZodiacr
coriflitutorumdBCAISff^ffl yceptrummundi, tanto minores,quant&ab aquatore
magis-elongancur.,defeibuntHr. Hi omnes iuxta fpharae diuerfitatem, diuerfi,
mode.quoque confide/: jripoffunt; fubfphau-areiSaomnes ad horizontemrefti,
inedia parte apparent, media vero delitefcunt; fub fpba:ra obliqua borizontenu,
, obliquifeflione radentes., nunc fupja, nunc infra, pro jignorumcpnIfitut|jrie_^j
pcfctionem maiorem, aut minorem exhibent,,Sub fp.hafra vero qbiiquiffima ad bPr
rizonfem paralleli, feuaquidiftantes, perenni yelapparitione, vel occultatiPhS
confutuuntur.. ; -
- Ex his.omnibus femper partim iripra.horizontem.c.enfpicuis, partim infra lae
1 - DeCirculhCceleBibus\ ' l - 20?
tentibfcsvBfiofunt omnium maximi,quafi ex duobus mundi polis vno circini pe-
de%'$erqp'olorum fixo, : altero ad horizontem vfque extenfo, defcriptis-quo¬
jum yfiUs^Alfrbnomismaxta^ femperapparentiuimalter verbmaximusfcm- *
per occultbrum /appellantur. Et quamuisaltet 5 alterifemper-fifsqualis , & par; „
nemo raffieriexiftimet vtrumquefemper eiufdem effe magnitudinis; ambo enim *
tanto maiores exifiunt, & inter fe viciniores, quanto horizon exiftitobliquiori ‘
adeo vF^hlt^'uVropol6rum ? degeiidbUs eiuifmodi circuli proHiis in vnu coeant,
& euttfa!'i}i»tprecoincidant. Sub polaribus vero duo tropici horUm circulorum^
fungentur officio, & vtciflim fub-’tropicis habitantibus polares eorundem duo¬
rum p^alleiorum munus r obibunt"i Hi ; namqUe paralleli in omhi iegione inter fe_j ^ ;
femper 5 quales,&squali terabaequatoreremoti, vti conflat ex propof.fiilib.i.
Thfodpfij, vbi demonftrat ipfe vnam ex proprietatibus circulorum Iphaerasi
qux ert huiufmodi: Girbulus in fphaera maximus,qui aliquem circulum ‘h8n ma r
ximhm tangit i tangit quoque alium non maximum illiaeqiiaiem, & parallelum-..
C&m crgo circulus maximus, nempe horizon;; tangat parallelum femper appa¬
rentium matrimum fuperne,idem inferne tanget circulummax imum femper od-
cultorum illiOppofltum i Vbi nota aliud efle circulum maximum fimpliciterialiud
jnaximunrcum adiunfiione; htenfen dicuntur maximi comparationedlidrum mi¬
norum'. .. 1 •'■■■■• - -
VI; Citeuli verticales didi Azimuth funt circuli maxinri fele iri puriSo verti- Orodi Mi.
'cis,--& imo pedum iriteffeearites ad horizontem redi.- muih^ir
• VIE',Girctfli-alfitudinum didi Almucantaratb , circuli funt horizonti' iqtndi- circuli Jlmx.
ftahresyqiii quanto ab'horizoritejfunt remotiores, tanto magis magllque &m\- ciu ' aUh ‘F ii!
nuuntur; horum maximus eft horizon. Vocantur circuli alptudinum^o quod al-
‘titudirierhalituius aftfi-fuper horizontem eleUatidetermirierit'iftntque in figura
circuli 90.horizonti paralleli. •' r! . ;
VHIi 'GircUli coeleftium domorum,feu politionum funt duplicis generis'siiixta cmuii
'Eegiomontanum' eninrriihilaliud funt i quirinij circuli; qui tranfeuntes pet com-^W*
munes ho'fi'zbritiss"&lneridiani fediones, aquatorem in duodecim «quales intef-
fecant partes : 'Iuxta Campanum verb nihil aliud funt, quarri circuli tranfeuntes
pef communes fediones horizontis; & meridiani, & verticalem primarium imi
duodecim ; «quale spartes interfecantes. - - u
; .l-JS ParaiteKciUitarkmsfeucirculi latitudinum.ab arcubus/eu parallelis fignS-
'ttnririOndfffefunt : Sunt fentffiiCirculiyquatorisquidiftantes. Circuli quoque de-
clinationis-SoliSdid-poirunt.iAtque hi funt praecipui .circuli, de quibus in hac
Gnomonica agetur, '-i’ “'v jl -.a-ro ---
“-'•• ! E#quaais quidem dare Cognofcefe poteris omnescireulorum fifusj&mterfe-
^ioneaaa meridianumi& horizontemr-quOis-cognitis nullam habebis in fequentf- - '
fcus difficultatem'; Quate 'diligenter fefe in ijsfibifirmiter imprimendis allaborabit -;
Eeaoriaritcquarii ad fcqucntra progrediatur. •
^P^JS^fctretibrum coelefiiumm JJironoma ^nomomca. •
/Xi£ubh oiil,< n-l ^"*' i " r ' :• - >
sbommoani non metui »De Circulis verticalibus * •’ .'
..•runsisnr.pp . .■ , j:; ;
C fbfiB.ildrtlgales^oS Arabes i 4 zV/»ar/&appeIIant, funt circuli maiores,qui
pdf^.tobBet loci verticem,feu 2e»//Sy adfingula horizontis punda dedu¬
cuntur, fefe muicein'in : 'Hf»2rt.,& iVWir interfeeantes: Omnes autem hi circuli
Cc 2 reftos
! ii
j 0j f Artis magna Liber 111 . Protheoria ParsI.
reflos com horizonte angulos fphxrales conftituunt,funtq,ipforuinplansirid p]j.
num horizontis refla per 2 2. primi libri Theodofij, Et quonjam totus horizon^
continet 3do.gradus,perquorumfemperduosoppofitosquilibetverticalis,mcc.
dit, efficitur, vt in vniuerfum fint 180. circuli verticales, quamuis per lingula ho¬
rizontis punfla, prout vfus exigit,:eos tranfire Aftronomi imaginanturiqua ratio¬
ne propemodum in finiti erunt. ......
Inter hos autem circulos verticajes annumeraturquoque.Meridianus ; ;. ; tranlit
enijn &ipfe per verticem cuiufuis loci..Quemquideromeridianunrvnus,t^ituni-
modo verticalis circulus in vertice ad angulosreflos interfccat; & hic pecul|an, ae
cirmliu r«* proprio vocabulo > Circulus verticalis per antonomafiam /olet appellari, tranfit.
,K * que per communes fefliones Aequatoris cum Horizonte,qualiafuqt in hac figu¬
ra D,E, quar veri Oricntis,& Occidentis punfla dic untur.
Meridianus quoque c-ircalus, & verticalis proprie,difluSjtptum hemilphEruim
fupernumin quatuorjquartas diftinguuntiquarum dux orientales dicuntur, vt eft
ea, quas vergit in M|e.ri(liem,diciturque orientalis meridiana ;&ea qua yerfusSe¬
ptentrionem porrigitur, appellatur orientalis Septentrionalis. Duas vero oeci-
{lentales nuncupantur, quarum altera occidentalis meridiana, quoniam in meri¬
diem excqrrit, vocatur r altera Septentrionalis occidentalis, quod Septentrio¬
nem refpiciat. Quamuis vero omnes circuli verticales maiores fint, non tamen.,
in hemifph*rio inferiori nobis occulto deferibi (olent,fed infuperiori tantum no¬
bis manifeftd,eo quod nullum habeant vfum apud Aftronomos in inferiori hean-
iphseriojvel.certe rarum admodum vfum.Qqpniam vero circulosonines vertica¬
jes per guiuslibet loci verticem incederecUximus, perfpicue colligitur illos nun¬
quam locum mutare,nili vertex mutetur. Vmje in quolibet hemilphxrio, hi cir¬
culi immobiles prorfus concipiendi.erunt, alij tamen,atque alij Jn;£arqs. hemi-
fphserijs. ' •>.’
Ai pii frtfi . -Excogitati funtaute circuli verticales ab AftronomisadvaMS fyderumqbfe'.
vm&iiisci* uationes.Primo enim officio horum circulorumdifiantiamiamplitudinemue^is,
nlnj. .& reliquorum aftrorum a vero ortUj& occafu, venamur, ac determinamus, quan¬
do videlicet aftna eriuptur, feu fupra hoi ironteroafeenduiit, vel occidqntjfeu io-
&a horizontem defeendunt. Oftendit nanquetiobiis cifculus verticulis-, qui tunc
per centrum fideris tranfir, quantus fit arcus horizontis inter fydus, dum ex par-
*•- teptientis horizontem contingit, & punflum verisaentis iquejn quidem arcum
j}orizo.nris, amplitudinem appellamus orturam, qB»!d»ftribui«u r idSepteBtI*Or
pakm,& M e/idi onal em, prou t ftellafuerk ioqu3 r taSep*efitrionjIrortiua,velme.
ridionali ortiua. Pari ratione oftendit nobis circulus verticalisfej.qj^ituSiSFa^®
^««*^^P ri ^ nti5i?t?? - f y du ' !5 ' d ^ ex ^«e.accidMis:bud?ontem»c-(?piiqgit.,^jwn-
flumverioccidentisiquemquideia^r.cumaajnpiitudioemdicimuspqgiduaiiy»
f*** njs$ etiam diuidinrrrnpcciduamiSeptehtrionaleaa*i&MeodiDj»a|q0}!,,figMdfcj
amplitudine ortiua fuit explicatum. ltaqUAj^ryerikaies.«ifcuiqs : fpgir^«^&
quanta fit Solis, vel alterius cuiufiiis ftell$ amplitudo tam ortiua, quam occidua,
fi tamep amplitudinem ha^ts habentautewOiuniaaft^frpciEqitoMBfo-
flialem polita amplitudinem; lola enim iydWa in ^quinocifafi circulo collocata,,
omni carentamplirudine. Hanc portqamplitudinem,fiue ortiuam,fiue occiduam
vocant quoque Aftronomi latitudinem ortgSjvel occalus
Secundo,jper circulum verticalem proprie diflum cognofcimus,in qua mundi
quattaqu^uis ftellacq]lQcetUtqw>«is-t«apWE:oEqBamcaufamnon incommode
a nonnullis ifti circuli verticales dici folent circuli reflitudinum . Quanti autenu,
referat h^c ^niriq,,in ; quavidelicet-jni»n4ip.a«e§9l ; rep,er}jturr®r?ft)§tbo'V
dieinon ignorantij , qui V el mediocriter in Analcmmate.Prolemsifunt verfatfc
, fiam ipfe per hanc diftantiam Solis a verticali proprie diflo, c
- J s' sO ' ‘ ' . qiwS
De CircuJisCcekfiibus ,
lllpifl
quos verticalescirculos habeturjhorologiahorizon--.
talia defcribit. Qeterum in fuperiori figura dmfti
funt circuli verticajes denis inter- fe gradibus di»,
ftinfti ob anguftiam figurarjn qua Ai eft fe&io.com-.
munis horizontis cum meridiano Septentrionalis;
,C 3 fedsio ? comntunis horizontis cum meridiano me-
i D - j ridionalis ; B,vertex capitis; D,fedio communis ho-
—-—p- ~~y R rizontis cum aquatore orientalis; E,fe<ftio commu-
X. I nisharizontis cumaquatore occidentalis; Circulus
—denique ADCEjhorizontemreprsfentat; ABC,me-
j&jipwm ^jWaED^qiytqrgip. !<M r & wp , - w . <r. , - edtn
f. II.
De Circulis altitudinum .
C irculi altitudinum,quos : Arabes Amucantarath Latini plerique circulos pro- 2»W» ju
greffionum vocant, funt qui ex cuiuslibet loci vertice, feu polo, horizonti
«quidiftantes, feu paralleli defcribunturdiuidentes cuiuslibet yerticalis circuli */««.
quadranteinLa2e»rVA adhorizontem vlque.jn,jo.g,radus(tQtenim^/rwari?»r«:«rA
defcributur ab Aifkonomis)i quibus verticalibus omnibus-viciffim Unguli in/jtf o,
ipartes diuiduntur,quoniam in toto ambitu horizon tisjtfp.quadrantes circulorum
verticalium continantur:ita vt circuli A!mucantaraeh,&Azimuth,hem\[pkxiicstm
quandameSBciaptcontexturajiijVtinpraecedentifiguraintueriJket..
; Inter omnesautem hos circulos.maximus eft Horizon, infraquem non defcri»
buntut-reliqui Smucantarathi, quoniam fpe&ant ad hemtfphasrium occultum-,»
quod antipodes noftri inhabitant. Reliqui omnes funt minores ,& omnes inter-fe
insquaks ^quorum mto(mus ; eft is, qui proximus vertici exiftit. Et quia-polus:
omnium horumecircutorumeft Zenitb. euiufeunque redonis,perfpicuum eft eos
non mutari, nili & Ze»«Amutetur vnacum horizonte. Quate in quouishemi-
fphsrio hi.circuli omnino immobiles fune concipiendi ... ^ < \:s~: l Osbs
-ExcogitaruflfAftrpnOroihoscirculps altitudinum, adaltitudinesaftromm obi retiut hmm
feruandas; pjgcioenimhorum.circulorum eieuationes fuprahorizQntemomnium t '"" / ""”''
fyderum tam.fixorum,quam errantium metiuntur. Nam tanta eftcuiufque lVelhe
Ititudo, quot gradus funt ab eo circulo altitudinis, quemtuneeccupatsacjiltarii
—^. A. . zontem vique: quos quidem gradus indicat qua-
3Jtans ijle vetticalis.qui per ceptr 5 mJl?ll«.incede-
:'if¥‘dFlIigitur j Exempli caula:Sitaftfuql^in. cir¬
culo aJtitudinis.QH, pcrque centrum aftri duftus
. verticalis iit ABC, oftendetque arcus HG, inter
k horizontem, & circulum altitudinis interiedf us,
/iellae altitudinem . Maior tamerf vfus iftoruro cir-
, culorum eft)n Aftrolabio , nam mediantibus ipfis
' cognofciturhor?diei, velnoflis. Item quantum
.: s d'4i 1 Opra hprizontem attollatur fingujishoris diei,
v. - . vtinvfoAftrolabi)explicabitur,
. ; Pf aeicthQspmnes cjrculos-altitudinum intelligendus eft alius infraJjpfizpteiq
^qHidiftans, qualiseft-Qg. Quando enim Solante ortum ad hunc perue» tiu» cnfu/iu.
nitjinnium eft aurorae ,-.yel crepulculi matutini; cum vero eundem-poft pccafumi “•
sttingit, hhis^ft.crepufcqli.vAfpertini.Nam. Soleexiftentefubhotjzonte j8.grv
2 0 $- Artis magtue Liber 111. ProiheorU Pars I.
quiquidemgradUsCOmputari debent in circulo veiticali percetrum Solis defert
pt 0 , illuminari incipit hemifpharium fuperum matutino tempore; vefpertino au.
trtn definit illuftrari fecundum communem Albpnqmorum leptentiam .-Hic au-
tem circulusdici potefi paralleiuscrepufculi. ’ ; /
. „ . i m-.;.-• ■
<De Circulis borarfs. y'
G IrcuIi horarum diftin&ores,qui & horarij dicuntur jiunt circUHmaidres,,qui
permundi polos incedentes, totum aquatorem in 14; partes «quales diftri-
buunt: Nam cum tempus fit menfurf motus', & vice verfa,motus fit menfura tem¬
poris, vt ex Phyficorum libris confiat f AEquator vero ad modum totius vniuer-
firegulariffime feratur; menfurabit aquatoris motus non incommode tempUs, in_,
quo primum mobile ab oriente in' occidentem' mbaetiiri Vnde fit, vt vigefima-
quarta pars temporis, quo totus aequator femel circunducitur, correfpondeat vi¬
gefima quarta parti ipfiussequatoris ,&i contra, Hanc vero vigefimamquartam
temporis pradiSi partem, horam Confueuerunt appellare Aftronomi , ita vt totus
aquatorfpacio 14. horarum femelcircunuoluatur,'& vnahora, feii vigefimaquar¬
taparsprafati tempori Smenfuretvigefimam quartam partem aquatorisySt ver^i
Vice vigefima quarta : pars aquatoris, vnius hora metiatur quanlfitatem 5 quae qui,
dem Vigefima quarta parssquatoris continetgradusi5.itavt«5;gr;*quatoth
vtffhOtaeTorrefpondeant. Si igitur per fingulos arcus aquatorisiqui-i sVgr. com¬
prehendunt^ per potos mundi circulos maiores defcripferiitio?,quierunt num&,
roduodeesnvfquoniam quilibet tranfit per duo pun&a oppofitaitt*quatore,'ita vt
interqiioflibet duos immediatos interijeiantur 1 5<gr>Miuideturtotus*quator,&
finguli paralleli SoJts in 24- partes horarias. Hi igitur cireuli horarij dicuntur^ fcu
hotarpatfiftinfioees,qui concipiendifiunt omnino imrfidbilesinqualibetfpiisra,
quemadmodum : Scmeridianus, quiinterhorarioSqnoqikcircutosrconntmieratu&
Irrdkaittaurpm. ifti citculrhoratij horas,initio fumpt6 r a.'meridiahqeircuIo,3tqueia
3deo a meridie more Aftronomorum ;ita vt quaridffSoI ad meridianum circulum
iri patertwhemifpheribpferuenerit motu primi mObilis,fit’duode(Jim'ahbra:quan*
dttvetb ad fequentenrcirculum horarium,fit primahoft^oll mer-rdiem 4'-q® 0 ^
aditocmid® 1 yfitfecutrda hora, & fic deinceps 5 doiieccadmeridianum inocculm
hemifphaerioiperaeniat,vbi.iterum'eftdaodeciniahora5fie r m^msedia ! pox'bil%s
.' mmnia&ile ititelligi poterunt ertiu:. figuli,in qua
meridianuseft ABCD, PqJusartjcjuVAyAntam-
qu's G, Aequator BD, Horizon obliquus ,GE,s^er-
X ‘tlcaIis'‘FHv 'Gircdi autem^torarij funt ij, qui,per
vtrunqtre polum' ductatur;,&:dtip3dnt
• ■ : rcnain-duqdecimioSrKqurales{repra5feiifara^
1 hac figuradim idiam dtataxatiphsrat^am t T U ‘
a rum, qua; eft-a meridi^WaS meridianum
r -'‘fifeiS fuifiSfur,habebitur integra fplraf^Smi^nam*
__- ^ ; queduq , taliahemiiphariafimiIiaproxAiSjnterfc-
H ^ ' fe,qub'd‘adpofiri0nemhorariorumcirculorumat-
titiCtpjuOfum meridianus ABC, eft citeuliis duqdeciiriarhOra
A*C,#cu'nd* hora s A3Q tertia hora, & fic deinceps,vt facile numeri in sequ^-
" tore pofiticommohftfant . Atque hicifculi, qui fimpliciter, & lirieaddifd, :l hqtf-
rijnuncupantur, quoniam a nulloloeojqUam a meridiano citculo,eommodiusiri» i
yl&CjrtuliiCceteflibmi.
207
riaaj 4 jei:fa»jtuF ? ;¥f'ffl fp|i?ta doeet 8 e,e&m;triM 4 can^pei'polos, m.u.ndf,&par-
tcs. aquato# zqualcsrifdem femper eruat nupjersiwqBouisfliinate^quainuis
•variam habeant politionem in varijs horizontibus, ■ : .1-
- Eft.^Wgwas.circulofumiwsafiowi» diflin.
: •rtfsf» «atro-.tnanfcwtfij** round* *»*#***»
pojos, aeque dtoid uotlQmnes paray
. pfgto^uati^e^ 24 ;hQtassqa£yesjre<Jcarcfi 4 iufr t
J»uav€ui^betpa^lleli;irtrfuedeciro:partes!^{ua-f:
ies,Pari ratione areBmjipdufn(!ffl-ifl:tQtttle ; sqflar.
les partes diftingunt; quz quidem partes dicuntur
hora? inzqiiales; quoniam in zftate horz diurnas
maiores funt horis nofiurnis, Quare fi arcus diur¬
nus trium parallelorum, verbi gratia tropici Cacri,
zquatoris,& tropici Capricorni, in duodecim par-
1 nhterque arcus no&ur-
nos,& pe tem circulum
maximum duxerimus; habebimus circulum prime hor^. Si yerdjjer fequentia_<
tria punita, habebimus circulum fecund horre, &fic deinceps 5 >vtf n hac figura^
cernis,in qua circuli horarijdufii fiint 3 tropico ad tropicum duataxatj Reprelen- .-
tat autem etia* h§c figura dimidiam fphgram tantum, e?m videhcer, quz eft 3
meridiano ad meridianum; ficut & przcedens; poterir-taraen fiipplere vices alte¬
rius medietatis \ funt enim talia duo hemifph^ria inrcf.fe' omninofimilia.
Eft .poftremo aliud adhue-eirculorum hora¬
riorum ;gemis cum neutro--,prjdiiftorum coinci-
dens. Quamuis enim diuidanr fipgulos paralle¬
los in 24I partes zqu 3 les, inquoconuenjuntcum_,
circulis horarijs primi generis* tamen non jnce-
dunt per polos mundi, qua in re abljfdem di- & o «*>.
ftinguntur,& cum circulis horarijs fecundi gene-
■ 7 f> ris c °hueniur,r.; Hi antem circuli ita iti. Iphzrp de-
fcribuntur-: Qmnes.parsilieli^oliadiuidiinturlHUa
3^, ^ yiginti quafuor partes «quales, initio facto ab hq-
. „ *■; rizonteoceidentali(fihoras;nioreltalorumdefide- .
tainus, nimirum aboccafu SpUs inchoatas ) yel ab horizonte, orientali ( fi horas
ab ortu Solis incoeptas exoptamus moreg^yioniorum, aut tofularum BaleatiunO
Et per pumSa proxima horizonti ducitur -circulus, fim.iliter.per fequenria pun- m "“ m '
fia, .& fic deinceps donec habeantur,viginti quatuor circuli., quorum vnus
horizon, ficut & in procedenti genere fecundo: Hoc tamen ordine, vt hori-
zonfemperrfit circulus vigefim^quart? fiorz. Deinde more Italorum,, primus
circulas fubhorizonte occidentali fit eirculus primz horzfequens fecundz, &c.
More autem gaMoniorujn Baieariarumque,Infularum, primus fupra borizonteih_.
ex parte orientis fir circulus prjmz horz,fequens fecundz,&c,Hi vero circulicon-
tingunt duos parallelOs,qui-inter perpetub apparentes funt maximi: tatnguntque
horizpntem jji yiginti quatjupf,illis_puni 3 is,inquibus circuli hpra.rij primi generis
eofdem fecaijt: NamJ.pM.1u?OPMng3 educantur circuli contingentes didps pa-
xallelos, d|uidentur.ab,iiUs Omnes alij,paralleli intermedij in viginti quatuot par*
tes quoque equales,initio fumpto ab horizonte, vt coftatex 18.propofi3.lib.Theo-
riofii.;Qji 50 mniainfuprappfitafiglirarpQteruat ; CQnfpici, in qua dudlifunt circuli
horarij a trppicoad.trppicum : duntaxa|, quamuis;hi omnes circuli vna eum inter*
lefiionibus fuis.non, nifiin’ folido;cpfpore feuifphera ad amuffim delineari polfint^
Hi igitur circuli concipiendi fimotangere parallelas EN,GH, in viginti quatuot
Artis riidgtue Liber 111. ProtheorU Pars I.
ptmdis, inquibusa eirdilis' horarijs primi generis diuifi funt in viginti quatuor
partes ^quales: Efi autewbme figura dimidia tantum fphsra a meridiano peroc¬
cidentem ad meridianum, fi more Italorum horas volumus; vel a meridiano per
orientem ad meridianumv fi horas ab;&riu'&)fisSnteiligamus; Sed tunc loco vige-
fim* tertiae hotapohetida eftpfimaibrari&pfo vigefima fecunda,fecunda: pro
vigefimtfprima, tertia, - &c; IntelleSo tamen vnb hcmifphjeribTfacilS alterpmin.
telligi'p<3te'ft : , quamuisnomfint hajeduohemifph^riainrerfefefimilia.yeriim vt
> nia melius concipiantur, hanc figuram vna Syhopfi omnia ob oculos po*
n, exhibendam duximus. - -—
- In qua defcriptione ABCD medius circulus reprsefentat arquatorem 14'pun.
dis intotidem horaria fpacia diuifum ; circulus EFGH intimus parallelum maxi¬
mum femper apparentium; circulus Klmn extimus parallelum maximum femper
delitefcentium; circulus KBSD horizontem obliquum, qui tingit didos paralle¬
los in ptfndis SK, irt quibus idem fecat meridianum KOm, in quo pundo 0 polus
efi;reda POq,refert circulum horae i aftronomicae, fiue ante meridiem, Sc i i poli
meridiem ; circulus PSRT eft horae i ante occafum, vel ortum tangens didos
parallelos in pundisPR, inquibuscircOlUs PORq, fecat eofdem,femicirculus
fcilfcetPSR ab ortu, reliquus RTP ab occafu. Arcus autem PK , SR ,-funt fpacia
hotaria. Vides igitur vnoquafi intuitutotam horarum abortu & occafu vna cum
aftronomicis ideam; ex qua lingularum interfediones cum alijs ita repr^fentantur,
vt ex hac figura & tabula» conftrui , & horologia Italica, Babylonia, Aftronomica
o'mnisgeneris conftrui,vt in decurfu operis dicetur,poffintj pendet enim hinctota
linearum horariarum & horologiorum folarium dodrina.
Porro h^c duo pofteriora circulorum horariorum genera, quamuis in vna ea-
demque fph? ra intelligerida fint prorfus immobilia , vt & primum genus; tamen
non funt eadem in omni fphsra. Variabuntur enim hi circuli, fi fecundum genus
conftituant, in diuerfis fphf ris, ficut variantur arcus diurni, ac nodurniyvt con¬
fiat ex ratione deicriptionis. Pari rationeijdem circuli variabuntur, fi tertium-*
genus horarum indicent, in diuerfis regionibus, veluti mutantur paralleli maxim*
femper apparentium. Nani quo obliquior eft fphsra, eo maiores funt arcHS diur-
nifignorum borealium,& arcus nodurnj minores: fignorura verdauftraliurh arcus
diurni
DiGirculisCceleflibusl 209
•diinw n&ortsv&noftutnimdores.p|>9rHerquepatanelifettpet apparentes ,y&
horizontem tangentes, maiores. , 1
S- 1V -
^Be Circulis Domoninicoele
G ^UIfdotnohm c^Ieftium funtcirculriiaibres iiuinero fes, qui totum Cce-
ihnfifa duodecitfispaftesijquasDomosoceleftes appellant jpartiunnir.Di-
cuflta#autdffl r CcfeMesidoibus TO cceloea partessin quibus varia dominia obtinent
■iydetarGinffabtetavetefesiAftrotfomi-ammaducrtifleiKftellarum vires, & mflu-
-xus?-1ft>n folim pro fihgfllarum ffellarumpeculiarinatura variosefiej.non enim
Omnes eunde-m.habehtinfluxum,cum quadam exficcent,quadam frigefactant,
quadam;ealefaciant,quadam denique aliteriatqueaiiteeafiidant: Verum etiam.»
in.aifciatqueah'oereIi:fitu eorundem :viresih0deaugerfc,'iflbdciveroniinuijquod
•noBofefcBreinlumina ribusdepreheifdimuS-qubtidieioeftfimus etenim" commu-
miter temponrmanutationesaccidereiSofe horizontemcontingente mortu, vel
-bccafeitem eodem exiftentein meridie , vel in media noCie.' Similiter aduerti- ^
•muscbftvotutn Limae per eadem quatuor loca,maris fluxum, & refluxum contin- ^
gereinfallibilitem maxiraafquefere/emper excitari tempeflates i. Qua quidenu.
-omnia quinis in reliquisilluftrjoribus ftellisper hac eadem loca decurrentibus, fi
modoemimum diligenter aduertat. non-difficileobferuabir. Obhanc enim caufam
J?toleniausdiligentiffimeexplicauit.flellarumadh'ac quatuorlocaaccefTus, ma-
.x-ime veracum Sole. Cum hoc,in'quam;ariimaduertiflcnt antiqui illi fyderumoE^
- feruatores^diuilerunt totum coelum in duodecimpartes, in quibus praicipueiab
Vatufcdhtfs, &:pofitiones,-fteila^’awos:etiameffe(ftusinhisinferioribus r produ-
-cunt,TpiaStpjidemrpartesiduodecifflilomkiliacoeleftia appellarunt. Iiongaenim
jobfeuatione deprehenderunt duodecim efle.infignia huiufmodi locaihcUdo;fia-
-tuendaiCircuIosvera&as duodecim. parfes:diftinguenfes,dreuIoscoSleftiuin do-
.morum.nimcuparuntrdjequibusnunc fermonem habemus: Inqiiibusiconftituen-
-dis non Omnes Authotesinterieconueniunt. Quidam enim Omiiesduodecim.do-
mos.faeiuntajquales,qiihdam veroinaquales. In c qu'ibufdam‘ tamen irite^fecomie-
niunt.In primis,ab omiiibus quatuor illa mundi loca, hempe Meridies,Occidens,
-Medianfix,Oriens,vocantur cardines mundi,& arecetioribus anguli,feu ctrfpides,
qui.quidem cardines,etiamfiinfigne habeat finguli poreftateffl; Ptolemaus tamen
Jlb;3fludiciorum.Afiro]ogicorum,coeli culmen, id eft,cafdine-m meridianuomni-
ibusalijs.prafert. SeciindbJoco ponit cardinem orientalem/Tertiboceidentalem.
-Qudrto,ao vltimo cardinem-media.hoiaiSiRurlus cohueniunt omnes,qui fpatium
quoduisinterquoffibet duoscardines coprehenfum in tres diuidunt partes,vtha-
•beantdttodecimc@IefiiadomkiIia.Cbriiieniiinrpoftrefflb,quia'Omnestu metes,
tum recen tiotes,mitium prima.dojiuis faciunt cardinem orienta;Iem,&reIiquas di-
(tribuunt fecundum fucceffionem fignorum propter motu planetarum ab occiden-
xeiai^igjiremjitavtfecunda-domus-fit infra horizontem ex parte orientis, & fic
de cateris: vndeidemquciqtie initiumomhes;pqnuntqua«:adomus,J(eptima,& .
decima, quoniam ha domus fecundum illam fucceffionem fignorum initium ha- '
bent in quatuor mundi cardinibus.Licet autemin diftributione huius ordinis inter
fc non difcrepent Aftronomi,in particulari tamen domorum diftindtione alij aliam
lunt rationem fecuti. Quidam enim antiqui initium fumentesab Horofcopo.fi-
cut & omnes Aftronomi, id eft,ab horizonte ex parte orientis (eft enim Horofco-
pus gradus, feu punCium illud Zodiaci, feu ecliptica, quod fupra horizontem^.
~ Dd emet-
s?*a
Artis magn&LtterlihPwiheM* Pars 1.
^wgfcraqqitiaCBiuflibetrej^ipptaihiBatittitatejlicuiujiomlfiisVyd-paacipiQ
alicuius adificij, &c.) totum Zodiacum fec u n d uta ord i neraV«cc rffronemquj_,
lignorum in duodecim partes aquales partiuntur -, & per feiftiones harum partium,
perque polos Zodiaci fex circulos magnos educunt, quibus totum coeium in duo,
decim partes aquales diffecant , qUsdbmicHta coeleftia nuncupantur . Eftitaque
hac diuifio coeli in duodecim domos fimilis illi , qua Aftronomi diuidunt totum_
coelum in duodeciist?,%Vf£i^fidi4«S'-{?fti:»tani£^i:m,aipres ;qui ex polis Zodiaci
per initia omnium lignorum defcribuntur; hoc vero excepto, quodin diuifion^
«KfiTOduod.eeimed9©ftS<c»r<miiidiuiiJenreswn3n,-feaip;ej-mnfeantpet i figper B m
pfEd?ia,ntfcanandl92Wti«wiaiic*iu5%niinij(Miaonte extitetitj& quqdde^ept
arcmcipi,tomQbHe5*;0u@ ta^aehcireuli d.uadsEimdtgnaaift»n|aaitg«i\!na$j^
«bIo ekcttaiootenthrt Ycrtim tamen e.ftinuRqucttri teseircuios dQmsWjmcdsld.
ftiufneofdemperrt)aner-e:jpropterj«9tum polorum. Zodiaci -..cYetSrt ftfooct*
itioriethaiffcribetjdQtmm cireffiwum-fifiesleftium domorum, fojii velimusjacddet,
vmukalleJI» in ; hsSBhph*rip.b<weali exiftente.s eleuara iara fupr4 borizoiiteum
inciflaut ampti.w.anbdom limmmuWitem in auftrali hemifphaijoSonftttutsiHni.
dumr.ortarrifupra, hpri^fintentiaduodecimarai fep vltimamrdQnJums.quojrianaa
vtrumqyej.eftseflntra rationem prima domus.coeleftisj.& duodecima v^eeundiini
• enim Omneifete; Afttelogos totaprim&domtKfub horizonte debrefriticmusim-
riumeftherizqn ipfe . item tota duodecima domusfupra horizontem ftahiitur,
crrius Sais: eft idem horizon. QmdamyerQrjnterquos.AicabitiufeScIhdmiesde
Saxoma.contuimerant, artum-diurminvHorofcop.iin fex partes aqtia!cs;ihtod-
duxerim dmt, demqueiiiofturnum difttngijunr rper.quasfeiftiones polosimundi defcribtint
™* lineor, mniores diffidentes totum Coelumin duodecim domiciiia coeleffiai.
jQua.diuiCone non-folum duodecim domus,efficiuntur inter-fe i n anjudes-j Chnt,
aliquando illa, qua funt fupra horizontem, lintmaioraijsyqtia fub hocizontela-
-tent:, ; aliqUaniddiver6imiaora., vt perfpicuum eft ex arc-uhns diurnis, &ribftumis
Hocofcopi. Yeritmetiara.domiciliavnius diei, vel nodlisdnaqualimexiftunt domi,
cffijs'alterius diei, yelinofiis, cum vtiius diei, vel noftis'arcus Horofcoprmaiorft
•areuMorofcopi alterius diei,vei nodtis.Quod quidam aduertentes diuidebat.zqua-
torem perpetuoin.dnodecihJ.partesaquaies ,.&,per:feiStbnes, mundiquepolos
circulos domom eceleftiitm defcribebantsatqueira aqualia femper domiciliacon-
ftituebantrG«terum;his.Qmnibus idem accidereneceffe;eft,quod prioribus!&pro-
pterea ab ommbitsiam.Aftrologis ha rationes diuidendi coelum in duodecim do¬
mos excluduntur.-Quare omnesrecentiores volentes pradida mcoaimoda vita-
re ,& fonpet integw.fex domicilia; extare fupra horizontem, totidemqueyaftij
cundemjaliam funtmethodum fecuti . :Delciibunt enim fex iftos circulos dqmo-
rum cceleftium,non per poios Zodiacicaot polos mundi; fed per polosveftirf s
circffii proprie di6U 4 hoe eft per communes fediiones meridiani cireullcttffiibgrl-
-zonte, >Hac enim ratione sciim medietates oronhimocireuiorum coeleftiumrdo-
morum integra fintfupta horizontemxiridcmqtmaniegr* fub horizonteffita-vt
horizon'fubeat vicem vnins.drcuiivfeciilimeeuitabnntur omnia pradirta incon-
uenientia. . '
ni/irtpantioo Pqrrdhi quoque Authores inter fe difcrepant,ciiroquidam aqualesconftituant
Morem, omnesdomos coeleftesjquidamvexbmaquales efficiant; ' • ' :: '
b Q Cam-‘
tlvtun ■ BiCiftuliiX celtibus. «»
„ , .Campanus,enim. ouem multigrauesfequumur
•' i /' Authores, circ ulum verticalem proprie didum In c—fELT
‘ , JCV • tres, partes .irquales partitur in fingulisquadratibus
/X^fTv ~^SA..inter quatuor.f.ardinesmundiinterceptis.,ita vtip-
tus verticalis in duodecim partes iqualesfitdiftri-
\ •» c butus. Per hasautem .partes,& polos verticalis pro-
A - prie didi,'hoc eft,per communes lediones meridia-
ni cum horizonte, defcribit circulos fex maiores di.
nidentestotMCpluinduqdecimdomos^qualess
IS . v'trin:figura conipicis,in qua meridianus eftABCD.
w x ^iietiicali;s"jjc;^fie;aidnsBP,eiufquepoli A,&C.
/ • ... loannes yerp^-^legJO montenbp verticalem^» secundum
E /5 || YX cj circulum, fcd iqumodialem in tressquales partes
/\ i 'fiin-fitigulis quadrantibuslnter eofd^m mundi cardi-
hCtrr^X -U m V* tDtus ^5s“ ator dillributus
,? ^v n> 3 ? —~ V Jwf m'm duddedm^artesaiquaies. P-er has autem par-
xXf—r meridiani Cumhori-
V ' 'jWfltejbpcfj^geriJolpSiVerticalis plopriedidi, de-
\. II ^^SYfcTffitcifcutos maiores,qiildiftr|>tiUnt totum coe-
.' •£' i lnm in duodecim domos ifiasqualis.,; cum vertica-
,2 e dem circuhmriir^f^^ffloqua^balesdiuidant,
vt ex elemenjris-JlieodoCfcbnflatieoque fient msquaiippes, quo cibliquior fuerit
fphrera,vt videre eftih haefigtfra. In-fplMerapamehredaerunf iS domus squa¬
les , quoniam Aquator eeincidit tunc cum vprtkalreircUlq. Appellat loannes de
Regio monre|hjmc mddqm.djuidendi-.cbefuqijn.aiJ0de(^“<3omus!, Rationalem,
Conueniunt autem Campanus, & Regiomontanus inter fefe, ficut omnes alij,
iflbfdiii&b|ronSddmdrum'i.'?< perfpicue eerriieur in pracedentibui figurisjitl qui*
bus numeridomorum coeteftruarfiintapppfitiislUXtaemmma-Onque prim®do*
mus initium fumit ab horizonte ex parte orientis tendens fubhorizontem,ita vt vmedimm.
finis illius fit fub horizonte; quae quidem domus appellatur Catdo,culpis,feu an¬
gulus orientis, horofcopus, & afcendens ,'quia ab inferiori hemifphaerio ad fupe-
rius attollitur .Deinde fubfequitur infra l^orizpntem fecunda domus,quae Succe¬
dens horofeopo domus diehtoK^ofteafequitci^tertiaj-quae Cadens ab horofeopo
nuncupatur. Huic fuccedit quarta domus initium habens in meridiano circulo in-
frate>riapntem,quECardo,.aifpis:, feuangukjsmediae hofiis,vel etiam angolus
igrr^iappellafim--Deibde' fubfequitur ;quintadomus,quae diciturSuceedensimd
«efefefrangulpaerras.:ftiffeadequitnr fextar,,quae eaderis abimo coeli vocatur.
Cui/ucc-edkifeptiBiaincipkjasiabhorizonKex partedecidentis,quae cardo, cu-
^fedettangtttBS-occidetms.appellatur ..DeindefubfequiiniKodaua, quae Succe-
d?ttsa0gulQ,fe*i cardini Qceiduadicjtur. Pofteafequitur nona;quae Cadens.ab 0C-
fiafe VoeatBtioHuicturfusifBcceditdecimmcuius principium exiftit in meTidianp
i^rahmizcmtelttiqu^sardoj-cufpis,feuingUlhsaneridi;ei,.3vel etiam medijcOe-
fi appellatur. Deinde fequitur vndecima,qua: Succedensmediecoelidicituri' Po s
ftea duodecima,cuius finis eft in horizonte ex parte orientis,qua: Cadens a medio
coeli vocitatur. £x quibus perfpicflufqfith^ duodecim domusin tres clalfes di-
flribui: In quarum prima continentur prima,'quarta, feptima, & decima domus,
qua Cardines appellantptswdjtfliquQruiBfipt-fanquam cardines,& in fua figni-
ficatione fortiores. Secunda claffis comprehenditfecundam, quintam, odtauam,
& vndecimam ,qu« Succedentes Cardinibus nommantur;..vel Secundari*,qu6d
fec.undutq-Jwim ^iue^r^nYuisfigni^cadoo.aJUs. -Reliquas demum quatuor |
j 12 ArtismagtueLiberllL ProihemaPars /«
"vt tertiam yfextani, fi&nam,&-duOdecini3ffi, complebitur tertia claffis, qu*
dentes itcardinibus nuncupantur i^quod in ie nuliamferefignificarionis virp h a .
;faeant. Non efttamen prstereundum,'has"duodecim domos coeleftes.abAftj-olo.
•gis deferibi in figura quadrata, quandoeas ad vfum accommodant, vt hic cernis.
Figura rz. cceleftrum
domorum fecundum
Aftrologos, contines
& ordinem, & nomi¬
na earumdem domo-
rum.
GRAPHIA
STIS.
Caeterinn, quinam planeta, feu fteIla,quoduepunbum eclipticas in qualibetdoi
moreperiatur;, in yfuMrolabij gnomonici docebimus*- <• ■: -A;
De Circulis foftiomm. in i-.b oaocAoaoA8!tS&
G Irculi pofitionum funt circuli maiorea percomniuries-febiones meridiani
cum horizonte, & centra fyderunrincedentesi; Vndemanifeftum eft j «f-
culos domorum cceleftium efle quoque circulos pofitionum, quando niniirunO
ftella,feu aftrum in punbo alicuiusdomus extiterin Quam ob rem; exprafcedbijS
bus figuris facile circufi pofitionum.int&IigentUrp-Soietnqu6que:drcpius poffria 1 '
nis cuiuslibet ftellauappellari Horizon ftelte, : quoniam ibpraipfum tunc exoritur
ftellavExcogitatifuntautemeirculi politionum:, vt-pit filios coghofcamBS, nta
ftella, aut punbumaliquodcoeiijfitinpunbd alicuius domus coeleftis jaut fi nod
eft, quantum a punbo diftet ? •- -
De Circulis latitudinum: '
'Irculi latitudinum funt circuli maiores edubiper polos Zodiaci,&per fingu-
i Ios gradus eclipticae .-quate numero erunt i 8o. cum quilibet per duo piiiift*
• vn,” iDe-CirmlitCidsliibus::^ uvAs. 4JV?>
•eellptidttippofita rranfeat. In.horumcirculoriim numero eontincnt-uretiamilli
«ifcuii,QOfceffic*unrCgna Zodiaci in tertia acceptione,vt in fphjra declaratur:; Qf*
-fieiuinautem horiiracirculorum eft,metiri ftellarum latitudines; Eftrmmdatitu- f‘ lu
^locuiusliberfteila» arcus circuli]atitudinisper.cenitrum ftella:.incedentis, inter
ediptrcam,&ftellamcom'prehenIus:-fftque ; dupIex',5eptentriQnaIisTiinMruni,
& Meridionalis; prout ftella ab ecliptica verfus Boream, & Meridiem defle&it.
■Csteriim,quamuis it circuli maiores,qitrperpolos Zodiaci ducunmrjcommuni;-
ter ab A ftronomisdicantur latitudinum circuii,quonkm yidelicet metiuntur ftel-
Jarumlatitudines; poterunt tamen appeliariquoqueeirculiiatitudinum^irculi
minores ,.qui per fingulos gradus horum maiorum ex polis Zodiaci ipfi eclipticas
paralleli defcribuntur:quemadmodumcircu3i.miriores,qui ex vertice capiti?, per
fingulos gradus circulorum verticalium horizonti paralleli dicuntur, fupra didi -
fuerecirculialtttudinum,quamuis:verticalescirculimetiantur,aftrorfi.altitudines, ;
VII.
De Circulis declinationum.
Itculi dehique:declinarioahm ; fum circuli maiores^ erahfeuntes' per mundi
1 >• pnlojs-.;&per fingulos gradus amuaroris; Qiiarcnumero erunt 1S0. ciim .
^quilibet per duOs.gradus KquatoiiS.oppofitos rraUfeat:In horum circulorumnu- f, i„u.
meiO ! conti^eiftUr etiam Meridianus , & Om'tre« circuli bonfri/indicantes horasa mauficiu.
meriifie/oiSciUm autem ;iftoru»rcircwlqruni«tfymetirfafitt>i«m declinationes-.
$ft'emmdfclinatib fefls cuiUslibetiatcuseifeulideclmaHOBis per centrum r ftellie
tranfetintisiTiter aquafoferHi& ftellarm cotnprehenfusi Quaquidem^duplex eft, ' a gss ^rum
Septentrionalis fcilitetv&!MeridioriaHs^proutiftella'ab'Squat6re reeefierit, V<elad SuUm».-'
■Septeifttwaefn', velatPMeridiem; -¥erPffi;eriamfi:cd!H®uwiter fit tantum circuli
■ jnaioressquiiper polos mundrded ucuuimyih Arfironomisiappellentur circuli de-
clinatfenutrtjfquiauimirujmidimetiunturfiellarunidiedinationesj noninepteta-
'meripoteruntquoqde appeilarrcircult declinationum circuli minores;qui.perfin*
-gHtos^fadushorumimaioriiim, jexmundhpolis «equatori paralleli defcribunturs
rijHemSdmodlim de? circulis latitudimun! diximus : non - enim 'exiguum habent
-vfeffiltfcompofitione Aftrdlabijgnomonicicirculi minores latitudinum,&de*
__
CAP.VT II.
♦Kn!iny~ .,&equadru]>lm Horolabiorumgenere } quod:
■tx diBis horis emanat.
|T vetU®efi,qaod‘fciuit Stoicorum Schola, tenipusefle normam . ;
* 1 fe'rum, i &-cuftodiims quia veritatisindex,atque examen eft,;&re-
r ^ufti geftar-ummeihOriam, ac ; diuturnitatem pofteritairtuefurraj
f “fane-momexigua laudedigni funt, qui leges temporunf vmbrati-
^is'affigakes vinculiSifugifiuos annos, menfes, dies,horas retra-
^^^^Pf^bles, ac fi res permanentes forent, ingeniolo fane
Cotiati-funtv Giun enim tempus nihil aliud fit,quam /»%»*# gw,
auf. /Inis magrue Liber111. Prothmia Pars I.
W&Tsxpivii menfnra primi mobilis fecundto prius, &. poflerius, Philofophdte-
ftc; menfuriautemhsec omnium humanarumafiiomi ni regiiia fit ad confufionem
' ■ -vitandarirafiumprta': cerre tempus ipfum prifcis fatculis, dum horarum nomin to
- tempusmecdum fibi conflaret, quotidianis afliohibus diftinftuni appellatum fuse
docetdenrorinus. lta/ 3 sAraV vefperain vocabant; nimirum j,v t Poeta inquit v
; . . . perneret emeritis c&m iuga .Phoebus equis.
Item^tempuiantemieridianum defignarites dicebant vA» 9 s'<r»s^°?“« > conueoien-
tibusfcflicer eo tJporeimcomitiuvirisjVt-Hefiodus dicit eir#A»fl«'4o A«i}xjfi aN
rt( afsm SicHomerils Meridiem defignat oitaJjtlmuos oj&lajaj», i mo
Atben'«o'fefte r verbO,^pa; vtplurimum veteres tempusaduumquotidianorum
notabant, vr £& S&Jtimis,- Latinis quoque tempeftas diciturrde quo vide
»'*«' £“r fusenosriaAantesin Oedypo Aegyptiaco . Idem cenfeas de veteribus Hebrsis,
tmiT ' ' qui Diem in Mane,Meridiem,& Vefperam diuidebanr,quas Partes horas dicebant.
ItaPfal.55.Nam totum vux%tu&v in quatuor partes (quas Vigilias vocabantjdiut.
fum obferuabant.Prima vigilia erat ayefpereiSccunda a media nodte:Tertiaab au¬
rora: Quarta a meridie. Vnde quidini concludunt,Prifcos horarum fpacijs caruif.
fe; perperam. Nam Gnomonices artent, & horarum diftributionem a principio
fuifle facile mihi perluadeo,dum infignem anriquoruminrehus adinueniendisfo-
tsnmmic* ,i leniam penitius confidero. Nam cum ea, quibus carere nequimus, quibufque
wmfrtt. neceflario vtimur, maxime wiJia:iudicanms;ce«enofteftverifimile:prinios nn»-
talesyfumMuficZjyocumqueimetoallaraagisabftrufaj.minnfqueneceifariajii.
uenifrei Gnomonicamminns difiicilemsmagiMeceirarisniineglexilfe. Quodfl,,
.Phibfopho tefle, temptts fcftnumerusrootu^^adesque aftjonum: npftrammanea-
.fisas neceffe eft autveterescaruiffe tempore, qupaitionesfuas menfurarent : ,aut
Gnojmonifiesmdesnpn exiirifle i; Aflronoiniamcett&ii86&Aftrologiam omnes.
Aim» luuiffe ferein primQs;pareat^Adammh,eiufque progeniem.tfifmn.t.C^jem autemlatet
ne utramipfarum abfque GnomonicafiarebPartitiotenitB temporis vtriquefun-
.tnenecefiariaeft. AnaquilSma igitur,fuit diei incertas partes,
vocabant; cuius.principiaipfequalifen&isdefignauit; in facrislibris paffimho-
-rammjvfus clare indicatur. Exod:9'u;Dent.:i& Efd. ji cap. 2-3ob Hvmentiofe
Eorse dimidie, &.capa.2. Per tres hQtas.proftrati oraunt.EcdeEaa^Vnft^ota-»
permanebit tecumr & jo.©mne,opushorafua.£ quibus ralexonficiturjtngBSieg*.
tum: Siflntiquiboras habuerunCyBabnerirntetiaminftrwnenta,quibns.^fS-
ghQuerunt;;EtgQ;&Gnomonicaro.excaluernnt.TaIia:aut«ninflrunientabcS 0 { 9 *
- gia funt didia.Ergo.Sed de his in Horologio Acbazdn:Oedypo Aegyptiacofefiui*
fr. Porro antiquitus in vfu fuifle horologia Sciatherica, demonftrat locutio «Akares
ciendi. wb pro horacoena; vel aA^OTWJCfl^iw^uianotisiiterarumfingulanim hotg
diftinguebantur,teftarur& fciye/fa/um» deHoroIogioapud Athensum:
5(<up6)0!sS ixzrtria$3u cAfurfiutuf ■
Tl&ytpn StMtOfituu ZH©I ( 3 (jvif.
Nam ante Z,H. ©.I. erant A.B.r. tT . , . : ~
Cum igituriiidceflti V£ttip<&m 'mundtri variarum ferte muermone excultus»
exadliorem temporis rarionartobfert&rets vttdieinaturalis initium apud diuet-
. r tmto f as g en tes diuerfumfuit coniiitutum; ita diuerfa; quoque horarum rationes ap u <j
rhmijHri. ' dlPgulgsyjDnftjHit*funt,,N a . t H h&twmi fitieiSnHitnnjftatnttntin
-Eabyiswij in horizon te prientalitltali in.pcpideptdli cphfiKUunt; A-^y ptij A S a '
ccrdotes Romani a emicirculo meridiani nocturno qui eft infra horizonrem:qu®
eowcbvio.adhiicm Ecc)efiapermanfittVu%u$dJem«#nfputatcbqnu
®Si dies^artificiaiis eit. MaJu erpnt.antero Afitcniomi n meridiano cirfljf*
lo dies; inchoate^t^m^bhotizonrejqUDnianivti in 3;cap,Sph?r5 docet Clatiius»
g -Sok&aftra,eodem iompermodofe.habentrefpete meridiani in
Mtmmmmpd 1 l m&m?^}M • fjpshi^ioci iajgDob;/ ?r;p p[£ups 23?f£<*
^mit^uexluplicesiio^de^ubus e f i^ wwscedentfbps^^^g^-
.,. rf ..,_...-.M_ r _ rrr „... ^ - - rr - 1 _. Ji^B 1
buuntur, qui omnes atqualitemporis fpaeiMBpiSboBfeoirtffltffiKi^ttiF?^^!!- 1
tiergoquatubrhbtis sqoalifeiJStliesnaturaiist^infiacficuiur.jmtiuin aliudabalijTr.
conflitutus.ac proinde frutafmbdiiorasaiireiiataiijs^wneiaBicompertum eft.
jjtomanSaStealfivjw ojcfuMortun^aituna^.qs.bi^iegipeflaig iroitanrnr.Iitffils i»/«u a«««-
jBakares) eaquedecauia horas a Spfeq»Mtt|^}^@ilf:iP^*^^fP9i<£feagfe *'?«»>»•**»■
rifque Scriptoribus dictmW-jrpiOPferea qu©d aj>pd.Bak}dp&K» in vfu fuerunt'.
Athenienfes autem olim ,& nunc.tptasItalja vpAettJB-fiqbe^ti? 3 diem definiebant
ab vno Solis occafu ad occafum alterum; indeqpe4^S«qUalestiumerabant J quie
IamItalicae nuncupantur, abJtaiia,;ybi fnaximevfqs.earqm^viget. Vmbri deinde,
nec non Aftronomi, totuttttejJipusAjnendiP ad medditkn-vopakant diem: itaque
horas aquales i meridie computabant . Qu£E.guGaiam i abAfiionomis in motibus Heri Afinm.
coelorum fupputandisyfurpa}it)jf,Aftri)npmic®d*ci : eq,nfuwpmit. Aegypti/ de- ”*^^ » r - T .
r.ique, authoreMacrobiolib, i. Saturnal. 4e^Q£ptas &otputrs diem-numerabant m
amedianode in proxime.feqpenteB}mediam 5 ,npyleti} a atqupibinchoras elapfas
obferuabant. Id quod Ec?lp,fiaejP9queJRqm,anainpeleI>rati,qne folennitatum, & Htr£ <**»«"-
ieiuniorum obferuat. Qusautem-Gallis,Gerrnanis.,Hifpahis,;a5Europa:fere to-
ti nunc in vfu funt, ab horis A%P%9.fflicisj.:Aeg}t^jfque>#(Sl multum differunt,
qujphi om.aesA{83g*quale : sduodepimnumerent ameridie; a&m.{$gm jnp§e«i_,, ■ • -.r
totidemque hmc ad proximum mendiem ._Commutatis itaque tantum affle;i-
die,vel media notffe.horarum numeris, hi ab'illis diicrepabunt". .
i' p J1 - - f ii od C T tn 1 u r h
indebatur; qiiopdsra qHiuis artifipialis dies j&quadibct .npxjin partesiduodeetm^, aupuib.
gquaIesiri:terfe-,tIiHrt@sdiurniseiufdem.%i s &.npAwna5noauruis,eiufdeiJbinS-
jftis f Sunt ajjtenvJipra: in squales, duodecima: partesTegmentorum parallelorum,
qute fiiptarhoHzpntem; fcpt-c<9irfpic-ua B &mdaeundem Jatppt, veliquod ehdenu.
redit,duodeciij!a;p J ?.ftesgr.cpum diurnorum, nfflainpprumquepmsiumipaallfclj^
jrlimiqusquidempartes ;,cbmin.fphaera reSaqupuisannitemporei 5 .parailelo-
ruragradus aquali jempp.risfpaeipfupraihprizpnteiffiafcendenfiBm contineant,
hilabhprisagquaiifcusdifferent.jAKtef pprtdres./ehabetinfphtBraQbJiqBa.-At-
que hifce-hpnsfinsqualibuspliffl Iudaei, vtexfectiajiteris ocnjftatsn.ee noffRoma-
ni,& tota/erjne-antiquitasjj-vtihiftofi*, vetenimqueiMathematicorum monu¬
menta feliantur «ytebantur ; atque ex hoc horologium , ; quod apriquutn paffinu, Htrcl , um Mn
appellatur,«mflitoiturr Ex his quoque;hpjisyigji£n.pais : qu«teriWitribus h@- *££. "
*iS;C}iique'attributis3 : cpnAituebantur i fed dfhptit Canopica? .etiamnum abEccle-
fia decantantur .Dp his horisioreiligendafuptmulta facrp Scriptura lpcajvRcufn
Dominus dicit tv^nni.duodecim furit bot/ediei jinitio-nimirum fadto ab prgr
$plismumeraodi;hbrasj ita vtffexcadant in meridiem&duodecipi terminentur
in occafu Solia . De quibuthetls fic ludgi in Sederjplam . "
PT oaKTtstf.nWm cp?n jp wpnx h=n
“ ^“vipvo-pn-o ?y cmyn hs nyi? nwrtf
pi ruo vnsrh rfapy nyp pVnpTft
Artis ParsL
iffitM^KffiiSfl^nfeKffiSfSisdiesjS nofles' in^quales diuidutufin duodecim
partes equaiesjgugy.pcapturhor^ingtjuai-esrAtgirejExtiuiufmdaiborisfuiffe ha*
.i • ' ' <iv vu , fva u i- i b " I i 'ii <ji 11d 0l ._.
. i • p,,.i i ■ p>. i n 'wn' -mu i i ix;.:, lonm
^j?aru1(jhdth.hmus joci^lva^3n inftrumentum horarum msqualium.Quale
3Utm ^dfueru , m r Mathematica,Se£ta, Deo dante, diqemus. Perfius quoque ha-
ruin,Jijpr§ftuji.viditiIrieciire,mentioneinj,dum.canit.:;- 1 "
^iiuduiSl! ! Slertwustndotnttum>quoddefpumartFalernum , UJ ' SU / _ j
-fls rnij »-'■ .-$tiffic*#t>{qmnt 4 dum-ltncatdngftur vmbra, . :i , i; '
i ; ibus iile verbis horam 'antemeridianamfignificar, eam, quam nosvndecimam
•:v,ci htiisetamusiiMattfalis^iudq&e libr^Epigram.Pnines fere dtei artificialis horas ete-
m ■? >gantiffime fioccomplexus eftep^rafh-mate. s Jt . u -ii f
ni Prima falUtantej, atque altera continet bora,
~ ’ -• ' ,. ExercetVaricos tertia Caufidicos.
- ’ Inquintamkjariosixlendit Roma labores,
,->uni-Kj. !■ ■■■■ ■ .Sexta quieslaffis ifeptima finis erit•. .-simirannn satum njsj .
superi: - Siiffieitin nonam nitidis oBaudpaUJlris, o.ximQO.c-riiA uoitaaa p
— ■ ••• ■ Imperatextrucios frangere nona thoros'. l b . sci
5 . ; Hora libellorum decima eJlEupheme meorum,
‘ ' . ‘Temperat ambrofias cum tua Cura dapes. .
■- - Et bonus albereb laxatur neBareCafar, i b s.-.rvr : :;:s
' V; r ' : -„■■■ Ingentiquetenetpoculaparca manu. r ' • .
0 : b ' Tunc admitte iocos ,greffu timet ire licenti. b . -"-cs:
< ;uui jU"'.:;" AdmatutinumnoflraTbulialocum . ;; -■ - ■ • x.u
1 pPorroin-Sanedrio libro Thalmud,duodecuri horarum inatqualium mentione®
“* 'Hebrasi faciunt,in quibus hominem aDed fingularimyfterionreaturn fabulanti®
fic enim legitur: In prima quidem horaDeus Collegit puIueremeiUs. : Horafecu&-
x- dafaftieft fflafla corporis. In; tertia exterifa funt membra eius b In quarta infifliis
eftfpiritus ineura; In quinta'fletitfuper pedesfuos. Hotafex«> feu in meridk
jmpofuit nomina. Septima comanda eft ei Eua. OQauaafcenderunt ipfiduoad
Iedum, & defeenderunt quatiior .. - Nona prohibitus eft edere de ligno fcientiifc
Decima data funt ei'aha prrece^aiVndecima iahdlifftauit menfam.'Duodecima
-ad initium, noiftis priuaricatusdftAdam. Atqjhaec'ideofcfiusffadtauimus,vtea,
-qurepaffim in lacris literis-oecurfunt-de horis; vtdeliora mortis Saluatoris noftri;
dehora tertia aduenfuSSpititusIandtijfimilibufque-paffim occurrentibus,facilius
intelligerentur-i. cum illa tempora nequaquam fecundum horas noftras fiinii pof-
-fint-j & debeant; fed fecundum horas IudaicasjfeuinSequales,vrdiduih'eft.' b'
« PUnas -‘ Alterum in*qualium horarum genus-comprehendit ea;s ,'quas vulgoPlaneta-
■i tias horas appellant :qure quidem fic dicuntur; quod videlicet-non abfolut^ad
-Solis-curfiim ,-vti aquales hors; fed ad dominantes planetas refefanTUr-. Cuniii
m finrplanet^feptem (qui hoc ordine cum fuis orbibus in fpharra recenfentiit
K '*" 'S-rOp 5 ) finguli horis diei fingulisrordinefque dominari, ac prseffe
4 . .
^dicuntur ab Aftronomis. Naritfi prima diei Hora dominatur Saturnus; fecundab.
‘domihabituf lUpiter^ tertia Mars, quarta Sol,-quinta Venus, fexta Mercurius,fe-
ptima Luna, oClaua SaturnuSynonalupiter, decima Mars, vndecimabSoly duo-
^decima Vcnusj decima tertia Merourius, & fic cqnfcquentet. Dcindeprimaho^
'rrdieiTequentiSj Sol, atque itadeincCpS, ordine fcfiicetPlanetarum noned,c{Pp
CdbSpaulo ante recenfiiimus ffedretrogrado femper. : Sedhuiusaccipe fequnis
-fchema.
Hora
.1 : Desoarfjs. h
Hor^Regiminis‘Planetarum.
FF
i
4
r
T
7,8
9
IO
ii
12
i’
3'
7
is,
f n
7
8
¥
,ii
ia
Solis :
$
2
9
3
5,
dj.v
9;
$
3
5:
V
3 .
■0
9'
2
3
&
3 .
9
9
3
0
9
f
>
•5
4*»
*P
9
5.
i
l»'
5
if
3
■§’
9
9
3
5
0
■(?
9
Mercurij
ff
T
%
#
3
1
m
1
5
t?
9
9
3
I
f
d'
1
W
1
1
5
Ionis 'fit.
m
3
0
9
9
3
9
3)
5
2P
3
$3
9
9_
3
5j
#
d'
yi§F
9
m
>
\ r
3
itl
9
>1.5
t
0
9;
9
3
5 ; |
sS
te
3
Sat|irm rf
'3,
%
3
*
1
i
%
#
*;.9
9
3
*
3
0.
,9
9
I
5
te
ii
1
i
9
9
il: ! 5
2£
3
19
9
3
t5'
A Tquer ex hac tabula progirfus-legitimiElanetaru tocnlentercorifpiciuntur.
' Ghmeriimdies:natuMs. 24 ^hbras:coritineat,neceffeeft; vtfidieSabbathi
prima hora dominatur Satumus,iqub:Saturnidies denominatur,fequentidie pri-
roahora dominetur Planeia ordine retrogrado fequens,duobus intermiflisjnempe
Sol, aquoldenominaturdies-Soiisiv Similiter dieproximoliuna, vndediesLuntE,
&in reliquisreddem.m®do;deincepsi tCur;autem.fic duo tranlilireritur Planetas,
ad dierum denominationes confli- Undtfnm.
: tuendas ; irationem affert Dion Ni- m “'
■ocsusilibsjiSiexJiarmonia, feu coni
; fonantir; qute tftaTsa-ragjj» dicitur s >. —j. _»_
... iiquayiiavfetbtnK-Mnficaeicontines Hnuffnm » m
. I \ yy \ \ ri,eiufquefundamentum ftabile_,,
Lta enim' huiiifmbd icon&nahti;eia»
|r,t ioneyeamque cumioosliootnatuibti
| biumque,& Planetarum coaleflium
- ordine comparantes, c-onwnie-ntia
quadam, & limilitudinein illis no-
• tata,atque anjmaduerfa: poflquam
dies vnusab^vno Planetafuitappel-
latus ,-diem (equenteni & quarto
Plahetapbft'iilum,bfdmefamerL_,
retrogrado, nominandum confue-
ru ”. t ! vt P 0 ^ Saturnum, quarto fequatur loco Sol, deinde Luna, deinde Mars,&c.
vtiirttabu^apparet. Quod firdifponas : qiufmodi Elarietar timrprbgreffunijeqmo-
dQ,;quo.m,praaenti t!@aj,fflVa fodum effe .apparet .- videbis clare-hanc Planeta-
tum.difpolmonemperfeptimantedies originem Luam;trasiffe- ex natura fepte-
qui fpatiorvigintrquatuorhorarum ternaireudlutione peraiaajhecef- Mira ■ .
fenoiefficit, vtiPlanetaprtefentisdiei,rvtitHmexfuperf6tedrguta,tum,ei£a^un-jKriBratri
ctohoc.trigonomanifeftepatet. Mulicum porro my fterium,:qUod hic-habej,in_j
Muficaaoflrarauhdanahierbglyphica^uente jDeo.latiusdifctitiemus.
Quod 13 quis modo plura de huiufmodi horarum proprietate defiderat, is ptxi
- . *aujij,iMu^<t{jvzojtx i--ounanuiii'u'ujceuan,cap;».:vt)i-lJion'
Aegypt.iQs ; eius.ordirirsfa ppellatiamfquedierufflAuthoris tradit, alfofqoe," quos
breuitatiacaufadilemus;Abhoris'ergoihffiqudlibuspribris:hmusgenerisdiesolim'-
Ufitiienaceeperunti,quf:qiiidem.etiamnumretinenty abhoris,'inquam, planaat
X* rS AriistdagmLd/tr 11 L ProibeoriaPars 1.
■ rijs, Planetifque Sciatericum, qu Q( j
fciam, hadtenus confeaumfueffrhVofbgJum ; hos tamen inferius modum ofteu-
;;“de^i!B^fimodi torasicuiuts boroiogioin^ri^endij ac proinde hqc.in joco de ijs
vberiiisdicendum erat. ' -
- Atque ex hoc quadruplici horarum genere,quadruplex quoque horoiabiorutft
|. genus exortum eft, Quorum primum eft horarum a meridie,& media noftequod
'V^nos dicimus horologium Aftronomicum, Alterumhqrarum ab occafu,quod atuJ-
;_gSittalicju «dicitur. Tertiumhorarum r abqrtu,quodBabplonicumappeIiatut.Qgar-
: tum denique vocatur horologium antiquum! feUludaicum,prifcis vfitatum,m®.
; qualiuin horarum, quia inaequales arcus diurnos perpetuo - in duodecim aquales
■ partes diuidit; ex quo fit, vt hora vniusdiei , vel nodis , quando Sol parallelum
! ex illis aliquem percurrit, fint pares in ter fe, vel horte alterius diei, cifeSolad
alium parallelum magnitudinis eiufdem peruenerit,.inaquales comparatsTntir
fe diebus, & parallelis, qui vere omneTmagnitudine diferepant, fi hodiernifem.
perrcrallinis comparenturiexceptisi)s:,’quiArieti,& Libra aquidiftant. Eftita-
quebbrologium nihil aliud,quim fignum fenfibilead motum cceli horas indicans:
eftque.velinaturale, vel artificiale, velexhkmixrumi .. .nnq ,
»*>. Naturale horologium eft, quod abfque arte, velpotius tempus aftionibus quo¬
tidianis diftinCiumoftendit, quemadmodum reciprocationes marisin Hybemi^
in fretu Siculo,alijfque locis; Febrium paroxyfnrb florum quoruridam explicatio!
nes,&quicquidperfympathiani horas oftendit^yxJSaHfeantus, Cynocephali
Aegyptiacijmiiftus duodecies repetitus, fimiJiaque; de quibusjvidM^edypunu
■noftrum, inter horologianaturaliacomputffntpr. Horologia lartificialia-iunt ite-
- rum varia j vel enimlunt mechanica, vtea, qUs-rotarum circumvolutione tem¬
pus monftraht j veISolaria.-,de quibus pmnibwl Srfingulis npsjin huiusqperhfe-
rie trallare inftituimus.; .Mixtum ex ytroquenatufaIi>&artificiali compofitum-'
de quibusfwgulis.,£iiminfequentibus ex profefTodibtuiifiraUS ,Juperpdfaneita
efletatifuniUsijShicdiutiiisimmorfri. Quare adPiinaftrrqS5bus djCfa horologia
deiinearj/oIent,calamumconuertainus. " j f
G.;A P \K TV^I I\
De Planorum, feu Superfit
• delineantur ^oanetate-. _
^^^iai^irT-V-M-alicuiustei.abfquerelapSueaAaBjidefleuonp^ejfc^
1 Omniajgitur horblabVfios nancifcunturfitusb
alia namque ereifta flant, aUaexrenfeiacm, nonnollideelinant}
djenomiuatiq planis aduenit in ordine ad locumishuncdejtgit^
WMAmQ<k. liiiea.vfirdcalis, qua: jiextra requatorentfcadat, latitudinem,'ex»
tfa ibetidiamunl, longitudinem ,&biti : :Dequibus iara2nsobte'ih“
cumbit dicere. . - . v
-nPiimpritaque.Domine-cElaBidntelligQquahrcunqueifiiperficiejmplahaffljinqt^
defcrib£H#0logia:S.cjatherica*fiue Solaria confueiuere; qu± vtvaria finit,fiwqa®
uon;p3tum difieteatia utavmiamqnsqueab Artificibus fortitafunt.deitoia«*?l*
nemsquandhqccapttedperiemusbDclpmituraBtem.-VttunquevriempetaniiUUsf
quamde_nominatio,a,ciieulisxoeleflibus,quibusasqtiitliftMit:iinterqqosiicet> ! pl ss
rimum
.1 v".i; $)e Piarits Horologii > - 21 }
marium locfim obtineat Oircuhtsaiquinoaialis; hrfatrohd tamen horologiorum. „
quod attinet'ad eorundem fitummon immerito circuio *quinoaiali,pr*tuIetimus
horizontem, cum fit in ftar fundamenti, ac bafis reliquorum, vt mox conflabit; ac
propemodum de eo nobis primo omnium agendumerit. '
2 Planum igitur horizontale eft, qifdd horizonti aiquidiftat, nempe planum Ii- *"•
bratum,fiue ad libellam factum, quakin figuraficappofita flatuendum eft planum
A, vt ex eo reliquorum planorumfitus facilius inUeniatur; quem etiam in finem
in eodem plano A, duaasfunt nota: KL, MN, illa proffinea meridiana,h*c pro li¬
nea verticali: quarum officium eft-monftrare quatuor muh4j plagas, Ortum, fcilir
cet,Meridiem, Oceafum, ac Septentrionem, vtadfcript£ etiam nomina indicant.
Nam cum ditfa? liries fefead.angulos reaos-interfecentinpuiiao O, fit vtfi vna
illarum, qualem ponimus KL, oflendat Metidieme^vna parte, verbi gratia K, &
confequenter ex altera parte L, Septentrionem, reliqua linea MN,Ortum indicet
ex parte M,& Oceafum ex parte N; id quod iam fiepius‘apluri|us eft comproba¬
tum . Quibus pofiUSj ita aliorum planorum fitus definietur ! Omnia enim reliqua
plana; velredta funt ad horizontem, vel ad 'eundem inf lipata/dc ytr aqq e rurfus,
vel direjfte reljiiciunt.aliqUameirquatudfpiagismundii velcerte atefflem varie
declinant; vpde neceffe eft, vt complures fint PlanorumdlfFerebti*: (fi& vt cer¬
to ordine enumerentur,initium fumendurn_e.rit, a planjs^d horizontem refiis plus
exteris vfitatis, quae videlicet verticalia dici folqntyeo qudd squidiflent arculis
verticalibus,qui & ipfi ad horizontem funt redii. j / rltmm veni.
3 Primo itaque inter plana verticalia occurrit planumlvjerticale proprium.., lupimini.
quod aquidiftat verticali proprio, hoc eft, quod pej-pendieUlariterfuper horizon¬
tem eleuatur ex linea arquidiftante lines verticali MNyGuiufmodi funt in prse-
fenti pidtura duo muri B ,'F, in quibus duplicem licebi/confiderare fuperficienu, :
vnam, quam ipfa Profpedtiua aperit ,infpicigntem directe Septentrionem, vt fu-
perficies F; alteram vero,qua?dire&erefpicitMeridiem, quam in muroB,anno-
tauimus imaginandam effe in facie oppofita. Vnde duplex quoque Horologij ver¬
ticalis oritur denominatio. Illud enim, quod in lacie m eridionali deferibitur in_,
muroB, appellatur Horologium verticale Meridionale, feu Auftrale: quod vero
delineatum fuerit in facie Septentrionali feu Boreali, dicitur Horologium verrica-
. le Boreale,fiueadSeptentriotfSm -;'\
Secundo loco inter Plana verticalia numerantur Meridiana, quas circulo meri- planum verti.
diano aequidiftant, hoc eft, qu* fuper horizontem^ eleuaiitur ex linea parallela Ii-
ne* meridian*,quaIiarep^*fentantdudmuriD,H,?iflquibusiterumapparetdu- ** ' w '
plex fuperficies,qu*furitcaufadUplicisHoroi6giiiffc'ridfeUi .Horologium enim
in facie Orientali parietis D,defcriptum, dicitur Hbreloigiudt ineri^anum Orien¬
tale : huic vero oppofitum in- r muro-Hj vocatur merfdiamini Occidentale.
Tertio, pr*ter duo plana iam dibta,qua3 funt quodafrimSdO regularia,funt alia ru mm veni.
quamplurima plana verticalia diiftiDeciinamia; eo qiiodaiquidfitent circulis ver- eaUdedimm.
ticalibus ad primarium verticalem obliquis.-qua fTcamparenfufad-guatuormun-
di plagas, reuocabubtuf v-niuerfa adquattipr genefa ,■ qua? confpicere licet in reli¬
quis quatuor figura? parietibus C, E, G,i, quorurn fficies fiUllam pricise plagam.,
mundi intuentur. Facies enim parietis C, oppolitai qUam PfofpeiS'iuarepr*fen-
tare non potuit,fimuI Meridiem refpicit & Ortum,neutram tamen pSrtem diredte.
yndeHofol^iuminfademfuperficiedelineatumiydcabitUrdeelihJhsaMeridie
juvOttam.SimiliteroppbfitafaciesparietisI^cHoroiogiumin eadenaddrcrxptbfm;
denominabitur Declinans a MeridiemOccafumieffqUodobliq&e iri : vtranqiieu>
hanc plagam tendat.%V ero «prologium,dn fuperfiere G, depidlumidtUomi'na5
l»tifr : p.eclifia'ns a Septen trione in Oceafum,afe-vtraque fcllic® mundi plaga,qUam
refpicitj &e contrarioHoroIogium cdnfedtum inpatieteEjappellabitur Decii;
. '' a § nK . ’ E e 2 nans
32 o hirtis ni Agri ^ Liber III. Prbtheoria Pars I.
nans a Septentrione in Oi tum. ^ropterea quod ab eifdem partibus planum illud
tonfpiciatur.
A j Planum horizontale.
B i Verticale ad Meridiem in facie oppofita.
C, Declinans in facie oppofita a Meridie in Ortum .
D, Meridianum Orientale,
. I . M ^ Declinans a Septentrione in Ortum,
E, Verticale ad Septentrionem.
G, Declinans a Septentrione in Occafum,
H, Meridianum Occidentale.
I, Declinansin facie oppofita a meridie in Occafum.’
KL, Linea Meridiana.
MN, Linea Verticalis,
O, Centrum.
4 Ex his fecile etiam intelligeturdiflindio Planorum a< j Horizontem nen re¬
fotum. Si enim 8, parietes huius eiufdem figura omnes concipiantur inclinati
mtrorium j ita vt anguli acuti, penes quos attenditur inclinatio, vergant verius
0;gpr§rentabunt ijdem parietes omnia prorfus plana inclinata»,....
■Nam primoduQ parjetes B,F, ponent oboculos omnia plana qu* proprie di¬
cuntur ad Horizontem inclinata, quorum haec funt nomina. Primo, Si pariesB*
De Planis. Horologis . 221
angulHlRineljBitionis habeat aequalem angulo complementi altitudinis poli, hoc
cfttanguteiociinationissquinoAiafis, vocabitur Horologium,io eiufdem vtraque
iuperficte defcriptum asquiopAiale; in luperiore quidem Superius; in inferiori, In¬
ferius , Deinde, ii angulus inclinationis non eft aequalis angulo inclinationis
AequaWsjdicenturHorologiainpatieteB^efpppta fimpliciter inclinata ad Ho-
rizontem, fuperius quidem ad Septentrionem, at inferius ad Auftrurn. Tertio ,
Siangulus inclinationi? parietis F,nempe verfus Septentrippe?bpqnnlis fuerit an-
guIoaltitudinispolijitavtaEquidiftet circulo Hora ^..AftronpmicE,dicetur vtru-
que Horologium tam inferius quam fuperius, Polare . Quarto, Si. verp idem an¬
gulus fuerit minor vel maior, dieetur inferius ad Boream, &fuperius ad Auftru ».
J Secundojduo parietes D, H,fi diriomodo intelligantur inclinati, repr^fen-
tabunt omnia plana direAe refpicientia Ortum vel Occafum,qua: tamen ad diftin-
Aionem priorum non folent vocari inclinata, fed declinantia ab Horizonte. Pri¬
mo enim Horologia parietis D dicentur declinantiaab Horizonte, inferius qui¬
dem ad Ortum, at fuperius ad Occafum- Deinde pero-Horologia in pariet^
Hj defcripta, dicentur declinantia ab Horizonte, in jnferiori facie ad Occafum,in
fuperiote adOrtum_.. . :
6 Tertio deniq; reliqui quatuor parietes, G, B,G, 1, fi fimiHter concipiantur in¬
clinati introrfum,exhibebunt nobis omnia reliqua Horologia plana, qua: fimul ap¬
pellantur Declinantia & Inclinata. Nam primoparfes C monftrab.it dupkx Ho-
' rologium.fuperius & inferius, quorum fuperius dicitur inclinatum fimul &decli*
nans a Meridie in Ortu; fuperius apte inclinatum fimul, & declinans a Septentrio¬
ne in Occafum. Secundo,HoroIogium inferius in pariete f, defcriptum dicetur in¬
ferius inclinatum fimul & declinans a Meridie in Qccafum, &copfequenter fupe¬
rius inclinatum fimul & declinans a Septentrione in Ortum. Tertio, Horologium
inferius parietis E, erit inclinatum fimul & declinansa Septentrione in Ortum.,;
fuperius ,W»erit inclinatum fimul & declinans h-Meridie in Occafum • Quarto
deniq; in pariete G, Horologium inferius inclinabitur fimul & declinabit i Sep¬
tentrione in Occafum. ,&;e contrario fuperius erit inclinatum fimul & declinans
aMeridieinOrtunw
7 Atq;hiceftfitus ac denominatio Planorum Horologorum, fiue reSa illa.,
fint ad Horizontemsfiue inclinata, habita femper ratione Ortus vel Occafus, Sep¬
tentrionis ve.I, A uGA, Quod fi in planis adHorizontem inclinatis, quas continen¬
tur numero quarto, & in f>lanis inclinatis fimul & declinantibus, aduertere veli-
mus certas qualdara inclinationum differentias;reperjemus adhuc plures alias di-
^B^pncsPlapotum ,in quibusdeferipta Horologia djuerfam fjguram videntur
Et quidem in Inclinatis: Plana illa,qua? non funtaequinoftiafia vel polaria, quo¬
rum videlicet inclinatio non eft aequalis angulo complementi altitudinis poli, vel
rpfiqaet angulo altitudiais poli; vel habebunt illum angulum fijae inclinationis mi 7
norem t?el maiorem angulis prediAis.Primo itaque,fi angulus inclinationis parie¬
tis B, minor fuerit inclinatione Aequatoris; dici poterit Horologium inferius incli-
ad Aufinjm & fiiperiu? ad Septetripnem,vt num. quarto habetur,& vtruq;
aquyiftanscircuk»ma3!isiO,qui.m.eridianumfecatinfraaequino(5ialem,fcilicet ex
parte auftrali. Secundo , Si angulus inclinationis fuerit m3;or angulo com¬
plementi altitudini? poli; poterit Horologium inferius iterum-appellari ad Auftru,
mperiusad.Spp^ntrionem, Sf ytrumq; infuper sfquidiftans Cfrculo, qui meri¬
dianum f«at fupraasquinoAialera. Tertio, Si angulus inclinationis parietis F,
quem ponimustendete in ^Septentrionem., minor, fuerit angulo altitudinis poli:
HproJogiumtam^inferins^U^ tunc-efi Septentrionale, quam fpperius,quod eft
Auftrale, vocabitur asquidiftans circulo,qui meridianum fecat infra polum arfticO.
• ' Quaito
iW' Artis magndslJiSibllP-lP-roiheorU Pars 1.
<^atto3eniq; fi idem angulUsfuerkWsaieifmafliBunt eadem plana ekfftfefflSqahs
dem : denominationis cum proximeditesy qhddattinet ad plagas-mohdtijquoil'
vero fpe&at ad circulum,cui squidiftant , dicentur Squidiftare dfeuloyqurfe-cat;
meridianum fupra polum pradiftum_,. ■ ?a ", , sfcrtbd §
' S- Eatfefri fetediflindio adhiberi potefi m-planis-dec-linantibuSiimul j&incit
natis .. Nam duo paridesCfls^qm iwcliiiantiir verfus Meridiem; vel arquidiUane
circulo niaamo,quiHieridialriuih'reidkin eodem putido cum atquinodiali, vel fu-
prailludpundum velihftdVatqdtafiijdem parietes quo ad vtramqffuperficiem
d«rominentUt'apradidii'eircuIis quibus aquidiftant,manifeftum eft,vtrunque
parietem C,I, iri triplici efle differentia . Eodemq; modo triplicis erunt differen¬
tiis parietes E, G, fi Confiderentur, quatenus atquidiftant circulis maximis, qui
meridianum fecant, vel per polos mundi, vel infra, vel fupra eofdem polos.
. Sequitur Catalogus omniumpr£diBorum Planarum^uafunt numero 49,
Libratum d r Horizontale.
" 2 Verticale ad Meridiem .
3 Verticale ad Septentrionem.
4 Meridianum Orientale.
Virttcalia-Jiuad\ 5 Meridianum Occidentale.
hariz<mtemre(la\ 6 Declinans a Meridie in Ortum.
l '7 Declinans & Meridie in Occafum. ■' -y
■' ; 8 Declinans^ Septentrione in Ortum.'
- 9 Declinans a Seprentrione in Occafum.
‘io Aequinodiale fuperius, fiue Boreale. ' : ^
11 Aequinodiale inferius, fiueAufirale.
12 Inclinatum ad horizontem inferius ad Auftrum,&2quidi-
flans circulo maximo, qui Meridianum fecat infra ptiS.
dum arquinodiale. "/• --
'13 Inclinatum ad horizontem fuperius ad Septentrionem, &’
atquidiftans circulo maximo, qui Meridianum fecat in-
• frapundum arquinodiale. ; ■; '
14 Inclinatum ad horizontem inferius ad Auftrum,&a;quidi*
flans circulo maximo, qui Meridianum fecat fupra pun«
dumarquinoftiale. : ::,r
15 Inclinatum ad horizontem fuperius ad Septentrio 1
arquidiftans circulo maximo, qui Meridianum fecat fit*
Inclinata adbo- pra pundum asquinodiale,
rizontem 16 Polare fuperius, fiue ad Zeriitfi. :• ■
17 Polare inferius, fiue ad Nadir.
18 Inclinatum ad horizontem inferius ad Septentrionem
«quidiftans circulo maximo fecanti Meridianum infraji
Polum. ■ -ii
19 Inclinatum ad horizontem fuperius ad Auftrum j& *qw -
diflans circulo maximo fecanti Meridianum infia Vir
lum.' ■ ■ :
20 Inclinatum ad horizontem 1 inferius ad Septentrionem,&
«quidiftans circulo maximo fecanti Meridianum ftpm
Polum. : -f’
21 Inclinatum ad horizontem fuperius ad Auftrum,
1 diflans circulo maximo fecanti Meridianum fupraPof
Declinans ab horizontefnferius adfOrtiim.
iDecrinansab bdrtzoritefupmusad ©e<jafum.
^“'“---ab-Boiizonte jttfaios adbccifum.
masmhhoir
; -riqril aluJiC
‘HEidii bcVrrmbit
-smonp^obmi i
4bnS crinn -atn
-ildo-inntrliS :
imoupossni
-3bmui Eip.AScitfdi
«-mimiAvdfb rr
•brfm£, dr. rnr.L
«_£iulq bt ritui/
Declinansab horizonte&pserius ad Orthm.
Inclmatutmfitniil & defcKnans&MCridiC 4i Ortum inferius,
.. & «quiditensciteuto maximo, qui M|ridianum fecat in
eodempufl&acum sqiiiftO&iali. F
Inclinatum-fimul & dedinansia Septentirione in Occafum
: fuperiusv&^quidiftanstiKuIomaximo,quiMeridia-
num fecat in eodem punltoeum atquihodtiali.
Inelinatum fimul&declirtansa Meridie i i Ortum inferius,
* &®quidiftans- circulo maximo, qui r^eridianum-fe<i?t
infra pundtum atquino&iale. .a
Inclinatum fimul & declifians a Septentrione in Occafum
fuperius^'«bquidjfens:eib6Ulo maximo, qui Meridia¬
num fecatinfra pun<9UM«quinoftiald.
Inclinatum fimul & dedimmsi Meridie i r Ortum inferius,
; & 2equidiftans citculwnSaxifBO, qui 1 leridianum fecat
fupra pun&um arquino&iafe.
Inclinatumflmifl&de^liHanf^Septebtr onein Ortum fu-
perius,& squidi.ftanS ctfCiilqmaiimo, qui Meridianum
triclinatunifimul & declinaris ifMeiicRe in Occafum infe-
ip-rtiusv&^uidiltoscircfflbiiiaximo, < }uiMeridianum-,
fecat in eodem^unaoCdhFri^uiriotftidli.
Inclinatum fimul & declinans a Septentrione in Ortum fu-
petius, & aquidiftans circulo maximo, qui Meridianum'
fecat in eodem pundio cum «equinodiiali.
Bjeiinatum fittiul ^fdqrjlina&^rt Meridie in Occafum infe-
1 'rius,& «quidiftans circulo maximo,qui Meridianum fe-
,
IrtClinatum fimul& de'Clfoans"a SepVeritnbnfe in Ortum fu*
pefiUs^equidiftariseircutoiiiaximo, qui Meridianum fe¬
cat infra pundtum arquinodiiale.
: dridinatumjmui StideClmarisaMecidieanDccafumffi|gc
fiuSjlSs «equidiftans cMulomta^mdsqut Meridiimum f^
. -cat fupraptinSum «quinoftiale. ,
JncIipao)m,fimuL& declinans a: Septentrione in Ortumfud
k i; J>enus,& ^quidifians-fjrpttlamaximojqurMeridiariiiifl'
U a^tfju^ttapwJ&tto^qUiodiaialeip^Eijp
ioelinatiji&ficnylft declinaris-a.Septentrionew Ortumind
cE-fetifts^&gqijidifians.cireuIfflSiaximQjiquiiMeridianum;
. .
InaJ.iriatum.fiinul&.declinariSiS Meridie iaOceafumfupife
rius,& §quidiftans circulo maximo,qui Meridianum fe*
IncIinatum^r^ul^s decliridriSa Septentrione in Ortum in¬
ferius , & equidiftans circulo maximo, qui Meridianum
iirsfecatinfiapoIuAratfitciifleq il-ahe rim om 3T fi t
I /MirntumfatubS: decKta-SMeridiecft, QefcafiffaJupe-
1 rius,& ? quidiltosidtci^axitu6jqupivle'iidfeni*ttfezi
94 'Artis md^m^eflH:0ithe)>ria Pars 1,
, rt! oatinfra.pojnm drfticuin. ; : ;
. :: ,4» IncIiBatum.fimul&declinansaSeptentrioneinOrtuinjij,
. fni.il feriusv&^quidiftafiscircuIoffiaxima-.quiMeridianum
. fecatfuprapolumardicum.
unoV.iinsmO r 43' Inclinatumfimul &;df.clinansdMeridieinOccafmn fup e .
iasqilmbiiiibh M;; riusi&;§quidiftanS'Cireuto.maxin|m,qUiMeridianumfe-
ieatfupra polunrar&icum. j
ipkooO nianor .44 Jnclmatumfimnll&declinansaSeptentrioneinOccafuia
afciw.r. ::ip - oa r. inferius,&§quidiftanscirculo maximo,qui Meridianum
.iUif-o - fecat per polos» . \
mrolni irtWrS > r :.45L Inclinatum fimul & declinas a Meridiein Ortum fuperius,
Minata finiul &$quidiftans circulo maximo, qui Meridianum fecat
DedinantiaX T P«t|*Sto^p.£.mu»n-. ’ '■ ■
MilsaiO 4o InchnarumiimUj&decimans a Septentrionem Ortum in-
- -c ferius>& 5quidiftans circulo maximo i qui Meridianum
. fecatdnfra polum arblicnmj
:uhaVil mnnO i i 47- Inclinatum fimul :&declinans a Meridie in Ortum fupe-
j: riuSi& gquidiftanscirculo:maximo, qui Meridianum fe-
catinfra polum arflieum.
,:I :.r,-tionc ;4 8 Jnelinat.um fimul & declinans a Septentrione in Occaiiim
munsi£.i-'-M inc: inferius,& gquidiftans circulo maximo,quiMeridianum
‘1 . . .r^(iWp&9ipfihlf9^timm. fi j j
: O C: 49 Inclinatum fimul&declinans a Meridie m OrtumfuperiuSj
■ sn. vAA\ii <<: &S«luidiftan$;cir£ulo;raaximo 5 qmMeridianumfecatfu.
. ifelr, UfiefR&MiariW^Ka»» ni Jcool |
C A P V T I V.
CDi? contpoptione Libellae, deq; •vfu eiufdem in dignofcendis
ot£ ac dirigendis Planis.
... ■ ' . ' . . . !. \
■ Ni hoc Quarto Capite tria pfsfefe-conabimuri iPrimojdocebimus
conftruftionemit.ibells, nemp^iiffitumenti cuilifdam, ad libran¬
da plana,&nonBuIIa alia perficienda aptiffimi. Ssecundo,quomo-
^doeademlibeHa vtendurriifit ihrdigncifcendisiplpnis, numfintli-
a^itatapanrefiavveletiamieEiitquaadHbrizbnteih s &fifunt obli¬
qua,quanta fitilla obliquitas;.'Tertio, ac pqftreio,qua rationeli-
brattdafintpjanaJvebperpendicuiariterelfeoandaSveLeertejrftleferminatoquonis
angulo dattfinclinanda. QumomniaprnHtnOm^ondacuntjiad Horologia tum de-
fignanda, tum conftituenda;vt taceam, earundem rerum maximiim elfe vfum in->
aBjrsretiarn.Geometi&isjac^itoribmicisptoblematibus i ; Fbj j
.e 'GmpfmLibeUa siloni j >
auri oluoiio zmrilibiups i& c zithii I
t VTE vero mireris,fi paul9aaIit:erL!ibeliam:confecerimus,quam ab-Attifid*
. b® fi£>t0ltui^6fct.*ad:enim exSoonfiKofecimus.vt;eius vfum ad plura-»
exfendereniiifeSiciergoeaniffitfejueabiiiwSiildup:
A .BeLibella ft^ijtjueiiirandisl. 22$
Fiatfeorlim exdujbusnfgulis AJBj^Gsfiufckralatitudinis, & longitudinis',
6nomoa BAC)ita vt.e*demregul® exa<3iffimc.anguium reflum contineant ta
in elst^njquam intettori^cbheBHtt ArDeinde ajrffttdi^^ula-atf dxtremlfiltes
B,C, notentur in eifdem regulis dua: lineola:,qus defignabimt duas particulas ex
vtraqueflegula?efe&sdas^«'iaifigutaviaef,^« bsvw
* 'Adhaec prapareturquadansp.REjfsiu^mag^tbdinis^t perpendiculum.,
DG,quod ex eius centro demittendum eftindn attingat redtamBC, fi ea du< 3 a_.
feretueiufque arcusEFJ-diuidatur.juxtategulisdeicfficuio t diuidehdoin omnes
Sbegradus;, adfcriptfe etiam, numeris ad; decimum^ueninrsgradumivc fieri a flolet
4 n fimiiihus inftrumeatisjincipieiskta radio. DE, qui inondebet efleidemcum ex¬
tremo latere quadrantis, fed ah .eodem a:quidifere; tantum , ytcollocato quadra-
teiotraGnomQnempvtfigaraindicat^&.perpenffiario fuperpofitd rad& BE>
plumbum perpendiculi:noh;attingatJatus Gnonionis:^tMidiipfnm : intelligehdum
<gg.epatn.de radio DP.A&de colUgituriiirfabrica huius quadrantis, primo.proetf-
randtim. efle, y fcduo iatera exteriora iexafiiffim e etiam' angulum i rcfiunss .conti-
neant, :quatienUsfciItcet congruere poffinbJattribnsGnomonis.,. intra: i.quema,
eft, collocandus Quddrans T Deinde': rrifdem r dUobus 'lateribus, exterioribus
ducendaseire;duaslmeas:paralellasDE,DPsindebitadifiantia,habitafcilicettar
tibne,craffitiei.plumbiperp.endiculi J ;,Et]iceteiedemlp3r3llel2necefiarioquoque
angulum iedum efficianrin concurfuDjtqualem efficiunt latera exteriora; ; Vt. ta-
mcn cum maiori cdttitudine progrediamur, examinaridus.erit idem angulus D,per
dipetfas praxes^uasJEieometriai prsfaibitir. Immo fortaffis redius feceriirius>fi
piimo.ynatnfolum eotiimiducamps. , »g«'-re&am::D:E:y; ac deinde fiiperieamji
exaflumpto.centro D,quod aqualiterdiftat ab x traque latere exteriori p perpen¬
dicularis: erigatur DE;midem enim* debet.incidereloperatio. Quibus diligenter
obfeiuatisdi denique centrb.Djdelcrib^turarcusEFjdiligenterque ingradusidii.
ftribuatur; vt.difnim .cfi,confe<Sus. erit ynacum Gnomone Quadrans,atqneadeo
JUheUaijdaiquam.itonfiiuere.vDMmusboids.^iimtE-ia ; ;a mr: ;;,s|
3 Prster ea lineamenta,de quibus haSenus fafla e£l mentio,depinximus ieofr
fim quandam laminulam perforatam cum fuo perpendiculo. Qua: fi in centro D,
ita! figatur vt foramen in fuperficiequadrantisiaceat; dependebit perpendiculum
ex eodem foramine multo liberius, quam' fi in centro D, fixum fuiflet. Siquidem
ex.fqraroine illff deiseuditre&i, CX cgnfrq verp ,necefiarie> «sfletfmir i qua» refte.
xi.o.videtur ppffe impediremQtjJji}.li.berun>:.;Et hapC:tandm-oh caufam, refecali
ppteritfup@g f jesnquad^atisintra^um J &.lateri;intercep t ai.ne/orte,,&;iplEflU
berum modum ps.rpeadifflli «spedists quoAfasile .contingit,nili quamexaaiffime
iapik .xibdid otea&flibi9tfmr'Vir.up osba sapro ,rrm
1 '4 Ewt^reain ^iadr/afltei>£E/>^ffixiraua,lateriDEvduas? pinnulas petforatas : , .
qu*mf«uite.t I q4pjuaoeo.detHQusdr3nte,:telifl6;Gnomone,ac£ipienda&retali- uu[
-ntqisq pf cu i us
JrtLs<h^n&hikxl'll\ Prt>theof3<e Pars I.
^mttt>cdah&ifo»'&aKai5ffi!lhifiJ*^)eJ^uS<ftanKm i vefQfiadraraffiiiSeoDiStri.
;cjim;ohfrwKiri''foIen^a^!n*ittfeodifftftrunieftMMwiMiaa^tot)eeK^if»fcfot^,
Quarum pinnularum conftitutio hoc folum requirit, vt quoad fieri poteft, radius
pervtrumqueforamen emi/Tus,exiftat p/?alleluslareri DF. Exadfiflimam fimulac
commodiffimam fimrjium pinnularumfabricationem quire in Afirolabio Clauij
lib.j.Can. i.vbi etiam in alium qupfWam^quadrantem incides,qui in acuratiori-
. bus obferuationibus retpm Aftron 6 tpicarnm'pltirimum habet momenti.
5 Poftremo ad vfum LibelJ* conueni habere Reguiam iaitem non breuiorem
. Gnomonis Diametrq BC;dphac debet dfio quZuis Iatqra oppofita habere paralie-
la, ita vt concurfus c^atqorijiberficierum quoad fidn poteftifint lines redis,ezde-
que paralkls, id quod rfypbrerit fieri redte, nifijejyiletalicKonficiatur, vel ligno
duro, &ficco,&nohadmodumfiibtiliv \\
Vfns Libellain librandts,ac dignofcendts Planis ■■■■ : -
: •' ' libratis, ft) non libratis.
S iraiinitium huiusjGapitisdiftgMtexiinus inter feCogrationem,qua digmt
fcimralicums.glanrconftitutK^abipfacollacationeiplahi in fiaiilifituajuiai
tamenyqundaKinet adlpraxim,v triufque fere eadem eftrarroi.vifum eft vtruB.
-qtKfimulpertraftare,mefepiusidem:repeteretBr. ->r ,znnt,b. ;p 1 ’ om4B,' ,
• & Quando mgrroiepropafitam fuprit aliquadPIanum;,qiiod videatur ad seni
.ftrhiiqri 2 ;onfiparaneluin,:exprnnentoque'difcetenroiuemnusi,niinfiitaresifelj^
-beatific perLibellamJcnfumadiuuerimns.Sitpiropoifituinplanum A,ineoqusQ
-appliceturlibella primo fecundum longitudinem,pro vt videsinfigurzjitavtper-
pendiculumliberedependear,fuperficiemqueQyadrantisradat.Etfiqurdempef-
pendiculum cecideritiin-^.Gradum quadranti^ PJanuniAin neutram partemh
inclinabit fecundum longitudinem,hoc eft- feenHdiim lineam, fupra quam vel h
qua eleuata eft Lihelli.-Vel.-qubd idem cfi, linea illa squijdifiabit horizonti, cDinf-
modi in.alqs.planis.folet vocari linea horizontalis,’de qira paulo pofl. Si veroper-
pendiculum a Gradu 4 J^veiminimum alterutram in parteofdrflexerit; maniftlla
«ritjRianum, licet feniuiapp arear horikbnti paraUehimTnequaquetamen-efle pa-
a 3 llelu,i£flincimina<ieam^irtem > 'ad.quam;perpehdiculum inclinat. Etturrc no
eri«iuod;vIteriusddem.Planum:examinemusvSi pero fecundum didlam dongitlp’
dinem Planum deprehendatur effeilibratumiteritanduntideroeritfecunduni.Jati-
tudin£m,perfimilem pnbffuSLibells applicationem. Et fi quidem lineam etiaBLj
Latitudmis libratam<ihuenerimus, hoceft etiamin hac fecundaapplicationeJibeb
lz, filum perpendiculi Gradum 4 j.abfciderit: Planum A^jmuino proredturacrifi
fin minus,inclinabitur. - : r :
J^VmenimPlaiftrrniKbells iriduplici illacollodatiorie, repr^ferite-trduo plana
verticalia, hocelf plana per filum perpendiculi -dinaa^quod femper tefluBi
•ift ad h'orizontemj fit vtfiduoilla plana Libells : produdta fe mutuo inteiligan®
Ifesans/feciant communem f&aiohemlineam redtam perpendicularem-ad-hdriz^
tem, atque adeo parallelam perdendiculo Lifiells. Atque perpendiculutri,ettp*;
, ^pendicularead vwamquwlmeam tam longitudinisiquamdatitudlnK^ivt-patdtfi
- diligentercoiifide-retureasftrridiialibeiteiErgs^cdamdllaJCOBirHani^feaSB®»
auirn ii perpen-
H2?
De libella,planijque librandis .
perjjeiKiicakas ad eafdetnlintSas longitudinis, y &;Iatitudijiis7‘Ac proinde eadem
cdmunisfeflib erit per ^.yjrdcimmo & plajiaper ipfam dji&inempePlana Kbel-
lx qns feprzfentant plana perticalia eruat persR, 'vndecimi refta ad- ipIanumA,
quod perlineasilteduduraefli HofisontaleiU^turikrit^idem planum-hoc
eft libratum . Siquidem ad ipfum refla funt plana’, verricalia . vtjrionftrrirum eftr:
7 Non aliter procedendum erit fi planum aliquod proponatur,librandum, hoc u
gtfcfi tabula aliqua, veknarmorhene cemplantftum^qnflitUendum &tetihbrizo- btU K .
.{taliter. Primp enim collocabitur propofitum -planum ita vt fenfui appareat de- '
bite locatum: , Deinde per libellameadem collocatio ejtaminabitnratam^
{fecundum longitudinem,quam ktitudinemivt diflum eft, Et fiquidem in aliquam
-illarum'partium.deprebendatJirdeflefleEfej-.eleuandumierit exilia parte, dubieflis
-cuneolis,pelalia matefiaxdonec perpendiculum cadat in 4 j, gradum .Quod vbi
fuccefferit in vtraque parte plani, tunc dem fi collocatu erit planu vt:proponitur.
8 Intelligimusautemper lineam longitudinis, & latitudinis, quafcunque duas {'
,lineastranfuerfales,quatnonfint parallelse. Quamuisad prafens negotium.finit
accommodatiores illae, qua: fele faltem ad iudiciufenfiisfecdtad angulos reflos. JwIlmiT
Sienim ex einfmodi duabus lineis perpendicularitecengatur-libella, facilius ap¬
parebit differentia inclinati,rfi forte planum prdpofitum non fit libratum.,. -
: f-'9 Ex hisptorrafacile,colligitur Quomodo in planis reliquis; inueniri poflitlf-
ijiea Horizonti asquidiftan^qualis ad fequentespraxes omnino requiritur,'vt& li- hamh linu
-Bta inclinationis in planis indiriatis,qua: ex Horizontali illiccrdefcribituri lnuen- "
tutus, igitur .lineam Horizontalem dn plano' quouis:-inclinato, vg. in 'plano C, Minau“ n °
tapplicaeiRegukm numero f. praeparatam,' iravt videatutaliquo modo iibrata_/.
d^ofteaad cdrrigendumerraremyfiquemfortefcrifiis admifit, adhibe Iibellairii;'.
®a enim debite eieuata, ftatimmonffrabitfiqBid peccatum >eft, prout perpendi¬
culum ceciderkevej extra,.velinipfurmfj. gradum. Namcadente perpendicu-
io'in diftum;gradum,iahrbbtittebit planum fuum fitum ex-ipfa prima collocatio^
ne, atque adeo:Kneajquam; eius latus deferibit dn plano,erit linea horizontalis j :
.S-rarero non cadatin 45, gradum.-promouenda erit in fuperfkie plani Regula ex
-exparte,quafilnmanclinat lurlum verfits.s:&ieciEyfque donec perpendiculum 45.
,wc Ff 2 gradus
Pars 1.
iterum regilla vtopOrter. Erg.
-gnatacp-er^andem Jine&in ipfoHanoiefit horizontalis, Ad quam fi in eodem pia_
,jk>imcdmqt&erigataeperpendieWrfq e»erit liteaiiftiliaationis,cuius" paula ant^, i
d^musanentioneiB^fefaljtdft jin^aWm in pIan©C,quamin planoD, qusepet
mafimm-iofundem plaborum dadB^a efi, cui fi fors? parallela fint' latera, vt in:fi-
' ti .. 5u ,, v k :gut*.conringit, potmsrr-& ipfa pro linea inclinationis fumi-; ■ ■ i •-•" > i -
v. •inririfeEiatifacieipianoftim inclteatbeumiquod attinetad eollocationisfflire^i^
anmmi fflii-. -&,defigna_tionem line§in'dliSatioh1sjliiEeeadein funt obferuandai Gnomon vero
vna.eumiqtiadranteaioneodi?ni rtiodoapplieabitur . Neque emm bafes laterirmL
/Gnomomsregulam contingent vt prius, fed latus vg. AB fecundum longitudine
ifegufeaccon\odabitafi'Hse enimrbodoperpehdicirium‘libere dependebit, eS-
que cadente in gradum 90*Regula plano adimens confiftet librata, ytquiuisda-
ti^eeX;dilSisconiecef^t'/' , ' i .nees: , zc ...1^ ^ot¬
ia planis ad horizontem reflis efi praeter modum iam diftum inueniendi linea
Jwnm s»ri. horizontalem per libellam, alius facilior,& fortaffis certior,quo etiam communiter
vtifolent Artifites-.^Spfpendunfefiim prope murum perpendiculum, atque ere-
toriicwtai re- gione fili notant inmuroduo punfla, per qua: pofteaducunt lineam redtam, & ad
si> ' hanc erigunt perpendicularem, quae eft linea horizontalis quaefita. Vbi illud dun-
taxat obferuanduni venit, vt filumiperpendiculi quantum fieri poterit parieti ap¬
propinquet,ne in notandis pumftis error aliquis committatur, Et propterea con-
uenitvt fufpenfum ppndus,vg. plumbum habeat figiiram latam , vel longam, non
autem craffara .Poterunt etiameadem'pundianotariin vmbra,quameiulinodifi¬
lum perpendiculi in planum proijcit fplendente Sole,etiamfi vmbra illa non fit di-
refte e regione fili, Sufficit enim quod eadem vmbra firperpendiculo parallela.,:
quod femper eueniet, fi paries verefit redtus ad Horizontem , & perfedte planus.
Quod autem in fuperioribus operationibus fernper vfi fimus regnlarid non eft
ita accipiendum,quafifemper fitnecefie, Libella: fubijcereregulam ,fed tunefo-
lum, quando planum eft nimis paruum, vel non perfedte planum, Alias enim po¬
terit ipfa libella immediate applicariud Planum , veHecundum bafes. Gnomonis,
vt fit in planis inclinatis fuperioribus," vel fecundum latus, vt fit iorinferioribus . |
Quemadmodum etiam ad planum HorizontaieA, eandem LibeHamfineregulaj
applicatam videredicer.. - : ^ - d
10 Jamvero,vt'veniamusad.pIariaJibnlibfata,eorum.<:onfHtutiohac rationtv,
■GfcmcietUm* jnueftigabitur. Inueniatur primum pereaqu* numero 9, diximus linea horizon-.
tajisatquead eam jsrigatur perpendicularis prodmfcaaindinarionisiiiiBeindC^ 1
- fi planum fenfui.videatur redhinba£t;Honzonrcm;',.:quaJe pcrnitutPlanjtmiB,
applieeturdine» inclinationis Jatns;Libelte A3la&:fiquidem-perpendiailujj& !
cadaiio nuiiujn.gradtimjhoceftiuperdatus HEjfigfium erit parietem BrecfiimiS-
fe ad Horizontem t£n«iuus,inclinabitur. Et tunc utinirematursngfilus ihiffia®-
tioniSi,: talf induftru: componenda erit Libella,qnalieatn compofitam ceinisad
pJaourn:D, ybicumrfilum abfcindatarcanaEG/eitangulumJDGjeum. dicemus
eiTeafiguJUni jaclinatifinisraEtitaode alijs.planisindinatis. Eodem enimmododa-
prehehdiipQUttlfet jiroIinaitiojpiaip Cjnifi eam aliter inuefligaTe placuiffet ,?wt«>
.exemplo monfirarerimsiiin planis/rmiltum inclinatis, vitra fcilicet*veHaltem non
,citfa-4silGtadds,etta'nr,-perordiHaria'iompofitionemLibell:ehaberipofieihoH-
4atioqeia i Nam.vt ibidemapparepfilocadenteinidanjsHEiinclinalubur planum
<£j:cgt8dibiis.:5i veto aliter ceciderit intra: quadrantem yid qirod femper eoritin-
^et.intffclatus D^&.gradwrt^.^nnc arcus inclinationis eritris quiinferHfitift;
1 jnteffilttm>& graflopyiarqueadeb tantus quoqueeritangulusinclinarionisis
: • Ea(fem compofitio otdiriariaLiheJtejerinenda quoque eft quando planum^
piopoiitflmfueritinferiijs. Inj/S-diimapplicabituriibella ad lineam inclinatio-
‘iri ‘ nis.
librandis; 2^9
nisiqualis eft teilafiQ^usra imaginari pporteoin inferiori fatieplani C,vf iri 'figro.
ta viriesiicfderiirieiperptndieulain neeeifario intraqtfadriritprh, & aufetef arcmrtj
indiflatipnis FjGyfeu angulum EDGi qui drfiriiricBjeqUaliserit angoMnclinatibriis
-pfcrmfoperioris;fiitotus paries C,eodem mddofueriticraffuSjhbeeftyirsquefecies
conftitaant plana parallela. Ac proinde, ftineiufmbdi muris in alterutra facie_,
inftituatur operatio,fem per eadem opera inuenieturindinatio -vtriufque fuperfi-
eieitafft^fuperiorisjjquanrinfcrioriSjTttpatet;' ' -
i ;'f t /^opereflet nunc modumprtefcribere, quo planum quoduisprdpolituiil aut
nerpendiculatitereleuandum foret, aut in determinato angulo deprimendum..:
«Seftqnihmodumrillumquiuis ex didis facileconieeerit, non eftquodfruftrairi-fe
aram.apetralab6ten!-Maj)ifeftum; enim eft tunc demum plan um,verbigftria B> S&.
fiitutaim , efereetuffiiaddiorizGntem,fi in Libeilafiluni perpendiculi cadat in latus
DE: &rurfus Planum vg. D,debitambabereinclinationem, fi' perpendiculum.',
auferat praricriptum numerum Graduum ex quadrante EF: atque adeo fi id non_>
fiatjtam-diu varietorquendumeffe-planum donee-Libella nobis latisfaciat.
Ceterum ad exadiorem magifque expeditam fimilium planorum collocatione,
plurimum conducetlibrareqjfius afiquod.4)lafipmftprizqntale,quale eft planum-.
E. ex eo enim facillime educenturreliqua plana, etiam ex linea ibidem fignata_. .
Nam fi ex linea IIBdeuand um t^l^pHm^^erpendipufarftef;, ducemus primo
ad redam HI, piftpenalculMSii KE“, 'fteiride irf plJiio B, fighabimus alteram-,
lineam HI, ad eamque erigemus perpendicularem KM: & poftremo refedis
partibus qua: funt infra lineam HI, ejjuabimus idem planum B, ex reda HI, ita vt
reda KM, congruat lateri gnbrripnis"applicati ad redam KL,vt in figura videsihoc
enim fado Itabit'planum B, perpendicukriter ad hqrizonrem. Si vero planum_.
vg.C inclinandumfitVxfedl-HNiduceMaltiwtitrrlfe plano fimilitet reda HN,
atque ad eam erigenda perpendicularis OP. quaerit linea inclinationis, adquam_
'fi®c'o'tettiodetuti.ibdia,&planum fpfe*’dteai»dafiPHN?infcla^tdr yel elefte-
ttSjfteriedperpen^iculumqitbpofituffigrddBreitwliriatioriisiBicirife, vt didritn
'elF,‘<®tinebirBriasnqiiaatHn'C,.fDimrfinintipE¥tta'de-reliquis.
-—ni,2ijifhameni&aluis modus eleuandi plaflajfortalfis exadibr:fi:yide!icet prius
; prapareturexafiqua'tabeIlaangulHs.incIrrRit4onitquaIiseft IFK^eo fcnim ere0j
pCrpeadicuIariterad horizontemE,ficutdidtiffiiftde planoB,& quidem exftnea
■HI,’ cju-e reda ni) HN, fecat ad angulos redoss, fi planum G, circa redam HN, ita_.
iffelinCtur^vr ehisfnperficles,mquaexiftirBN,cadat fiipcr Iastiis HQyhgiiliqJrll
conftrudi, habebit idem planum debitam infftnationemfiri eaqflefeftnihe finfiS.
bitBfifiippofirisquibpldam fulcris , fifoftafle fifhiaridum videatur ; " ' - ■n
- ! -1 i Itaque rriiPlrotrquK bataftead horizdntem fuerint con-ftitritai VCbstei, 1 ,
vel inCliiiataviiomerit quod denuoriineanv Hprizoritalem per" irfftrifcneritUrTVftil
ueftigemus, vi neclineairiinclinarionis: fiquidemeafn iam ponimus effe dudarita
fteapefth pianq'B,-tedam;HI, r &impbffo C redam^HN.vtraqueerilm^ftiirieii 1 ®^.
nzqritalis,cutftexiflatiin plan-o bdrizontalijhifif&rtealibi in eifdeffiplanis aliaf lidi
ftSbnkjCs lineieforent ducenda'. Eaenim peracceptifm puridunj^efignabufifurj
ffp«Sfibus:iliisagarituj;:paral£feit®nainqae,&.ipfsa5quidift^unt‘liorizo0t)5Vl
pater.- - ■
'■; 5 ftn^verdifinriftarafieio'VTerfcka:eritinplanisftabilibus=epj6 , (J ; kttinet aftririi
fterifcadam Sin eatoibotizon talem, prgefereinv in plarilamultum-tiicliriarisjn qiiiBu'5
I«tftib-eliam vixiededeprehendi-poreft vCf« c6ri"ftltufio did«'Iih%7proptef rriuft
. tffifdWnjslinearimftxjuae.fereointiesfblerifSppafe^ebbratifiBeJIibHIairi exftifil
^Htac^ndefamfttslndnmaleeandemiteam^iricJriquiretflftstetoodOlPrbb'
peplarmmSitrolinatjiim!vg.'C,'cciHotabifflus p fem» R, llludque difigerireS librabis
muSysvt. didua»s ©ft.mu4r.erri’, fcftimo.' r; Deindc • beneficio resuTa: : prbducCmus
'zuipin - ' quafuis
gjg Artis m4i^^b^lll-Pr<}th(on<ePdrs 1 .
.quafuis duas, vel plureslineas in eodem plano R, notatas doriec occurrahip!ah 0
. c, in punais vg. H. O. N. quasomnia erunt in; vna liriea refla HON, fiplamrm 5
iit iulium, atque adeo eade linea HON, erit horizontalis,quam ducere oportebat’
ij Videbuntur fortaflis ad hoc caput fpe&are etiam illi modi,quibus pervarias
inclinationes PlanoruHorologiaquaedam Viatoria, vt vocant, eaque fere vmuer,
ialia, diqerfls altitudinibus poli accommodariconfueuerunt; quos etiam Clatti®
periequitur Capite i. lib.8.fuae Gnomonrca;:eos tamen confulto hiccenfuiprcete-
reundps,eoquodHorologijs illis Viatorijs videantur quodatnmodo proprij, atque
adeo cum eorundem conftruflione commodius pertractentur:. Nemo miretur
nos planorum librationem hic exaftius fufiuique, quam parforfin eft, tradidiffo.
Cuenim libella praxeos beneexpedied§fundamentufiit;vt pote,finequainhoro.
graphica machinatione nihil feliciter confici polfitiipfa veluti iure quodam ,exa-
fliorerahanctraflationera vendicare videbatur.
C A P V T V.
*De 'varijsHorolabiorum fasfiombus .
y iH \ ... De HorohgijsCofmocentricis .
. jgSH^i<s»©yilin:centro terrae horologium fieret in plano quocumque, id neque
fenfu,neque ratione difcreparetacoeleftij& femperaliquamho-
rain mon ft raret nunquam otiofum, omnique refraftione careret,
etiamfi vapores circumflarent; fiquidem vapores horologijsin-,
• SeotrocojifiiturisfUnthoroocentrici; vrideomries radijirrefia^
penetrarent,vtporead^uodtumquepunftumnormaleSiifthPr
J1 _.v ; , ,-rologijs vero:eSt.centricisiunt jexcentrici; ynde & maioctsdiof?
'smtiiiimcs. c&tq terrae horarium fierep,iri cuius plano griomonaxjmerfc
*rt mundi fuu diano exaflerefppnderet: Pico: illud ho.rologiUraridem futurum cum horfeontah
lis «mfiima, polari; verticale autem idem futurum, quod ho.rizontalefub fph«rarea^ fiBfj,V©
tjcale.fuh polo, Ratio patet ex conftrufliorie;. Si igitur pl3num : aliquod ifa incli¬
naretur ad axem,yt;Con ; ftitueretangulum acittum;iti illo fumrunthoroIogifeW@l
cum horologio,quod fub eodem angulo eleuationis polifieret in fphaera obligHfe?
Eademigitur varietas planorumin centro terrae,confiderari poteft, qusinpiftfuS
fupqrficie; # confequenter horologia horizontaliai verticalia, meridiana theqdftit
emnymgnitudo- tprrae iftacaufat, fed fitus ii nex verticalis; quam ipfa acquitit m
zx,em mundi^a&tjjpridianum aliquem certum defignatum;hanc ehimlift6a®|S
quuntur diueria plana, non magnitudinem terra:. Sola igitur differentia effet,q^
ho r P^ 0 g ia ' c ofm^qentrica,ytinullumhaberenthorizontemfenfibilem,'ita:P^'
pi?tBphpraS;inqiterutra pjani pat^ monfirarent,.In.planisquidem;adaxem:?®h
tm- d*p^ rt ^ ? ,'ipiteOccafusmam Solconficiendocurfum fuOmW?
effetdiaphanum,e xhiberet vmbra in v traque plani parte horas perpetuo; atque ia
omnibus.hh.iuimodi.planis aci ^xenj obliquis eurfus Solisfe haberet pecmodpiin»:
.! -£fe varqrhjffilafridvumpa^njbMs: "?^. as*
iuotus diurni. In planis vero axi paMelis, aut eundem ad reflos interfecantibus
motum annuum Solis perpetuo in alferuWpkni parte oftenderet. Qua? omnia in
fuuerficie extra centrum terta minime jierent. Sed yt multa paucis concludam-,,
cumM%^d^a'^es1ibSS : rellbWv%gunfe^rm^r^b^i5>dtius*vertica-
lia dicenda funt, quam horizontalia, cum nulla feflio dari poffir,qua non horizon-
l^pJanUmr^qr^dinos j»fc^.rdift|fetamgua^«i)^^» ad. cnafuetamobis
hpreia^MalaeWffl^ffliertamus. / «siq nienslq-.C.. ~>y m -* 7.
,i: :'i!:aD:bs;rpo-.
.tv/ - • bvioolnir.::': r.::: . J JsisbBnoirzr
w « Confeiiarid de vartjs j
: iibntbp, e!
-3#. r C^Olafidlioftilabiain ptois-pcdaribus, meritfeuisiiiasquinoiftialjbtis-, ybique
. sxsqg. locorum-funt eadem. jQuod eaimeftluoriizonfale/ub.potacbnftruSiimx .
4f»ffnvfeique ] Mdrum& gentium e&horariumiaquindajBleii&quodhoroIc^iHiff
horizontale^filubfphirarreaaii vbiqueilocommS&qgeiftium eft htarbldgjumsr
polare; & pcOfluerfohorqlogiMihSvdrricateiufcpoiaidem Efixuin noftfoipalaririXS
hofoic^iuttVveMicalsfubiifpI^raireiajydemid^ cmmiqoikoaquinqSFair tufofpfia»
raobliqua-,. e/^" ood-u pfusoroa an is,up,« -.loaanul
'^H;’aomnia:hdr6ldgia ; declinirafadh©rrzontemirun®iK)roli%i!rchorizontalia:re^
fp«Hdentibusijs'p&pulis,Ciu;6rbm^ntaieft.latitudb4nssaltinidospbii5,quanrusea
airgultfsinclinatiisinisad^heaiZoiifeisiSidfiaohototagial^Sedide.his.ipfeqiidritibus
fufias.ri et- iariaupiA .iusibsaphzhoqo uriiiD3bni e 3nit!'oc irt^nilabpiaornong
III. Omne planum Sciathericum qualecumquealicnmsisiteriasribdicrizon-i
eft. Et quoniam fola plana loca eidem parallelo verfus eundem polum fubdita_. >
eandem eleuationem poli habent ;ffijfc]flt foip plana eundem loci parallelum-,
terreftrem tangentia effe altitudinis a 'polo squalis, reliqua omnia diuerfe. Vnde,
& inter tria primaria Diana in.epdem loco, meridianus nullam vnquam gk-uajio-
neiS^ffia&ftj^eftlcalis vcrusiri fphala ibtdr-
mediam, in parallela nullam; contra horizon fummam in fphara parallela, in ob-
Iiqiiamediam,in leclanullam-.^ D m H,t ufxttiOraeK _ »
* IV. Dedinamiaaverticalrprimariotwhqua® aquant<itudkempali jquatf
habet verticalis primarius, & quo magis, dedinantdirc minifs eleuatum ipolum fu-
pra planum fu,um habent. Declinantia vero ab horizonte pare rationeTiunquamd
asquant eleuationem poli horizontalem-..
¥yiln fphaira refla nullum planumad-horizonreminitJinatumV&in ^sjtallflaui
fph?ra nullum a verticali declinans, vllamplani altitudinem nancilcitur;funt enim
omnes verticales primati}.- ;i:n «
_VI.. In fphara obliqua,exceptis circulis hohrijs Aftronemicis, reliqui omnes
ttliquampolialtitudincm-fortUBitu r. r . S. |
- ;VII, ■ Meridianus circulus omniuirfaFEo|pite^6jina|um maxime declinat.
perticalis primariusomnium inclinatorumrfiihorizontfcMefl maxime inclinans.
V^Miis declinansiquiuis.eft-tjiixtorummHm?tiflimus, ^eclinatiffimus.
•-Vili. Omnia horologia horizontalia iub quacunque latitumh^.
qs inlocis, quibus aquatoris altitudo aquata fuerit altitudini jflS*
Romsihorizontale eftaquale Verticali,in omni eo Ioco,vbi
^^“^s^wdltiiHliitelod Jad quem horizontale fuerit confirSSui
zjsluWatitudine 48;>habitahalSus; his enim aquator tantum fupra horizon tfeq
dutpfio.&eeonaerfe.esibhsin '
2-32 Artis magn&-£fl>er.Il 2 :! Pratheori* Pars I.
' Hi <u* ' j^bl? nnaV^K" --.-^ f —- " -sminoa %
De vartjsfuferfictehus, inquibus hor.olabiaproyci fojjmi. '
TUrm circula- O Vpe'fficies,in quam hdVaftrolabia proijci pofluntt triplexefti-pfrna, circirfatfe-
O & mixta. De plana in procedentibus fatis /uperquedidturfieft. Deaflfssn&d
do aliquid breuiter quoque dicendum eft.
Superficies circularis confidera» pote^alicui corpori intrinfeca, vel exttinfeca.
Intrinfeca eft fuperficies concaua alicuius Corporis,cuiufmodi funrfcaphia, hemi."
cycla, cylindri, & coni (eu turbines excauati.Extrinieca eft conuexa. corporiscu-
iufuis cyclicr ft^gffiewss^Uidt^funVfpbsEpoj^hdru^ conus/au^holum corpo-
rum fegmenta_..
Vmmmt* - ufcerum:liSperlicies qGr : pbrummixt*.Vari*)qttbque funtwsbBniin.fu.nt plpoJcS.
ueKaeivebplaito-concauaejrveiiconcauoi-ieonuefJe, vel plano-eoncauQ-dBnuex*.
Plati9‘-bi»i«dx3efuiit4n'qnibuS!wnb£a;escplanoinri:qnuexum}&hinc;inplanum-jK;
rumprpijcmiE, qualis.efie ppteft conchailato/canftans horizonte »: Plano-conuexj
fiint; ihiqiriinis-v mbra lex plano in-conuex untj& hinc in planumiiterum prpiiciti^
cniufmhdiBfl&poteftheniicy.dumplano.cjuipiainincumbens..'Cancauo r con;iiexS
funt corpora, qua: nunc concauis, nunc conuexis fuperficiebus conflantufilaip. |
concauD,roriuex»^unt-,-qua*tribus conflant fitpefificiehusireQisjrcdncauisi-cpaue-
SKj-atqueijjoccicertun: scirias habent affetfliones, vfil.cylindrif vel eoni, vel corporis
conoidah^qiudahgiwf^ifejreccnferedh qu;feispinnibus,qua.ratipne:Aftrolabij
gnomonica delineari poflintpn decurfu operis docebitur. Atque hac de planis,a) r
rumqueqiialitatefuificiant. : ■ .
.■ §. iv.
De Gjnomone, flylo } fmindice A&rolahiorum Gnomonicorum.
G Nomon, fiue ftylus,idem in Gnomonicis praritat, quod in aftrolabijs vulga¬
ribus Medielinrum ,:fiueregula fiducio . Gnomon eiie poteft omne corpus
obumKransaliud: eftque vel reiftusj&hicpropj-ifcgnomon dicitur,omnibus horoi
logijs communis-; veiobliquus , vt in iquinoftiaiibus’, & horologijs aftronomi- -
cis,in quibus omnibus obliquus efle poteft; ficensm-axem mundi refert.Tranfuefe
fus quoque fiibinde repefeurs-vtin Meridianis yciim diiftum mundi axem repra:-
■r:S: •. : - ientat; &fic obliquus indeter;
minatam magnitudinem habet.
--meo iupibi t .M3i:?jp >sftA rd^o-: . l. .. • : Axis omnibus ijshorologijs^in
1 r i ir"t I '^ibusfite* horaria: in centio
. rcnibpBam; ■/. am mcfenij^psm-^ou clV. .. confluunt ^competit, cuiufmo-
.zncnibni ir.vxrm fclMBrrdshod^faiuioj.....di funt,.verticalia,horizontalia
• ttrmifim-.ni: raro . $quinotHalia.In horis abOrtu,S
- riirri ->a.v • Qccafu,locum nulla rationeha-
;herepoteft.rVnde gnomortih^ ’
idvtondlos ia it hifce adhibendus eft.AxjSfflsfi
.-;u-r;H;oiJhai3sfemosnori ; ..fura :eft altitudinis -goiamaofc
•A^noxhcd aiqtimiiintjidjnupi : ;¥ndegnomon quamcuqnftrt* '
'•' $ wem incuWCfi*.,. ibrhorasn :
meridie, & media oo&eanonr
-.Q * ftrandi
A De SeBiohibus Conicis. i jf
rflraDdcaiquirit pot£ntiam»'H6icrofiraauiuin,gIobuIiin aere penduli digitus ma- v*&fo,h
nus ,fccptrum alicuius ftatuary vel etiam cuiufuis alterius rei imaginabilis extre- •
mum ,s4ac0~.gnbttonis' adihoras monlbJnpas aiTumi poliunt /rf.uigmodo ita*
conftituantuf ,vtextremumpun(3umia4xqm mundicadat, vt|n,dppbfitafigura .■*“ ; i
-paret, it? qua axemiriuindi refert AB, p/aiiurii horizontale AC,in quohorar ame-
ridie,&medianoftedelineatasfunt.Bicoaptem,'extremumro£lriE,maxemca- „ , , .
-dens vha eunialijs aliorLrm corporurg i vtiitianus <5= globuli pendentis bfifagit-
ae Ei extremis in axem mundi incidentibusimonftrfturum horas; tota enim axis
vmbra nionftrathoras .'.ergo omnia,& lingula punftapxis .At feuilfm^dirfeferutit
rextremspuh&aindicum, anos;, manus-juliarumque-rerum paulo-anreindirat*.
Tum: ergoillalqualibet 'parte axis monftrabunt horas; quod erat probandum. Sf.
-cuti igitur ftyIus obliquus eS axis mundi: ita gnomon plano normaliter infiftehs
adem eft:; quodjaxis hbrizbntfeitcuius extrema poli horizontis Zenit,&.ntadir.
.•Non eft porrone.ceflariumfemper gnomonis vmbram ad horas demoftrandas af-
iiimere: poteft enim gnomonis vicesipfadux fupptere: -Itaiadius Solis per.minu-
■tiffimumforamen intromiffiis idem pratftdbit in plano v-mbrolb »: quod : ih lucido
plano radius prarftat vmbrofus - Verum deMce, Si fimilibus in fequentibus vatie
tradiabitur. _ ~ r ""
Protheoria II,
De/eBionibusgnomonicis qu# inflant sfciathericis radiorum
folartumproieBione co ntingunt,
C Vm : tota : ars noftra gnomonica, vt plurimum circa fedtidries conicas verfe-
■tur, Wihiltjue fere fineijs aut refle ihtelhgi, aut Feiicitercorifiei pqffitjtfeijs
bdclbcripaulo pro&ndihs-ttadtaridum : duximus; eft enim harum mirificus vliis
chm ad tabulas calculandas, tum adfedtiones d-iiftasartileipsf in plano darrxdelfc
neandas: tum denique in horographia catoptrica immenfas fecum portat vtilita-
tesjvtfuo loco dicetur. Dabimus auterarhoc loco reconditioris Mathematica
cultoribus vlteriiis (peculandi materiem; tyronum autem captui ita nos accom-
m^odabimus,yt.eqsindilfea#aimaginatio0isapplicatipnemnltbfeci(ihsiiafc€b>
noftras .methodicas demdnftrationes,quam obfcurifiimas Apolloni) capturos, con-
tidamus. •'" • . : .. •
PRO POSITI ON ES L E M M ATIC AE.
Propofitio I.
tn parabola,ficutfe habet quadratumfemiordinata ad partem
axis d vertice ,~a quo ducitur; ita quadratum alterius
v _i.....
.. • - . J ... . . V. , T;. ' . ; ' : r..v;uG -
S it coiius ABC, fiue redlus , fiue fcalenus reflangulus ,acutangulus ,velobtu-
fangulus,:perindeeft ffediio vero parabdlarfit EF, quam iri plano repraefentat
EEG,Cniusv$ttexE,axisiEfjifemiordinataeiHN,LI> FO. ! -
' f;a - " Gg Dico
Jlipr/ias,. ...
mfttmuui.
#WiA(|«.
mpm&r’
/M-
o&iam.
iwfitsi}.
dmJufrt.
»3,4, drtis magna LiberMhProtheonx Pars L
Dicoita efieOF quadratum ad
ax.im FE, ficut quadratum LLad
LE, &HN,ad HE, axis.partesV
In cono ABC, ducantur aliqn*
linea: G1, KM, bafi AC, aquidi.
flantes. ...
Quoniam igitur fedrioEE, late¬
ri AB, parallela, erunt parrcsPE,
GH, KL, AF, «quales adinuicem:
Sicuri igitur in conoEH,adHi,ita
EL, ad LM, velEFjad.fC.Cum
vero GH, KL, Af , fint aequales,
& proinde HI,LM, FC, squalibus
:t:m i / 'ioi augmententur, manebunt eadem
, , SicutigiturEH,ad re&angulum GHI, ita EE /adredtangu-
lum.KlM', vel EF, ad re&angulum AEG. Cum igitur redlangulunt GHI, aeque¬
tur quadrato HN,.&redtangulumAFC, quadra toFO, erit etiam vt EH, ad qua¬
dratum HN, ita EF, ad quadratum FO,&permutando,vtEH, ad EF, itaHN,ad
FO.
In parabola igitur ficuti fe habet quadratum femiordinats ad partem k vertice,
&c.quoderatdemonftrandum. 1 ~-
'| Elineaturus igitur parabolam in plano, fiat EF in plario, line* EF in cono
I J squalis, hancquediuides in tot partes, in quot illam diuififti; dudtifqtiey
femicirculis GNI, KiM. AQC, femiqrdinatifque HbI,£kFO. Si:hasin axim p
in plano in lineas exeas ex pundiisHLF, dufias tranftuleris, habebispun^a, per
qus curuadu&a dabit parabolam .. . : : ;
Propofitio II.
Quandocunqtte in, cono quopiam feBib hyperboles i ellipfis, aut cir-
~culi 'c6niingit, %) in ht/ce attqua linea iiixta hyperboten,^^
& eiufdem proportionis.
1 oiinpqoi?
O lnt tres coni Egnati ABC, diameter fedtfonis in fingulis DE, parallela AC,
lum DQgiadte(^ftgWdlat:A3^vtif.Jir6pbf. ivqftenfum eftiSfcgittoex pun-
dis parallelorum mfSySrfe^kjj^IiduMntur^rdeindepx ppn^is interfedlionis
parallelarum, & Tectionis comes, videlicet in punctislOQ^^e^ t«V iA»s in atcus
ducantur rects IS,OP.QR,erit iu«a^prd^.EatJid.quad^tu IS, squale re&m-
gulo HIK,quadratum vero OP, squale rectangulo MON,& quadratum QR,s<l ua ‘
Je rectanguloAQgi.j- , ". ; ;
-■ ,1° fefidoe;veroicir<;Uli,qjjOpiairiipfabafiparallelainceditiatque,adeqinte^j
ctiones axi parallels fierideheantHnedi» propsr tiojiales , vel-exjpja fectioB&f
ov:U. gD P a '
De SeBiombus Conicis . 2JS
patent, funtque rectangula
ipfa quadratorum latera_,;
eritque trium- fectionum in asfwrigsr.
piano ductarum proportio f ««.
llcuti rectangulum DIE , ad
quadratum IS, itarectangu-
Ium DOE, ad quadratu OP,
vel reftanguldm DQE, ad
quadratum QR , quod erat
demonftrandum.
Nam ficuti fectio, hyper¬
bole, & ellipfis in cono per
interfectionem multorum-,
circulorum bafi parallelo-
ru cognofcitur; ita fectiones
circuli in cono fimiliter bafi .
parallele per lineam axi pa¬
rallelam fieri debent: quas
quidem , omnes exceptailla ,que per verticem defcribitur,& triangulum rectili-
neumefficit, fectiones hyperbole funt.
ConfeBarium.
e Inc patet caufa, cur Apollonius Pergeus hyperbolem, ellipfin, & circulum
invna & eadem proportione fere femper affirmat, vt videre eft in 1.2.3.
lib. Apoll.
Propofitio III.
Bangulum inde fit aquale quadratofemiordinata , cuius Idius
aquatur diftdntia d vertice,vel ft inuentajuerit ad difiantiam
d vertice, ^femiordinatam tertia proportionalis; erit alterum
latus talis reBanguli,vel tertia linea proportionalis latus reBum
parabola ; punBum vero,quod fecat latus reftum parabola or¬
dinarim applicatum,efi centrum reflexionis parabola.
S Itlahisrecthm,veHineainueniendaBI;fiatBFequalisED; ducaturque FG e*(W.
parallelaED,ductaque linea ex B,perD,quefecetFGin G,eritFG, vel huic aa&emui.
equalis BI, latus rectum quefitum. Sicuti enim dmJtifct..
fe habet BE,ad ED;ita ED,vel BF,ad FG,vel-BI.
iVelbreuiusjlineis BE,& ED,qua:re tertiam pro¬
portionalem hac induftria : In puncto D , ad li¬
neam BD, fiat normalis DH,quefecetlineam
BH, in H. Eft igitur EH, .equalis BIj&fic con-
fequenter rectangulum EB,BI, equale quadrato
femiprdinate'ED,vt poftulatum fuit.Sicut nunc "
quadrangulum: EB, & BI, equale quadrato fe-
miordinate ED; itaprorfus fc res habet cum re- mpmgar.
Gg 2 liquis fia.
sjt -Artis magtoe Hbr III, Prothebria Pars I.
liquis femiordinatis. Nam redlangulum EB, BI, aquale eft quadrato FC ,/ta qua-
'dratum EB, BI,«quale quadratoferoiordinats FC. Quandocunque igitur in qua-
»>* |>iam parabola feroiordinata ducitur,&c. quod eat demonftrandum.
h ; ■ Propofitio IV.
®e#T«tn;, In cono reflo itafe habet lamsJeflionisparaboU ab bajim ,/icuti
'It conus reftus ABC, feftio parabola; DE, per quam fi linea GH, bafi paralie.
■3 Ia ducatur, faciet illa triangulum DIH, lateri coni ABC, proportionale.
Djcp,.quod ficut fe Jiabet DI, diftantiai vertico
ad IH, velBA, latus cani ad AC, bafim illius ; ita la-
tus primarium FD, ad latus reftum DZ.
Quoniamenim femiordinata huius fe&ionis illa eft,
cuiusquadratum per i j.propof. i tf.Euclid. redtangu-
Io GIH, «quale eft; erit refiangulum quoque ex ID,
& latere redo DZ, per pr«cedens «quale quadrato
femiordinat« IK; & ideo redlangula GIH.& IDZ,in-
uicem «qualia. Quoniam vero DI,in DZ,squaturGI,
inJHjerirvtGl, cuf«quaIisFD ; ad DZ,ita DI,a 4 IH.
'Nam produftum primum in quartum eft «qualepro-
duifto exfectindo in tertium. Iam vero ciim triangula
a DIH,& BAQfint proportionalia; eritquoque' vt BA,
a d AC, ita FD, ad DZ, quod erat demonftrandum.
Porifma ,
H inc patet,qua ratione latui re&um ficile mueniri poflit.Fiat enim-fD,arqai
lis DM i quo &&o fi MN, ad IH, paralldamduxeris , erit MN, «qualis la¬
teri refto DZ, qusefiro. - i . . . ' .
' ' Propofitip V. .
Sifeflio hyperboleein cono reflo axi parc^eW-dubatur^iiritkm
primarium medium proportionale ititer exteriorem ditime-
trum,*vellatusiranjkerjuni,flatus reflttm s i &v ' *' 'm
Olt conus LEM,feftio parabola; DN, axi EQparallelajBB,
flatus primarium. •—<
Dico, quoditafe habet AD, ad DB, ficuti DB,adlatusre-
6um DZ.
’ Quoniam enim fedio axi parallela eft,erut trianguli ADB,
& DNM»fimilia, eftque proportio A D,ad DB, proportio ad¬
dita; quapropter ficutfe habet AD,ad DZ,ita quadratu AD,
ad quadratum DB. Vnde & AD, quoque ad DZ, fi cut < l ua '
dratum AD,ad quadratum DB. Quoniam iam AD,adDZ,vt
quadratum AD, ad aliud quodpiam quadratum; per pr*“'
dentia patet tale quadratum DB, medium proportionale elle
inter AD, & DZ. Quod erat probandum. '
Porif-
.V : . De SefUonibus C oniris .
I^TOffe Cupis latusteflum? fiat DRf aaqualelateri primario DB, & duc RS, pa-
JAJ. .ralleJam AB.eritque S D,squalis lateri reflo DZ, quarfitp. Dac ratione quo-
que demonftrabitut ellipfisminorem diametrum mediam proportionalem efle_j
interteiasiptimariumj&bafim.;quoniam ita reflangulum AD, in AD, ad reflan*
gulumBE.rn AC,vt reflangulum AF, in ED, ad reflangulum HFI.
,j«iiq. Propofitio VI.
In parabola diffama centri reflexionis a vertice quarta pars late- -a^rans.
fis refli eB,atque adeo fubdupla adfemiordinatam per cen-
1,' trum reflexionis ad ambitum parabola dufiam.
Olt parabola AHBEC, cuius centrum reflexionis F, eritqueordinatim applica- »x8,«.
O tapfer centrum reflexionis-duflaDE, aqualis lateri reflo. '
i>. - Dkodiftantiam centri reflexionis a
■ ivertide B, quartant partem efle DE, vel
fubduplam/emiordinats FE, vel FD.
: Ctrm enim femiordiriata DE, fit me- a-mJlfyt.
dia proportionalis inrerdiflantia a veri
n C tice BF, & latus reflum, vt ex proce¬
dentibus patuit s & DF, fubdupla DE rerit cwfequenter BF, fubdupla DF. Sed
DF, eft fubdupla lateris refli, & hocquadrupla-BF, ergo BF,quarra pars lateris re*
- fli; quod erat demonftrandum. ; _ .
- h o Porifma h . !
I Inc patet,quod quandocunque in parabola femiordinatafimul cumdiftan-
tia a vertice nota eft, & htfce notis detutrertia propSrtionalis, vt fit eadem
proportio diftantia: ar. vertice ad femiordina*
tam, ficuti femiordinata adrertiam proportio¬
ni nalem, quod -erit i- pars tertia proportionalis
tam inuent^diflantiar centri reflexionis a ver*'
" **' tice.SitparaboTaACB,vertexC,datafemior-
.. dinata ED * Cum igitur iuxta procedentia, fe-
miordinata media proportionalis fit inter di-
ftantiama, vertice, & latus reflum, & CD, vna
r cum DE,norafintfdabittertia proportionalis
quasfitumi ita autem inquires tertiam propor-
i' ■ tionalem. Ducatur ex E,punflo ad CE norma¬
lis, quae fccet HK, inK, eritqire DK, tertia pro-
, portionalis qnafita^uiusquarta pars ex C,tra¬
ducta in H, afirgnabit centrum reflexionisquofitum.
mpmfttr-
2 jS Artis magtue liber 111. VmheorU Patrs 1:
Torijma 11.
OLvero in hac figura ad diametrum,fiue latus trafuerfum DB,hyperboles ABC,
»3 linea qusratur,qua: cum DB,redangulum conffituat,cuius latitudo cumiq%.
d rati latere sequalis fit quarta: parti reflan.
•oX . guli DBE,quod figuram Apollonius vocat.
‘fi i... . Dico talem lineam, vel latus quadratumi
squale effediftati^ centri reflexionis a ver-
: tice. Cupa enim ordinarim applicata HG,
/; j quae per centrum tranfit, aequalis fit ex
' ■. praecedentibus lateri redi) BE, prolonge-
- • J tur DB, in M ,'ita vt BE» fiat aequalis BM.
: • /■ Si igitur circa DM, femicirculum duxeris,
; \ &BE,iriR,produxeris,eritquadratumBR,
• p R _ per 14; propof. 2.Euclid. aequale redangu.
f-- f lo DBM, vel redangulo DBE i quadratum
K h 'p " ' g" v / vero BI, dimidium BR, erit a redangiili
\ DBE, .vel quadrati BR, videlicet i-figura.
_ \ Si porro in linea DM, femicirculum duxe-
>>•.„* ^' risinterualloi£I;femicirculum KIL, duxe¬
ris, erit Bl, quadratum aequale redangulo
LBF, eritque F, centrum petitum. Nam DL aequatur BF, & BL aequaturFD,
& fic redangulum OLBN,aequabitur quadratoW.Qupd erat demonftramdum.
.... Porijiiia JTTi y
"PAri ratione fit ellipfis HBQDN, cuius maior diameter DB, minor NO, habt-
r bis eandem diftantiam a vertice hac ratiope.Cum quadratum minoris diame¬
tri NO, fit medium proportionale, & coniequen- Q _
ter mqu3le redangulo'ex maiori diametro BD,& <t pJ
latere redo BE, cui HQ^aequale eft,conftituto; erit ffi
etiam, quadratum mediaediametri minoris f figu- >** J .
rs,- cum iam redangulum ex maiori diametro, & a- .* j n
lia linea fieri debeat aquale quadrato NK; accipe / '
mediS BKdiametri maioris,BD idque ex N,tarsfer’ ; p \ i"
in pundo diametri maioris FC, & habebis punda ; A \ / ^ y
reflexionis. Ex pundo quoque F ducatur Scroicir- \ J /f V, q
culus ioteruallo FN, eritque redangulum PKL, vel \\/v 1
PKM,mquaIe redangulo DFBj&confequeterqua- NFT—ii— oj .
dratoKN. Iam vero PL,mquaturBD,&LK aequa- \ * r *yKtv, rt . L
tur FB. Erit ergo FB;qusfita linea. Si iam ex PL, \ ’ J ’•$
& KL, vel. LI, redangulum fiat , latere quadrati V_£- -J
IK, videlicet PKM, squale quadrato NK, X. D >/
eius latus KL, squale CD, vel FB, diftantiae centri
reflexionis a vertice; quod erat demonftrandum.
X ,x/j.
Propofitio VII
In com ifofleuro latus primariu»ff>ar : aboU aquatur lateri redo.
Olteohus ABC/parbbolsfeflio DE,eritqueWcu- ','b *
v3 t ijBAi'atfAC,?taTDiatu,sprimarium,adPG :V G A. ;
latusr«^m..QafiniamenimBA, «qualis. efb AC».. , ... .. ^.
&BF,squalis FD, neceffar?o quoqueFD,Iatqs pti- / \p~'
marium, squabitur lateri refio 'B£J. 5i igitur-latus- -> • • /P a
primarium ordinarim parabola: applicetur , fecabit / / \
l3»fiSfeVtrfitf2Se'iquad eritcetitrum reflexionis.' .. / ' /' V^'
l'^,fgtfi>r^«ifttfrri<rrianoHU^reiaatmulum^a;iCT;:^ ^5n r '-y
dico centrum reflexionis cadere in medium intra_» ** -~~~7C s«
verticemfeaioni|;-&communeinterfeflionisaxis, --— -
coni, & paraboV bundum.
Sit'contis ABQ fedio parabola: DE, pundum fedfonis E. Quoniam igitur fi.
cuti BA, adAQi.ita KD, ad latus redum, & anguluyjABC, angulo BLK, redus re¬
do squaliS ; :6t i & con/equenter proportionalis, / _\ ~ v -
erit etiam’ficut KjSi 4 d latus redum j ita LB, —-y:B
adBK/SedLi?, &.X%, funt aqualia:ergo - 7Z- ^.
KD,fiiatjisjodJWEiuntenimLK,&BL,me- P ~g Z'
diui^D,OFiiqudque ; R K, aqualis DE, di- \ v/ U \n /
micftmSIateris AB.iGirrn igitur BL, medium fit \ / t /X
DK Jjetiam BK, dimidium erit lateris redi:Sed -M \y/
-turtpenpuhdum;E t |ineaHG<parallel^ 1 K;p.j&; iiao ^r/qoiqmS!fc9m.-'-::; Vtlittsi
fijpet&rm idcfc tibaytf femicirculusj fi igitur <?. c t a:' jfeoml ' fevrfiSimib-m
3,^mUiuiditc!4lun pundum F, normalem, qe. ,;, 5 - •-JudT" 5 . ,t
darii Huxeris,^jitiiicfemiprdinatajqpsqfgtwns^ifcxiqnjsjtranfibif,eri tqugi,
jfiediumprdpopionaiednterEiF,#fG t bs t <3iA ^Gvsnetm
Patet igitur centrum reflexionis efle in T, medio linem' . mird p boop
ED- quod erat demonftrandum. ' . /
Sit tertio conus redus ABG.iuiusax^Bft^fHwSs- % n
qualis fit,& fedio hyperbote DFE,para1lela axi coni BH. /1\
norisaiarnetn ; nue tranlucrulateris cotincret !vcur enim . 7 L \ i
dum; fed DE, ad FG,eft vt tQt@8R^tatunf,&331\&d FI, / \
vt medium,ad medium. Erit ergo latus redum FI,ad GF, Z. I \
gfimatiiim:fiibstqplum;quo.d«at demonftr 3 ndiiin:i. : l^sral fl- *? * >;
mSj&xrp ip:coSu^dat)gttle{6dio,b.ypetferb:i . .5oir--v situum ■ i _ .-r \f \
te axi parallela contingit,erit latus r edum ipfi- . g«
us squale exteriori diametro^&fimul latpri pn - , /
mario. Cum triangulajBGT &BFGjfint squa=—. ' E /
lia, erunt & lateraj^teribus^squaliat&confe-^ - ' Vp.
quenter, vt qujdmtuarFG^atTquadratniu-GI, \ ' V \
itaFGjlatuj^ni^fum ad^ttkC-fcilicet ad ' \ A v j
latus reftumiTpdFfl. eft ag iialis T C,.etor. & la-_ — —1 \
teri te^pjjk primario fqtjoqferat demonftran-
Pro-
latus reftum mediam proportionalem: deinde fiat DR, aqualis DZ. , eritque infe-
micirculo ABR, linea DB, latus primarium coni refii qu*fitum.Siitaque.dua?m
lineam BA, in E bifariam fecueris, & ex E, EBL, EDM, ducantur, erit LBM,qus-
Jitus conus. Nam ita AD, ad DZ,vti quadratum AD,ad quadratum DB. vel itaj
re&angulum AID, ad quadratum IK, vtiredtangulum AND) ad quadratum NOi
quod qumrebatur. '■ °* r: ' -
Propofitio VIII. "
aperiuntfeiuxtadtftaniiam centri reflexionis a -
"vertice parabola .
[Otum eft femperfemiordinatam ex centro reflexionisduplo longioremdfc
| flantia centria vertice.Vnde ficutdiftantia centri a vertice ad quadratum
De S:0iombus Conicis.
M*
alienius femiordinats; ita alia diftantia ad aliam femiordinatam ex punSo talisdi-
flanti* a centro duiftam. Si enim diuer& parabpte in aliquo cono intra fe fecen- :
tur, dilatabunt fefe iftae iuxta diflantiascentn a vertice. Quoniam enimfemior-
dinata.MA, duplo lpngior diftantia a vertice MG. erit PM, dupla MI; & MO,
dupla MK; & MN; denrque dupl#Mt; tritque vt GV s v r «dqu'a<irattim V Q^ita_.
.GMj ad quadratum MA;&Iicur IV, ad KV;itaquadr'atum yR s adquatltatum VS-
Sunt igitur omnes fimil^ & quemadmodum in deferiptione circuli, tanto cir¬
cumferentia eifls euadit obtufior, quant6 diameter fuerit maior; Ita & in parabola
iuxta diftantiam'centfi reflexionis iverticOanibitus, nurtcmaior,nunc minor,nunc
obtufior, nunc acutior defcribitiir.
‘Dijlamu Ot
T
l b .
'Etficminfi
>■
Porifbta
H inc patet modus facillimus parabolam addatam propor¬
tionem ampliandi;Si enim IM, diftantia centri fe ha¬
buerit, vt a. habebit fefe XMN ordinata, vt 8. & fi KM, fue¬
rit, vtj., erit ordinarim applicata 12 . & £c de exte¬
ris , vtin tabula appofita vides. §i enim numerum diftantia:
centri in praecedentem numerunragplicatum duxeris, prodi¬
bit numerus ordinarim applicata:* diiftae diftantia: correfpon-;
dens. e 2H- , ‘ "
Propofitio IX.
3i 'duo fimiles coni inpunflo •uerticalifibi mulcem opponantur,
ambo perplanum, non tamen per 'verticem fecentur, erunt
fefliones in-vtroque cono fnnileshyperbole cum
■ 'ono^ eodem Utere re flo. ^
S int duo coni ABC, C^T,'inye»ice'B, cOniunai, qui fecentur plano quopiam *»
conotomoRL. :
E|ico feftionem DL, aequalem .feQioniNR.
-FiantigiturNR, & DI. aequales, eruntque reiflangula QRT, ,
&CLA.Item DR N, & NLD, iuxta procedentia iimilia,&me-
diaproportionalisRWjLV.adinuicem aequales, eftque redlan-
gu!umNLD,ad quadratum I.V/ic:utiND,adlatusre<ftum, vel
vti redangUltunDRN, ad quadratum Rw,ita ; DN, ad latus rei
^um NZ. Quoniam tam NR> DL. ita, & media proportionalis,
velfemiordinata Rw,& Ly,aequales;%t adinuicem, & latus
tranfuerfum omnibus commune, & aequale, vel vnum latus re-
Aum habent, fequitur fedionem N R,&; DL,efie aequales, quod
eratdemonftrandum. : '
Pro-
2 £2 Artis magnae Liber- III: Protheoria Pars I.
Propofitio X.
rasis. \$\in,aliquaparabola ex centro linea adperipheriam trahatur, '
■ z> 0)ex taltpuntto alia linea axi parallela ad aliqua/etmordma-
' ‘' tam normaliter ducatur, erit •veraque tam longa, quam linea,
,■ qua ex centro in periphenam in hacfemtordmata fit.
S it parabola ADEF, centrum reflexionis H, femiordinats DG, CH,BI,AK, Ii-
nere vero 5 qus ex centro H, adfemiprd^atas ducuntur,HD,HC,HB,HA,per-
pendicuIaresautenjdintDQjCPjBO;
Dico HD, & DI., squales efle HC:
HPv&DN, squales HB,&HEr. Ite-
'nim HD ,&DN,squalesHB. Item
•RD,&' DQ^squales HA. HC, &CP,
-X* squales HA. Sicuti etiam HB,&B 0 ,
squales funt’H A- SuntcrgoiHDj&
' ■ DQ; HC, &CP;HB,&BO, inter fe,
yf» FfZ.Mna.
uaMugti. & ad HA,squalet. Quoniam emwffDjaaiHlfliseft HEjyha tum EG;&HC,{qua-
iis HE,bis fumptg i Erit etiam HD, & GH, hoc eftHE, duplata {qualis HCiSi-
militerHEj^qtiaiis eft HE, & IE, fimul fumptis. Ita quoque HC, & HI, velCM,
equalis HB. Et quoniam HDf^qjalis HE,^& EG, fiijiulfumpte,erit&HD,&IG,
vel ND,?qualis HBiita DH;&'DQfimui{'quatilHA-.Quod eratdemonftrandum.
,-tute: -st i JQon/ettarium..
■» X hacprotmitnonedeptndirtFe^fot^Mlio^pecliforti
r-
A _ ____ r _.rparabbltcdrufajra-;" :
. , didS^malreS^Vrf^ppniauaiHjrefleiS^i^lal^fi VtinMagiaGatoptricadi¬
cetur. Patet quoque quatation^flggifflit&gqpi^lju^parabola nullo pene nego¬
tio defcribi poflit, quam praxim videinfra.
‘ ® c ^ cc -" cuBmlQ
S ^JerheXoppofitarumhyperbdlarum^eehtnislteflexiohisin puu&umqfldtb
piampyipie«? !we2docanW,'efft d!rflw<mtialinbarurn gqualiskteriBpf-
uerfo.jfiuediametro exteriori. • n,. . •' ; V :: '
1 - / B -nSfathyperbo!^
* MpdPd3atu^Bieg.ra?d6arAE^BEf-ycl-Alfcex'Bt^4q^ a
efleBCiteeritran^rerfc)-. ©ucantur ex AiB,centris.per. vertices
arocit DNG,^CM, 6?ei(iRper-D3arcus.DGF,'&«xfunaisH E >
norftsalesjfiu&lemiordftSte ad axim DA; erit vfKB5a(H£fei“.'
EGjad Hbl^tie-x‘pr|cfecf€t»bUs.patet;Pdrr6 fi duabtisiiheisAti,
DB, jquales partes veluti NH,& HO, vel£G,&EE,addantBr;
fiunt ex horum additione partium triangula AHB, AEB, «unt"
HO,& EF,partes laterum triangulorum BH,& BE,{quales HN,
& GE,vti ex prqcedentibus patet. Quoniam igitur AD, equa» s
eft BC, & BD, {qualis BO, vel BF, erit etiam AG, {qualis,BM.
Sed EG,{qualis eftEF. Erit igitur BM,&FE, {qualis AG,fi®ul
De SeUionibus Conicis: 243
cum GE,& confcquenter MF,& GO, differentisnimirum inter. AE, &BE, AHj&
BH, squales lateri tranfuerfo CD, quod erat demonftrandum. Habet hoc Porif-
ma innumerabiles vius in defcriptione arcuum Zodiaci, vt poftea videbitur.
S I] iterum in ellipfi ex ambobus centris dii§ line^ in vririm pun&um ambitus m&ragit..
eiufdetn ducantur, erunt taleslimulfumptggquales maiori diametroellipfis.
Sit ellipfisMHLD, cuius maiordiame- 5*8 i0 .;,
■ y^& pPSn ThNqtii trl ter LM, minor DH, centra AB. Si exhifce
f j I inaliqubd peripheri^punftum verbi gratia
/ | G V .' / / \ •• H ducantur linea: AH,&BH,dico eas fimul
/ (■ \~~1 - •'/'/ \ / fumptasaquari EM.
Id b ! V Sienimexcentris.A,B,interuallo AM, mtafK( ^
1 —"" o '~ 7 \ ■ A quadrans ducatur AMK,& ex B,interuaIlo
t 1 ' , A 7 v\\ ,/ \ BL, alius quadrans priori squalis BLXdu-
\ j . \ catur, deinde AM in aliquot {quale?partes
V I \ \\y \ diuidatur, atque ex hifce femiordinats du-
V B p) ^ cantur. Hocfa(ftoFK,&i GX,in totidem par-
■“ . tes,quotAMdiuidantur,quodfiet,fiexter-
M mino femiordinatarumA,& B,arcus ducatur 5
ad lineas FK, & GX: erifigjtur AS,aqualis AT: AK, {qualis AC: AH )? qualis AI:
AK, squalis AM, quod&dealteraiineaGX, dicendum eft. Ita BM,squatur BH,
. & PH, «qualis IK,& NX, «qualis OI. Vnde& PX, vel OK, squalis diftantis AB,
eft quoque OI, squalis YH: PN,squalisZH:& itaOl,& PN, vel squales ipfis YH,
& ZH, fimul AB, squales. Iam vero fi AY, fit squalis AL,& BZ,squalis PM, erit
quoque AH,&HB,squaIis LM. Quod erat demonftrandum , pa. ‘
Theorema I.
5 Sole A equator em pofsidente , defcribit radius eius circa centrum
mundi motu diurno circulum , nempe ipjummet A equator em.
In planis vero proieBa vmbra erit linea reBa .
S it axis mundiBC,?quator HI:
Sit Sol in aliquo punctorum
eius HIMN. Dico Solis radium soiin^uatct
motu diurno circa centrum de- “tfitunuvm-
icripturum circulum, Quoniam
enim ex propof.i 5. lib.f. Theo- <tefinnt.
dof.squatorad axim.BC, rectus
eft, centrum Solis, centrum-,
I squatoris, & terminus radij,iux-
ta fuppofitionem 5 .d. & 7, iri ep-
J, dem plano erunt, a plano squa-
toris non recedente, cumque_>
motu diurno femper in eadem_. .
circumferentia remaneat, circu¬
lum defcribi neceffario patet.Cir-
culusautem ille in planis er.it li- ..
nea recta.Nam omnis circulima-r
^44 -drlis magnaItberlll. ProtheoriaPars 1 .
ximi in planum proiectionem lineam rectam eflelib.i.propofit. 4. docet Copiose
Tbeodofius: Ergo Sole,&c. Quod erat demonftrandiim .
Theorema II.
Sqk extra A equatorem coftituto defer ibit Solis radius motu diur-
I' no duos oppofitos conos, quorum prior lucidus, alter vmbrojks
circa centrum mundi tanquam ad commune ‘vtrmfque coni
verticem; Bafis autem vtriufque coni erit circulus .
S it Solis parallelus ED,abarquatore quantumuisdeclinans,axisBQ,aqua¬
tor HI,centrum,mundi A. Dico Solem in ED,paraIlelo conftitutum duos co¬
nos DEA,lucidum;AFG,vmbro'
fum oppofitos fibi circa centrum
mundi A,tanquam circa commu¬
nem vtriufque verticem deferi-
pturum . Sole enim in £, verbi
gratia conftituto , mouetur eius
radius in centrum produSusfem
per circa fuperficiem parallelam
1 ad fuperficiem zquatoris,-cuius
centrum,' centrum mundi eft!
L quod ciim fixum fit circaidjhecef
fario lucis radi j EAF, DAG, co-
nicam fuperficiem, vi in figura pa¬
tet, deferibent. Cum tota lineaj
porrecta recta fit, & aquali velo-
citate circa centrum, iuxtapro-
nfieiatu^ tS.promoueatu^fornfef!
burit radijSolisEAF,DAG,in oppofitq paralJelpGF, aliam conicam fuperficiem
fciathericam, fiue vmbrofam jFG> .,SoJc SK9 1 -es^a^auatpremi:o^ttiK?\& c -
Quod erat demon lirandum. '■' '' ‘ J ■ •. ; jM
Theorema III.
«e/raott. Si planum quodpiam gnomonicum bafi conifiiaiherici , quemv&
*& ejSas fecat, fuerit parallelum.dectrcmabitin hocplano conoto-
SUfbsis. Olt planum KL conotomum, fiue gnomonicum., J)EgFG, coni oppofiti ,&plp
O noparalleli; axis mundi SCa Qfcp MN, efleeircufumi qui centrum frabeati®
axe mundi. \ ■ ’ i N , / .,
amSi i£is. ■ _/;Gi»menim plana FG,KL, parallela fipt maximo circuIoHI,ddpfi intfpfeiux-
taxS.lib.u. Euclid. parallela erunt. Qubre cum conuslAFG^feeenir aplan 0 ^
notomo bafi FG,coniparaIlelo, eritfectioMN, per propof.4.1ib.i.Apoilon.Cir*
muniter- culus centrunrhabens in axe BC . Si planum igitur qupdpam, &c. Quod erat de-
ua. monftrandum.
r Confi-
. ‘TheoriaCanotomi* Sciatheric*:
ConfeBarium.
H lue colliges primo,quandocunque planum conotomum fuerit squidiftans
bafibus conorum,fiue parallelis lignorum oppofitorum dictas bafes confli-
tuentium, maximos quoque parallelorum femperapparentium, &latentium, in & «
huiufmodi conotomo plano gnomonis vmbra in circulos proijci- Quemadmodum <&»* **£
priino contingit in plano [horizontali fuppolari . Secundo in plano verticali fub ffZu ” “
fphsra recta. Tertio denique in omni plano ad arquinotialeip qquidiftante,in qui-
busarcusfignorum circuli funt;vtin fequentibus fufius oftenderur.
Theorema IV.
Quandocunque planum conotomum fuerit lateri alicuius conijcia- ®
therici parallelum, delineabit in dtBoplano conotomo •vmbrd-j
S it A, centrum mundi, & vertex coni AFG: axis mundi BC, planum conoto- fuBiait,
•mum HI. Dico Solem extra tequatorem in dicto plano HI,defcripturum vm¬
bra gnomonis parabolam.' - .- , ;
. J __ _ QuOniam eni m circul us maximus amJiifyc.
- j SDBTC, tranfit per BC pplos, confe-
.quenfer omnis circulas parallelas co-
1 -norum bafc in£F, tangens, vti&pla~
'num conotomum, iuxtapropofit.zo.
rljb. i. Theodof. in polis fuis fecabit.
/Gu praaterea canusicathericus AFG,
plani coUotomr,planaqubque FE, HI,
ead planum circuli masithiBDCG, re¬
cta fint,erit quoque eorum communis
Tectio IM, ad idem recta in puncto N,
& adBafim coni perpedicularis;& con¬
sequenter KN,axis Tectionis parallela.
' feteriTA. Erit ergo fectioin plano co¬
notomo HI, deferipta figura IKM, g
H inc fequitur primo, quod quandocunque balis coni fciatherici tantum ab 2 «Ucnimm
aquatore dedinatin Auftrum, quantum ell complementum altitudinis po-
IiBoreifupracirculummaximumiji^ipJanumjcpnotomum arquidiftat, vmbra in
eodem plano deferibet parabolam^UCquod idem eft, quandocunque planum ho¬
rizontale coincidit cum vno laterftVom; altero.altitudinem sequatoris in oppofita
parte menfurante, quod tunc vmbra in eodem plano deferibet parabolam.
Secundo, quandocunque parallelus Solis maximus delitefcentium tangitur ab
horizonte,cui planum conotomum equidiftat,erit parallelus in planum proiectus
- > para-
24-6 Artis magnae Liber 111 . P/otheorik Pars I.
parabolajatque talis proiedlio continget fub eleuatione pc/li 66.^ o.Cum enim tro¬
picus Cancri fub hac latitudine totus Ijtfypra hgrizontem, & tropicusCapricor-
V nlmm arsit n * totuS ‘°^ ra 5 tan g et horizon vtrunque in punctis a meridie , & media nocte ; erit
r ad fatu 8 coni femper delitefcentis circulus horizontis, vti & planum conotomunj
-^quidiftans; ergo, quod inde fequitur,defcriptio parabol;. Verum, vt Lector cu.
riofusintelligat,fub qua latitudineregionum paralleli Solisin plano conotomo pa-
rabolas proijciaht,apponam hic tabulam, in qua luculentitts totum negotium p a .
tebit. Prima columna fignificat.declinationesSignorum; fecunda latitudines re-
gionum. Sole igitur verbi gratia ab aquatore declinante x .grad.& i2.min.defcri-
bet in conotomo plano horizontali fub latitud.88.grad.48.min. vmbra gnomonis
parabolam. Ita Sole 16.grad.& 5.min.declinante defcribet fub latitudine 7 j.grad.
5 ;.min. in plano conotomo eandem, & fic de c$teris iudicabis. Omnes enim hi
paralleli tanguntur a circulo maximo, videlicet horizontali, cui planum conoto-
mum §quidiftat in puncto, quod axis coni puncto angulum intercipit eleuationis
gquatoris fupra horizontem, vti in procedentibus demonfirandum eft.
abula declinationis parallelorum Solis,in quibus conflit utus Sol
Jub data eleuatione parabolam defcribat } indtcans .
|Dedin.paralL$
1 G M
G
M
Declin.parall.i^
G M
Latit.lc
G~
M
I
, i*
S8
48
13
13
76
47
2
1
87
S9
14
, 2 3
75
37
3
11
86
49
15
• ; 16
74
5°
4
22
85
38
16
5
73
55
5
9
84
5 1
17
14
7 } .
46
6
19
83
4i
18
3
71
57
7
,15
82
45
19
4
7 °
5«
8
a 3
8r
47
20
6 9
49
9
io |
80
40
21
0
<58
IO
4 l
79
5«
22
O
<57
0
JL
39
*3 1
78
77
5 r
48
Vs
3°
66
30
Confe&arium 11:
9 » f‘ iu #* tJlK patet quoque ftellara quamcunque 'fixam in plano conoto«io,tunede-
rMm defiri- JQ fcripturam parabolam, cum circulus maximus, fiue horizontalis, cui pla-
- ‘ conotomum atquidiftat,tetigerit parallelum ftella:, & latitudo regionis tants
fuerit, quanta eftdiftantia, fiue declinatio paralleli a polis mundi.
Theo-
A 7* heerm^ifMorHm Goelefiiumr
.theorema Mi
Quandocumque circukvjnaxirms, cpiiflamm conotomumap
dijhltxbfifefidefcribet wnbra
gnomonis in f Uno conotomo hyperbolas oflofitas,
, IC.: _ m i-^ g- ■■ • h' OInfcpni AFG r&: B&A duo coni
,KH iTfT^ sfeL U oppofitpquorumba/^sTJE, FG.
- ■.'.Jb./rffT'::-.. •'•• T. fintparalleli Solis; fecgdaurern^irculus
.; ~J T \jPv\ ma3£ i m, Xf c ib <: PthoriK>ntalisHfibafes
—r-r X mnborunrconbru DEA>& AFG .\)ico
f N>Ss \. / / j/f.l \ KL , def cripturum hyperbolas M»Qi
f. 1, “ \. P^Bp^^yp Hlcr.Tui L ^ fes
f- ' F/i\l/ / / ’-- 1 conorum plano condremo fecantu^non
Lite nx-yyAiiispd/’. aj&fxip j p«V«iti?cfD.. Eritergolh-4'traqife fu-'
\ v^/ /aF/X / fibjBS> fe*
\ ' J../. ! r Jp*' ■ J < 3 io,qU£ vocaturJjjq^i^sJe,& jiuarufe-
\ /£nfTl f f / fliomjm_eadem erit^Aamecer KL.
X^j/ rr — ZZ^/ G VcrutirSuius-vlte^^^ijiSmiSnflratio.
F v _ q —ncmvldeprop.or/^^^fpoflfmate i. de
,, 7^-JCLZ—^ hyperbolespropof. io. traditam.
n i w
:CmV^%wO '
- ConfeBanum, - ■■■ -
Squiturigitur fiihc primo, qiiodquandocumque circulus msximus;cui planum
conotermum jequidiftagparalleluntiHuiDieuius declinatio ab aquatore minOr
ontpleinentoaltitudinispoli pfiueeleuationeaquatoris fupta illum circulum
paaximum-exajtatiihyperbolasdefcriptum iri: cum veto complementum eleuatio?
mispoltfernpfcrmaius fit parallelisintraij.gradi:& 30 imin. quos circulusmaxL
mttsfecatjeruntcimnesline*.iaeonotomoplano;defcriptz hyperbola. ,
; Hinc patetamnes arcus fignotumin fpharaobltqua irrhoroiogijs horizontali-
bus, verticalibusj meridianis, polaribus defcriptos,efle byperbolas; -;-: ; 7
Theo-
34 $ Arth magn<e liber ULProiheorue Pars l.
Theorema VI,
conotomum'fuerit aquidi&etrif circulo maximo,quine*
llelusJit bafibus conorum, neque eas tangat, neque^,
fecet, erit froteRa centri vmbra ellipfs .
AB aquator; CD, FG. eius
-- O* paralleli, coni eorum CDE,
~ / \ .EFG. planum conotomum EH,
V; / \ fecans conum EGF, perLR.Cu-
\ / . quehscreaaLR, conum EFG,
\ / \ non fecet per bafin,fedfupraean-
\ / dem in punfiis laterum FE,&ES>
& ft ct fe£lio RL,eIlipfis: planu enim
Jsj I conotomum E H, vt diftum (&,
/ bafin coni FEG, non tangit, ip-
Sls yV^ / que eas fecat>neque ijfdem paral-
" / lelus eft: ergo fecat conum ellip.
ConfeEtarium-j,
T TInc fequituf, quod quandocumque bafiscani alicuius fciatherici declinatio
ViibxtrtHpr* II auftralis ab aquatore maior eft complemento eieuationis poli fupra circu-
jcn a ifpa. jgn, rnaximum; : cui planum conotomum atquidiftat-cuhcinillo planodefcribeijir
■ab vmbra gnomonis. eHipfis l -Soleigituf tropidum Cancri: lubeunte fub eleuatfo-
pi poli, 66 * griid. &; jod mm; injplano conotomo defcribetur ellipfis i Jta Solea»
grad. & 1 1, min.declinante, fimiliterfub eieuati6nepoli78. grad.&5.L. min. inj
plano conotomo defcribetur ellipfis: In bis enim complementum eieuationis poli
fupra circulum maximum, cui planum conotomumsquidiftat,minus;erit declir
nat jone parallelorum. Quatomnla ex figuraclarafiint, &faciIiora,quam vt fafius
traducidebeant, • ■■
ConJeRaria exdtRis propoftionibus.
!• /''\Vandocumque planum cgpbttjmumiequidiflatbafi conorum, proieflio
V y vmbra; erit circulant fitin regione fuppolari.
H. Quandocumque^imlusquilifetni^ximustangitillum parallelum,
cuius declinatio squalis eft complemento aititudinis poli fupra illum circulum^
maximum, vel quod idem eft, cuiusdecjiflatiofiis complementum sequatur eleua»
tioni poli; tunc neceflario in plano conotomo vmbra proijciet parabolam •
III. Quandocumque vero circulus quilibet maximus illum parallelum fecac,cu¬
ius declinatio minor eft complemento altitudinis poli fupra circulum illum ma¬
ximum, vel cuius declinationis complementum maius eft altitudine poli fupra il¬
lum circulum maximum, neceffario in plano proijcietur hyperbole^, •
IV. Quan-
De 'Theoria Circulorum Coeleflium.
*49
• IV, Quandocunque denique.-circulus maximus illum parallelu neq;fecat,neq;
<agitjneqici arquidiftatjtunc fedlio ellipfiseft,hoc aute fit,quado declinatio paralie-
ji fnaioreftcomplemeto altitudinis poli fupracirculum maximum, yel quando co-
picmemum declinationis-paralldiminor eft eleuatione poli fupra maximum cir-
' culum_,. • -
. V> Sub.fphaera obliqua vfque ad 66 . gr. jo.minut. latitud, videlicet vfque ad
circulurn Ar< 3 icuminoranibushoriz 6 utalibus,.verticalibus ,vt plurimum hyper-
bolatproijciuturilubrphauaobliquilHrnadiue parallela, leufrigida Zona,nunc para-
bpte,nficeiliipfe«fub ipfo polo vero- inhorizotajibus circuli jpijci.utur.vti didtii eft,
VI. In planis ad horizontem inclinatis nunc hyperbolae, nunc?parabote, nunc
ellipfes, & circuli, in declinantibus ab horizonte hyperbolae proijci untur.
Qgaarte vero explicata ijm parabolae, hyperbptei ellipfes in plano conotomo
defcribi queant, in fequenti traciatu progymnaftico docebitur.
Theorema V XI.
Sole WqWcumqm circulo maximo bdjtficiffto, *vmhra gnomonis
® T.
n It,circulus maximus ABCD fecanSjplanumhorographicumEG, FH. fecun-
^ Jr ”~ ,; ae'am EG,in cuius centro iir iixus^np.mon KI, cuius.y^rtex I idemofi
.centrpmu.ndiijDj^o^oleinpun-
dtp L, circuli-maxfqviconftituto,
a vmbrain lineamrediam EG, pro-
■t ‘i i ie$uaj iri. Qvtpmarh enim radius
. b-Spliscentrum mundi,hoccftapj-
,pemfgnpmpnis h ? fer ieps inconti-
i nuum producitur,, feelbit is cir¬
cum; iu.xtai;heore^ in oj-
pofita patte circuli maximi, yide-
. . licet in M. Cum ergo redia EG.in
K v plwoeiufdemcirculiexiftat, fe-
' *' ' ^ CaBit radique LIM, redtam EG,in
H , /M pudioN, atque adeo vmbrapxo-
;£ ? > djciturin Vedlam-EGiCOminunem
......^ivfeiSipnemcirculfemax*™A ; BCD
«.... &.v| ; ^ h TOP J H ci ’- E p FH:
v "''- Solejgifur,&c. quod erat demon*
• is \?;' 5V - *V' : . ftraftdum. •
Confe Barium.
.l^ind^Mdrxmatnuries circuiorumiquorumuis fediiones cum. planii horolc4ii
otaximo, cuiSquidiftant. Ita co-
«dll r 10 * qUat ° nS5& P |3n ' horo, °g i i di«mr*quinodiialis:q a iafipknum af-
iinS 3 tf 0KnderetUr ^- ffifi!, “ DIn ’ id ^W8^i«s in ea_,
qu * . Iti.Iines meridiana e« imea quis da«x
ex^W«!l‘P- 1 ? 00 ^®ufiderata -. Stenim meridiani planum ahquod in infinita
fi t0 7,g ^PrjruaKtrcfirieridiei lineam in cano horographico/quomcfdocunq;
h6 J") conltnuni $fe&ro Circuit-horaedextKjdciplani horographlci dftftpfahofa fex-
©gjs 7 MXS.
U Dmi.
3 fc Artis niagiue Liber 111 . Protheori* Pars I.
ta. Pari ratione fe&io communis verticalis primarijcum plano fciatherico,eft fi.
nea verticalis, qua: in horizontalieadem eft, qua: inVerticali horizontalis, 3c fic
de caeteris. Nota tamen, quandocunque circulus maximus alicui plano arqui-
diftat, tunc vtiibram ob infinitamproieSioneni indeterminatam prorfus euane-
fcere.Hinc Sole conftituto in horizonte,gnomon in plano eidem arquidiftante vm-'
bram habebit infinitam, nequequicquam determinabit. Similiter Sole in vertica¬
li primario conftituto, vmbra in plano .verticali eidem arquidiftante prorfus cua-
nefcet. Eandem proprietatem iortiuntur omnes maximi Icirculi ad planum ali-
quod paralleli: vt meridianus ad planum fuum ,<equino£liali£ ad fibi arquidiftans,
& fic de reliquis, - -i : ’’
Theorema VIII.
Omnes ijli circuli maximi,quorum primusjneridiamts eft,in polis
Mundi coeuntes,acparallelorumfemper apparentium ma¬
ximum in 2q,.<equaspartesfecantes , indicanthp^asd^^
meridie, media noBe^. .: .,
R Em totam 'amico fyllogifmo demonftratiuoconcludo. Spatia illa 24. quibus
Sol motu diurno percurri t parallelos initio a meridie, & media nofle 3 faftp,
24. hora: iquafis funt k meridie i & media nOSe fnitium habentes ( isft; enim hpfa
sf pars diei natura!is;)Sed circuli maximijquoru pnmhs meri^dntisjperpoios&iu-
: di incedetes,parallelorum femper apparentia maximum in i^-asquas partesfeca-
=fes indicatff'eiufmodilpatia2'4;. requalia .-fecant enim omnes parallelos in partes
-fimiles. Ergo circuli maximi ifi fpha:ra,cjuorC primus meridianus fit,&c.iijdicant ■
horas equales a meridie, & media nofte initium habentes. Quod erat demori Sta¬
dium. Idemdicendum de fibdiiiifione circulorum in medias,& quartas horarum.
- : Aflumpfijnus autem paallelhm feriiper apparentium maximum pio diuifidnO
• horarum, non quod ali/paralleli inepti huic diuifionifintj obdiulfionem enim ia
fimiles partes, omnesapti elfe pbffunt ; fed ob ho ras ab OrtulT&Qccafii. vtpaufc
poftdeclarabitur. , - — _
TheoremalX.
• Circuli maximi, equorumprimus pt horizon, qui tanguntparalle¬
lumfemfer apparentium maximum in 24. punBi&^in quibus
idem a circulis horarum a meridie, ^'me^anoBe diuiditur,
indicant horas.ab Ortu, atque Occafu.
T> Era hoc lyllogifmo expedio.
i JV..: Barii& 2 4. tempor&qug, Sol motu diurno' percurrit itiitio feaotabdmr^®,
hoc eft,,yel?b: Ortu, velab Oecafuili)ntA4'.horg gqujdesab Ortu, velDccalailBr
tiumfumentes. e r . i ,. , . ;• z : ^.s
. r -AedjCircuIi maximi,^quorutpprimus horizon;,-tangentes parallelum femperap-
^arentiumjnaximum in 2 4.pun<fti.s., in quibusdiuiditur idemacircuKs-horaqiffl
:a;meridie,&Lnaedia-nodle r monftrat.eiufmodipariatfempora 24. • ‘ ,-n.olqini
;e; Arsmcirculi.maximi, quorum primus horizon eft, &c. indicant horas ab-Ortu",
& Occafu principium fumeutes. Qijod c-rat dcmonftrandum.
* Quod
\ ; , Ue 7 ”heoria zji
- -■ Quodamem^^paraHelum f^per ap.parentmm maximjumtxngan t, caulaiarcldk
CumenimiiuiufmpdM^abiOTijQteincjpian^^iuidantqaeifingulesjjaraJUelos,
quos fecahtifecantairesaomn^s interpieifios ) ;in a^.paajsa. .^gualea-jijecelferio
hac imfionc, ve! fraRpJjpnftpef Rojbs paraI|elorym iux|:a propof. ij5, lib^t. TAeo-.
dofiveleorum vnumtangent.Curn ergo.per polos eorum non traieant,vt in horiV
zohte patef.fed cirenlj.horarum a meridie,^.media noae tatvini.pex illos ducanrux!
amnesneceflario vijumaliquemrangent^uierit,quem horizontangit, parallelus,
t^^3^fecent,;eif p^opofaj.lib-a-Tfeeodo^ patet : eum.omnesinpaFtesii-
mifcapattibds paralleli. fempeMppetentiiijn, maximi fetentur-,Subpolo cefifent
hora ab QrtUj &.Qck»fe ciimhorizon i‘deimeuma:quaiPtefit,'hec pariatur diaii-
fionem. Verum vt hsc melius intelligantur,& Theoria non itaforfan omnibus ob-
uiapercipiatur praemittenda funtvoej iquS circa hpiufmodi circulorum naturam.,
par. i. cap.i. §.3. buius differuimus. Quibus''pera&is, lectiones hac methodo de-
monftrabimus. .. . . "
Propofitio.
s horarqs abOrtusuelQccafa,
quarumcirculirequabterdifetd circulo horne cmujpiam dflro-
nomica in maximo parallelorumfemperapfarentiumjnterfe -
cahm-fi mutuo,, tam duae hora ab Ortu, vel Qccafu affumpt# f»
• linea horaria aBronomka in vno eodemque pun&otfUcunbhe-
ra illarum ab Qrtu/od Qccafu; linea illa hora afronomicas
in linea reliqua ab Ortii, $ Occafu in vno eodemque pun&cui id
G IrcuIus e fs h, fit parallelus femper apparentium maximus, quem e, s, circu-
lusquiuishorarum aftronomica.rum,verbigratia horae ia.fecet in e,& s,pun-
Sis extremis diametri circuli. Deinde fumantur duo punita x y, squaliterremo-
2'J-2
BnotkeovU &krs II.
circulos-horarios ab Ortu ,8c ^c^i^W^iSieA^iefSdek^tMkm» in JD
neaesjhora ii.protraaiiiGUm enimCitculi KorarifXSiStyL^rarallelumtangeii.
esjaftrdnomicie.hdrseirculusivnam habeant eandemtji3e fediionemiconfe
muneniyiuxtaprdpof.!^; lib.i. GnomiClauij jfltarcfiplanuiriihorologipodfnihtt*
jilhuic Ifefiioni non atquidiftetj fedfpfum in aliquo punao fetet,'in eOcteti punflo.
Coeahit;dia§ tres horari? lineje,nempe cofflmuneiafeaiones plani horologqj&rcin,
euioaim^i^XSi ty-a%afe 5n quocunque pnnao waillarirmjalteramtdiqu^jiiq
lecuerit, ineodemquoque &reliqua earundem fecabit: ideftjfi hora XSifecetho-
ramjesjiri^iri eode-m punaoeandeniiquoque fecabit hora ty. Quod'autenEd£»
■horis lo.&i.diaurtreftideomnibusj&fingulis reliquis horis diaum liti. da *_ rod
ConfeHartum .
E X figuras hk appolk* theoria fequitur ille abacus combinatorius j.ceile adi
mirabilisj quem eo artificio coatexuimusdifpofuimufque, vt fere in tota ho-
rologica arte nihil reperiri poflitj'quod non huic innitatur. Inuenies in hoc omnem
cum theorcmaticamjtum problematicam fcietiam horarii ab OrtUj& Occafu.Qu^-
narrrhorae ab Ortu, & Occarn,qmbufn3m imeridie,& mediandae finrparfflefij
quoue in puh&Ojant inquo circulocoincidanteademjinfinita combinatiqnum va¬
rietate oftendit. Tantufque ejt vfus hnks i rabulm,&yfus.eius defcriptio^y.tyelia
praegrandem toihum'excurrere po/fetTI^ds tantum 'horarum ab Ortn,§Pccafu
In quolibet plano defcribendarum vfutiibreiliterhic declarabimus. Etquaratio-
ce,tapulaeparticUlares in vfum.gnomgnicnm extrahi pplfiint, per varia paradig¬
mata ita pliendemus; vt non dubitem quin curiofus heapr.infinit urfi.camgtim va.
rite libi luppelleailircoaceruandae,.ex hoc ipfo, quo fpartam fuath exdrnei/fi?ha-
biturus.. ..litas
2ifas«»)i&:
Abacus
•A‘‘ £)e ^heoriaCiradama&QoeleBmm. \
H lVte Abacnm=3bditaquodamarttfcio itadifpofuimus, vt nbn paralleiifmus
tantum horarum ab Ortu, & Occafu ad horas aftrbnomicas, fed&quae in'
; ijTdem horis repcritur interfectionum immenfa varietas, vna quafi fynopii ob
ociilos poneretur. Atque de modo metbodpqUe qiiidefti, qua eum conftruximus,
notLeft., quodfufiusagamus ; res ipfafaga ci Ledori patebit.quarea.d vfum.eiusin
Gnomonica declarandum,qui totius inftituti noftri finis : eft,caIamuconuerramus.
: Primus tj fus jtbaci indeJcribendUp^^s,hm^uMus
~~~ ab Ortu, %) Occaju'.
■fnWtnit. .... ...... w
ttruauHfMfecu/quefufiorarapliQrque fitjquam vtforfaq Tyronesvelint?
■hbcdoco dooeBimusiquatationeLpartionlares tabuisskrebin vfumhbrqlogiorum
der£»bendoaim:i.iext£ahjpolJifitijosrds*■- ‘r3 ... - . .. -j-.g G; : „
Si quis igitur Tabulam particalarenr^pro horfilpgifsihorizontalibus excerpere iv
dhfideretjtsadejccoiumnifignatamditerisiAiGtB^biitern, ideftdtipliei horarum
ge'Bpreindgnitamjp>iimadenotarhorasa.meridie > '&anedianQSe^b T.ad ia pro-
grediindo f airiraidenotathoras^ab occafu ab ttad ? 4 r excurrenda.,;Siigitur has
horas,ea rumqueTnedietatesyquadrantefquefibiJianftierlimrefpQndentesieorfim
extraxeris; habebis vmrMmque'hoiaaim pdraHeHfaimii;quai fciliqet Sora» afiro-
nomicar,quibus horis ab Ortu,&Occalu:sqiudift£Dt.:Quia tamemadiioxok>gium
conftruendum minime fufficit di&us parallelifmus,oportebit iam horas quoque^,
affignare afkoBCMlUftasdn quibus fefedif^h.qtKin.^auinqftiali hMdqgifinterfe-
cent. Hashorasdabit'Sbhcblunjna EF, comparatis ad EordsabxJrtu,«p.ccafu
in columna BD contentasJta i j-idcdfemfla5®Sregiqne refponder horae quin¬
tae aftronomicae: 22 quarta;: & ii c decanteris. Per has enim in aequinoftiali ducen-
turhor* ab. 0ltu.i&£>ccafc5iigitik muneris tiorarijshixfa bifrontem columnam,
fubiunxeris nujoero.s.columnaMEFjhabebistabuIamprbhorizontalibus, & verti-
calibusquselitam, vtfeqtutur, - - o
jHdra: aboccafti
[aftron.in gqujn6a ; |
l=j»l A|l <fl|
r f'
‘ 6f
_7
\H
.|8
Prima columpa jtrqn frrat horasab-^cjdafu; altera monftrat,quibus illae eadem fiat
parallelis; iterti a ofte ndit. p er~quas~h riras aflrohbmicas in aequinodiialihoroiogij
deducendae fint horae ab Occafu, vfcfint aequidi liantes Horis aftronomicis in fe¬
cunda columna 1 • <s videinfequentibus.
Canona. Pro perticalibus . ...
1~ 1 AEc praecedens tabula non horizontalibus tantum, fed & verticalibus ferui-
JL-J. re pdtefti,htfidifpariinitibne-:Tn horizontalibus enim attenditur parallelif-
«msihoram®;dinifreftica!ibusacdrbfeftio horarumiiniinea horizontali, fiue linea
hot*.24.Sfarnim i horasiralicas in primo tabula: ordine contentas duxeris,per ho-
-tasfcctmdiioodipisrin.pundfrsivbi eas linea horiaontalisfecat, &perdertij ordinis
j jjf. Artis magna.Liber III. Frotheoria P.ars II.
horas aflronomicas in a»quinofliaIi redas duxeris; habebis horologium verticale
quaefitum. . 0--V- ~j t V r >, A
. Si iterum in tabulam redigas columnam G H bifrontem intitulatam hora 12,
fee.undtfm «amerostranfuerfim correfpdndenteshvt hic-fequitur, habebis aliairu
tabulam pr.o horologio horizontali. , ,
-Alia tabellapro Horizontalibus.
Hbraabocc; • 9 10 rr ii r j 14 igg'16
in lineah.12. rof 11 nf 12 i2f 1 1$ 2
aftron.'ih'|qiiv «p ‘-4 trg ^ 7 §
‘i 3 ii 4 _4 t i Jj 6
r 12 W 2 \j 4 5 ' ?
P Rima columna monftrat horas Italicas: fecunda, horas aflronomicas,per quas
videlicet ia linea hora: 11' abGccafu prini» colurtin® hora deduei debean^.
Tertia columna, per quas horas aflronomicas eadem in aequinbdiaHducedslm^
Si igiturquifpiamhac tabella-vtivolueritjcdnfiqietisaliaratione.ljotologiurrife
rizontale ab Ortu, vel Occafu. Et ficex abaco infinitas prope fimiles tabellas fibi
ad dida horologia conftriierida',iexcerpei;e;poterit... ; .,•••
Provirticali quoque horologibalianadbitabellamiicomparar-e! poteris: fi:vide!ir
cet in columna A C acceperis horam 6. aflrondmrcami&ddnde tranfiierfimpa^
cedendohorasaftronomicas ; prout horisab Ortusvel Occafii.in fronte, veliCdee
tabulaecorrefpondent,feotfim-defcripferis-.-hTam area contmunis^hora &.Stijf,
eft 12.6.& 2^eft ficde-casteris. Sedhzcfufius in traftatu dehorologijsab
Ortu, & Occafu defcribendis tradabqntur. c zssul mmon ]
.'■
Canona Pro
~ pm0ectdenta\. ".mosGr. -> 2 ?.
T)Ro meridianohoroiogio-pferuiet tibitabulaiafii-exabacoinoflr&eombin^toJ
X rioexcrada:hacinduftriaa;ideColumna'H:Gh<Katamtitulohora: 12.SiehiiJt
horas bifrontis huius columna: libi tranfuerfim reipondentes inifepataMnrtaSaB-
fem extraxeris , habebis vnde facillimo negotio meridianum horarium con ficias.
Quia tamen: non omnes huius tabular hora feruiunt, foloshorariqs numerqjhjfff
columna: Ipacium G V, contentos in vfum tuum excerpere poterisjwifcquit^r^l-
Hora: Italicae ~ ; : 15 16 . 17 rS fgj, 20 jaf'' SrPfaf c ii'*
Aftron. i n linea hora 12 V ii 2 3 4 I 41 5 d
Aftron. in squinofliali; .9 10 11' " ri i! ’ T ‘‘ i 1 j ' i.y-
Si itaque horasltalicas pc sin js in linea hora 12.& in a i
li redas duxeris 5 dabunt illa: tibi meridianum bca^ehtale,'qiiifitum7
Canon 4. Pro Orientali meridiano. '
’ | 'Abulam feparatam pro meridiano Orientali,tibifuppedimbitcolnmna A|i>
JL fi numeros horarii tranfuerfim libi refpon dgtes excerpferis;ab; Orien.tis;iaS*
Solis hora,qui hic Roma: quafi 9.ab Occafu eftj & in fecunda columna continet®
incipiedo:ab hac enim defcedendo,& vfque ad hora meridianam procededojfi ho
De ‘TfiasbrktCtrculorum Coele Bium ■
MusSex fecundae coIumnae,horas. videlicet; aftronomicas,& Italicas in tabulam re¬
degeris 3 habebis vnde facile diftum meridianum Conficias. Horae autem aftronor
C s in tertia ferie tabellaeicontentaeita ihuenientur. Quaere horam Italica,verbi gra¬
tia 9.primam in tabellae primo ordine:deinde Vide quae eidem in columna EFjAba-
ci correfpondeat, & inueniesatque haeoqr&lper quam hora 9. Italica in «qui-
noSialitranfibit,& fic confequenter i o.tranfibit per 4. & 1 i.per 5.& fic in ceteris
iuxtatenorem abaci ^rocedenduefi:habebilque : tabellam,cpm|>let^n,vc fequitut;.
HoraTIcdici '
9
1*0
ii
i*:
14
>
16 ■
rS.' :
r 9
Aftfern.m horizonte
■<r*
■ f. 1
jL
S
■ '8|
u 9 •
_2i
AffidnimxsquitKxa.-
% X’
: 4
':WA
6
'7'*
; 8-
ro '
'it_*
iOl.
Si igitur horas Italicas primi ordinis, per binas quaslibet in feciindaj & tertia ferie
tabellaecoptentashorasduxerisyhabebisdiorbiogiumOrientalequaefitiim.liffiUr
meras hoclocoalias,tabellas proponerepoffem, ad datam horam conftrubtas^VO-
tiim-hseoob femporisbreuitatemiieaoriotiofiori relinquenda fimt-i sfi^eilthp*
Canon f. Pro Horologio Polari . ■
f T;T : Ac tabulaeadeiaeft cum ea,jquam Ganonepriitio pro horologiohpriz.oor
.■Jts|.- tali dffignauimps:.; 5irquiden£hori per lineam horaei:.ab Occafiijpol^ris
plani deducenda; funt. Si vero per lineam horae 12. hora: indidto planotranfire
deheot;vt«istabuia;i3anbiHS;tertijpn)hordIogijstnendIahis;;h;Eeenimvtri'que
•pianoferuit. c . bu?o ^ 1’ b
“W—. CanonS. PrcrHorologio-AequinoBiaU.
T AbuIain.canone ptimo proiiotiz^ibdsaJOSifi^ldtoroloaio quoque in pla¬
no aequinoctiali feruiet. Quare de eo fufiores efle noluimus. Hic folum no- ,
tandumj has tabulas vniuerfale^fie j-^qtptU^us planis quantumuis irregula¬
ribus conuenire 3 dummodo feCtionum primariorum circuIorum> horae 24.(1110 ho-
.rE^talisii ho^taicabfoitu?, &rpCcaftij:hofae 6. & i2L&mer&ie : 3 &meid4;n®&e
liapdnem habeas-t Pj^teres daS^gitculo; quolibet hoto horarum ab ortm^4 or^-
M iftisnies iq eo ex Afeacfteumigaralleliunum horarumvtum communem, earfm-
;dem:intetfe<aionem;^ymjDmnia teAbacusmelius docBbunt>quam ego velmid-
.ttSiverbis-ejtplipare pofitmjj* ■_ . ,a d , 1 ■ s .jpii 0. .0
Canon y.j Pjro ffqKaloggs gabylonicis
mefoshor.arumabQrtu ? .habebi:
' -
Si igitur vbicunque in tabulis hora Italics occutrerint, Cx hac tabulaiis.corre-
<ipi^dmes4otasfBa%lpnrcas pofiierisiiabebistabnlam, in qtiahorse Bab-ytoni-
aft Attis.mti.gnx.Uber Ul. Protheorixjlats I.
i* perringlilasbinas: horas aftrono micas in vltima, & penultimaferie contentas
«an<M^jdiebent. 1 Seadfeiiisfufius ! ijntraiftat.uderegnIaXdatherica. -
Atijuelisc fareujter, de.vfu propofiti: Abacicombinatotij diftafufficiant s
c Theorema X.
'Cibali maximi, quorum frimusftt meridianus i {tue cireulusho-
apparentium wdximumntna cum
ryAiqdisparn/ielirin duodecimas partes inaqualiterin fphar.a^
' -obliquafecdruesi indicant horas inxquales ab Ortu x &.Occafu
~ initium ducentes ,
/^Vm fab.fph^ra cbiiqna finguli paralleli ab Aequatore vtrinqueaequidiilantes
V/ iaa£cus:babeantaqtiaiesdiurnosiioiStirntSi diurnos autemj aut riodlurnosio-
*quaies, ita vt quantoipcas zquino^iafes biperar diurnus ^ tanto ab Jiorist»}ui r
no&ialibus alter fuperetur diurnus: cum praeterea quiliber parallelorum in duode¬
cim partes aequales dtuifuscenfeati}r)S|demqtte fepretpcsttlp partis ad partetrm,
quas totius ad totum: fit vt ij. arcus 6 g, tanto fit maior hora aquinoftiali, quanto
dtorai^ioadeai.fit minor* Erunt proindeioseefitis illi inasqualesnquod nonfieret,!!
*qirinaajalibudhqrisrequalesforentiC^iod&ide5fingulis.aiijs parallelis diceadutii
efii^ndeformo-taLeargumentum-,:: ;m.3ni: roq 6•. ri .mu- inslg .
-.'qSpaciatemporuiniiljisiduDdeciniisiarcuuiiiinotedinrtibrumupartibus refpois-
dentia,quibus Sol motu diurno ac noflurno arcus illos inaequaliter ali js alircompa-
rando percurrit, funt horsinaequalesab Ortu,&Occafu initium ducentes.
Sed circuli m4Swy^PCT4dQ#.?lW a S.4a t d 1 <6i a r&iWn:4iuJno-noifturnoru[n
partes tranfeuntes,eiufmodi ! fpacia offendunt.
. ErgockculimaximtihfphWs&diQi^erhtdeunonftrandum, - -
^oaderefeBiSi «nhnxManesibfcpi
-arcus? parallelorum diumo-noiriurniin iri;i aqiSalesipartePdiuifi SffigFiabUttebMas
rirqiiaffs Imcridie,’ &m6dk noadiquibusn&05't : ii' , d?'Occaru'itftrip’fen’dq5?i|Sn‘-
dent antiquae.Nulla ergo hic differentia horarum, nifi tanthtp iniiij nUinetiriSBii».
1 ^ i?*"* > \ ■
horarum a meridie, £medianmels,
jlnrMpnim omne^hqeafemium^ roer^t^^jmdnoo^tr^einp.pe^
di polos, vt ifi the&remaiedftenium eft, erit axis muridtebrum planoruat*
comunis fedlio.In quo igitur axis plano occurrit, occurrunt & lineae horaria: aftro-
'ifomicae. Qdoderatdemonftrandum. - - i -urig’
-• Ex quo p atet,lineas hbrarias iineridiei & inedia riofleih omnibus horbtegl)?,
a ‘ J quo-
De *T heoria Circulorum Coelebium:
**7r
quorum plana axe® fec^it fn|pun#o cojjimujfis fe€jjioms tar^juam centro coire,
cuiufmodi funt omina verticalia, quacumque ratione declinantia ( excepto meri¬
dio) h^yntdia^qui^ialifs^cliim^k (eppepto po^ri) ^iffclina^a(excep-
<AD i T /Ueorefha-XH. Q Q M S.
mt grfijetlgjirte* ho*
C Vm enim omnes horarij circulia meridie, & media node deferibantur, ex
: propoT. prqci^ekfibtts.perpoloshiundiiVbteorum circumferentiqJe iot«|
fecant^ erit axis mundi cbttimunis eohitt planctum iedio. Qiiare fi planam liibttH
logijipfos birculos-ho^atfbs Fecansqquidifteralicui circulo per polosamndi,atqtie
adeotperaxan dudb>vel ipfiiid,erunt illorum circulorum; & plani horologij iplbs
fecantis communes fediones hoc eft lineae horarif a meridie, & media node om¬
nes parallela ^ Ergo fi horologij plan um, &c. quod erat demonftrandum.
.1 A M 2 A >1 1 i i - ' -J Ji *s
Corollartum.
P Atet exfioc tSeoremate'dmnes h.orarias a meridie, & media node lineas,TnD»
omni plano,quod axi mOdi a:quid iftat,vtin meridianis,polaribus,in horizota-
lifub fphairateda, & verticali fuppolari.effe parallelas.Eande ob causa verticales
circuli iti pldno vertieali,paralleli funt,& m horizontali in centro horizontis coefit,
quia illud verticali parallelum eft, hoc vero axem horizontis fecat.
. wsisiu vtsA&.l* %Q
APPARATVS
PARSSECVND A
PROGYMNASMATICA*
. „f..~ ■■.... . ,o iot,
;MM'rnas^i*bmmiGm*mqi ttpfcawfeafewm feqiieatlnaii
.%6rus fiprfusjjiequa.€®]Ojji»ft)Rs pr§(jQ;fepj f3 s qBaiien poteft bte;
KaBsS. *MS*efimiil,& facilitateimodwn eatumealcjrlimdaftunhkidocebimus;
mmml neqnkquamhuieamadperfeaioneiajieeire: videatur .Siritaque-
■ ’ .Mdo-fv . ' ■ ■ fv v....: c. ; ...
P R O G Y U N A S M A I.
. wsvt&O.
De calculo Aftronomico, ad Gnomonicam dire&)
Prarfufio.
We linea Meridiana, deque altitudine poli immunda Jvpreu
| Trumquehoc problema varijs in locis pertrafht Clauius.In fph?-
■ ra cap.2. dum egit de officijs circuli meridiani; in Gnomonicali- ,
bro primo fcholio propof.23.8i fcholio fecundo propof.28.In li¬
bello defebrica, & vfuinftrumenticuiufdam Horometri cap. 18.
&deniquein Aftrolabiolib.3.can i2.& 13. Quae cum finteiuf-
modi, vt fine illigtffilf tie^Siogiorum conftruftio redeinftitui
queat; vifum fpeculationis induftria nouas
methodosadducerejnehacin gaif#|JpfqJ^af'Bpftudiofis defuiffe videamur.
Coniungoautem vtrumque hocproblema£nou qjjpd vnum fint,aut parum inter fe
differant; fed idcirco quod vtrumqqe3jiS|)§lf§§e praeceptis abfoluatur,mutuafque
fibi praebeant manus.
II, Nam cum lineam meridianam inueftigamus in quouis Horizonte,nihil aliud
quaerimus, quam communem fedtionem circuli meridiani, quam cum eodem pla¬
no horizontali facit: cuiufmodi licet vna tantummodo lit in eodem loco,quia tame
ad multa milliaria meridiani fenfibiliter non differunt; fit vt etiam in eodem plano
plures efle poffint line* meridiana:, nempe omnes illae, qua illi communi fedtioni
aequidiftant. At vero dum altitudinem poli obferuamus, inquirimus arcum circuli
meridiani interceptum inter Horizontem, & polum ex ea parte, qua idem polus
inclinat. Vel, quod in idem incidit, inquirimus angulum, quem in plano meridia¬
ni ad cen trum mundi fecit axis mundanus cum communi fefiione meridiani, &
horizontis, hoc eft cum linea meridiana horizontis. Ita vt omnino diuerfa inter fc
finthaec duo problemata, cum vnius inueftigatio fundetur quodammodo in hori-
De calculo tabularum fciathericarum. - ay^
sonte,alterius vero in circulo meridiano. : Nihilominus,vt diximus, & manifefte_j
apparebit ex fequentibus, magna eft vtriuique affinitas, quoftattinetadjiraxim-,
inueftigandi. . : : v.. ..
III. In eifdem porro problematibus continentur alia duo, videlicet inu,entio li r
ne * verticalis in plano horizontali, & linea; tequinodiialis,jqpjanomeridiano,ea-
que non minus quam illa frequentia. Iirimo plerumque exhis ,ftla procedunt: ita
vt prius inueniatur linea verticalis, vel aiquinqdialis, & hmc defcrrbaftu mpridja 7
hafvel axis. Quae tamen defcriptio.noup artificio non indiger.^Cum.enim.Meridia¬
nus, & Verticalis primarius adfeinuicem fitit tedi,& vterque adhorizontem per-
pendicUiarisifitvt etiam earumcommunesfeaiones,quasfaeiuntc.umho.rizonte,
hoc eft,linea meridiana,& verticalis ad feinuicefint perpendiculares,cuiufmodi fi. ; ,
neas erigere nemo eft, velmediocritermEuclideverfatus,quinefciat.Eode-
quemodo axis, & aiquinodialis ad fe inuicem fiint perpendiculares T fiquidem, &
circulus ipfe sequinodialis adfuum axem eft redus. Quod fi arcuum habenda fit
ratio, vel angulorum,deducetur etiam hoc alio modo ex inclinatione circuli ?qui-
nodialis, inclinatio axis, v el a rcus altitudi nis poli. Cum enim arcus m eridiani,me-
furans inclinationem aiquinodialis, fi ucangulus. q iiem implano meridiani facit li- dmUfcli.
nea ?quinbdialis,,cum communi fedione meridiani, & horizontis, femper fit co-
plementum arcus altitudinis poli, vel anguli inclinat ionis axfsgvt in fphafta doce-
tur: patet,fi arcus indinationk?qu5toris auferatur-.cx quadrante, vel angulus incli¬
nationis aiquinodklis ex angulo redo, remanere angulum inclinationis axis, vel
arcum altitudinis poli; Atque hac inuentioline*meridian* ex iine.a.verticali,veI
altitudinis poli ex inclinatione aquatoris,& contra, diligenter eft retinenda; fiqui-
dem nonfolum in praifentibus problematibus, fed in plurimis etiam alijs locum.,
habet; vt fuislocis fietmanifeftum. -
IV. Nunc ad praxim ipfam propius accedamus:pro qua duopotiflimumin-
ftrumenta funt neeeffaria. Vnum eft Quadrans,vel.Quadratum fcu quodcumque_,
aliud inftrumentum,per quod altitudo Solis obferuari confueuitde .qua re lege ca-
nonem primum lib.3. Aftrolabij CIauij,necnon cap. 2 2. libelli de fabrica inftru-
menti Horometri, quodbreuitatis gratia hoc modo libet appellare. In his enitiL,
locis reperies tum modum capiendi altitudines Solis, tum fabricam diuerforum_i tbfrruvimm .
Inftrumentorum ad hoc negotium fpedantium. Inter quae mihi videtur praecipuu
locum obtinere duo: nempe Quadrans, quem docet conftruere in fcholio canonis
primi Aftrolabij;& Quadratum in libello illo fabric? Horometri capite prsdidq
confedum. Vtrumque enim,fi benediligenterque fit praeparatum,exhibet non_>
folum gradus integros altitudinis Solis qu?fitg, fed etiam minuta,quorum omnino
habenda eft ratio in inueftigatione lineae meridianae, vel altitudinis poli. Licebit
autem hanc inter duo illa inftrumentadifferentiam aduertere: Quod illud, nempe
Quadrans, in vfu quidem fit expeditius, at in conftrudione nonullam patiatur dif¬
ficultatem,tum propter multitudinem quadrantum,tum prqpter diuifionem eoru,
dem in partes plurimas ^quales; quae vel in vno quadrante molefta efle folet. Hoc
vero,nempe Quadratum, e contrario fabricam habet facillimam, cum omnes line?
fint redae,diuifionemque requirant minime moleftam.At in vfu requirit calculum,
quo ex partibus abfciflis beneficio finuutn,vel tangentium, erui debet angulus alti- ,
. tudinisjvt loco ci.tato a Clauio explicatur. Non mihi tamen videtur efle vlla ratio,
cur propter eiufmodicalculum, qui folum eft vna multiplicatio, vel diuifio,tam-,
nobile inftrumentum fugiamus; prarfertim cum exadiflimum fit, & omnino hanc'
vitra alias diligentias,, inuentio linea; meridianae,velaltitudinis poli,induftriam re¬
quirat. Nequeenim eius fumfententiae, vt eodem Quadrato vtendum putemini
communi vfu,quando per altitudinem Solis horam inueftigarelibet,vel aliud pro¬
blema minoris momenti;fed folum in problematibus exadioribus,vt funt duo, quae
Kk' 2 ‘hoc
Mo- /irtli ma°n& Liber. 11I. ProtheoriaPars 11.
■feoc capte proponimus, qua: faltemfemclinuenifle cum diligentia debiticofiue.
rritjincmttatej^eribcOjvbiquCMcjue comftiorarf contigerit: nam, vtpofteafuolo-
CodjcemUs,facjle ex linea meridiana femel inuenta quotcunque alie in alijs planis
liidenanino1tuin'rem&tisdefcribipoirunt(iriemagnolabore.. -i 'Ii
:V. Alteruminffrurtienfumeftjquoin^piano hoHzdhtalinotatur lineavabtje;
atiartiv^elicergnamOTifeii ftyliiSaiiqufsadhorizontetn reCtus pr6ijcit,qu£iie_i
gftrdtliftid^f^fe^i^BSrizontisi&cifClili-vertic^lisinquotempote obferuationis
Sttl ekiftit .Et-lfceQd^infmodilirieam fignandam fufficere videatur gnomdn ,"vel
etiam firumquddffspeipendicuIariterfufpenfumiClaums tamen propofitfon.aj.
rr ..- r . J ... lib.i. gnoml& cap.t 8, libelli de fabrica Horometri,vtitur certo quodam inftrume-
maubfOms. td, vt ibidem videre licet: Cuius locoego aliud cofiftruxi aliquanto fim-plicius, &
fortaffis multbad vfum accommodatius, nempe regulam quandam folidartvqtiale
hic depiflam vides, qiff etiam fui ConftrufliOnem non obfcure inlinuar. In caeni®
id folum requiritur, vtinfimum latus feu bafis, &facies anterior, quam.reprffen-
tant plana A, B. ad fe inuicemfint refla;, & diligenter complanat^ : deinde, vt
craffities regul$ aliquantum excauetur ad libitum; &poftrerno per fuperficies A,
B, duo fila, vel potius duo pili cauda; equinq extendantur, vnus prope bafim, &al-
ter prope latus oppofitum. Neque adeo refert, vt i/dem pili fint paralleli inter fe ,
vel bafi;quamuis fi id fiat, idem infirumentum reddatur quoque aptum ad alios
v f US) p r ^f er tim fi latitudo reguI$non'fit nimis parua.
t,tnmi- vi. Adfinem fcholi/ canonis n.Aftrqlabijadferturadhucaliudinftrumentii
a Clauio, quod ingeniofiflime Petrus Nonius iam oliirieiim in finem excogitavit,
vt per illud fimul,drlinea vmbr$obferuareturbeneficioIateristriangulierefli, &
altitudo Solis beneficio quadrantis in eodem defcripti. In quod cum primum inci-
diflem, fummopere placuit inuentio,non folum propterfabricaimqu^ videbatur
facilis rem in abftraflo confideranti,fed maxime propter vfum omni ex parte expe¬
ditum, vt apparebit. Verum inpraxi mihi res aliterle habere vifa eft. Namcum
perinftrumentum maiufculum (paruum enim in fimilibiis problematibus non ini
feruit) obferuat.ionem aggreflusfuiffem; reperi nihil prodefle magnitudinem.-fiqufc
dem non nifi exigua particula vmbrarum, quas latera trianguli proi jciunt, diftinfle
aduerti potuit, adeo vt ad gradus vique Quadrantis, quos auferre debebat,non fatis
exquifite pertigerit. Vnde necefie fuit,hoc inllrumento re!iflo,ad fojita recurrere:
iri quibus, fi velhoc vnum obferuetur, vt operatio per duos inftituatur, quorum-,
vnus vmbranlnbtef per infirumentum num.5. adduflum, & alter altitudinem So¬
lis eodem temporis mOrfiento accipiat, nullus prorfus error ob duplex inftrumen-
tum obrepet, Si tamen adhuc pra;diflum Noni/ infirumentum alicui arrideat ,il¬
li ego confuluerim, vt ex centro Quadrantis tenue filum fufpendat. Hoc enim per
exiguam illam particulam viribra, quam litet difcernere, extenfiim,auferet multo
apertius gradus optatos ex quadrante, quam ab eadem vmbra dubia auferantur'
Loco etiam lateris, quod debet proijcere lineam vmbras, poteruntduci duo'fili->>
ad fimilitudinem inftrumenti a nobis conftrufli, vt quiuis facile ex eius vlu conie-
eetit,qui eft talis. " '
.11 De calculo tabularum Sciathencarum. 261_
VII. '.Qbferuaturus liniam vmbrae, depone inftrumentum praconftrnflum fu-
pra planum horizontale, quale eft planum G, ita vtbafis inftrumehti fuperficienu,
plani contingat. Deinde circumduc idem inftrumentum donec concidant an fu-
bieflo piatio vtriufque pili -tantae, in reflam vg ifipqfam- ipfe v mbrarum concur-
&s effingit, vt in figura hic appofita videre licet-.Eadem enim refla HI, erit linea
vmbra:,feu communis feflio plani horizontalis,& verticalis, qui eo tempore tran-
jfit per Sole», quam defignare libebat. Quia vero vmbrae lineam aliquam perma¬
nentem non depingunt, idcirco' oporte¬
bit illicoin eadem vmbra dno faltem pu-
fta notare, vel certe duo punfta iuxtafu-
perficies A,B, Ita enim remotoinftrume¬
to poterit per illa duo punfla duci linea
HI, beneficio alterius regula:, qua alias li¬
neas reflas fignare folemus-. Nififorte la¬
tus, quod in.iriftrumento opponitur fu-
perficiebus 'A,B, ijfdem fuperficiebus fa-
flumfit parallelum, atque in modum re¬
gula perfefle fit dedolatum :tunc enim_.
iuxta illud latuis licebit in plano C, aliam
lineam“defcribere,qu£ cum parallela exi-
liat refla: HI, tepr^fentabit etiam ipfa co-
munemfeflionem horizontis, & vertica¬
lis per Solem tunc incedentis,quam quie¬
rimus'. Mihi tamen magis placet prior
ratio,eo quod facilius fit habere regu¬
lam fubtilem bene conftruflam; quam regulam folidam, vt eft inftnffiientum, quo
vtimflr.
In hac eadem figura habes quoque modum capiendi altitudinem Solis per Qua¬
drantem, non quod quadrantem ita femper fit necefle fufpendere, vt per pinnulas
excipiatur radius Solis tranfiensper verticem inftrntrienti,qualis eft ille quem du¬
ximus; fed ex quocunque loco, lufpendendo quadrantem. Si quidem'omnes radij
Solis vnb eodemque tebapore funt paralielbvf iri traflatu de menfurationibus ex¬
plicari folet . Atque haec de duobus inftrumentis, ad folutionem problematum-,
propofitorum accommodatis. Sequitur nunc eorundem problematum praxis-.qug
cum varia exiftat, vifum eft fuis quamque titulis diftinguere,vt facilius inueniatur
id quod quaeritur. Ordiemur aurem ab ea praxi , quae praeter tres obferuationes al¬
titudinis Solis, & tres vmbras, aliud nihflfuppOnit: qii§ cum ingeniofiflima fit vt
‘pote ab ingeniofiffimo B.M. Patre Chriftophoro Crienbergerio inueta, eam hic fu¬
se in gratiam eorum, qui fubtilibus huiufmodi Geometricis ratiocinijs delectan¬
tur, defcribendam duxr.
Problema I.
Lineam Meridianam, altitudinem Poli amplitudines Ortiuas
& Occiduas, parallelos ad h<ec Solis , ex tribus 'umbris,
fi) tribus altitudinibus Solis , noua methodo Geome¬
trice reperirt-j .
VIII. TN locoqui Soli,vel toto die exponitur, velfaltem perbonam diei partem,
JL .collocetur faxum aliquod bene complanatum, vel rabula,quae per calore
2 g a Artis magna Uber III. Protheoria Pars II.
non facile incuruetur, eaque per cap.j. quoad fieri poteft exade libretur;& Gforte
marmor fit candidum, aliquantum denigretur, vt ne oculis candor officiat, & in eo
vmbr« perfedius difcernantur, quas conflat experientia,in plano albo vix poffeiu-
fte difcerni. Vnde commodiffimus videtur ille lapis niger,qui Genua Romam de¬
ferri confueuit, & ex quo in Germania pugillares conficiuntur,vel etiam in plerif-
'que locis domus ac turres teguntur; quem vt complanareob teneritudinem labo-
riofum non eft,ita quoquelineas delicatiffimas admittit, qu« iterum pumice deleri
fkcillimepoffunt,quando eas auferre libuerit. Deinde in plano fic conftituto de-
fcribatur circulus ABCD, mediocris magnitudinis, & tempore matutiuo vna cir-
MERIDIES.
SEPTENTRIO.
Trtxii aujji. citer hora,vel altera poft Ortu quando, aer eft purior, obferuetur primo per inita-
tium. mentum num.5. conftrudum vmbra AE, tranfiens per centrum E, vel certe pri¬
mo notetur vmbra feu linea verticalis,inquo tunc Sol exifti.t vtcunque,eidemque
poftea dicatur parallela per centrum E, cuiufmodi efl vg,reda AE.Quaduda_.,
vel potius notatis duobus pundis in vmbra, vel quod magis probo,relido in eofi-
tu inftrumento, in quo vtriufque pili vmbra invnam coincidit, vt fcilicet pofteaj
notentur punda iuxta fuperficies A, B, & per ea linea ducatur tempore commo¬
diore; accipiatur fine mora per quadrantem, vel quadratum altitudo Solis, cui in->
circulo ABCD, «qualis fit arcus AB, abfciffus, ad vtramlibet partem vmbra AK %
Secundo, Notetur fimiliter circa meridiem, quando Sol eft altior, vmbra CE,cum
fua altitudine,cui «qualis fumatur arcus CD. & denique, vefperi vna, vel duabus
circiter horisante Occafum obferuetur tertia vmbra FE, Solifque altitudo FG.
His enim peradis fada erit neceflaria operatio, quam per inftrumenta inftituerej
oportebat, &adquam Solares radij requirebantur. Reliqua vero operatio,deinceps
in vmbra, &quouis alio tempore commodo, etiam diebusfequentibus perfici po¬
teft m hunc modum. Expundis altitudinis Solis B, D, G, demittantur in piroprias
vmbra? perpendiculares BH, DI, GK, ( quod facile fitfi fingulis arcubus altitudi¬
num in alteram partem fumantur «quales,pundaque extrema redisiungantur,vt
multis in locis obferuatufa Claiiio) fecantes eafdem vmbras in pundis H,liquo¬
rum duo HK,, qu«' videlicet funt in vmbra matutina, & vefpertina',nedantur cum
reliquo pundo I, redis IH, IK, qu« verfus H, K, produd« fint vtcunque. Ex elide
quoque pundis I, H, agantur ad libitum parallela IL,HM, itemque ex pundis I,K,
parallel* IN, KO, & quidem IL, IN, fumantur gquales perpendiculari ID; at HM,
«qua- .
W BetdculfriaMlarihmMiatbericarum. 963
jeaualis-ipSffB, & JC(3j%{vK<ii>$rPer ^-H,^^urre^LM J fecaps,Siin^P.&
per NAfecajjKiIKvift^eruAtqp^iiwenta dimpunda,P,Q>gus
mp^R.Qi^Qaiw^f^C.SaericittacoiaffiunisrcaioiatqueadeOj.rciiaaER,
cpx a<f eam ex centro fedfifflitH.tu^perpendicuIaris erit linea metidiaijpD yt; logp
sitatadpmewfttatur j.Igypoflttaepunque alia linea ad eandem, per,pefidicuIariSjerit
jjnea iftgridiana,^BalisMriefelS 3 ex qua poli ftltjt«dp ; fie^r«&w> i ,aij«liime*di,
g,jer f eapdegvJS J e*ejitetHtperpej!dieuladsI<T J ypi.p;erJ,rea«'£Qj;a§atur;paralkT
^pa^quejIT.perj^dietdarjtl^jSecipiacprsqualispConftitue&dB^T^ACb
galpgiiI1SI,jiltjtudmi5#aSji&IST,angulBE5eomplementi,altitiudiais-podi.que¥
fe 4QdemMmJio.4emcmftmir, sS&dfo ad exadiQrem.Qf eratioa^
-■■■•■■:■"•
cV ,I2fe ftijnpjVt pr.esittlinodiaWeruatiqj5itvusel^afitBtpotiusxtiesprope iolftif
{!3 J flfta®,-alii<iie5.prqBe!squittoaia;proptefea quM eirea. squinedia ieodem di»
Declinationes Solis magisjvarienturiiqt^oa cM^folflitia^lii SBluonqddemtauf miu, Mn da.
tum die, fed pluribus etiam diebus, quali in eodem femper parallelo exiftit. Ita vt
tunc line vllo errore fenfibilirgdePQ^liimipolIit pro communi fedione illius pa¬
ralleli, & plani horizontalis
X. Secundo^cum vniuerfaqualijpafedio Problematis huius verletpr in prq-
cifa inuentione pundorumPjt^in ea paTteprfecipue elaboranduna-eflpi vt eadem
punda iufteinueniantUmd quod-fiet,fi ea diligeutprqbleruenea^qu^ic fubijciu-
tur. In primis,vt in ducendis parallelis vg. IL,JiM;i;-idem intelligede reliquis jea-
rum inclinatio conftituaturyerfus minorem,altintdit)Cui,' nempe vfrfus pundu H.
Deinde ift ducendis ijfilem'paMllelis : fci^ripoteriVhic praxi^quam inter alias
in limil^s operationibus expefiorcertiorem. Centiisj[,&H/defcribanturquo-
uisjnter^ailbduaarcusyx, YZ* verfuspartes^diijatidnis,e^^jiemqueaufea-
turquiounqjnearenstequales VX,YZ, maiores^!mitfp«^pr§Ut indinatimea-
rundem jequirittdhSf enim iXiHZverunttntefTCj ^M ie ^ o^ae^iai^esiqu^
defcriptimlusfuerint^aaiqres^iibd attinetad, eorujfem idiametsmgmereajn ac-
cipiS^ redis IL,HMjguma adhibenda elfeliligdtuia,vt rifpondbntibus perpedicu-
Iaribus prorfus exiftat squales. .Nam fi fbtteijj»&a LM, quajpfrotrada debet exhi¬
bere punftum P, nimis obUqueiecet re^affeTlH, fumenfjsjcidiBO-esrundera per¬
pendicularium ID, HJ&B non fotam a»qttatesTft3etIam multiplices,vg. dupla:,qua-
. Ies funtll, Bm, vel tripis,iquadrupls,&c.4n quibus facile committitur aliquis er¬
ror nili primarum linearum interualla quamexadiflime fuerint accepta. Si autem
in hag parte debita quoque adhibita fitdiligetm,iBSenietur..pun#«ra : P, multo exa-
-dius,«t .vidgrelicet imfigurfcvbi vides redamduumulto rediusdecare redam I-H5,
qutaatrqftajjjLM, qua:tamen Ptiamducenda{frir,;vr.certiQres;:fimuS de inuehto
•pundo®, fiquidem&ipfe-f eradem pundmmidebefctranfite, firetroraliquis comr
;miffus.rionfiS;vt;patebex^ropfit.4,lihrd.£:U<'lidis- r ; ■ :■<: =
-r nA -Hucfpedaeetiam;h*.Caliaobfqtuatifi,p!oire i fciIiceisex:eildem tribus Vmr
-bris,& altitUdinibusSohsinuentisrepefiri tertium.pundum yquodeum pundis
Ej-Qaifivds.reftaJi&ea eatiflatiquodquidetiiiquande comraodeihabetipoteftinop
-eft negJigendum,fiqtudiem;pertria putada fempeteertius ducuntur,fines redq;
.•quam perdito, immotertiumillud pundumcettiores nos.reddetde operatione^,
HdaSfitaraenioxadera cumreliquislinea exilfet, vt didum eft.Inndaenim-KH,
-& vettaspnndlumuficorlspltitudihis SoHs proiErqdaiqualeeft pundnin H, agam
turjurfumper.Ki&Bjduje.parallelajKgjHbSiqualesvelmultipliceicorrefpoh»
mentium perpendicularium KG , H B,: (in exemfdofumpfimus redas Kg, H b, m-
-piasjduda hamque.gbz&-Ptodudafecahit,rf dtemKH,in tettioillopundo aiquod
. o-iq • tameflbi,
i& j. Artis rrictgrut Liber UL ProtbeoriaParsII.
triten iriffgura non potuimus habere,bbnimiantf diftantiamjidquodfehiper-acct
^efcjuandb altitudines punaorumKjaijiaruindftfenint.yndefortaflSs^onincon.
fultaiuffiefit^tiam quartam vmbramcum-fua altftiidinfe ebdeihdieobreruat£jj
qua: magiis differat ab alterutra alterius piindtorufii-K-, 1 HLqu® fi etiam fatis -differat
abaltertfptaniSilvinuenieturcommodilfime non i&riiri J f)UW(SBmtertiuniiftdetii
quatmtnV&^Bintuinj'vt confiatexilifs oper^ioriiEffi^lMd fidis. -
3i;3£fi:r PlafcetKic pbfiretiio lbco-etiam illudiritoiaire yqubd fortaffis in praxi I
nbbisraddri&defideraueritfs qui ex praxi Nonij nomilkalia-deduei poffe-adfieri
riimetqpe ddeUflafieffeffl,-&%crjtn ; Sblis, latitudinem Oftiuam, & Ocefduam, ; &6:
quat-quidetri-btotiia facillime etiairi habentur eknoftra praxi, in prihfisetiimifiad
aneridianamERvili'Centro E, perpendicularis erigatur rEf,lecans circulii ABGD;
qui heri^ontem-rrier t, in pu'hgtisr,-f.'«a erit vertiealisdinea exbibens vera-punfta
Ortus, &Occafus,nempe punfia r, f,in quibus horizontem fecat*quinoiSialis,vel
•pftiprius verticalis. At veto ri^a PQ^fecans eundem' hbfizotem ABGDi msi, y,
dabit pundtuin X-, in quoeodieSolSrtuS eft, &-pumftum jj^occafus s atqUeadeo
arcusrx, fy,eruatarcusamplitiidinis 0rtiure;&Occidui;w — - u
. . >S.E> TENTRIO:.’ :
Deinde , fiidem'circulus ABCD,accipiatur pro circulo AnaIemmatis,hoceff
•jnxf circulo meridiano,in qubridta pER,eft communisfeiffiohorizontiscumroe-
ridiano';a<:cipiaturquearcuspq,cbtnplemento-altitfldinispolisequalis erit qEc,
«ommunisifo5tiotneridiani , & jequino<aialis ;cui fiperpunCtum R, parallela aga¬
tur tRu, ea erit vera diameter paralleli 'Solis,quem eodem dieSoi ad motum- primi
«lobilis defcribif:-& arcus qu,'veictj'erit arcus declinationis enrfdem: exquo tan¬
demlocus Solis Jn Zodiacoeruetur; vel per tabulas declinationum in fphjra pro-
pofitas, vel per eia qustlib.j. Aftrolsbij ih feholio canon.j; num.j. prafcribuntuf>
IJemonftraribnes hanim praxitlffiinuilas adduco,eo quod bmries immeditate de¬
pendeant ex cbtrflruiSione Analemmatis^ .quodfiife demonftrauirClauius tumin
■Gnomqnidnpropof.i.lib.T.Sjnbisin fequentibusiifusff quoque deroonftrahi-
mus. Siinifiternmhilxiico'desquibufdam cafibus , qui poffent occurrere in re»
^ionibus multiim AnfiralibuSit.yetB6realiBus ; ,eo quod potiffimum rationem ha»
•feeamharumparriumjih quihnsBraximadiesnunquam eft 24, horarum, vbicafus
.illi-lqcum nonhahenr. Qu3re.etkm.ex -his bene intelledis jfacile cafns omnes ftl-
uentur. Pro-
Dtcalculo T ahularum Sciathericarum. 26s
Problema II.
■Lineam Meridianam altitudinem Poli per duas •vmhras
duas altitudines Solis ,/ipr<eterea detur eius
locus in Zodiaco, inuenire .
1, Eomerricam huius Problematis folutionem iuuenies, librojAftrolabij
VJ can.i2.nu.4.&can.i3.nu.2.cuiuslocohicafferamoperationemArith¬
meticam , fi prius eiufdemTheoriam attigero, qua: eft talis.
Theoria.
- Olt Meridianus ABCD, Horizon AD, vertex B, duo ver-
O ticales BE,BG, tranfeuntes perSolemjdiuerfis tempori¬
bus exiftentemin F,H. Poliis mundi fit Ci ^.quo ad vtrum-..
que locum Solis fint dudti arcus maximoru circulorum CF,
CH; & iimiliter per eadem Solis Ioca,fit duflus arcus circ' A
li maximiHF. Dico,(i cognitus fit arcus GE ; quem duove
ticales ex Horizonte intercipiunt, vna cum duabus altitudi- -
: nibus Solis, quas menfurant arcus EF, GH, vnaque cum de¬
clinatione Solis,quat ad locum Solis datum pertinet,cognitum.quoque forearcum
CD, altitudinis poli,nec non arcus GD,ED;diftan tia: verticalium a meridiano c"x
parte poli C. Nam ex arcu GE, notus erit angulus HBF,totidem fcilicet graduum
quot eft arcus GE; & ex altitudinibus EF,GH,nota erunteorundem complemen¬
ta , arcus fcilicet FB, HB :Item ex Declinatione Solis dabuntur arcusGH,CF,qui
funt squales, eo quod ducantur ex polo C, ad parallelum SottsTEt vrerque erit
compiementi declinationis, fi declinatio fit Borealisrfivero declinatio fit Auftra-
lis, erit vterque compofitus ex arcu declinationis, & quadrante,vt ex fphatra pa¬
tet. Ex quibusfic licebit propofitumconcludere.
Ex arcubus BH, BE^&'anguIo comprehenfo, qua dantur, inuenietur per pro¬
blema 22 .vltimiEemm.AftroIab.CIauij,tertius arcus HF; &confequenterex tri¬
bus lateribus iam notis cognofcetur per probi. 21. eiufdem Lemm. angujus BHF.
Deinde fi in triangulo CHFrin latusFHvdemittatur arcus. perpc ndicular isCI, di-
uidens tam angulum HCF, quam arcum HF, bifariam, erit in triangulo reSahgu-
' lo HCI,prster bafim HC, notum latus Hi,quod adiacet angulo CHF:ac proin¬
de per probl.2. vltimi lemmatis notus fiet idem angulus CHF; quodubiato ex to¬
to BHF,remanebit angulus BHC,& ipfe notus.Circa querneum in triagulo BHC;
■fint quoque data latera BH, HC; per 2 2.probl.dabitur arcus BC, complementi ab
titudinis poli, atque adeo & arcus altitudinis poli CD. Itemque per 21.probl.de,
prehendetur ex tribus arcubus eiufdem trianguli iam cognitis angulus.HBC,hoc
eft arcus GD, diftantis verticalis circuli BG, a meridiano ex parte poli G. cui fi
dematur arcus GE, relinquetur arcusEDJimilis diftantia,verticalis BE. Quod li
loco anguli BHF, per 21. probi, inueftigatus fuiffet angulus BFH, &:hic:fublatus
fuiffet ex angulo CFH, qui eft aqualis angulo inuento CHF; remanfiflet in trian¬
gulo BFC, notus angulus BFC, quem ambiunt cognita latera Bf, FC. Vnde per
22.probi, reperiretur iterum arcus BC,& angulus FBC.hoc eft arcus ED,adiefto-
.que arcu GE, componeretur arcus GD. . - :
LI 14 Quan-
366 Artis magna Liber III. Protheoria Pars II.
14 Quando vnus verticalium eft citra meridianum, &
alter vitra, vt in hac figura apparet: tunc vterlibetangu-
lorum BHF,BFH,fubtrahenduseft,ex alterutro aqualium
angulorum CHF, CFH; manebuntque anguli BHC,BFC,
cogniti. circa quos cum iterum data fint latera, notus fiet <
arcus BC,& vterque angulorum HBC,FBC,Vt didhim eft.
i 5 Sed occurret fortaflis alicui eiufmodi dubitatio: An fcilicet fieri poffit, vt
Sole occupante eundem parallelum, in diuerfafaltem altitudine poli, eadem dari
poflint, nempe arcus, arcui AE, aqualis, cum duabus altitudinibus Solis ipfis EF,
GH, aqualibus,licet verticales BE, BG,non eodem modo inclinentur ad Meri!
dianum. Hocenim pofito fequeretur non fibi conflare praxim ex pradidta Theo¬
ria eruta. Siquidem diuerfa illa poli altitudo, exeifdem hypothefibus nullo mo¬
do educi poteft. Sed facilefatisfit dubitationi, refpondendo, impoflibile efle, vt
eadem illa dentur. Eflent enim Vtrobique triangula BHF, prorfus aqualia ob ar¬
cus aquales, vt & triangula CHF. Vnde ablatus angulus CHF, ex BHF, relin¬
queret aquales angulos BHC,circa quos cum latera fint aqualia,necefle foret , vt &
arcus BCs vtrobique eflent aquales, quod non ponitur. Non igitur dabuntur ea¬
dem in diuerus altitudinibus poli: manebitque firma praxis ex addufta Theoria.,
erUta, quam nunc vnico exemplo declarabimus.
16 In Plano aliquo Horizontali fignenturdua vmbraKE,KG, concurrentes
in pundo K, ex quo defcnbatur arcus £G, pro capacitate plani maximus, idem-
que diligenter menfuretur in gradibus, & minutis etiam fecundis, fi fieri poteft
Ponatur autem exempli gratia idem arcus GE jgrad.r^.min.y. fecund.t y. quan¬
tus eft arcus Horizontis Romani interceptus inter duos verticales, qui tempore
SolftitijxftiuiH, 14.& ij. ab occafu per Solem incedunt. Deinde obfcruentur
cum eadem diligentia dua altitudines Solis vmbris illis correlpondentes.qus qui.
dem Romsprzdidis temporibus funt grad.54. min. i4.fecund. I2.&grad.tf+
min. 00. fecund. 56 . Quibus politis cum vtraque hora fit antemeridiana, hoc eft
ex eadem parte meridiani; inftituendus erit calculusiuxta Theoriam, ac figuram
numeri 13.14. vtfequitur.
Prima Operatio,per quam inuejligatur arcus HF.
17 Fiatprimo, vt 10000000. finus totus, ad 5844385. finum arcus BF»
. De Calculo Tabularum Seiathericarum. 26j
«eaipeidfinum complementi altitudinis Solis minoris; ita.43 81271. finus arcus
BH, hoc eft fin us complementi altitudinis maioris adaliiid; inuenieturque nume¬
rus quidam quartus, videlicet*} 60583. J
Secundofiety vtiootppooo.-iinus totusrad:2jdo58jinum«Umquartum pro-
ximerihuentumsitajyiyDo.finus verfusanguli HBF,vel afcusXJEjdatiadaliud;
rep'erieturq^numerus:r4Tzd , 7. cui fiaddatur 1445394^100«verfus arcusgrad.9.
niin. '4* fecund. 44, quoiriter.fe differunt arcua BF* BH‘; conficietur finus; verfus
arcus HF pparanmb&&SS&> ac proinde ex taBitlis finuum idem arcus Hftpgie
grad. 1 j.min.4y.fecund.7.quem qus^ebanius. ' ,
-iTlnSrup-r- .Secundaf)/eratio/perquaminueniturangulusBHF.. .... Ao.nirn
14 yiat primo, vt jooooooo.finus totus, adupjSf1 271-finum.arcusBH; ita_»
egjlffyiims arcus HF, proxime inuenti ad aliud,& prodibit numerus.quidam
quartiisi nempe 1041511. ■ ' ■
--:SecSndt>;fia*, vt: 1041:; 11. numerus quartus modo inuentuspadaodooopo-fir
num totum, ita numerus i65858o;;quieftdiflkentiainter:t.885£2i5finura;Ker-!
fum arcus BF,interque 22704i.finum verfumarcus grad.12.min.13.fecund.57.
quo inter?fo^ruqtarcus..BH ,«Fyd ahudtpxqdu£etU5eqi|dAS?a4M4s us
verfiirquaMitl anguli BHF, qui cumnt maior finutotoleritiHemangulusmaiorfe;
fio, nempegrad.iad.min.^.leeuridtyif.- -
2 - f ?frtUOp'emk;perqmfci^Jligitm'tMgiikl&&tt&b$^ FT .-te ,
- - .■■ ...22* _L
20 Fiatiytioooooob'.fiilustotus,ad!4248124.tingenterrieomplementrari
«eos HG Vhbc eft ad tangentem declinationis Solis, qure in exemplo eft grad»aj;
min.30.ita 1205878. tangens arcus«I,'grad.d.-min:52.fecuiafe34 ;t ^r-Joafaoc:eft
■itafinus : aFeusHI',femiffis'iauentiarcusHRad3ii£id:produceturqne52433t.fiitnS
complementi anguliCHF, acproindeidemanguluseritgradSdahin.5'4ilec£40j
Quem fi tolles ex angulo BHF, per fecundam operationem reperto, reliquus fiet
angulus BHC,grad.39.min.2orfeciina.;i8. \ \ •
Quarta Operatio,per quam qmsritur arcus BC, &cbnfequenhr arcus
', -X' altitudinis Politi). j ' \
sri Eiatprimo, vt 10000600. finus totus, ad 9170150i.finumarcusHCmeni-
pe ad finum .complementi declinationis Solis erad.66.min.3 ; ofita 43 81271. finus
?rcus BH,ad aliud:erueturquenumerusquartus4oi7889.
\Secundo-fiat, vt x ooooooo^finus totus, ad'401 ^889. nunierum quartum pro¬
xime inuentfim ;ita 226583 7 .finus verfus anguli BHC, ad aliud: habebiturque_j
numerus 9103 88. cui fi addatur 23 97704. finus verfus arcus grad.40.mim3 o.fe-
cund-5'6-.quointer fe differunt arcus HC, BH, componetur finus verfus arefis BC,
pattiumjipBo^S-. & idcirco arcus quidem BQcomplementilalritudinis poli'erit
5 9-f ecund,^).. A rcus.vero CD, altitudini s p oiiquiquarritur, erit
graa.42. miriSorSprztfiea 1 6 . miniaoruih iecunddtum, qdz gradibus integris
accefferunt, propter multitudinem operationum .
Stdnta, Oteratioper quampojlremo inutmtmtur anguli GBD, EBD,feu arcus
GD,ED,&confequenterarcusGA,EA.E . v.-.
- 22 Eiatprimo, vtrooo.QQoo.fmus totus,ad 7430929. finumarcusBC, in fu-
!:: L1 2 periori
'
^eleriJoperationS jijiKiitf jita^gSiayi- fibus arcusBH» ad aliud ;:rep&iewrque
iwiwaiisiquartos^aij^i-•• 2iioir.m a>: jbnv!.:-. m ■•e-yun ; multa Doii.HS
Secundo fiat j vt 3 2 5 y <91, numerus hic' quantus.,ad:toooopoo,;finu» totum,
•if.a®unimjs^2% S.ar.quieftdiifedenm. inter dol.25 o^finum verftimarcujHC,
& fihurn irerfuffi"7*8888.'ar£M's^ad’Aa.min;ooifecunid;4a. qno inrerfedifferuiit
a?<awBCi BH,;adaliudi!!prod uetjturquefiiaus sterlqsanguliHB.C ,-toI ©BD, hoc
«ftmusGD^a'R!uma 6 a 28877 jqtircun 5 'inaiorifitfiriu.tptc^etitiaicusSD ) ma.
isssqua<Jrante, vddfeKcetgrad.i^8animjt.-fecqnd.5SiSefiindefuhtr^halfitarcus
GE, grad.i p.min^.fecundll 5 .remaneh^plSiE&,gFad.io 9 amiq, 24 ifec e ndi»n
&denique vtroque' iterum fubtrado ex femicirculo, remanebit arcus AG,gr.5ii
min.28.fecund.Vi»htarcusAE,continebitgrad.70imi^f;feeunrd.37.quantife.
re fiunt ijdem arcus>fi per propofitionem j.lib.y.Gnom. eruantur,ex ijfdemaltitu-
dinibah c 5 Diis,drexiitetiotialtitudine?fsoihqu£ecommuniter ponitur Robis gr4j.
&riongrad.42;&Tidimin.fecundorrumiquaotamipaBlo l fiupra;inueairkus < :;qHa{jij,
proculdubio multo adhuc magis differentem reperifTemus ? ;uififii^petrtq£ugjjlk
^perationitatsirationemiabuifremusi etimnimimttorumfiecundorii&yqu» ojuni-
iwmonduntjjegligendainfimilibus problematibus-.. . ~, L • s ji tn , U m: s vM
-f Lu “i .n! ! ■■ . ' n ]n,13 2U. . .■,j)
. ... t^uj^mDun., -
sj *rj T&ade&qftituendamsiinea^iMeridianmn fiqtiseratsmueniifcalterutrum
l~b arcuum GD, ED, quia tamen vterque maior eft quadrante, libuit eof-
deriEexfiemieitcuiQfubtraheje jyrtefnjmerentrarctiKAG, AE, quadrante mino,
re* ibcuiufruoSi & ili «s cuje regius jjunjerihnir pernquadrantes; Capite,, primo
4 eforiptos.;¥nde!quand.oareHSiGD.,.Bpidionfunt':ijgiiqres^uadranteb.aonH 6 r*
opus.eqfiient essfemicireulo detrahere:. fedijfdenBuumediate vtemurin defai-
ptujne-.iiuesWeiidanEiquiatafiehahCfeiiGv - oe .qHD jkigur ?r ,iqai<fc
Centro K, vel ex quouis alio punflo L,vmbras verbi gratia KG, cui in fiphsraj
refipondetverticaJisiEGiciefcribatur arcus MN,exeoque abfeindaturadidebitam
partem arcus MN, fimdis arcui AG,mempe totgraduutn,& minutorum, quofper
calculum deprehenfa fiunt in arcu AG. Iundta enim LN,erith'neameridiana,ea-
«fiemque pratrasSaijfecabittreiiquam-Trinbram KE>cui refpotMietivpraalis-BEj
/' A DeCakidofTabularutnSciathericarum; 269
ia puncto<5 jefficiens anguiumNOE» tot gradnum, quot continet inuentusar-
tus AE.stamo fi centroQjjjvel ex quOuis alio pundlo vnibrie-EE, defcribaturar-
cus E£^fitniii«arcui A E 5 erit. neceflarraduSa: redia OQjiterranilinea meridiana,
fademJcjficetcumJineaLNjveifaltemeidemparallela.: . :>u.
. ' Debitaautem parsiadiqnamTcilicetnumerahduseft arcus.MN, vel PQy facile'
conijdtBRex-ipfis obferuationibus, prout fciircetante.velpoftmeridiem^fimin&-
jfiass; Nimbqnandovmbraaliquaobferuata eftante meridiemiquaiis efivtraqueii
in exempteabdinSo; conflituendus erit JangulttSiMLN, vel :E0Qi femper ad fini*.
firam:fuiKvnibrjB,hoceftfadearapattem.;quaenobis.eft.adsfinifirainj.finiosimaj-
gineiiiuriftarepropepmidutn GyvebEjex parteiSolis,qtrem tunchabebimusatep.
go , defecrem conuertaaius verfus jiunduncE ;ittqu6 vmbr®ebncuminri&hoc
quando linea meridiana inuenienda eft per arcus AG, AE: quando enim dffumem.
d«forerit;4K:us;GD,E;D5-Kliconftituendi:qflentadde!dtratrir..Qji&dqvero.vmbra
aliquafigbaraieft poftnwrjdieip ji&rrunfusopeiiuidifanditperarcum AG,vcl AE,
xunc : angulusarcuiillidebitus«fficiendusrrita3fpartem'deitramvmbr<e)adifini)-
tomiAeto quando ad operationembomBiiodioies videbunturarcusGD*ED.
Meqnmvtiarhitrorres tam plaftarplufihBs.ind§et3 : mud!potiuspoftremo. Bteoad--
"monfanjttSs>qBa.r.atiojTe.ex.a<ftius menfuretJir:aagulu& GKE, quem inplancrfaorp-
2onta!i.:atevmbra'obferuat2confi;ituunt53Nam,vt:exdiSisrmanifefteapJxireri,
-anguJMtlkqiumdtrabusaiatudiaibusSoijSiperquadraotem; veiquadratumdilt-
igenterobfoiuatis a p»e.ci|)uu.m &nf/unidaaiientiim totius operationis.--.•'drnonab
r).i%4 Jn bimeigiturfinedic0ifeAiegewbw;fl5e*a;qua:indibeiliide fabrica iHfltm.
menti H<Mon^tri cap.aa*®iernm.j-Afir®lafei}Glauiusenatrar;iIjsenim;perce>.
ptjs&ile.eritcogdOfeerej^Hotnpfl&iiHftgiaduSiiedretiaiBqubtminuta^ami,
j»t^i^uam.rec.undaiftnipkSatu:ira‘r.c8sJiG5aml'migulQEE'E©:v%ia'tamemm
ii!is.praxibti&fere nei?tireefi 1 yt treHS,EG y extendi pofiit ,yijqaead'.quadrbntent;
id quodsmguftia: plani noniemper concedat; yifiim eft Enimdifeukati eiufmodi
adbibere ieAedium;.yidefiqefe vt tuns*®at*«EGj quantum fidrtpotei-it produ-
^Oyvielifexraf^rs circuJkuferatutyeademJciliceteirciniapertnra quafuit defca-
qitussvHrpars .duodeciina,neiiipe afcusgradnJJm.j o.y elfaltemarcus 15 igradttadt,
■nequeen«aijjttlt(j.m'tnorem>-!V.ermaiorem'cQriuenit dfe angulum EEGt iEtqu®
-niamxumfexta pa>s ci/caii ex arcu £G,ptodutf oauferrinequitnequearous 30-I
,5Lel-*sj graduum per continuam fubdiuifipaem arcusproximemaiorisbabfeaipo-
Jeffirforcaffisinon incongrue itaficebitidi^umafrequi.D.efcrabatutprirno'qhbuis
wtetuaHqmaximo atcus-yerblgratia R&ifejatapars cjrculh, Deinde centris R, S,
quoctraqimdterum interuaUoj4uftas§ns;aqjjales fe inter fedantes in t: Hoc enim
modafiuungereturaecft^f Kyeadffiistet.angultoTEEiijffligraduum, arqeeadeo
produdta, auferret ex arcuEG,arcumtotidemgraduum. Sed quia in exemplo e*.
denfcEEjflBanmarctimEG scommode^n-fecat; propterea neceffe fuhangulnm
Wuinsbegsadu.um adhuc bifariam iecarerofiimendo ifdi jiilyaqnale iiiteruallum
»V35s.centriS;V*TydeifcEibelaiodnDsarc:Us,*qjjalesfefecantesinXDniftaenim
^X^orainode'iaraiecatarcum,EG,gufertquearc«m-EZy,«i ^graduum s Aiqneint
' jamf^deelljsijndernarcnffliE^yin eodem ifj-.gradnumdilkibnere, eofderiiqire
«apsferie<inreliquumarci|raZG:faltetatQtquotipoffunt;Sienim;pnmaarcnsEiZj
aimdaniriittpartesiverbigratiaquinqttexquaifeSj&mrsurjn^lrbetpaitestrfSjerit
totusarcus EZjdibifusin omnesgradiisigdtnmb&arcUs ZGan fiiosgradus-quos
^ontinet, fi ipteam eadem interualla jai eumfint translata vt -in figura obfefua-
: _ *■ • ... ■ mi)W3 tfs
; tv .Dtetraih atwiertisia mfi EG, contineri arcum Ea»grad.r p;.&in&per areim
■ mmuttsbflieftigare oportet ndiiHuidem,immediate;cnm inbrcoEGt
nonadfingfiiffiaejjt^:gradusy;fedmediaatibu«:partibus deeimis,inhunc;modi»W.
. “ !3113 ; Pn-
270 Artis magna Ltber Ill.ProTheoria Par sil.
-P-rimd quaeratur quotpartes decimas vnius gradus comprehendat arcus aG, eo
fcilicetmodo, quo in lineis reflis partes decimi inueftigari folent, decuplando
pandem particiilam aG, vel per fe fumptam, vei cum integro gradu: & feorfitn no-
tantur partes inuent*. 'Deinde ex refidua particuiavfi forte arcus decuplus nona
pricise compleflitur aliquot gradus, quarantur fimiliter partes decimi vilius de.
-cima:.,'hoc eftpartes centefimi vnius gradus, eidemque prope partes.prius in»
uentas yerfus dextram adfcrifaantur., Et denique ex'particula, qua vltimus arcus
decuplus fuperat gradus integros:, deprehendantur partes decimi vnius decimi
vnius decimi,hoc cft partes miliefimivnius gradus,qUlfi iterumpartibusprius
notat isaddextram prifigantur, & toti numero denominator iooo.fubfcribatiir,
inuenta:erit frafiio , qui numerat pattes.millefimas vnius.gradu* contentas iiu,
-patticuIaaG. : - _ f - i.
- ilnexemplo fi qmniaiufte fiant,deprehendetur per'primamdecuplatianemh,
vna decimi: per lecundam decupiatione'm,diii partes decimi vnius decimi:&
denique per tertiam decuplationenwquafi vna rurfus pars decima .vnius decimi,
.vniusdecimi. qni.qnidem difto ordinefignati efficiunt 44-J *v Ac .proindeparti.
cuia.aG..* continebit centum 'viginti vnam ex- partibus «Hiefimis 1 VniuSrgradasi
«pulper regulas fraftorunr n umerorum- facile reducent ur ad partes-' fexagenarias,
hooefliad mmutarprima,&feenda.Si enim numeratorfraflionis iiimultiplicetur
pet -minuta fecunda vnius gradiisi& nuineruS pfoduftns.43 fdodperr cao.
denominatoremdinidatur; quodfit perabieflione.mtriunTfigurarum:dexcmru$
nnthefi diuidendi;remanebirquotiens r 43 ! 5.vel 4y6.fere-numerans minuta fecun¬
da arcus aG;. qui fi iterum diuidahturper e o. minBtafecunda, qui vnum minu-
tnmprimum efficiuntiinnenienturminuta 7.prima,& remanebunt rj.vel-jSifflir
jiuta fecunda j-exquibusconflatareu^aG. Si igitur vitradifla minuta adijeiatur
arcusJi ajgiaduum'i9.erittotusarcusEG,'grad.i9.-ain-7. & i;, vel fere ifi.nii-
mutorum fecundorum,quantum fere iuppoiuimus numero r f. huiUsCapitis .■< '■
-. .25 Aliter & fbrtaffis exaSiusi, vellaltem cnm minorilabore-eundem angulum
■EKGj menfurabimus etiam hac ratione. Ex punflo b, vmbri KE,quod plurimum
abeftla punflo K, erigaturad eampeipendkularis.bc:jfecahs alteram Vpibratrtin
punflo c. Diuifaque lpj; jilioi. partes;iquales^ (immo fi ab in itioead em; Sbifuny
pta fuiffet,decem pattium iqualium, baud effiet opus hac diuifionev-effientquelbr-
taffi's,illae partes magis inter fe iquales, quam fi effient inuenti perpbfteriqreina'
diuifionem ), mcnfimetufearumbeneficTo reda 60: inpartibus centies: miifefitrris
ciufdem refli Kb;vt docetur in loco j cuius iam#pefecirtius mentione&.jNam
hac ratione cognita erit refla bc ,quatenus eft tangens anguli 1 bKc,refpeAu finus
totius Kb,in centum miilepartes diuifi,ac proinde extabulis tangentiumfdemair'
gulusnonignorabitur.
'; ,.i6jSed quia praxis, quam hoc ihfnegdtio tenere epbrtetyta'neo eftdxa&ofi
quanto refla Ebflongibr exiftit ; melius omnino fecerimus,fiffieorfim-in;aliQplanb
maiore, accipiamus :refli Kb^quamcunque multiplicem, qbalis bft isfla-Kb) bic
inimatgioe depiflaidupIaipfiusKbidtaenimomnesdiuifionesymniro.fientroi^'
modius, & angulusipfe EKG,multo cum minore efrOredcprehenderucVerum
{unCfetianarefla bc, multipiicanda.efi fecundum multiplicationem refliK&quas
lisoftxefliKejquamaccepimiisduplam ipfiushc pvt/eilic-etper eaminquiratur
magnitjidoanguli EK G, id q uod fitinhunemodum. " - . G j a c-o^
- ^.feitatis.feptfim tribuspartibusidecimis; quascerriitu* refla;Ke; i ft.Kr.ucCS
abfeindere ex refla Kb, fumatur diligentiffime circino reliqua parti. .
cula ef, eademque decupleturex K, yfque adg. Et quoniam in K'g, ijifiobbao [
^dtiaentiiriquatuor partes decimi ipfius Kb; prifigaturaddextram. j;
jiumerjternarij iam-boeatinumerus quaternarius, &.reliquapatticulahg;benefici°
'De calculo tabularum Sciathericarum. 271
circini iterum decupletur a punfto K, vfque ad 1, ira vt ipfius hg, decupla fit Kl. J
Qua; cum fex partes decimas auferat ex Kb, addaturduabusfiguris prius notatis
tertia, nempe fexta, & reliqua ml, rurfus decupletur vfque ad n, iterumque nu¬
meris feorfim fcriptis prafigatur numerus 6 . eo quod etiam re£ta Kn, fex par¬
tes decimas contineat ex partibus retftar Kb. Poftremo vt habeatur quinta figura,
adijcienda quatuor figarrsiam praenotatis; decupletur tandem & reliqua particu¬
la mn, apunSo K, vfque ad punflum p, quod quidem aufert praecise nouem par¬
tes decimas. Vnde quatuor illis numeris addenda eff ad dextram figura nona_>,
eritque totusnumerus partium 34669. nempe centies millefimarum, in quas in-
telligitur fefla reifta Kb, vt ex demonftratione huius praxis patet, quam loco cita¬
to Clauius adducit. Vnde cum etiam finus totus communiter ponatur diuifus in
I ooooo.particulas, cognita erit reda Ke, in patibus finus totius Kb. Et quia ea¬
dem eft proportio duplat Kb, ad duplam Ke, quae fimplicis Kb, ad fimplicem bc:
Si Kb,in figura numeri 2 3» ponatur partium iooooo. nempe finus totus, erit re-
fiabc, tangens-angulibKc,partium 54569. ac proinde ex tabulistangentium_»
idem angulus non ignorabitur, inuenietur enim grad. 19. min.7. fecund-i 5. quan¬
tum etiam fupra pofuimus.
27 Circadecuplationerq particularem illud eftobferuandum, vt quando illa¬
rum aliqua tam eft exigua, vt commode circino nequeat apprehendi, vt tunc ac¬
cipiatur reliqua,qua cum illa nimis parua partem decimam conftituit,qualis eft eh,
refpe&u particulas ef. Licet etiam ef, capi poffit circino faris commode. Si enim
illa reliqua particula decupletur a pundto b, verfus-K; erit etiam reliqua ex tota_,
bK, decupla illius particula;, quam decuplare oportebat, a pun&o K, yerfus b. Im-
mo quandoque plurimum conducet ad certiorem operationem fi vtriufque parti¬
culae inftituatur decuplatio ex vtroque termino K,b. Si enim finis vtriufque decu-
plationis in idem pumSum incidat, fignum erit faltem multum probabile,in ac¬
ceptione particularum, ac decuplatione erratum non effe. Nam fiindecuplatio-
ne verbi gratia particulae ef, erratum non eft, quae fadta eft a punito K, vfque ad
punitum g, : neceffe eft, vt fi iterum reliqua particula eh, fine errore decupletur,
i punito b, verfus K , finis multiplicationis recidat in punitum g. Clauius addit
praeterea aliam admonitionem, videlicet, vtquando verbi gratia, particula ef, non
poteft commode accipi circinos vt hunc eadem particula limatur, vna cum pro¬
xima parte decima integra,&ficdecupletur ed. Verum ea admonitio hic non vi¬
detur neceflaria, cum femper alterutra particularum, hoc eft vel ef, vel eh, com¬
mode fumi poffit. eo quod tota pars decima f h, femper fit fatis magna, atque ita
per alterutrum inuenietur punsftum g, vt diftum eft.
Confe&arium.
In quo docetur modus , quo exaBisfime conjlituitur angulus
qumis propo/llus.
a8 TJ X his qua; prOximis tribus numeris funt didta,aperitur nobis excellentiffi-
JUj maqujedamvia conftituendi quemcunque angulum propofitum etiam
in minutis fecundis, eaque diuerfa ab illa,quam Clauius mon ftrauit beneficio Qua¬
drantis , quam hic per modum Corollarij inferere libuit, vt facilius inuenieretur.
Sit enimiterum conftituendus angulus EKGgraduum 19. minut.7. fecund.r 5.
fi 3| ftcnus inueftiganimus. Ex tabula tangentium, qumtur eius tangens,qu$
II habeatur ratio partis proportionalis, inuenieturpartium 24669. refpedlu finus
tonus partium 100000. Deinde ex redla Kb, dmfta in aliquo plano vtcunque ea,
• demque
Ar.tii mdgrue Liber 11 L Protheoria Pars II.
demqucfeda in partes decem aquales, accipiatur refla Kp , nouem eiufmodipjr.
tiumdecimarum, nimirum tot,quotfunt vnitates in vltimafigura dextra tangeii-
tis inuenta:. Ethaecreda Kp, diuidaturexade in partes io. non quidem impri¬
mendo punda iniplalinea,fed folum quarrendointerualium eiufmodi partis deci.
msr . Qua inuenta, fumatur linea Km, continens fex partes decimas, totius Kb, tot
videlicet,quotfunt vnitates,in penultima figura tangentis ex parte dextra,qua: eft
6 . eidemqueKmjsadijciatufmn, aequalis interuallopartis decimaeipfius Kp ,quod
proxime beneficio circini attigimus. Et riirfus tota reda Km, diftribuatur in io.
i partes squales,.cuius interuallo fumatur squalis ml, qus addatur rurfumad Km,
fex partium decimarum torius Kb, eo quod etiam tertia figura proxima in tagente,
totidem vnitates complodatur. Diuifa autem quoque reda Kl, in decem partes z-
quales, fumatur eius interuallo squalis hg, vitra redlamKh , quatuor partium de¬
cimarum ; fiquidem in tangente, figuraqus proximefequitur eft4. Etdenique ad
reftamKf, partium trium decimarum, quotfunt vnitates in prima figura fini£tra_,
eiufdemtangentis,adijciaturre(Safe,squalisinterualiodecims partis-Kg, quam
in decem.partes squales poftremo diuidere oportuit. Erit enim redaKe, tandem
vltimo loco inuenta, tangens anguli KEG. relpedu fimis totius Kb. Atque idcirco
fi ex b, erigatur perpendicularis ad eandem Kb, eiufque pundum extremum, ne-
datur linea reda cum pundo K; erit ad pundtum K, conftitutus angulus qualltus.
Vel certe fumatur eiufdemKb', dimidia, vel alia pars aliquota, qualis eftinfigura,
num.23-Jinea Kb:&ex b, erigatur perpendicularis bc,qus fit limilispars aliquota
refts Ke.Dudaenim Kc,efficiet iterum angulum EKG,qui qusritur; propter ean¬
dem fciiicet proportionem linearum sque multiplicium_. •
Demonjlraiio . *
29 /"'“'VVod vero attinet ad aemon Arationem praxis allat*: licet eamquiuisex
V / demonftratione Clauij facile elicuerit, prsfertim fi diligenter confi¬
deret operationem k nobisfadam,cum fit penitus conuerla eius, qua
eadem tsngensinueftiganda foret in partibus 100000 finus totius , fi idein finjis
folum diuilus fuifletin partes decem sqnalesxam tamen hic breuius reconditiafq;
demonftrare non grauabor.. Dico igitur redam Ke, tangentem efle arctis fupra ali
fumpti,hoc eft eontinere 34669 partes centies millefimasfinnstotius Kb, Nami
primo reda Kp, continet . cv§£? partes ipfius Kb, vt patet fi finguls partes decinf?
intelligantur diuifs in 10000 partes. Eft autem reda; Kp, pars decima mn, vt con¬
flat ex ipfa praxi. Ergo mn,continebit in fe i,ZZlZ ipfius Kb. Secundb,Rede. Kni,
continet Si igitur addatur m n, partium erit tota reda Kn, partium
SsH-H atque adeo reda ml, quasjer operationem ei|pars decima ipfius Kn, erit
rx eooi partium . Tertio, Reda Km continetiterum **SSSt totius Kb. Addita ergo
j ml, —.erit tota Kl, partium rHHf.eiufque, pars decima, hoc eft,reda hg, erit
partium jivsff i Quarto,'reda Kh, comploditur reffvu'partes eiufdemKb; Ead8‘
l igitur Kh, vna cum hg, partium vjslf; exiftetpafjium rUfJf, & pars eiusdec-i-
| ma videlicet reda eh partium . Cui fi poftremo loco addatur K f partium-,
* comportetur tota Ke,.exir^iH partibus finus totius Kb; Hoc eff reda Kft
compledeturtotpartes 100000. finus totius Kb,quotfunt in tangente anguti.pro-
pofiti,ac proinde eadem Ke, erit tangens ilIiusanguIi;quoderatdemonftranduni>
. 30 Caeterum,vt eft exadiffimahasc praxis, fiin druifionibus debita diligentiai»
adhibeatur(nempeproptereaquod error,qui forte eft comiffiisin aliquaparteope¬
rationis, potius minuatur per diuifionem quam augeatur,,cuius oppofitum contin¬
git in multiplicatione partiumfluat requiritur inalijs problematibus fuperioribus)
ita eadem praxis nonnullam patitur difficultatem, quando angulus conftituendus
DeCakulo Tabularum Sciathericaruml 273
tfeM&eoqi^.siurrnodiAtigsjcrwnjaagcntes^gis Temperra*.
gifque excfciaocji^afc c«ait.aleS;.?tiguft&e»nr eonftituendi georum ldco per
praxiqi e^atoflir a^iHs^oippo^i^i EK^*nira:4fi(i;ribStur ilfico,&
propcmus, 6 «matius aoguliM^Whtatr *x refto.- q
$r_ ipjdipj6me.eumi^^wmin^i^:-P^us sqailes.,qimvnrielle^-pr3^
^p^s:i^eraj^njb«sii«B&'p'tt?blemat^,* ? qU3afj^ npn.6fcio;pr0mptu cirainusjdff»
plicis apertura: poterimus vti triangulo aquilarero, cuius latera fint aqualia re&x
KBsIjoc eft finui toti afliimptoj quale ponatur triangulum KBR hic delineatum. Si
enim ex latere KB,auferatur KS ,pgrs-eifls decitjia, nectaturque RS,fabricatum erit
inftrunwrifum pro dmactionq^tartis decima ex quacunque
aljaffirea minore liatere^B.S^en^m propofita fit linea q,ei fu-
i%mus'iquales ^'p^,e|ijqiipWfta TV,in triangulo atqui-
latero RTV,*qua^p^,rmK«mipfi q.necno recta RS,
feca&sm injxprj&tetfejds paftemtf&iinam TX,quam qua-
; rebamus^S&io^^mmjs^ .
2 Aliter. J?uc iterum BfejSf jbicitfa^Wpa^e^emii f,defcribantur cen¬
tro K, perpuncta b,&S, (Wdi^pOTWM mifcbres, vt videlicet in
3^1fe-pe^^efefi|miaapp li<^ri pofliri tjecta ipfa Kb,non
niteto ininpKa:fafctpjrigup^ri.t ihftrumeripum refecandis par-
yTji<ifk ^fJimi^pa opoh i irMm . ‘ -S i enim i i. g. iterum ex q, au-
ne^tatufque.KTjfec-ans arcum per^,dbctum in a.Chorda_.
: igiturSV, vel interuallum S\C erijfdtcitna pars ipfiusBT,
cpquod obfiipil^udinem triangulorum KBTjKSV,eadem fit
propofitio BT, ad SV,qu?KB,adfuam partem decjmSmXS.
Atque hacfunt,quafufiusforfan qua pa reratmdidimus.Atcumillainiignem
vfum in rebus aftronomicis habeant: ea reconditioris Geometria ftudiofis inui-
dere nolui. Vt ex hoc (petimine' videant,quanta fubtilitate aflronomicarum rerum
arcana erui queant. Multa hic alia circa hanc eadem materia tradi poterantrveriim
ct^^j^pdi^Buewiqqef Copfilip.Ciep^rajpjhicQreferua.uetipius, illuc jjuriofunj
lectorem r^cgandumduxirou?,, pe huiufmodi fubtilitatibus geometricis-prac ticis
tsdiuraahquod gigneremus., A4. filumjgiturjreuertam.ur, r
Problema III.
Amiternina Catholicum conjlruere.
G Vmin praecedentibus in gratiam recopditioris.Geojnetrije ftudioforualiqua-
tuiumfu(ioresfueumus,mQd6adfolttafacilitatem.breuitateq.ingratiamp;a-
fiicor ; ureuertamur,vtfiifaldgitudofaciliquadaiTibreuitate,compenfetur.A'naIem-
maigitureatholicumSnhunicris.in Gnomonica.vfibus inferuiturum,ita defignabis.
.^.DefcriptuscirculuskplanbiCjubpiimin^.xquadrantesdiuidaturperlineasinJ,
centro P, ad rectos anguloa fefeinteffecantesequorum NOi verticalem,jGO vero
horizontalem lineamieferatja punflo Gmumeraeleuaticmem:aquatoris 48;Gra-
duum^que e x E per centrum P redtodUifia''EF/dabit.aquatorem,quam in centro
Pjieojrapwtftcet ABjrpqs.mundivHocperafto ab EFpvrifoque numeremur decli-
tiaricnts fignoriimj iuxratabuiam paulo poli fequentem;atque exeoruruterminis
|f^ e ° tru,a P-*«a*du!ftadabuntradiofum.Zodiacumiauplicatum 5RP,:&PVJ£,
Srnguiaquoque_duoAgDapafailelitroprc 0 'SV,iR,^¥,*5@<,>ikY-;&c.coniunges,.'Kt
ham.cooi£gi)qrutajqnos5a3itoriusarinidecurfudefcribieinPcentrQ,feujpunAo
Vtriulqiconi comuhi vertice coiundti.Habebifqranalemtuaptaparatmmvtapparet.
2 j 4 Artis Magna Liber III. Protheori&Parsll.
-Gonoromas vero «motum lineas ita defcfibes.Pro horizotali plano elige prolibitg
■gnitudinem, v.g. gnomonis Px j & per x ad horizon talem lineam CD, parallela^
ducatur GH, fietque trianguIumgnomonicumprohorizontaleTPY, inquoTP,
conotomaL, portioaxis mundi:PY,portio axis aquinoiSialisiPxvportioaxis verticalis,id eft ily.
ptUrixnuM hquantitas.TY,deniqae'plani horizontalis conotomhportio innotefciti Lineaive.
ro GH, radios lignorum fecat in punftis o,n,y,I, i JC, qua pundla ex T,in lineam
u 'meridianam alicuius horologij horizontalis'tranllata dabuntpunfta fignorumpro
t hora i ft Porro pWhorologio verticali ad datam quantitatem ftyli PZ, vertica-
* liNO, perZ,parallela dutafiirlK, prbduceturque triangulum gnomonicum pro
verticairPaY. eritque portio P,a, axis mundi; aY, portio plani verticalis:PY,por¬
tio «equatoris: PZ, portio horizontalis; Teii gnomon, a vero polnm axis referet .
Linea quoque IK, lignorum radios fecabitinb c dYefg. qua ex a in horologii
verticalis lineam metidiariam rranllata aflignabunt in ea pujjSa lignorum, per qus
hyperbola iuxtafequentes pragmatias defcrlbendffunt.
. ;Prb horoIogid'E61arL& meridianis; ducatur linea LM,aquatore EFdnpunSoTk
& interlccans^per. apieemrvidelicet affignatignomonis Pt; fecahitjir-
-que LM ^lignorum radijs-.in punfiisp qua in > polari ex centro ftyli in horam i *.
traslafa-in ea affignabuntpundla>per qua ceu per vertices hyperbolfducendfiunt»
immeridianis vero eadem punfla exJocoi ftyli radineamihora fexta vtrinque^i
.transfeiendafunt,vth'abeas:vetticeshyperbolarumdefcribendarum.
PrS pquinodiali.-deniqne horologio feruietvnus ex parailelis lignorum, v.g; P a '
■rallelusitlj;- & X ; qtiem nos ;X ,1 E\«p, notauimus;-H$cenim lineadecat
-lignbrHmxadios.in-punfljSjqu? ex m pun«So,in horologij ^quinodtialis meridia"® 1
iranflatas'ineadabunrpunaa,perqu§ex centro horologij circuli dufti dabunt ar-
,cus fignoram quefitds ,,\?ides:igitur quomodo in vno analemmatejtotaferegno-
:monices ideaeiu£elcat.:Rbgoautem ; Le<3orem,vrffrmiter ai(aa mentefuaimpti'
anat;:,pendent enim? abihtiiusitheoriamaxima quaaisrotius Gnomonicaarcana,
.»hinlequentibusfuffcdeclarabitur. i: c .djiH.Kuuib-j saurii- -" Vii
Pro-
De Calculo Tabularum Sciathericarum. 27/
Problema IV.
Tabulam declinationis Solis conftruere
P Offunt tabula: huiufmodi calculari» vel perfinus, vel per logurithmos, vti in_»
Arte noftra Magneticafecimus. Quia tamentabulg logarithmorum noncui-
libet proflo funt, Solis finibus contenti calculationem ordiemur. Si igitur pimi
gradus declinatio fit inquirenda: Sit in analemmate ES,declinatio Solis npixi-
maij.grad.& jo.minut. cuius finus re&us ES. YY vero finus re&us fit, de¬
clinationis primi gradus tf, qui qua>rendu s eft,PE vero finus totus, Ciim igitur ita
fe habeat PE, ad ES, ficuti P Y, ad YY; tria autem PE, ES, St PY: nota habeantur,
fiet vt finus totus PE, ad finum rectum maximg declinationis Solis ES, ita PY, 30.
grad.tf qua: eft drftantiagrad.tfh primopun&o Y PA,ad aliud: prodibit YY,finns
rectus, qui in tabula finuum dabit gradus declinationis pro dato puncto quasfitos.
Chm vero omnia figna asquidiftantia ab sequatore, _qualia funt «IX nfl,
$ «S 35 denique, & Tp eandem declinationemhabeant; inuenta declinatione^»
vniusfigni, inuenientur & reliquorum fignorum aquidiftantium declinationes.
Sufficiat igitur hic trium tantum fignorum Y ^ eorundemque in fingulis gradi¬
bus declinationem inquirere, vt reliquorum fignorum declinationem habeas. Nos
hic ad praxim declarandam tres Solis in principio & n qs conftituti declinationes
inueftigabimus, ex quibus Le&orfacile reliquarum eruendarum rationem videbit.
Analogifmus I.
Ad inueBigandam declinationem Solis.
•" G
Pro declina- ' f fiat vt finus totus ad} fjo ~ c j
tione Solis < n >finum maximae de- >ita< 60 n ?. , >
in principio t-ss J din.$ 23.gr. *g.mJ Ego agj i. a md J
Non fecus operaberis per fingulos gradus fignorum,femper ponendo primo lo¬
co finum totum : fecundo maximam declinationem $•: tertio diftantiamfigniab
squatore in Zodiaco.
i^I
I
G M
Esj 28
Tabui»
Artis magna Liber 111. Erothcoria TarsiI.
Tabula I. declinationis partium Ecliptica ab AequmoUtdi.
Pro-
X De Calculo Tabularum Sciatbericarum. ^/7
Problema W
Tabulam arcuum femidiurnoriiyi cuiuslibet paralleli
Solisfupputarts .
T Riarn hoc problemate notaeffedebent,finus totus, tangens eleuationis po- .
‘Ji in dato loco, & tangens declinationis pataileli, cuius-areus femidiurnus .
queritur, qui notus cft ex tabula precederiti.AtquChpc tria nota ponuntur itain_,
omni operatione? vt primo Joco fit finus totuspfectindotangens eleuationis poli,
tertio tangen s declinationis paraIJeli.Dioigitur. * ;
Vt finus totus ad tangenteps eleuationis poiialicuius,ita
r n gr.29 min.pnncip. y 7 - -
tangens<.2 0 gr. 10 min.princip. n )»ad aliud, prodibitq; finus in tribus Signis.
i-aj gr. 28 min. princip.gsJ _ : _, ;
quo arcus femidiurnus vel quadrantem fuperat, vel a quadrante luperatur; eft enim
eadem' ratio in parallelo Aultrali. Arcus igiturper finus inuetus, fiadditur ad qua¬
drantem,- conflabitur arcus femidiurnus Borealis; fi vero exquadrante dematur,
dabit reliquum arcum femidiurnum Auftralem /Sufficiat igitur differSfias tantum
inter quadrantem, & arcus femidiurnos vrnus quadrantis ecliptica» inueftigare: hs
enim differentis differentijs inalijsquadiantibW arquales furit.. Atque hac ratione
nos proprias tabulas integrorum arcuum diurnorum, ad 3 2. eleuationes poli fup-
putauimus, vt fcquitur. "" ' /" ' ./
Dato veroarcu diurno-quotcumque horarum eius declinationem ad datam ab
titudinem poli ita inuenies, Vt finus totus adfinumdifferentis inter arcum femi¬
diurnum datum, & quadrantem squatoris, ita tangens complementi-altitudinis
poli ad aliud.
2 ?$ 4m magna Liber 111. Protheoria Pars II.
‘Tabula 11.arcuumfemtdiurnorum in gradibus ad eleuationespoli
totius Europa, qua quantitas dierum,^) nothum nullo pane
negotio cognofcttur 3 Sole tn inittjs Signorum conftituto.
J!Isi
. ,T>eCalculo Tabularum Sciathericarum i . 2 79
Problema VI.
T abuleu amplitudinum ortiu* & occidua
larumfixarum,'ubique locorumfupputare-. -—
T Ria- iterum hic neceflaria ponuntur: p rimo loco finus toyts, facundo finus
yattif^ipisp^^tertio&atangensidecl^qqnisaJi^iusItftf^rCujSigi-
tur amplitudp;prtiua nihil aliu.d^tTquam arcusiiprizoirtrs inter xqninoffialem,
& parailelumj^uem Rella qujEpMiBobtmetjinterc-e^eus^pam-Kfcrtln andem-
latus P.Ajexdinu declinationis ftdla;, & ahgulu^Aj refiusift < Dicigi tor. •
Vt Cnffs-torusad^fecahtem altituainisjoli^ita tangens decimationis paralleli
__i,.
-Analogtfmus II. -Ah.'-
hi- '
prodibut fi- 32 ampli-
1 -c j i- oli ‘ .l^iinir^ g Ke &— &«l3j&4Jb%iijfite.
\~~~ VT IT i FfiiSp rdbukeT^ ~~ _fejv
1 - - -- ' - e£ [o
'cumfig
■nem ottiuafli j jfel OeriduairtSa &ere 3 a.pr adudm.&^^Ainutoriricreperies.iSed
hic cum nullam difficultatem habeantyomifiisad alia progrediamur _??:
j [go Artis magHaldkrlll- Phthoria Pdrsll,
‘Tabula III- amplitutBitioruaa^ocddua ad initia duodecim
Signorum Zodiaci ad32, eleuationes Poli.
A&. metiar '3sw>«s «sain^s&^iBifc-AsvVv.k^
Problema nVIlH
ss«"&5 ^^^itey^n/Sai^isi^fiputatio.
E X analemmatis figura patet arcum femidiurnum boreum tantum excedere
Stcusinoppofitpauftrali figno a gradi-„
basgo. defeit^Quatrifur ergo in analemmate arcus p,aralleli ,*.j; fed hoc in par r -’
ti|a?sffl@l*ufpAtA:Y : 3 t^jsfinusf, S:-R<^a|i>pMCHs inquirendus differentia afcen-.
fionalis; refla vero AV, itaefi-ad feraidiameftum sequaMriSjVt apcus declinationis
Solis ad tangentem eiufdem declinationis
Fiat itaq;vt'Gnus totus ad^angeStem eleuationis.polijita tangens declinationis
Solis ad aliud. Si igitur tangentfefn declinationis Solis in tangentem eleuationis
poli duxeris, produflumque per^unfetoSfcdiuiferis ; indicabit quotiens fimis!
q.uorum arcus in Tabula Sinuum innqrefeunt. Tabulam vero differentiarum ab
alijs fupputatam palfim apud Aftronorhicbs Authores Clauium, Maginum, Orcn-
tium, aliofque innumeros reperics.
Nn Pro-
Pioble martiY&lH
T Mas ultttudjnutnSdilct^^wcumferMtiarum
horizontalium condere.
'-.v>'--'v'« : •••a-iiod rr.u.-m :Vw>V mm.tr, r>',?.r. r.ia^?. .•>..-.rr..r.-.,Uru: xry
p Vrh in-Arte noftra‘Maghetica fuse de ipjefBo8Bfe«inf®6ul«riiia¥e : bmn|
horartim genusc6tnputandarummaauenmusride6fc^rjficai<Ate e£fe ras
tHiimus hic eandem rtperere .Eo eYgMleaorem reniitttefljsj hoc vefb ibcq tan^ v
tum fabulas^quie ibi defidei-antu/, exponendas duximus. • ; • 1 -v £»21; z.hnolk
.5:no:ianiIj3bMSB«.-..-■ miMajnsxbstiidZi
7* <«W<g Almucantaro-azjtnmhica .
I N fronte tabui* habentur hor* aftfonomrca/in-Jatere eleuationes poli,qui-
bus Ungulis trialigna So Y ]f> refpdndeht in eodemjatere. Si igitur nolle cu-
pies fub4i. eleuatione poli Azirautha, & AlnMcahtar&Ss-dato figno, & data ho¬
ra, verbi gratia hora 2. 5 o;qu*rito datam el^uationem iasgr^d.in latere s& ara
eorumlignorum cum hora3. vel j.dahit praeo^^-gjMas-TOn.Almucantaram,
i2.grad.4.min.Azimuthum.Etlicde4*teris.'/ /
Nota hic Leftor, per Almucantaras nihir aliudnos ini^-Iiigo*e,nifi circulos alti¬
tudinem Solis fupra horizontetBjficuti per AiZimutiianifiiialiudjnifi circulos ver¬
ticales , quibus locus Solis in quacunque plagarjeefi quolihet momento temporis
determinatur. ' .v --:f*
T abuU Sciatherica . 2 2 }
TabulalV. Almucantaro-azjymuthica ad32. eleuationes Poli
horizontales exhibens.
g
f.
Hora a
merrd.^&
II
2
10
3
9
4
8 ;
5
7
6
■t
G
M
G
M
G
M
G
M
G
M
G
M
G M
n-
Alm.
77
3°
zi.
0
61
l6
49
22
37
15
25
74
73 ,33
Azym.
9°
39
55
7,7
32
5
7
,3
5°
40
19 21
y r
, n
Alm.
54
.0
5*
24
44
29
34
54
63
5 2
12
5
6" 0
Azym-
9°
/O
65
29
45
3°
3°
26
18
44
8
57
A'lm.
3°
3°
28
5°
2 4
5
rr
52
7
T?
O
‘ 6
Azym.
9°
74
*i7
59
59
47
79
26
47
-■
Arme/
7<r
T°
7i
20
60
57
4-9
77
37'
79
2 5
2 6
'3 • 53
Azym.
9°
r-
•»4
^9
6
17
59
79 7
?rr
ATn5T~
53
70
50
19
43
i?
34
?3.
23
Ii
11
5*
o,’; 0
Azym
9°
7.9-
66
O
46
II
3 2
2
79
IO
9
7
■
'h '
Alm.
29
w
2 7
52
23
13
16
8
7
75
O
O
r
.Azym.
90
0
74
2 5
60
3
47
37
3- 6
47
Alni.
75
3°
7°-
39
60
37
49“'
9
37
22
2 5
38
7.4' :I 3
Azym.
90
0
44
20
20
57
7
33
2
-7
IO
42
18 52
38
Alm.-
5 2
0
49
34
43
" 2
33
52
23
12
II
46
0 0
Azym.
90
:9
66
29
46
5°
37
37.
19
34
9
22
f
Alm..,.
28
■30
26
54
22
21
15
24
6
'39
O
O
Azym.
90
74
33
60
1 6
47
4?
3«
53
gs
Alm.
74
3°
6 9
57
60
15
49
1
37
2 4
2 T
49
14 3 2
Azym.
9°
0
46
j£l
22
35
45
. 1
16
10
-11
18 38
_
V t&
Alm.
5i
0
48
39'
42
18
33
20
IT"
-5 2
7T~
36
6 0
Azym.
9°
_2
66
Jf
47.
28
11..
11
19
J!
9
34
£
AlmT
27
30
2 5
57
21
29
14
'39
6
3
0'
0
Azym.
9 °
0
74
4 1
60
281
47
54
3£_
59
25
HmT
73
3°
69
12
sT
"Ti
w
57
37
2 5
2 5
59
14 51
Azym.
90.
_0
iL
_5
24
7!
9
49
9
»6
9
_4f
.8 2J
40
y=s=
Alm.:
5°
0
47
44
41
34
32
48
22
T»
11
26
Azym.
9°
£7_
22
48_
4
ii.
44
20
22
9
46
■fo
Alm.
26
30
2 4
5?
20
37
14
5 5
5
27
0
0
r
Azym.
9°
74
49
60
39
48
4
37
_7
35
Alm. .
74
3°
68
27
59
26
48'
47
37
25
26
~~9
15 lio
Azym.
99.
49
_46
iL
43
57
0
24
9
_£7
18 , 8
4 1
Y m
Alm.,
49
46
47
40
49
37
7 5
22
70
1 j
16
0
1 Azym.
9£.
£L
47
li
39
33
16
20
45
9
48
T
Alm.
2 5
3P
24
*9
45
£3
~4~
51
\ ' j
L
1 Azym,
■ 9°
1 74
■5*
; 60
59
ii
»3
37_
.8
'2S4: 'drtis magmlihirlll. ProtheorU Pars II.
'Reftdwm TabulalF. Almucantaro-azjmuthicx .
i
'f' meriti & 12
" med.noc. _ .
:
t X
3
4
8
5
7
M G
25 26
24 8
6
- Alm. 71
go . 7
Azym. 90
M (j
30 6-j
0 51
41 j 8
20 27
5?
F
29 37
4 0
l8 15.“28
49 13 53
4 i
v A Ah. 48
‘ — Azym. go
O 45
0 68
52 40
5249
4
3«
33
42 21
47 2:1
49 11
J 10
5 0 - 0;
io
■v Alm. 24
> Azym. go
30 23
0 75
3 i»
3 61
1*
2 S 4
2 3 37
i4 0
0 .
® Azym. go
30 66
54 58
48
16 37
i -4 26
16 8
3’ *5 47
43
^ Alm. 47
1 Azym. go
0 44
0 68
57- 39
33 49
18
45
3 1
8 IT
18 21
27 10
29 10
•55 ; $
ii
, Alm. 23
» Azym. go
30 22
0 75
5 18
9 60
10
II
48
4° 3
38'0
0 ,
S5 Alm. ICP
Azym. '90
30 66
0 54
J )8
12 30
4
42
H
2 37
X3 2
22 16
2 7 7
3616 5
47 17 20
44
Alm. ;4 6
1 Azym.; 90
° 44
0 68
J 38
54 50
3 2
16
30
34 21
47 21
5 10
5i JO
44 0 0
3 2
■t Alm. I22
” Azym. go
30 21
_£ZL
7 !7
15 61
.7
19
10
li.
55 3
39 37
18
0
~^T Alm. 68~
Azym. go
3065
_°55_
17 57
.49 3 1
3 1
26
47
15
46 37
16 2
19 26
59 7
44 16 22 ,
17 17 4
45
~ Alm. - 5T
‘ Azym. go
043
’ • 5 37
45 5°
46
_4£
3°
35
16 22
4 2 'o
*3 io
33 0 0
43
"T" Alm. 21
" Azym. go
3020
_ 2 ZJL
g 16
21 61
14
28
lL
46 37 ■
25 0
S5 Alm. 67
Azym. 90
3064
5£_
~ 56
39 32
I9
43
47
3° 37
Tj 26“
5° 5 :
"51 TTw
_4£ 16 47
4«
Y jj_ Alm. 44
Azym. 96
042
_££L
9 3<5
34 5»
59
15
29
3J_
25 20
44 22
19 IO
34 1°
_55 _.
£ Alm. 20
Azym. 90
30 19
_2 75_
11 15
26 61
Ji\
9
il
25 I
53 37
49 0
0 ■
g_ Alm. 66
Azym. go
30 63
_o 57_
3 6 56
45 33
.59
47
!7
*3 37
2 3 4
11 26
M 6
“58 7T~57
iS 16 29
'47
Y Alm. 43
1 Azym. 90
0 41
12 36
.53 1L
43
28
l£_
5° 19
56 10
54 H
io 0 0
■u Alm. 19
V Azym. go
30 18
O 75
13 14
31 61
29
43
49_
40 1
037
13 0 '
23 -
'
siT
'Tabula Sciatherica. -■ s/s
!
-t
HoreS |
mejjcL &
A
CIO
3
9
4
8*
:
6
I
G
M
G
M;
G
M
G
M
G
M
G
M
G
M
(T*
Alm;
«5
3°
62
45
5-5
53
4«
54
37
6
27
4
17
*4.
Azym.
90
58
48
35
15 10
?'3
5
2 4
5
49
12
4 s
Almi
4?
0
40
l6
35
2 5
28
i 8
2 9
33
9
58
0
0
Azym.
90
O
7?
IO
32
9
335
37
2 3
*s
II
16
Alm.
«7
3°
16
16
12
43
7
'9
0
0
Azymi
90
75
3*
61
5°
49
5
rrf
Alm.
63
3°
«7
■ 2
54
41
46
»5
3 <5
53
2 7
l6
17
47
Azym.
90
O
59
46
36
25
19
2 5
6
9
' 5
17
15
54
45
Almi
4°
0
38
27
33
49
2 7
2
18
45
9
35
0
0
Azym.
90
70
2 7
5 2
35
37
3
2 3 33
26
Alm.
16
3°
»5
l8
11
5°
6
2 4
0
0
_
Azym.
90
O
75
4i
6l
57
49
II
Alm.
62
3°
6.0
9
54
4
45-
53
46
2 7
20
18
*3
Azym.
90
0
60
41
37 3.4
20
2 3
6
48
4
4»
15
35
50
v - ^
Alm.
39
0
37
26
33
-*
26
2 5
18
20
9
22
0
0
__^
Azym.
90
0
70
43
5 2
59
37
2 7
2 3
5i
II
3«
£
Alm.
»5
3°
‘4
20
IP
57
5
38
O
co
_
Azym.
90
0
75
45
62
3
49
J 4
ss
Alm. ;
61
30
59
16
53
26
45
3i
3 d
37
2 5
18
29
AzymJ
90
0
61
J1
38
39
21
20
7
36
_4_
15
15
16
5 1
Y°^
Alm.
38
0
3*
29
3 2
«3
2 5
48
r 3
56
9
10
0.
Azym.
9°
0
7°
59
53
2 4
37
5»
24
IO
_46
£
Alm.
14
3°
?3.
’ 22
10
4
4
53
0
0
_
Azym.
90
0
75
49
9
49
21
53
Alm.
64
3 °
60
9
54
4
45
53
3*5
46
~
IF
5
Azym.
9°
_5
62
21
39
43
22
_i£
8
18
3
46
iL
58
y —
Alm.
39
0
37
26
33
2
z6
2 5
18
20
9
22
a
.
—
Azym.
9°
0
ZL
13
53
46
iL
45
2 4
2 8
11
55
Alm.
15
3°
14
26
IO
57
5
38
O
O
Azym.
90
_0
75_
57
62
14
1L.
2 3 :
ss
Alm.
di
3 °
59
16
53
26
45
3>
36
"37
w
2 5
IF
~i9
Azym.
9°
0
6 3
6
40
43
2 3
14
9
3
H
J8
53
Y ^
Alm.
38
f 0
36
~29
3 2
13
25
■48;
17
56
9‘
"io
0
Azym.
9£_
_ $
ZL
»7
54
8
3L
21
2 4
_45
12
5
T
Alm.
14
3 °'
»3
22
IO
4
4
53
0 '
Azym.
90
°i
75_
_5£
6 ±_
19
49
26
r
2 86 Artis magna Liber IIL Pratheoria Pars 11 .
. Pe (iduum (Pnbulee IV. Almucantaro-aKjmuthic^.
E
a|'j
H^ra*a
mej.noc.
Ii
3
9
-
• y 1
“0 f 1;
6
.1
G
M
(5
M
G
M
G
M
G
M
G
M
G
■ M
Alm.
3?
-5*
z 3
52
47
45
8
3 6
28
27
38
M
134
Azym.
90
«3
49
41
14*
2 4
9
9
47
2
42
14
19
-■
y' -n.
Alm,.
37
90
35
33
3»
2 5
25
11
17
3i
8
58
. 0
0
Azym.
90
i;°
71
49
54
29
38
58
25
2
12
»4
Alm.
33
3°
12
94
8
II
4
7
; O
O
Azym.
90
O
75
59
62
2 3
49
29
a
Alm.
59
39
57
29
52
.8
44
44
36
?8
27
3 1
28
49
Azym.
90
°
64
2 9
42
3«
2 5
32
3
i3
59
Y
Aii-
3 6
0
34
3«
3°
36
24
34
2 7
5
8
45
. 0.
0
90
-7 1
53
54
39
39
19
25
19
23
Alm. .
12
3°
II
2 5
8
18
21
co
O
Azym.
90
76
62
27
49
31
Alm.
57
39
55
4 1
50
47
43
53
35
57
2 7
36
19
18
Azym.
90
C
35
7
43
n
25
55
2 3
29
38
S*
Alm.
34
,0
3 2
4 2
28
5?
2 3
17
16
14
8
19
0
0
Azym.
90
7 2
5
5 5
9
39
25
35
3 2
£
Alm.
10
30
9
2 9
6
31
5°
?
0
_
Azym..
90
O
76
4
62
30
49
?2
~gg~
Alm.
56
3°
54
46
5°
<5
43
26
IT
45
27
38
19
32
Azyg*.
lg£_
_ °
65
43
44
25
26
45
11
55
1
8
£L
.17
57
Y'=a=
Alm.
33
0
3 2
44 28
9
22
39
13
■48
T
6
0..
0
90
ZL.
1 7! 5 5
27
39
59:
25
50
40
Io
Alm. 1
■9
1°
8
3*1 5
39
1
i; 0
r o
7
> i
Azym.
9°
_9
7 6
6 6 2
33
49
33
ss.
Alm, . 1
55
39;
53
5 2 49
2 3
42
59|35
33
27"
39
i7
A z ym.
9°
—f"
6:6
2 7 45
15
2 7
3672
38
0
29
12
j!
58
Y=0=
Alm.
3 2
P
3°
47A7
19
22
0
15
22
7
53
, 0
0
Azym,
90
_£
ZL.
28 55
45
'40
18:26
5
__4«
T
Alni.
8
.30
-7
33
4
45
0
»9
O
0
Azym.
21 .
_^
7£_
9|62
36
49
34
®;
Alm.
54
3°
5?
57
48
45'
42
37 35
""18
27
39
>9
W
r 1
Azym.
9°
66
49
46
3
28
2 5
M
18
29
j35
•
Y : =a
Alm,
3i
Tp
2 9
5°
2 6
29
Ii -
21
H
5 5
40
' 0
Azym,
21 .
• 0
7?
3-«
56
. 2
40
36
26
2.0
12
_5£
Alm.
7
3°
6
34
3
•54
0
O
~rr
T
Azym:
9°
7:6
-Anismd^TihsrTILTpoiheormT^Hl.
Re^dmvt^abdalTM^^mtaro-^m^tMcie,
meridie
medXoc.
IZ
G M
25
Alm.-
Azym.
47 3°
9 o. 0
66
y =&
Alm.
2 4: .O:
9°: 0
•¥
Alm.
0 30
9° 0
1;
25
Alm.:;
Azvrn.
4.7 i>;
9* 0
:<7
Y ^
Alm.T
Azym.
9° 0
T'
AIm.~~
Azym.
90 0
43. 2 543 s 5-4
It
ld7~ ij,
;
:. Not&mjfequentem 'Tabulam .
•*
N E Leflor m^tKa&yfuni in operis executioneneceflario apparata deflkuere-
tur; hic tabula.ii quoque Almucantaro-azymurhicara prcrhoris Italicis
BafylpnicBTaSio.deijyrob^pglijid.eft^dtonusItaluelatitudinemqrdi.nataia
adiungendam ddxi; Exqua.fibi vnufquifque tabellas fpparatas horizonti fuo con.
gtuaspxterpef-epoterity ——; ^ 77. —
7 * abul<£ Sciatherica .
sSp
'Tabula F. Almucantaro-azjymuthicapro horis Italicis,
&Babylonicis.
p m|p m ! p mp mp m
P MP mp mp mp m
p' 4 Z 5 I j4 I j
' S3{ 5 a 47[
[34 3ej4« 37
5>4° - aa 59
«3 53 5» 7
i4! 7 a 3 2 |
44p+
■ .4 74+
4 a 4| I 5 5 i p4 5°
S ol) 5’-Ux 55
[54 ‘ep xsp+3 8
[«2+581
> 18 50 58
!1??;15
54 54 44 5 1
14! 1M51
Explicatio-Hierarum, & notarum.
:-':I>f'hs>C flgnum f notamus Meridiem 5 per * Occafum, vel Ortum Solis: per a plaoam
Aoftralemi.per.b Borealem. ‘ °
Oo
'Altera
o figito
Hic ingredere Tabulampro'fi<;
ayo, Artis rnagn*Liber III. apparatus ParsII.
Altera pars TabuU V- Almucantaro-a^ymuthiae pro horis
Italicis ^ Babylonicis.
Hora
11
IO
9
: 8
7
6
J
■ 4 X
5-
1
*
i
Hora
Babyl.
1 3
14
IJ
1 6
17
I S
19
ao:
Z I
**
P M
P M
p M
P M
P
M
P M
P M
P M
P M
P M
P M
P M
15
Alta.
15 21
s 58
5*8«
»4 57
22
38
28 0
31 27|30t2I
2« 5
£9 6
10 rj
Az ym.
18 14
26 5
84*5»
45 5
57
72 22
87 4|7«t57|« 2 7
48 29
37 »3
28 2^
r
Alm.
16 IJ
4 54
5*8«
»4 57
22
38
28 0
30 25
29t30
25 25
l8 42
10 2
'
Atym.
17 3«
25 38
34.30
44 48
5« 49
70 51
86 22
77t47
62 59
5° i
38 59
»935
37
Alm.
17 I
5 5 1
4*34
»3 5»
21
29
52
29 23
28+38
2 4 47
18 18
9 57
Azym.
16 57
25 8
34* 7
44 »8
5«
16
79 59
85 39]78f38
63 5 r
50 48
39 3«
2 9 57
a
38
Alm.
•17 5 2
6 48
3*3»
12 44
20
20
2 5 44
l8 20
27+46
24 "8
»7 53
9 39
Azym.
16 15
2 4 87
83*43
44 3
5«
0
69 46
84 56
79t3°
«4 44
5 1 3«
40 15
3° 54
3 9
Alm.
18 42
7 45
2*29
11 37
»9
m
2 4 35
27 17
»8+53
23 26
57 2 7 9 2 7
0.
]
Azym.
'5 3»
24 4
8 5* »7
43 39
55
34
69 12
s 4 » 2
80+22
«5 37
5 2 25 40 54
;3° 5 2
40
Alm.
*9 IS
8 42
1*26
10 29
18
0
23 26
2 6 13
26+ 0
22 48
17 1
9 »5
1
Az 7 m -
14 44
2 3 28;
32*49
43 1?
55
6
,«8 37
83 28
8i+i4j6« 32
53 75 4» 3«
3» 54
S
Alm.
20 S|
9 89
0*23
9 21
16 50
22 1725 9
25+ 6I22 ,7
16 35'9 2
8
4*
Az y m -
^£_5S
22 50
32*17
4 2 45
54 3«
68. 0
82 42
82+ 6 «7 2 7
54 «
42 l8
3M4
■S
Alm.
21 14,
10 57
0 41
8.13,
»5
39
21 7
-4 5
24+11
21 2 6
16 8
8 48
1
Az y |n -
15 5
22 9
3 1 43
42 14
54
4
67 22
81 55
83+0
68 23
54 59
43 1
32.27
43
Alm.
22 5
II S?
1 45
7*4
»4
28
»9 57
23 0
23+26
20 44
»5 4 1
8 35
A^m.
12 8
21 26
3» 7
41*41
53
3°
66 42
81 7
83+56169 21
55 53
43 48
33 2
44
Alm.
22 56
12 33
2 50
5*55
»3
16
18 46
21 54
22fi;o
20 1
15 n
8 22
Azym.
11 9
20 59
30 29
4?* «
5 2 53
66 80
80 17
84t53(7° 2 °
5« 49
44 37
33 4°
4J
Alm.
2 3 47
I 3 32
3 35
4*45
12
4
»7 35
20 48
21+23
19 17
14 44
8 8
lob 6
19 50
2 9 45
14*28
5 2
54
65 16
19 29
85t 5 oj7i. 20
57 4«
45 2 7
34 20
Explicatio liter arum > & notarum.
Per hoc fignura + notamus Meridiem; per * Occafum, vel Ortum Solis: per a plagam
Auftralem; per b Borealem.
TabuLeSciatherica. 29 f
H AEc Tabula tantum ad tropicos in horologio quouis, & cuiufuis plani de-
fcribendos inferuit. Oftendir enim communia interfedionis punda, queis-
lingulis horis Italicis j & Babylonicis fe fecant tam Almucantar*, quam Azymu-
tha .Cum vero ad horarias lineas defcribendas tribus lignis 23 opus fit,vt
per tria punita in didis lignis inuenta arcus horarius duci poffit; hinc Y,& — ple-
rique aftronomi eligunt,vna cum gs,& £;vti nos in prsecedeti Tabula IV.fecimus.
In hac tamen Tabula Y,vel 3s=confulto ctmifimus, non quod ad horas Italicas de¬
fcribendas non vtilis fit; fed quod Almucantane, & Azymutha, quanferuiunt ho¬
ris aftronomicis in pratcedeti Tabula,Sole in Y, vel ^ conftitutojetiam hic ferHiat
eadem cum horis Ital. & Babyl.ita Almucantara, Se Azymuthum, qua hora 12.
'aftronomicz refpondent Sole in Y, vel confiituto, congruunt hora Italica 18.
& & Babylonica, & fic de cateris. Si igitur hac Tabula vti velis; excerpenume-
ros Almucantaro-azymuthicos tum eleuationi poli tua regionis, tum horis in.»
fronte correlpondentes, & pro pundis quidem SE ingredere Tabulam ex ea par¬
te, in quaeleuationes poli defcribuntur: pro pundis vero ex oppofita parte Ta¬
bulam ingredere, pro Y vero, & & excerpes numeros pracedentis Tabula Y, &
th, relpondentes, vti didum eft ,& potieris votis tuis.
Problema IX. -
Tabulam vmbrarum calculare.
\T Alde neceflaria efthfc Tabula adinfcriptionesfignoriim, aliorumque ccc-
V leftium circulorum.Quare.eam ita ad quamcunquc eleuationem Solis
calculabis. SitSolis altitudo nota E, planum horizontale AB,flyIus HI, vmhra
GH, reda verfaFG. Dimit¬
tatur ex E redainS normalis.
Quoniam igitur triangulum 1ES
lucidum,triangulo €TH vmbro-
fo fimile cft,erunt anguli angulis
squales, & latera lateribu s pro¬
portionalia -Fiat igitur, vt finus
altitudinis Solis cognit£ ES,ad
ISjflnum complementi eiufdem
altitudinis Solis,itagnomon IH,
in io, vel 12. vel quaslibet alias
• paries diuifusad GH; vmbranu,
redam fada operatione notam.
Si vero vmbrasverfas derideres*
fiat vt EV, finus complementi
data altitudinis Solis, ad finum_,
redum VI, vel ES, eiufdem altitudinis: ita FI ftylusin 10.12. vel quaslibet par¬
tes cliuifus adFG , vmbrarn verfam fada operatione notam: ita data qualibet alti¬
tudine Solis, vmbrarn redam, & verlam inueiligabis.
Tabu-
2$ 2 Artis ma^ Lihr llL Apparatus Pars II.
¥abuldFl. Vmbrarum tam retiarum yiqudtn verfarum, datofylt
in 12. partes dimjo .
Gradus
Altit.ijJ
1_
° <
“3
zr
20 «
— X
3 —t
4^_ S
5° 2
0
. JW|
Z
3
4
5*
6
7
8
9
Vmbra
Vmbra;
Vinbra y i^brie
Vmbra
VmbraVmbrsE
Vmbra:
Vmbra
VrSBS
P , M
♦*J7* X4
l‘*7 U
1> - -M
687 34
5 «9- r i6
P Mp M
343 44 “9 P
31714116 54
P M
277^37
16444
P jMP M
»37 7° 114 n
132 43772 4
p 1 ,$
97 44
95 26
P M
8Si2 ?
83-37
p M
75 146
74'2 2
20^5
575 46
194 31206 3
jjg >3
128-33
108, 7
93 75
81 55
7; 1
6
458 i»
274 54 196 13
152.29
124 38
195.1.9
9 i 9
80 18
77-43
■»Jl 45
411 29
157 4° 187 J 6
147 3
120 56
IO* 40
89 9
78 44
.70-27
8l!- Ii
374 55
343 44
141 2»'179 6
141 56
7.37 7?
11728
100 8
8 ,7 »4
77 73
69 *4
6o 2
a
.-r
° <
io 3
gr
20 «
iE|
4° o'
687 Ji 4;
129 0
77137
114 11
97. 44
85:13
75 46
68 3
IO
68 3
66 15
II
IZ
»3
14
*y
l 6
»7
l 8
1 9
61 44
6° 47
56 2.7
55 4°
5 1 59
57 78
48 8
4.7 3.2
44 47
44**6
lix 1
4« 24
39 25
3 8 i5»-
36 56
& 34
34 51
34 37
65 49
'64 45
IlLi!
59 52;
38 59
58 7
54 53
54 8
53 24
5oj_8
49 59
49 21
46 58
4^- 2 4
45 5 1
43 46
43 16
42 47
4° 57
4 ° 37
40 5
38 27
38 4
37 4»
36 13
35 53
35 37
34 22
33:53
W :S i%
5° i
62 43,
57, ■* 6
5*. 4 1
46 i~9
4219
3 V 4°
37»8
35' 71
33 '76
6o S
ir c
6» 44
56 2-7
51 59
48 8
44 47
41 5 7
39 15
36-56
r» 51
32 58
|>P'
2 . J >
ZZ
z 3
M
V
z6
Z7
z8
¥
'JTTd
Ji -16
29 42
28 il6
26 57
25 44
24 36
23 33
22 34
2T39
— 3
— X
— I
Ii» 49
3 1 0
29 '27
28 - 3
26 45
25 52
24 25
-23'23
22 25
2t 30
I 1 »3
!3» 6
3? 4.4
3°'4 8 '
»9 *3
281.5-8
27 49
.27: 36
26 32
26 20
25 21
25 »°
24 15
14 4
?3' h
23 .3
22 15
12... 6
21 21
ii 13
4° g
5 —&
'3 1 49
3°'‘»
28 44
27 .z-3
26 8
24 58
23 54
22 53
2:2- 57 27 4
IQ
79 ! 57
2? 3°
27 g?
25 5 6
2 4 47
23 43
22 44
21, 48
13» 16
2-9 4 2
28 ij5
: 2?li.
f,S 44
34 36-
23 33
22 34
21 39S20 47
V^braeVerticales Vtfibne^erticales ym'bp*•Ve|t(calesH
Volslshhhbl- lolsIshhlokJ- fe.iZlfihMtel*!-*
T abulte Sciatherica. 2pj
$.eftduum 'Tabula VL V.tnbrarum tam redarum IquatU 'verjhn
dato ftylo in i2.fart£.sdmjo.
Vmbrae V>fticales|''
2$4 Artis magna Liber 111 . Apparatus Pars II.
Reftduum Aabula VI. Vmbrarum tam retiarum, quam verfarum,
dato liylo in 12; partes dtuijo.
SS 60 61 6z
63 64 6^ 66
67 68
6 9 ' §'
Vmbra» Vmbra Vmbrz
Vrobra» Vmbra? Vmbrs Vmbrx
Vmbrar Vmbra:
V^brt
| P M P M P M
P MP MP MP M
P M P M
P M '1
0 6 S6 6 39 6 23
6 7 5 5i 5 36 5 21
5 6 4 5 1
4 36 ”io
10 3 6 53 6 36 6 20
6 4 5 49 5 33 5 > 8
5 3 4 4 8
4 34-1 50
jo S 6 50 6 34 6 17
6 2 5 46 5 31 5 16
5 1 4 4 6
4 32-5 40
30 0 6 47 6 31 6 15
5 59 5 43 5 28 5 13
4 58 4 44
4 39 > 3°
40 g 6 45 6 28 6 12
5 56 5 4 1 5 26 5 11
4 56 4 41
427 S 20
50 3 6 42 6 2,6 6 10
5 54 5 3 8 5 23 5 8
4 53 4 39
4 24 6 10
60 S 6 39 6 23 6 7
5 Jl 5 3<* 5 *i 5 6
4 5i 436
4 22 •
aj*4> 70 71 72.
73 74 7 ? 76
77 78
79 I
ir c 4 ** 4 * Th
3 40 3 26 3 13 3 0
2 4« ’» 33
TTS ~fo
IO g- 4 w 4 6 3 5*
3 38 3 14 3 11 2 56
2' 44 2 31
2 I8-S 5f ;
20 j» 4 17 4 3 3 49
3 36 3 22 3 8 2 55
2.42 2 1.9
2 16 -S 4? .
30 g. 4 * 5 4 1 3 47
3 33 3 2° 3 6 2 53
.2 40 i 26
2 13 > J?
40 0 4 13 3 59 3 45
3 3i 3 17 3 4 2 51
2 37 2 24
2 II S 20
5° 2 4 10 3 56 3 42
3 29 3 15 3 2 2 48
2 35 2 22
<0 s 4 _8 3 54 3 4°
3 26 3 13 3 0 2 46
2 33 2 20
2 7
Gradus
Aitu.# 80 81 82.
83 84 85- 86
87 88
89 2
T <27 ”*~54 1 4*
1281 161 3 0 50
° 3 8 .°-25
r° I?
10 | * 5 >5* 1 39
I 2d I 14 1 j 0 48
0 36 ° 23
0 IO^J?
2° a 2 3 1 5° ±_37
i 24 I 11 0 59 0 46
0 34 0 21
0 8-g_42
30 0 2 01 48 1 35
1 22 1 9 0 57 0 44
0 31 0 i 9
0 6> J®
40 § 1 58 1 45 1 33
1 20 1 7 0 55 0 42
° 29 0 17
0 4
5° E 1 S* . 1 43 1 V
1 18 1 5 0 52 0 40
0 27 0 15
0 .1 s J2
60 8 1 54 1 41 1 aS
! 1 16 ~i i 0 50
0 25 0 13
0
Nota
, X". Tahul* Sciatheric*. 2f f
Nota in ¥abulamprae edentent.
D Ata sltitudine~Soiis quatratur eius gradus inter maiufculos numeros fi
minuta habuerit adiunda,ea in latere quatrantur,& area communis vtriuC-
quedabit vmbram in partibus,qualem ftylus habet 12.Exempli gratia; fi velisfci-
re, quot partium vmbram faciat altitudo Solis fupra horizontem 5 o.gradibus ele-
liati; quasre igitur intra feriesmaiufculoruni numerorum jo.grad.4o.min.&area_
communis dabit vmbraip horizontalem io.par.4.min.Si vero jo.grad.& 4o.min.
jfueriteleuatus, accipe in latere 4o.min.&‘in vertice 5 o.grad. atque area commu¬
nis dabit 9 grad. 5o.min. vmbram horizontalem . Si vero vmbrte verticalis quan¬
titatem fcire defideretjaccipe complementum altitudinis Solis inuenta,& minuta,
in dextra parteTabute pone vmbras verticales ;& area communis vtriufque da¬
bit vmbram quarfitam .Exempli gratia: fitdata altitudo Solis yo.giad. & 4o.min.
& defiderabit quifpiam vmbram verfam, fiue Verticalem: quarre complementum
altitudinis datat 3 g.grad. & 2 o. min. & gradus quidem pofiti cenfean tur intra ean-
dem columnam in calce, minuta vero 20. qu^ranturin laterculo.vmbrarum ver- .
ticalium; & area communis dabit g.parr, 50. min. vmbram verticalem quaefitam.
Kon fecus in reliquis operaberis. .
Problema X-
¥ abulam parallehrum Solis horologiis inferibendorum
- fupputare.
P Rimo,habeantur altitudines Solis ex praecedentibus tabulis pro inrti js figno-'
X rumad lingulas horas a meridie, &medianode fupputat*. Deindefiat: Vt
finus reflus datarurrt altitudinum ad fintis complemeti earundem, ita ftylus in 12.'.
partes, diuifus ad aliuds prouenientque vnibranun pro horis datis in plano qui¬
dem horizontali redarum , in verticalibus Vero verfarum longitudines qusfita:,
quas in tabulas redigas, vtfequitur .
Pars ii
■30 Anis magfue Liber III. Affaratus Pars II.
Pars i. T abula VII. fro hyferbolis ss, $
f lana horizontali mfcribmdis.
Hora
4
J
6
7
u
Hora?
10
8
7
6
5
w
A.M.
1.
Tang.
-T? ri Sv
Tangi
Tang.
Tan
g.
Tar.g.
Tar
g.
~m.g.
%
1
P
M
p
M
P
M
P, M
P M
P M
p
M
P
M
1 6
32 :
16
57
16
59
17
15
18
65
23 II
40 10
285.
52
is
3°
60
31 44
34
58
43
08
76
43
25
i'5
9 8
16 04
l6
2 7
16
86
18
3°
22 84
29
13
229
49
5 6
J>
3°
74
31
63
34
96
44
IO
81
53
•
25
15
67
15
73
15
98
16 .59
18
1.5
22 58
38
21
102
°9
37
*
3°
95
31
90
35
45
45 '
28
87
16
'25
iS
39
45 C
46
w
7I:
35
17.
94
22 33
37
3*
165
4!
3 -8
*
3i »
32 22
36 00
46-
-58
94 ’°i
3 i
25
IS >2
X5 20
15
46
16
13
i7
75
21 II
3*
54
145
04;
3 1
S<5
3*
«3
3«
66
48, 11
io* I7
.
40
93
14 88
14
95
IS
24
i : 5'
93
15
57
21 90
35
78
129.
3I
97
33 -
37
44
49
89
112
14
4i
25
14
66 14
74
ij
°4
15
74
17
4i
2.1 ' 71
35
06
116 02
32
47-33
69
38
31
5i
87
125
40
4i
25
14
45 14
54
‘4
85
15
57
17
'27
”~~53
34
37
105
4S
33
05 34
35
39
34
54
19
141
73
43
25
14
26.14
3«
•4
68
15
43
17
13
21 36
33
7?
96 .
80
?>
33
7**5
12
40
53
5 6
88
164
26
i
25
H
09
'14 19
14
S 2
15
2>
ij 02
21 20
*3
11
89
36
44
34
5°
13 * 01
41
-86
59
97
195
62
'
25
i3
94
P4
04
14
3*
iS
18
16
91
21 07
32
52
83'
05
__
3?
39
<37
_02
ii-
39
iL
62
»242
86
Artis magnatLiifclllLAffaratus Pars II.
9l «*%%
:
,f
Hora
RM.
Hora
A.M.
12
-j d
] n
i ir _
1 *♦
j 10 3 ■
3 t
9‘i
4
8 .
; J r
7 -
6
6
si
1
'
Tang.-
P M
P M
Tang.
p: m
Tang.'
P 7 M
Tang.
P M
Tang.
P M
Tang.
P M
Tang, ;
r —m
3S
ius
l&
9 2
? 7 § ocr
ii?
28
17 c 98
i
9 8 °
25 20
47
39
• fnffmta
s» $
2«
«7
29 36
3 r
91
3 8 . 4 S 9
6r" 9 °
11 81
:•
3&
n,ft
1 6
S 9
16 67
16
97
17 '5 7 °
19 5 6
24 • 95
46
2 4
»525 43
«¥ $
28
7 °
2 9 43
32
13
39 25
64 JO
37
nil
i6
29
16 37
t6
68
17 44
"9 33
24 70
45
16
714
5
««*
28
79
29 56
3 2
40
39: 9 4
6 7 44
f =8 ■
ni?
16 0*
16 * IQ
16 c
42
17x821,
19 I3
24 • 47 44 15
467" 99
3 *
«? *
28
93
29 74
i 2
74
40.,.-. 78-
70 : 89
39
ni*
15
7 S
>y «y
16
* 9 ji 7 '- iq
18 93
24.. 26
43
>9
34 *-
»
<*Ti
2 9
2 9 9 «!
33
itf ; 4 t~ 74
74 80
: :~L'
15
5 MS «*
«5
97|i6 80
18 79
24-07
42
28
??# 45
40
«K $
2 9
3830 28
33
66| 4 *. - 86
79 10
j '
niiiy
39
*fcs 4 »
15
77jl6 63
18 6523 89; 14.
4 ?
22 6 77
4
*S $.J : 9
69
30 6634
24 44 ; ' °9
84 90! -
2- m:
.
11
IS . 21
>5
59 jift 4 8
18 52I23 •- 73
40
62,
?9P2
06
4
*ziko o 7
3 1 ° 9,34
91 45 - yi
91 18
> =
niiji 4
93
15 0415
43
16 ’ 34
18 41
23 57
39
85
l6%S:
>7
43
«» t
3 °
S 2
37 61U5
68
4773
98 9O
'
•
41
ni£
«4
77
14: 88|is
29
16 22
18 gO
23 42 39
»3
148.
98
:'
— $
3 >
04
3 2 ‘20
3 ^
5 6
48 : 96
108 21
7 *
*i - '
45
Uifc
>4
6a
14 74
15
16
I6 12
18 22
232.31
38
44
>33 '
7 ?
«« T
ii.
g 4
32 88
37
_ 5 £
5 - r 07
II9 74
SI.
'T.dbuU.Sciathsric*,
*99
Refiduumpartis s.Tabul<e V11.prohyperMis
plano horizontali infertbendis,
Hora
P.M.
Hora
A.M.
44
II
: i' 2
IO
3
9 '
4
8
s
7
6
6
s
7
1 W
Tang.
Tang..
Tang;.
Tang.
Tang.
Tang.
Tang.
Tang.
•8 S. f
■ M
P M
P M 1
P M
P : M
P M
P M
P M
Tt&
4 149
14 82
15: 05
1 6 02
18 14
23 18
37 78
121 ,32
4
2 33
3? *•>
38 <s 9
53 44
2 34 37
nfl;
4 38
14 451
14 '95
15 94
18 09
2 3 "99
37 16
III .0 6
4
*w 4:3
JsL-U
3 4 53
39 1*8
& 18
153 49
HiL.J
4i- °2 8
14.'4i
^4 87
15 788
18 03
22 98
jtf 57
102. 32
4
4 o.i|3y 54
4 T 43
59 33
179 41
.
n,G.
4 ioi J 4 33
74 - '80
180 0
:.;^ 0
3« 01
94 °3
1M
5--° 2
36 6 j
43 °9
4 ^
216 65
3 nil„
4 12
14
j*4 -74
15 19
17 98
22 '82
35 48
8.3. .56
S
ct"
17 96
44 98
'p 7 _ 3 *
274 43
51T_
4- 06
j 4 •- °
14 ' 7°
i; 5 s -77
17 96
2£ 177'
34 97
83 00
S
«S
7. 47
39 43
47 14
7 2 - '4*
375 8x
1 J
na
4 01
14 1 <s| 14 67
1$ 75
17I 96
34^ 49
78 0 6
5
swi t
8 9«
41 IO
49 «3
78 ; 5 2
<5oo 54
&M
3 <38
H 13
14' 85
15 75
17 97
22 65’
34 °3
73 73
J.O 66
43 °?
$2.952
85: 99
1517 27
:
2
na
3 9 6
14 12
14 65
15 76
17 98
«T 63
33 60
6 9 9 1
•{
4 *s*
j.2 60
45 2 S
55 8s
95- 2 3
4.
f 2fl
3 95
l4C-ilt
14 65
*? 7 8
l8 OI
22 58
33 18
^5;
4W J
M 85
47
591 87
107. OI-
L_
na
3 96
H' 22
2 4 67
1$ 82
18 05
2 2'8 $6
■32 79
63 ; 27
** $
47 4*
5° 7*
g 4 80
122846,
8--- ,
Pp * Re/.
Sii o A rtis magna Liber 111. Apparatus Pars II.
Pars 3. Tabula VII. "fr&hyptirboUs y Xm. '
plano horizontali injcnbendis .
1
i
Hora
P.M.
Hora
A.M.
I O/
9 |
•3 7
!8
4 '
p 1
: !* :
j 6
j 6
5 /
7
Tang. Tang.
’ Tangi
'Tang...
'Tang;:-
Tang;'
iTang,,,
r%-
P m|p m
P M
P M
p. M
p M
P ; />I
P
.. rw
3 J
y ne
X «),
i8 63 18 76
24 82 25 a <5
19 25
20 .42
2 3 ~35
42 . '97
22 '44
85 96
i#ifa
26- -83
3 ° . 7 2
386
Hfinita':
y ne
18 -32.|iB 46
1* 97
2.0. ;I0
23 16
4 2| i 2 9 ^ 3 ! 8 : 62
nfinita
x m
24 68 2 5 13
26 7830 '84
42 ..;6i
% r
37
y ne
jS 04^8 19
28 71119 9 <5
23 00
V
x m
24 5 7 2 5 ; °5
26 -77131 , .00
43 - '34
1,2:5-,58
, -
n
y ne
* 7 '-~' 79 » 7 c '’.94
j8 41 'i 9 • 7 6
22 . ,86
12 ■: -300/79 : 7 8 4
_
x m
24 5125 01
26- 7931 .22
44 -l*
■33 78
r , ... ■
y ne
W±sMjA2±
18 .2819 59
22 .75
31 89:78 ,10
x,ja
24 48p__oo
26- 86^1 r 49
45 . la
1.43 56
■' r . .>, J
40
y .ne
i? 35 ^ 7 - 5 °
18 10
.»•9 .45
22-66
jir-80
76" 47
- ■■
_
X-JH
24 497 5 02'
26 9831 «3
46 14
' 654-87
. '
y_ne
17 i6;X7'. 33
17 93.19 3 2
22 ;:, 59
3 1 '*73
74 ,9 2
4r
x. m.
24 y 4 2 3 10
2 7 : ’4 3 2 21
47 3 2
1^8 57
47
y ne
17 -00I17 - I 7
>7 79 i 1 £» 22
22 53
Jl; i 68
7-3 ■ .4?
rji^) -
x m
24 ~ 63 p 5 21
2 7 T- ? 4 r 3 2 .- e 6 5
48 57
l8 5 ,31
43
y ne
1.6-3 85Wj?; 03
■rTfcu 68
1,.
22 .49
312.64
7 2 ?o °7
X «1
24 741*5 3^
27 59T33. 17
5P 02;
205229
y ne
.16 : 73 i6 , 9 I
17: 58
*9 °7
22 ,47
3! .60:70 76
44
x m
24 9125 56
2 7 89 33 74
5 * 59
230 68, ■ ■
y ne
16 62116 ; 81
t 7 r- 49
29 i 03
22 • 47
.Jt; -6i 69 51
-•O. •• _
X «l
25 IXj2y 79
2 §' 2 3 l 34 37
■53 33
2 < 5 3 -7<Sj / v u
'■ -
-wa . . s' q« , Refi-
, ’ . c I‘abnl<*s.Siidthencis,:r . .. 301
IX ■
Re/iduumpartisj. T^ld^lL^roi^rf>°lis *ne»$X.»l
plano horiK&ntaMinfcribendis'} ' I"
Hora:
P.M.
Hora:
A.M.
Ii
I I
'z
4d -f-
3
" V" 5
l -*' : 7
16'
6
5
7
,r
Tang.
Tafl<r.'
'Tang. -
-Tingi. * • ! Tabg3 i
Tangi*
•i-Tang.
1
g
? . M
-M
P . .M
P M
P MP. M
P M
Pp??
M
16 : 73
i7:'4.i
18 .99
22 49 31 60
68 ' 33
£]
»5.1 35
26 07
28 63
35 11
55 2 7 i» 8 .03
oXbr
« «
16 46
16 -66
17 '-9
18 .98
»2.5333-063
GyL.i&to
4
«1
*5 64
26 39
2 9 a°
35 92
57- 43 37° 96
.« ne
16 40
16 62
17 -3 6
18 99
22 5731 66
66 14
^ K Wf
26 7:7
2 9
3JS .-,82
59- . 82 466_.4,2
xf
16 .36
*6b 5 8
17 35
19r:
2 *.26431 .,70
13
9 k in
V6 37
30. • T9
37 -i8»l«2:-.--3:11629-79
j
i 6 39
'S: 37 17 35
19 05
:22 ; 7 *'.3T' a7 75
64 16
4( S5
26 81
I7, 68;3<I 8 4
S 8 93165 5497 1 43
a ne
34
- 7
17 37
I2.2. A$4fizz' 2 5
1
27 -31
.28 23
314«
40; :r6 6%- -93 2.234176
a «
i S 35
19 59
17 I*
4 “ ! i8 -ji j: 9i
62' 37
io'65-225
2-
K »
27 '87
f?8, ■.8513*. 38
4*. ■-'54 7* 81 .
«'ne
: 16 38
JjSj o 6. 3
17 47
19 2 7 23 1 06,32 01
61 54
982!
FI
K *
■ 2«- '5C
29 , 5 ij
33 28
43 °7 77 2 3 "
*n*
! 16 43
X6. 6
17 64
r 9 37 23 ; *b 32 14
60 75
W'
93
F4
x *
i 2 9 21
3° j‘ ! 34 3 c
44:, 66 82 32I.,
IVI
s nt
: 16 4;
"6 75157 6
1.8 ’ 3° 23 36 ?2 25
60 ,.ot
45-S'
176
X a
>■13° ° c
3i 17|3S 4
46 ■ 7088 ,33
r
« m
; 16 5;
16 84117 7
'9 64 23 54I32 3S
59 25
fej 1 !
28
■
x »
* 3Q 8:
913 2 H ! 3 6 i 5
348 8559 21 1
1'
Proble-
jv 2 Artis magn<te Liber UI. : Apparatus Pars II.
Problema XI.
Tahulathpro injcribendis A^tnuthis ,feu 'verticalibus in.
fiam •verticali condere.
S I tangentes Angulorum graduum quadrantis talium partium , qualium fiylus
eft i o. vel i oo. in tabulas redegeris, habebis qu^Ctum.
Problema XII.
Calculus T abutar um pro horofcopijs Signorum Afcendentium .
* | 'Abnlarhorofcopia Agriorum -declarantia nihil aliud funt ,quam tabute ofte-
dentes-xjuota hora qiiotlibetiignum Zodiaci fupra horizontem eleuetur,
autfubjeundem_dejprinBtur r aur jn medio vel imo Gcelifirum fit. Pro huiiifino.
di igitur notitia itfQnomonicarvmm, tabulas hac arte calculabis.
" Regula I.
S 0 !etn4~puni5iscardinalibus Y =2= 2c£ exiftente, inquirequota'horaanto
.Y-filppftmeridieminitia ia. lignorum oriantur hac indtiftrja.
Quatitur verbi gratiaSoleexiftente in Y cum arcus femidiurnus dihorarunL,
eft, quoraHqra principium gsttomas fuprahorizontemcmergat.Qutere afceiifio- ’
nem-<jbIiquamSolisins5conftituti, id eft arcum inter principium Y,& primum
gradum 25,quem ex tabulisdeprehendes grad. 66.min.-57.hofcegradusinho*
ras reroJuitOj &inuenies bojam 4. mih. 2 8.quae fubtrafia: ex horis 6 . hoc eft ex
arcu femidiurno Y, reiiquunt i. hor. 52. min.ante meridiem. Hac igitur hora_i
\ principium 95 afeendit ftpra horizontem, Sole in Y ex iften tejqu £ refpond etho-
TaraJigmtit i 0 . & 2 8; mirvpoft mediamnodlem. Iterum Sole in 25 principio conftituto
cmfuuu. q uer j tljr principiumj: iupra horizontem emergat i computa afcenfio-
nem obliquam arcus interpitecyiam 95, & • f intercepti, qui eft j 90.grgi 2.rnin-
hi in horas conuerfi dant 12; horas min. 41. a quibus fi arcum femidiur|iunj,hd:
raruSrf.min.jz/ubtrahasjrelinqueturiora s.min.p.ppRmqtjidremfaorjq; Eaijtcet»
qua initium-^fupra horizontem tunc emergitj-& hac regula in ormuku^reliqiiis
■fignisuhiobieruandaeft. Sienim afeerdio obliqua duifiruxif femidMns mirior
' : eft,in : hdt3steda<fta,3b arcu femiditftno' dernatunaelinquSitur hora qua fgperfont
vfqueadmeridiem, dum Agnum illudemus obliqua afcenfio firmpta eft oritur . St
:T ver6 arcusfemidiurnus i di«2is horis,fi afcehfip obliqua arcum femidiurnum <up c *
rat, dematur j erunt rejiqua: hora* poft meridie» elap& ,«Hninitium ilHiisAgei»
cuius afcenfio obliqua aiTumpta eft, exoritur, vt jn pofitis exemplis pateti Tabu¬
las peculiares hic non pofuimus,cum vnufquifqueeasfacillimeproprio martefe-
cundiim datam regulam computare poflit.
■•sideri
Regula
•Alv'.»';. 4v'.-,;, 34'A
,1 T A i;i E Regula I L Y D
De calculandis tabulis mediationum (ignarum;
. declinationumque eorundem .
H Aec Regula nihil aliud pratcipit, nifi inuenirp punda Eccliptica in circulo
meridiano exiftentia,hoc eft mediationes Coeli,cum principia fignorum_,
u. oriuntur, eorundem que pundoriftn declinationes. Vt dida punda habeas ita
procedito: Ex afcenfioneobliquainitij.cuiuslibetfigni auferatur quadrans circuli
adiedo prius integro circulo ad.tfcenlionem obliqqainsfifubttaeiio fierinonpof-
fet;numerus enim reliquus ; eriti&ehfio reaa pundi‘eccliptica, quod tunc in me¬
ridiano reperitur, quodque culminansfiue medians dicunt aftrologi.Ex tabula
imtur afcenfionum redarum pundum Uhjdeeciigic? innotefcet,cuiusoppofitu
punitum in eodem meridiano exittet infra Ebriz6'tem, quod imum Coeli,fiue an¬
gulum, fe u media nodis cufpidem vocant aftronomi. Verum regulampafadig-
inatedcciaremusl : ' " '
t i; Paradigma .
;QI igitur .velisdcire, quod pundum :ih eccliptica mediet ; dum 1$ oritur»
.^3 acdpeobKquam afcrnliotiem p*incipijt$ grad. videlicet i^ifcmtnut. j jjex
qua fidem2tur'quadrahs,reiflanebiinf grad.51, m.j j/preafcenfione reda,cui in
tabula'afcerifioriuni:reiaatumreipondetgra.2 j. min.57.-1tf quaefitum pundum ec¬
liptici mediatfiicurasiappofe infra horizdntalggfad.23.mm.57.nti
.lilteBia^bliquaaicenfiotaseftgraitd^mini??. cui:fi addatur integer circulus
3tfo.funtgrad.426. min. 57. a quibus dempti 90.relinquunt 3 jtf. grad. min. 57*
afcenfionem redam, cuiin-tabula afcenfionum redarum refpondent 5 .grad .min.
6 . X. quafitum putidum eccliptica* medians initio 05 f U pra horizontem emerge-
te. Hac induftrjaiccimjmtabis labulam mediationum eieuationi tua competen¬
tem, cuius exemplar vide in Pr obl.X X. Lib.V.
'■ v/ZT' iTReguIa Ht .
PunBum Eccligticee in circuloborafextie imenire, &in
i tabulam redigere.
C Vm afcenfio-obiiqua principi j cuiuslibet fignijfit afcenfio reda illius pundi
Eccliptic®, quo eodem tempore in circulo hora festiz qxiftitante meridie:
ita ex tabula kfrenfibhum redarum tabidas diftorum pundlorum in linea hora
fexta reperies,^ Sole verbi gratia in principio SB conftituto, cum eius afcenfio
obliqua fit 66.grad. 5 7.min. erit eadem afcenfio reda pundfEccliptica tunc in_»
circulo hora fexta conftituti prorfiis eadem, totidemqjfe graduum; cui afcenfio-
ni in tabula afcenfionum redarum cbrrefpqndent grad.8. min.41. u (habita fem-
per ratione partis proportionalis, fi numerus pracife in tabulis non teperiretur.)
Cuius oppofitum pundum erit 8. grad. min. 41. f. Non fecus in alijs proceden-
PRO-
304- Anis magna Liher lll.ProlheoriaPars ll.
P R O G Y M N A S M A II,
GEQM EliUC VM>
De conicis ie&ioniBus in plana Sciatherica_>
rh proijcigndis. s : ; _
| I-
Parabolarum defcriptiones
PragmatiaL r'\
Parabolam, hyperbolam, 'Oel eltipfungeometrice delineare. \
H I T conus rciftangftlus ABC, in quo fedio parabol^ DE; hyperbo¬
le DXjelliplis DA.Dlicatur latus primarium DF bali parallelum,
. deinde axis XPidiuidatur in aliquot partes squales-, & per hajce
- ducantur parallela: FD, HI, KL,MM:atque exptmriis'; ybiaxem
- feqant ducantur femicireuliEKD; HPI,KIL,MIN,AGB; qixorum
diametri fint parallela; di<%. In quarum lingulis,femiordinataswa
determinabis: pro parabola DE,vide vbi didaspariUlejaslecat I>E,fedio parabis
I? ! CXillispunriisduces ineircamferentias Engularum normales EGsPOjKOiBI,
BG: Pro hyperbola DX, feruiet DN, linea: pro ellipfi DA: vbi enim ill$ interfe-
cant parallelas, ex ijs in circumferentias normales duris dabunt lemiordinatas.
His
:1 @mrcamm fMiwitm
•o-Jfisjt&ifefi&pera&srfi-flfii/ijiaHiiparaboiafiade&riijetecilpiafraccipriaiifelio^
DBjfeorffriisrquaiejn ijfdemliterisvBEfigBatam : > qaa:& inttoridem partes^quai-
Kfc 4 iiiickr,mqu< 5 t ZBflJisi/^ratiiDeuuirfeiriiordiaaiiasBSpfH^EjiW^jfi^
hqrr@alcs>-videlifcet Jijieasxi communi interfd<aionisipBn$:o&fe#ipn»> & paraUej®-
rafeiiw effis! fibi-cojrerpxirrd entes dttda&trasferetfflraxjsiD-Et&briimpofiebfemiV
ordin aras vttinqv per fcapfitenim'extrema. JineaiCttruiidu&ardabitpaiabpIsiquaifiK?.
JnJt^fii6a)it)rdjnatts<xc*3minuBiiRtdrfeaiqijis,puij^0feftioms,IXXifi^ab0i9
&p^ileJaQi!npiiiijSQ 38 !f«riperfpfteriaaKdndte.:feoifi@rin©JfeiHi)eamisqijakat
DiX£aaKWHy& tootideiB;partes;^difarn*t»Eique.t£<fsfetantui 3 earumqueextre 4
macuruaiungatur, dabuntdli^hypaaboiautqjisfiram^iaveuia:» :.-na;ods«q tkjsh
Si denique femiordinatsein fedtione DA ellipfls,in DA lineafeorflm polita,& in
totidem partes,in quot 3xispA,diuifiJS ef^i/cietam vtrinque transferas, dabunt
extrema ieraiordinararum tti rbo rff ii fi <511 'clliplfm^u a; fi t ^ m, quarum omnium-,
demonftrationes de^ndfm 0Va rp
«sral.nreiqorm orreiq ni QftW& nstxi tatd slr>
1 ^~pacabc§a m# 4 ipWtfflS!?;%#!P n ' s E ..
ioJns%parfa^feB5a#tfefi§Iongatum vna-cuni fe§t§htP3C/leterminant&_>
fny y m» ft a.feaioDjsjjpJiti;g «jfnfuerftttn, liue^§gfettpreit%iorem ; qua» di-
«£Egbtff®i.ara parallela &fcetJr ^Zkqutfctranl kta in fe&io-
8entbj?perboj2 : DXrex WpiniO^bidem dab^fqjufium centri reflexionis qusfitum.
ssr£> ry£tp:datot.-lemiPKit.na£am centriitj4gura lejpaftttajsvti demonliratumeftin
propQC.7 - i --— — - -y
«nlrf^ltpfepariTajqnjtuirayofiima^- propqf. 6 . di<$gcentrahabcbisVfi me¬
dietate®.®ai9r4s$ametri tt^pjjera^fe. vltimij termtni^St minoris diametri v.
trmqrae® axtmmaiorem:4il?,wdejijet ex T, in V, & slj&atC eoim duo puner^ .
dai)BW4gnyrar ; ?9iJ^nisdnixq;'ma'ioreT3A7vrdeBcet 'Vy&S qu*lita. "
' §. II. ~ _
; . JParaholarumvariadeJcripioaes.
Pragmatia II. " 1 <1!,fi0iSaa * A
Datadt Bantia a ’oerticehd^entmm > (iuiilatens re&i parabolam
^^^jdifcpbere^>. -
ipg Artis magna Liber 111. Protheoria Pars I.
femiordinata centri diuifa in duas partes, quarum vrramque iterum inqaaHior
partes, vel quotuis alias pares diuides; nos hic eam in octo partes diuifimus.Hoc
pferacroad B, extremum diametri AB normalis erigatur BE. Deinde exfin<mlts
punctist.a. j.^p& ^.-Siinteruallo lA. *A. 3A.&c. arcus defcribanmfyquj
vbinormaie BE fecenr,diligenter noraifpatia enim normalis BG,BH; BI,BK,BL,&Cj
in lineam QX squalem diametro AB feorfim ductam,atque in totidem paKesjia
qtrot BCfemidiametrum diuifimus , videlicet octo partes fectam, vtrinque ttanf.
fereshacinduftria, iit fingul* ex punctis correfpondentibus ad axim DX normai
Jesfesniqrdinata^& inter feparallelsfiotsper harum enim extrema ambitus driiSiiu
dabit parabolam; cuius vertex Q^centrum reflexionis S.
Pragmatia III.
*Dato laterereBofarabolam deferibere.
S it latus rectum parabas iuxta propeff!^.- KE: fumatiirin plano quopiam linea
quscumque EH, in qua fumantur quotcumque partes inter fe squales (q U o
autem mrnores : hs parbesfi£Hh|'
tanto parabola euadet exactior^
In hac autem- notentur punctaj
imparia,itavtEA fit i.ABjaBC.'
5. CH.y. Srficdeincepsipet qtsjs
• vt in prscedentefactumeft {ite
cantur normales, peindeihterla#
fus rectum KE^Sf rectam £A,in*~
uenta media proportionalis dii
L bitfemiordinatam AD vtrinque;
! Demde ex B vtrinque abfciada.
tur BF, dupla ipfius AD; & ex C, vtrinque CG, tripla eiufdem AD, & ex H, ipfa
HI, quadrupla, & fic deinceps fecundum naturalem numerorum feriem.Namper
extrema harum femiqrdinatarumjmneta deferipra curua linea dabit parabolam.,
quqfitam : qu? cmriiadernbhftrats repefiex in propofi n h fi & fuse demonftrat
Apollonius hb.i. prepof. 11. _
i~^\Pragmatia
Parabolam alia ratione deferibere.j:
■’-! msiEallq;.~' / :.:c;.: • , v
F im^tft J tdnuSTert as AB<2 » in quo fectfo pmbdl? qubmddbcutnqlieSiiw
dens fit DP, producta in S. p
Secund6,dmidatur DP, axis parabol? in quotlibet squales partes, vti & latu®
eius EAJ& per putieta diuifionum ducantur parallele ad bafim AB, cuiufmodi
lunt DQTMR, &c. Pari ratione ducantur peppuncTa‘diuifionum Tn axe DP, fig n2 °
ta normafes occultq.iodeterminat? magnitudinis‘cuiufmodi furit W'% YX, & c *
Tertio, iritercapedmeJMjyel IR,cir^lqductb ex" centro!,medio puncto line*
MR, ad eam per E, commune interfectionis punctum DP,& MR, normalis duca-
tut HK, que aquabitur ordinatim applicat? "Wy.
DtCmearm^i$ntm-.de£mffme-.
307
'CJtorfo,iEein<Je pofitoxirculo in lingulis pu*
ctis,.EiEGji&c. a?is DPrfx.C, .vertice coni ad
: produfctii m axem parabqi? DP, arcus ducantur,
quos.tiraiiibusJiteris fignabis..
Quinto,Intercepta fpatia inter C,& puncta.,
diuifionumMNY,&c. lateris DA, ex confe-
quentibiispunctisproducr? line? PDS, arcus
ducantur, qu? fecabunt ordinatim applicatas in
punctis, per qu? parabola ducenda. Videdemo-
ftratione-eius in propq£i.&.2>&Apollon.Iib.r.
propof.11.
Pragmatia V.
&cidujtiisfemordimta parabolam
aliterdejiriber^j.i :l
'JRimojSit datafemiordinata CD, centrum reflexionisB,hnrum ope, & vertex
"^parabolae,& puncia parabola: reperietur,vtfequituriConiunganturpun(3aGB,
’ r ■. . : re*5ta,funtqueiuxtapropof. 1 o,
A. . : , omnes-line? ex B,cetro ad am¬
bitum pafabols,& hincad fe-
miordinata normaliter dud*
?quales linea EC.Dufio igitur
\ r . . arcuDR,fiatBR,squalisBD,
: *^ RC)bifari5 diui f ain Ejdabit
KH . , .... 'y ER,velCE,exBcentrotrasla-
, . -V-.i ■ ‘ tain-Aivertice parabola;; reli¬
qua pudlaita inuenies;linea EB,in quotcunq;partes diuidatur,qus fint LMNOPQ.
Seundo,Deinde fpatiainttrC, &E,CM; CN, COYCP-3 intercepta pofito vno"
circini pedein B,altefd;4rGUS:bcc'UltL defciibantur. Iterumxitcinus intercepto
fpacio BL, in arcu F, vnOipede pofitohticufque in tantum moiieatur, donec altero
femiordinatam CD, tetigerit.- exEoceriim punclo H, alius arcus ducetur, qui vbi
priorem fecuerit, ibi erit punitum, per quod ambitus parabola’ curret. Porro inter¬
cepto fpacio BM,circinus in arcu BI, in tantum promoueatur, donec alterum crus
bafim CD tetigerit,& habebis in afciTBI7fecundum pundtum parabola. Tertium
pundum T, ita inuenies; intercepto fpatio BN, circinus in arcu BT, huc illuc di-
lcurrat,.donec altero crure CD tetigerit,& in arcu BT,crus quiefdens dabit tertium
• punctum qua:fitum; non fecus de exteris punitis inueftigandis operabere, vt in •
exemplo patet. Demonftrationem dedimus propof.i o.
Pragmatia =3/lr=^^s
Dato vertice parabola, & centro reflexionis, parabolam omnium
facillima methodo deferibere .
P Rimo.Sit A vertex,C centrum paraboIa»;quibus exprscedenti praxi alfignatis,
parabolam cuiufuismagnitudinisdeferibeshacinduftria.Diuidatur AC, itu»
•• - H Qa * ' V°t- *
I o 'i Artis 'magius Liberi IF.-Prolhedria Pars II.
quotuis partes aquales, verbi gratia fexy&fi maiorem derideres vitra C, in alias,$
alias partts aqualium partium ia.verbi-gratiaidiuifione expedias, ita vt AC, tanta
fit,-quantaCBj & perpunfla diuifionum ducantur lineae occultaeparallel® ad AB,
normales,quaereferent ordinarim applicatas . . ■
Secundo, pofito circini pede in G centro, altero pede intercapedine C A, infe-
miordinata CM, arcu duifto feceturL, quae aequabitur lineae CA, in totidem partes
diuifa,produ£faque CL,in D,ita-vtCD, aequatur toti AB ,axi parabola:; quo Mo
diuidatur LD, in 12. partes, aquales 12. partibus axis AB, quae fignentur numeris
I.2.3.4.5.di7.8.&c. Deindepofitofiircinifrurein G,ake-roper lingula pufta diiu-
fionum linea: LD,arcus occulti ducaotirr,ab L,quidem vique ad M lurfumsabL ve¬
ro in Ddeorfum; vbi enimbi arcus femiordiriapas fecant,per illa punCta parabola
ducetur, quae punfla ex-axe AB, in oppofitas femiordinatas tradu&a, dabunt puu-
fta,per quse in oppofita parte ducetur altera parabolae parsi Atque hec eft omnium
'meaquidem opinione,facillima regula pargbdlarum geometrice defcribendarum,
Pragrrtatia VII.
Parabolam ope fili mechanice dejcribere".
P Rtepareturtabula planiflima XY, cui ad angulos re&os applicetur norma DE>
ita vt norma cirxa£,tabulae latus EG,radat •zs&s rws o{9«s,& promota axi para¬
bola femper aequidiftet. Defcripturus igitur parabolam huius infirumentiope?®*
gatut centro L, filum fubtiliffimum: deinde pofita norma luper LB, filiimgraphi 0
D,m L circumducatur,qaod & in E, radice norma deinde firmetur, ita vt filum
longitudinem habeat LB, duplicatam. Chmenim iuxta propori 10. omnes lines
i cetroad ambitum parabola: vna cum ijs,- qua; hinc in femiordinatam cadut.aeqi»'
les luntidelcribet graphium D, motu normae neceflario parabolam FBG, vt inp»;
pof.io.demonftrauimus.
Vi De. 3*>9
g Data di/ianm centri a •vertice , %)femiordinatd hanc eandem
geometrice defcribere.
TiRim6.Iniinea‘flu?piara AQ.fitdiftantiacentrUveKice.AB,femiordinataBC;
P.'"diftanti* a vprfice dupla fit BC> quibus datis qusretur tertia proportionalis
qua erit BQJHewjtfratfo diuidatur AB, in quotfibetparces squales, videlicet*.
Deinde fpacia NQ^MQJLQ^KQJQ^AQJjiferiam diuidantur: fi enim es his me-
di/s pflais veluti centris femicirculos duxeris,fecabunt ili? BC in pun&isjqne ter¬
minabunt femiordinatas • Tradu&a igitur AB, diftantia centri a vertice in feparata
linea AB,qug in totidem partes,in quot AB , videlicet fex diuidatur ;& per punfla
NMLKI parallel^occulta agantur: fi enim transferas fpacia BD,BE,BE,B&BHsfes
miordinat? BC,ex punctis NMLKIB,linea: AB,feorfimdefcripta;,inlineas paralle¬
las DN,ME,LEJCG,IP,tranfibit -per extrema earum parabola quafiia. Verum hac
ita facilia funt,vt vel folainfpeflione figura; innotefcant. eaoriai fninr.bu 1 d'
Progmatia VIII.
Dato axefarabole,^'^ata ba(i parabolam defcrtbere.
Rimo. Diuidatur axis AD, ii qucriibct partcs iquales, hic eum in II. diuifi-
mus ; ducanturque per
punfia diuifionum: ad bafinu.
BC, paralleli occulta:.
Secundo.Deindeducin pla-
po quopiam lineam ^ X: de¬
termina in bac iine® partO.,
aliS vtcunque,qui fitex
W normalem Wy, iungantur-
quepudta Yi,reaa,Yi;eruntque
quadrata \t'Y,&'WI, aqualia
quadrato YI, par47.1. Euclid.
hanc YI,ex W punfto in a.punfifi transferes; deinde Y2.ex Win j.&exWpun-
yjvl Artis niagn^JJber III. Vrothcdrue Vdrs II.
do vfque ad la.progrediereiuxtaferiem nurtt erorum int&fk])
contentam-.. \
. J i i i 4 S <r -f 8 jb v r XZ, & interceptum- fpacium
M I i ) i | i BD ^ BC *
/ : / / / ; I i i ( antedudum transferas, trafi*.
/X^<J i / / ilii que linea WZ, ex lingulis p Un .
// / / i / j / dis linea: WX, arcus ducantur,
^ ^"C// / / / quorum fubtenfe femiordina-
^ 7 tasin axi AD adignabunt. Iti_,
lS S z fpacium inter t.& i.dahirfemi-
ordinatam flE; inter s.& a. femiordinatam EI,& fic de creteris, per quarum extre¬
ma curua linea duda dabit parabolam quaefitam. Qua:omniademonftratainpro-
pof.i.reperies ..Parabolam igitur defcripfimus, quod erat faciendum.
Porro datadiftantia centri a vertice,hanc parabolam aliter defcribes. Diuidatur
AC, data diftantia in numerum quadratum,verbi gratia 9. id efl, in 9. squales par¬
tes,e quarum pundis parallel? ad AB,
e femiordinatam fcilicetad diftantiam
-- IFEEEzJi- AC, duplam ducantur; quam & in_,
totidem partes, fcilicet 9. diuides,
/q vides,fed proportionales quadraticas
P /bac induitria . Diuidatur primo tota
\/' AB, in tres partes squales, & AE,’
- ' vni tertis reddatur squalis AD,inii
. produdaaxe,coniundifqueinrmeam
pundis DE, transferhancintercepta
ex A,inpundum 2. & iterum D2. ex A, in j.& fic confequdntervfquey.vrijii
prscedenti quoque fadum eft,dabunturq.in femiordinata AB>punda,ad quz nor¬
males dmSsjvbi parallelas fimili numero fignatas fecuerint, per illa parabolam de-
fcribendam fcias. Demonftratio pendet ex propof.i. Plures parabolarum deleri-:
bendarum rationes vide in Magia Catoptrica.
§• II.
Hyperbolarumdefcriptiones.
Pragmatia IX.
S Vp er lineam quamuis redam, verbi gratia ED, erigatur ad B, normalis B G.
Deinde accipiatur pro libitu femidiametra BA, ex cuius medio punfio C. ‘'
femicirculus ducatur.
A pundo A, incipiendo reliquam lineam AD, in 9. vel quotlibet alias parte»
squales diuides; per hsc enim punda diuifionum ex C, arcus ducantur, quorum
interfedionem cum lineaBG,diIigenternota_,.
Seor-
i «.'rnncap.iidr.mbD
irboli&Um cppojjufruni, ^ 'vertice,
ferbolam dt{crikert*\ «4b tftah anus »upv?
S it A vertex hyperbote.B «m:rmp reflexionis ,&G centrum oppofits hyper¬
bole per Porifma i. pro^ol n. Cum igitnr-ibidemonftratum fit, quod fi
ad BA,& _CA,aequaIes partes addantur,
Ie . & B, in vnum du-
' ~ ' catur, punda coniundior.is in hypetbo-
j: lat ambit nm,- tadifift-p rod u caffirttaqu^/
AB inE:i&'AKi ‘«lima ImeSfiri^qitotfi-£
bet partes, verbi gratia odo diuidatur:
pari ratione tranftima linea&S, sequalis
AFjin odio partes diuidatuiihorum pun-
dorum ope hyperbolam ita defcribes-.,.
Pofito iterum crurecircinilnC, aftefti
intercipias pundum i,verfusB citimum
ducantur vtrinque occulti apeus DD;
Pofito iterum circini crure/in centro
B, foci pundo, altera ex'primo pun-
do tranftima: lineg^A-S* arcus ver-
.... fusDjducarrtwvfrinque/vbienim prio-
KtaimbHce fe iraerfecnerftitvibi eruncptmdrfiyperbola?. Pofito ddnde circini
crure in C, altero .ex prmdo^lisese AF^arcus vtrinque ducantur vrpupus, & de¬
inde pofito circini pede in B, altero ex 2. pundo AS: arcus vtrinque ducantur-,vbi
enim hi arcus priores fecuerint, erunt punda hyperbote. Non fecusin alijs pun-
dis hyperbolae inueftigandis procedes,alterna circini in oppofita centra politione;
atque ex oppofitis numerorum pundis in arcuum defcriptione procedes , donec
omnia punda repereris, per haec enim curua duda dabit hyperbolam quafitam_,,
cuius demonftrationem dabit Porifma 1. propof.io.
.VI* - Prae-
3n 11.
Dato cefitroreflexiomsig) “vertice.,hyJ>erJooUm deferibere'.
S it verte/A, centruB^reffftibng C, axis AgijnTi,.parte<yEqaales, vel quotli.
betalras diuifus, quibus diuKionum^jnfiispar.iUciaJxJqcantur, in quibus
femiordii^^yeKinjl^tengrrrigmiord^tacenliiXjVIleiuiiffib^t magnitudinis
affumpta producatur inD, «cumque .Joevste '3btj;m^ien^a (^a; tantum su
C amabit,quantum C a vertice'® LD,lineanffn duodecim partes aquales parti-.
b , u *-f/ s AB,dmides;perh ? cer^^4u^H S( exCce P< fo a ^u^an»vfqHfr
ad M fupra, & hme fundis,
perquacuruadudhdabit
Pragmatia XII. s2*
Hyperbolam ope fili dejeribere .
reflexionis A, oppofitnmlceritrum B,C verte&khis datis filo by-
O. pwbda^cmdiigrisducewjf.' ! .jA %
sam.biaib cfin rl-magM-.-;-/ , avium ;oc In ambobuS? centris A,&B>
iiiaup* , 2«L/Y : r.fniftnmvnoij! i. .q infigantur acijs fubtilcs, quibus
aia: MMiimibausiai ofbo sii.lR lingulis filum fligetur: habeatur
|r :-alod-.oqvd pqo rrun ,n deindealiud^aiphmm, quod in-
. .-3c . D effiniaai-j v « n mm»ii oiSo<I ferius^carafq lftb^fcid inftara-
mafisiaq «bbrvxri cu^riStrih D apparet rper^efo-
iflfl auScp |iu j j<) oupniiJV iiiimasab .janien vtrumffiie filum duraWv
carnpa insani murras o’:k>q -JKfi Moueaturdiyndegraphiunuf'
-;.uq CTnr^-yjmialE ,oibnsjq sj <S ^ ex C vtrinquej^ta vt 3d motum.»
ivv auias «^L^junil «fnifinsr» 06 femper laxers^ijr duo fila, & hoC
-oisq mini \l\y]mrfrr*a5!&U4.(l au) motudefcribeturhyperbolaque-
De Conicarum feB tonum dtfcriptione.
§. X V.
Dcfcripon^m^on,
j»rvv^^v Pragmatia XIII. .au.
Data maiori diametro> minori fentidiametro ellipjin
trrami A3 nst? •ADau . defcribere. . q ; -
'ItdiainetermaiofABjfentiidiameter minor CEVquiiius datis iriuenietur quot-
fifs punftain ambitu Ellipfcosi cum enim in porifm. 3. propoi.6. demonftra-
tum fit,iemidiametrum maiorem Afe,centra eliipfis a(fignare,fi ex communi inter-
feSionis punito ambitus, & diametri minoris femidiametrum maiorem A E, vei
EB, transferas vtrinque in diametrum maiorem, videlicet in FG; pari ratione cum
excen.trisin quoduis ambitus pudtum dua linea: dudt* squales fint maiori diame-
. tro, ita ellipfin facile defcribemus.Sint in diametro AB,data centra FG,qus vt di-
ximu'Sjbabfbutur,fi expUnfto C in diametrum maiorem femidiametrum AE, vel
EB tradftuleris.Ab F, autem verfus E aflumentur quotlibet punita HIKLM. Dein¬
de interuallo AH, ex F,& G, centris ducantur vtrinque duo arcus occultiideinde
intercapedineBH, exijfdem F, &G,centris deforibantur vtrinque duoalijarcus ,
qui.vbi priores fecabunr, videlicet in N,indeellip'fis ducenda, efi. Deinde inter¬
cepto fpacio AI, ex F,&G, centris fiant arcus ytrinque; deinde fpiacio BI inter¬
cepto ex G, & F, fiant vtrinque alij arcus.,.qui yhipriores fecuerint, videlicet in_>
O, ibi erunt punitaellipfis.Intercepto deindefgacioAK, ex centris FG, vtrinque
ducantur arcus: deinde intercepto fpaCio-BKyex centris FG, alij arcus fiant, qui
vbi priores fecuerint/cilicet in P,ibi erunrpundtaeftrpfeos. Non fecusprocedes in
■alHspunais ellipfeosiiiueftigandis. Vbif 6t3^uod^anto plurapundta in A E,
affignahuntur, tanto, eliipfis euafura fitperfedidriqus omnia demonftranturin po-
Corollarium:
H inc patet,qua ratio:
ta diametri Ellipfi
flue pundia ex comparat.
: duobus filis Eliipfis defcribatur.Sint iterum in ellipfi da-
s AB,maior,& CX minor, erunt iuxtaprecedentem foci,
nefaflaFG. Si igitur duo fila focis F,& G,itaalligaueris,
R
Pars II.
vt ifta in Cjconiungatur.defcribet intra fila graphium circiiadtum eilipfin ACBX’
defideratam.fed de his in fequentihu.s fufius^ A ’
CDato vertice A$ centrocentri CM
D Vdo ex C centro per A arttfaequalis CA: haec CA linea diui»
datur in aliguot «jtual^Bartesjj.Mfcet^deiHdehipjC; eadem diuifio. jnj
. Ja CB,conrmuetur vlqucad/i i.ducanturo.
' : .mAB fiqrmalesjinterTe paraiieis. It^j
5r ? prolongetur femiordinata CM in D, i tJ
: S D - r 11 <~.|? ■ — \ - 1 vtCD.aqualisfitCB.quoMoabLir,.
ul UW\\\Vf 7 ~I ^ i api«a°,di j u<iatnrLD, in totidem par.
a. \V\Wv -. 1 ' / * es > & eo'dem ordine,quo AB,diuifimus:
i- WN ^ . %\ S B - . -I / omndeex c pet.fingula puncta ducantur
■" p -/ / lines, ieu arcus occulti,qui v bi parallelas
—Jy correfpondentes fecuerint, per illa pua-
cla tllrpfrs defbibetur.-Demonftratiode.
.4. BH , pendet a potifm.2_.prop. io.
; Pragmatia. X V.
Dato maiore diametro Ellig/ls AB, velmnoriCD, -..
Elliffindjcribcre.
D Ata linea AB, & ODia.medijs punctis ad angulos'rectos coniungantur,hoc
peracto, feorfim fiat JEE squalis CD, n>jnpridiametro jecuiusmediove-
. : ilntj. centro 'ducatur feniidrculus
• EHE. Deinde diuidatur GE,iaj
quotlibet iequales pattesj! videlicet
i d-in totidem-diuidesfemidiametra
i tnaiprcmjp.erquarumpuncta-paral-
. lelas duces occultas.Ex punctisau-
° ■ tem diuifionis lines G Erducantar
n.ormales , fiue finus recti in peri-
pheriam,fintqueIK,LM,ND,GH,
quos transfer ex-punctis axis ma¬
ioris femidiametri in parallelascor-
refpondentes; per extrema eninu
. determinationis punaatranfibitel-
Iiplis; xtalK, finus dabit femiordinatas PC^LM. femiordinatasRS,ND, femiordi-
natas TV. Demonftrationem videin>pr6p,i.
De Conicarum/eHiomm defcriptione. - $iy
. - ■:■ v'_
nlt data diameter maior CF, minor HE, in maiori quaeruntur duo centra : qnod
gaUct fifetnidiametrum maiorem t«fisferaj£x akerutriorJjuiHfto EH, jn diame-
r :,h sbniob. ?.h
t ~ ■■■
f.y/ .
.i hU
C \
Q B f
ttmn maiorem FC,-vt fupra diximus r prodibunt AB > centra tjuaefita » quttips in-
figantur duo acus fubtilcs,ijfque duo fila alligenturjponatur & in E,graphicum,cui
duo fila ita alligentur, vt laxati amplius nori p6flint,i Si igitur graphium intra ha?c
fila coniunSacircumducaturJdefcriBetur hoc motu Ellipfis quarfita.Sed h xc om¬
nia, vel exipfeiiguta patent,-. E>^mon,Qratk> ; vero eius M.ppnfin. 2.pro,pof. }p.‘
petendaeft. ' ; , - - , . ,
Pragmatia XVII.
EUipJin fwtplici regula defcribere, data prius vtraque diametro.
S it maior diameter AB, min.qr GDjtn medio ad angulos redos coniun&jY-acci-
. pe regulam.Bgneam-, vgleCubri.li ®trga,
menocon ft tuftam, q«e fit PG, in qua ad ex-,
tremum eius pundumG, determinetur ma-
iorJemidiameter AE, vel EB.ftilicet ex purr-
do G,.dida Cemidiameter maior-transferatur, A
in.F,& tninor.GE» vel ED, ex Gin H. Si igi-f
tur regula ita applicetur femidiametris, vt H» ; \
fcmper maiorem femidjametrum, F miqoEe ; *
tangant, dabunt .pundain.G notata, phndaJ, >
ambitus ellipfis
Rr 4
±1$. -Armmign* LiitrlWProtfaoriaTdvs II,
Prigmati» X f %ItI.
Datis diametri-^Ulpj^dtQe^e^&tttde dejcriiere,
maior circulus in partes ^quales quotuis,dudifque ex centroM,
lineis occultis in iimiles fecabitur cjrpulus minor:fint partes ma.
ioris circuli TKHF. Hoc perafyj coniungantur fingula duo pun-
da atque & pundis F, & B remoraredis lineis , deinde duo quili,
bet punda sequSTpundis P,8TR minoris circuli, fimiliter redis
lineis.odhnedantur enimjvbHlmiiestiua: linei maioris, & mino,
ris circuli concurrenf,ibi erunt punda-,"pei quae ellipfis dsfcribetur. Vide figuram,
vbi HH,& KK: in {SundisV, & rTSed haic facillima, ad aliaigitur diuertamur.
p r 6 gy m n| a s m a i i l
Defuperfcierum circularium corporum in planum proieBmzj>\
-ai ? oUSctcuhericarumdelineatimum^iftbus-femireposfint
capvt i.
arcui
circuli r ellam aqualem afsignare docemus,
p r AirfA^ib.
‘-t < 1
NTER eas lineas, qu? veterum Mathematicorum fcriptis cele-
SM |?f| gE brahtuf,du2 primum locum 6 btpiSfiiftd&tt 3 bftisi 8 uitT&&lffi
llgll "pappusAdmirabilem tribuit Menelao, vero, (me
wESVBtip qujadratricernDinoftrato,Nie6medi,Hippi?:Vtraque:ad circulum
^||j0fsra| qifadrandum excogitata fuit. Nos illa relida ,dequadratricehie
tantum tradabimus .Defcribitur-autem h*c quadratiix perduos
m otus iipag inarioS, radii fcilicet, & linea contrabafimquadrantisrparallebeiqtt?
dum motu oms (*«?,; & procedunt, radius quidem quadrantem, & pf-
ra^ela radium redum percurrendoquaciimque eorum fedio^ommunis pirocedit»
linea,ducitur,qu? ib officio appellatur. Id vero inuentum reprehe-
dit Pappjus, quia fjrincipiunapftit. Cum^enim potiffimum ei fini comparatumfitf
vt pundurfrrtTejtjan^«r"definiat, idque prius euanefcat ,quam inuentum-fit,ne¬
que vlla ratione ex Oinofirati principijs obtineatur; rede eam reijcit Pappus, vt
inutilem,&qu?defcribinon poflit .Hanc vltimam propof.lib.fi.Euclid. dodifli-
me Clauius explicuit quidemtquia tamen fe ex eius ?ftu extricare non potuit;nos
quid circa hanc rem tentauerimus, fubtilioris Geometri? ftudiofis comraunica-
Pro-
WefroieBione corporum[olidorum inplanum .
Propofitio I.
Si arcus quadrantis continue bifariam fecetur „ $ eadem ratione *■
. jlatiis.qmdrantis, $dpunRo diuifionis 'ultimo peraBaper di~
1 mfonts quddrantts punBum •ultima diuifione peraBa reBain
iiicor[eppqr^efffiddffr^i^ ducatur;refecabit h<ep ex duBcu>
- at^rppta^dfcriptam r arcui quadrantis, •ultimqfdiuifone per-
p'V / / |
/ / I
bifariam in G, vti delatus eius , in E *fe- Ixlhaif.
O? , punda &&»(& reda E G F. Dico hanc
in 'adfcri{)»'D<SiTecafe£>F;^qUa?em arcui DC. p . / )J , u \
Secetur bifariam EA, in H,& ex H per I,medium pundum eiiis“CD',"ducatur *apwni.
reda HBKs ; in ja^^jjmii-D^S^rirque vt DC ad DDmedium ad dimidiumduii ita
■" g- DF.ad DK (nam (apponimus hic ex Cydomqtria
* ■, .Lanfpergijjperipberiamjfinumredumjtangentem
gT,‘ eifednterfe^q^alesjfipviphprig-tinusjyel tan-
, rS 1 genS fit ad fidum, vel tan^ttfn pepphirfi^di-
'i r midi§, vt peripheria ad perijjheriam,dimidjaip_,.
- Nam fi ingquales eflentj>er demonftrata i Ptolo-
? '.-.meo i .c/9. gteiras fuyaKMmvm^Scc.f^m £&o-
jm: fetUtwXoji» ffint; a$oSnn$<i^es^hJam_.
proportionem hic femper fequitur ^qualitas ,vti
»l ;ln u -inequalitas difproportiqnem:ergo. per-hanc: hy-
, : pothefin DF, adfcripta^fciffa qqualis eritarcui
DC,& illius dimidium DKjdimidio DI.Quam numeris primo demoftrahda duxi.
Sit radius, fiue AB,particularum 1000000000.& AE^i- earundem 1953125. aWki£ie.
fitque arcus DC arcus BCD, grad.45. qualium DB 90.detur ex tabulis finuii
CL, finus redus,arcus 45.jo6795<J.eritque finus complemetiEN 999995193.
Si igitur LN,fubduxerisexLC,relinqueturNG,11.14831. Quare erit vtEhEad
NC, ita EM, fiue radius AD,ad MF,ni4836'.cui fi addideris DM, 1953125^
DF, 3067961. Secetur iam A E, 195312 5. & arcusDC,45.grad. bifariam, erit-
que AH, 976562^. & DI,grad.22i.eiufq;finus redus fiue infcriptaoi 1533980.
dccomplementum HQ i 99999.8823.Iterum AH, fubdudus ex 01. relinquitur,
QJ. 557417!. erffiigitur vt HQv&QI_, ita HP,ad PK, 557418. cui fiaddas D P,
976562 j. erit DK, 1533980!. Patet igitur redam HIK, bifariam fecare DF, in_, r-
K. Sicutt enim DF,ad DK,ita arctis. DC,ad arcum DLErit igitur DF,aqualis DC pa.
& DK, equalis DI. Quod erat demon Arandum—
jiJ Artis magna
%
ConfeUarium 11: - 5 - 1
: ia *.
P Atet ex ,his quogaeVquomdifo
' reS^datae-aequalis circuli peri-
meterdari poffit,fiprius tuiufuis eir-
Yuerit, qSia re<9is~CB, <3B ,'&fe
qua; i eflr linea; AB, datas quarta..
<?■ O' -• >«?■• •*••••• '$ proportionalisaffignatadabitqui.fi-
. tum, videlicet BF. Sicuri enim CB,
BD.qaadrantiarqualis adBGj ita BF; vel Ai, ad EB.Circulus igitur circa EB,cle-
fcriptuseritaequalis linei Ab quadruplicatae. Si itaque ad FG^ex quibu/uis pun¬
gis lineae BA, verbi gratia ETA , in punfta CNO , line» BO , produfl* parallelas
dii-
JZe j up
• , r «.[jp ,GAbn-nnsaubi.diixerisidabjrJBCijlinimm^ualem-arcd.liKquii-
Kj.Tj, (• A ■ /: drantisIBLn&BO denique aqualem BM, arcui
i j \ (r - n «j rno' - '- i*: h ;quadran,tis;ABM>&fic in infinitum, procedendo,
j. - • - , Siverodi&asIincas.BC, BN, EO, duplaueris 5 &
4 xjuadruplaueris, habebis femicirculos aut circulos
; ’ j’\ X; .. C: r - M integros; Verum de hoc Inftrumento infra fufiiis.
" j V \ i^^**”* Vt autem proportio dianjeSfi ad circumferentiam ?rapm
7(-l X \y!^■ - fibi c-onltetjafiiimendus-eftad proporttonpm pro- munde
jV :■ iwmfcflterffaierueodam radius-multarum ziphra-^^^
•'4’Y/K' 1 ' X 1 v - fiquifpiamin-figurfi propof. i.aiffumeret
-o-OmXh:) «j &,$' Li i .-i AB, iidoooo. boooo. 90000. .00000 00000.
utt* fc-; gr.it inifigurapropof.i. , j i
.Jfe-jic-ilhn 10V A: , :r:AH^g^li3OQ4a C^4Q-}074j4.81t4q.7 |'g7O^-
■ JlA : i . XI . -XI , :■ W* 44644--7'i6^7*45 10 4-:883-y^3«8- r 3564 -
zSrn^J hm■ ?■■■■ -X„1 HQ^99999*0999.-99g9.99999. 99999-9900.
. ,_a;'us>oMfiuoB»b ji» boepI«^.«5*i3*aq®73§l'40otf4i? ? ®^ :: ?*P3 *• -* 8 ® 0 -
]5K,44d44.7i(J77.44i48.83153.34283. 876.
Erit igitur vtHQJmus refius cpmplementiyltimi arcus ad differentiam lQJta_,
HP radius ad KPTdifferentiamperitnlftiarcus DK, & radij DP; qua differentia
cum yltima parte radij componit^erimetrum DK.Itague vt AH,ad.pK)itaAB,
ad aliud,' cuius'qu?druplum erit circuli perimeter. vt fequitur. .
'Diametros. iooqocooee-scdooooooooooocooooo.
Perimeter. 3i4r59^53-58.9r9d, 2 384«2^43i8j2 l 4.„ _ v .
J Simili induftria Archimedem fecuti mfignes Logi (te Rudolphus a Ceulen^ &
ChriftophiSf uSGrinbergerUSribftra Scideratis MatheniStiEOS EmihefffiiiiuSitif.
uenerunt proportionem diametri ad circumefrentiam , etfi modus hiepropofi-
tus multo Archimedeo fit vicjniqrjneqUeyArchimedea methodus fit adeo
fimplexquemad modum hac noftra, eo quod in ea limites 3H. & jff. nimis late
diflideant,ex priore enitf^mite^colligi^^tiodiametxiad peripheria, vt 10000.
ad 31428. ex altero, vt roobo.ad 31418.vt Eanfpergius quoquenotauit:atquc- in¬
ter has media„fcilicet,&loqoo.^ad.3.14,18,,nqn eft fatis accurata. Quod -fe-Apol-
.IoniusPergausnotauit,&Eutorius Alcalonita,Philo G"d.
Geometra viderunt.Verum.vttandemr^rgjijBw^sOTsofigrnem euidentius vldea-
mus,fit. ; . . . “ . ; **—“T .
Pfopofijtio II. L^V L
Si in ddti circuli quadrante ab <x>tmo in lateri quadrantis fifye ©em
. feftmisfunEto. in tangentem^ltimo arcui i^tademrefatd ' A
terminum excentro alta reda duBa priorem Jecat , I
do
-- -quadrantis dudaabfcindetbafim qua- ' j
dr at ricis.
Oft quadrans'ABDj'quadrato bA 6)D , inferiptus: fit aatc m-.ingni; quadran t» tnQioit
O BD) continue bisfefius primum in C, deinde in E; hanc eandem apio»
admittat in latere AB, bisfedto primum in E, poftea in G: dejnde per procedentia
$20 /irtistnagm Liber 11L Protheori,a Parili.
defcrabatur DI, aqualis arcui ED; & ex G parallela ducatur ad AD, qua fecet ad
fcriptatn DN,in Hi&jex centroA,aIia Aii, qua fecet GH, in K.Dico AL,qu ani
abfcindicKt, normalis ad AD, effe bafim_,
i N quadratricisDinoftrati. Cum enim A L M',
'> & A DM, triangula fimilia fint, erit perpro!
pofit. 4. lib.;B. Euclid. vt aL , ad LM, ita,
AD,ad DN; E|bautem D N, aequalis arcui
BCD. Nam vtRL4. radijad ID, redam,,
aequalem i. quadrantis; ita LM, id eft radius
AB,ad DN; redam aequalem quadrantis
BCD. Vt igitur AL, ad LM,ita AD,adDN,
id eft ad BCD,arcum quadrantis adeoq.reda
AL,LM,&quadrans ACD,funt cotinue pro.
portionales. Sedi& Dinoftratus, vt eft apud
Clauium, bafim, radium, & peripherianu
quadrantis continue proportionales demon-
ftrauit.. Erit ergo AL, abfciflSab LK,bafis
quadratricisquod erat demonftraadurrL,.
Confeftarium.
C Vm igitur baf